Sfinks- w sztuce star. Egiptu wyobrażenie leżącego lwa z ludzką głową(zwykle portret władcy, lub zwierzęcą(zazwyczaj symbol bóstwa).
Kuros- archaiczna rzeźba nagiego młodzieńca, uśmiechnięty, ręce wzdłuż ciała, 1 noga w przód. Typ-starożytna Grecja, okres archaiczny
Kariatyda- posąg kobiecy stanowiący podporę architektoniczną, dźwigający na głowie element architektoniczny(np. balkowanie,balkon). W star. Stosowana głównie w porządku jońskim.
Pismo linearne B- to pismo kreteńskie, służyło do zapisywania języka greckiego. Powstało jako modyfikacja pisma linearnego A w trakcie podbojów dokonywanych przez Kreteńczyków.
Portal-ozdobne obramowanie otworu wejściowego na które składają się elementy architektoniczne i rzeźba
tympanon-półokrągłe lub ostrołukowe pole w górnej części portalu zdobioną reliefem.
Apsyda-pomieszczenie na rzucie półkola,półelipsy,trójliścia,podkowy,trapezu lub wieloboku zamykające prezbiterium lub nawę.
Prezbiterium-chór,przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa,zazwyczaj wydzielona od nawy gł. lekkim podwyższeniem,balustradą i tęczą,wyodrębniona także od zewnątrz.
Nawa-część kościoła między prezbiterium a kruchtą.W zależności od liczby naw wyr. Kościoły 1,2,3,5,7 nawowe
Transept-nawa poprzeczna przecina nawę główna pod kątem prostym
Kapitel-zwieńczenie kolumny
Krypta-podziemne lub półpodziemne sklepione pomieszczenie lub prezbiterium kościoła,mieszczące relikwie lub grób świętego, służyło także jako miejsce chowania dostojników świeckich i duchowych
Żabka-średniowieczna ozdoba architektoniczna w kształcie zwiniętych liści lub pączków
Palatium-kamienny pałac książęcy.
Kwiaton-element dekoracyjny w kształcie 2lub 4 ramiennego pęku kwiatów czy liści ułożonego w jednej lub kilku kondygnacjach.
Wimperga-dekoracyjny szczyt trójkątny umieszczony w zakończeniu portalu lub okna.
Sklepeinie-konstrukcja budowlana wykonana z kamienia naturalnego, sztucznego lub cegły
Sobór-w kościele prawosławnym nazwa świętyni katedralnej oraz tytuł honorowy nadawany głównej cerkwi mista
Sobór-zebranie biskupów z całego świata obradujące nad sprawami kościoła..
Ortodoksja-ścisła wierność doktrynie,zwłaszcza religijnej.
Herezja-pogląd religijny uznany przez kościół za błędny
Orant, orantka-przedstawienie stojącej frontalnie postaci w długiej szacie,w pozie modlitewnej ze wzniesionymi ku górze rękami i roztwartymi dłońmi(kobieta z zakrytą głową,mężczyzna z odkrytą).
Heretyk-zwolennik poglądu uznanego przez kościół za błędny.Pierwsze 7 soborów odbyło się na terenie cesarstwa bizantyjskiego.
Oratorium-oddzielne pomieszczenie,rodzaj kaplicy,przeznaczone do celów kulturowych ściśle określonej grupy wiernych,np.zakonników w klasztorze,alumnów w seminarium duchownym,chorych w szpitalu
Amfiteatr-w architekturze rzymskiej odkryta budowla widowiskowa wzniesiona na planie elipsy,z areną po środku i widownią wznoszącą się dokoła niej schodkowo,z wewnętrznymi kuluarami.
Wikingowie-członkowie drużyn skandynawskich podejmujących w VIII-XIw odległe wyprawy morskie do krajów zachodniej i południowej Europy,a rzekami również w głąb oceanu;pod terminem wikingów rozumie się najczęściej skandynawskich rozbójników,chociaż wyprawy wikingów miały niejednokrotnie charakter handlowy lub osadniczy.
Minaret-wieża przy meczecie,z której muezzin(rodzaj duchownego)wzywa wiernych na modlitwę.
Mihrab-nisza,wnęka w Sali modlitwy w meczecie wskazująca kierunek na Mekkę.
Minbar-(mimbar)kazalnica w meczecie stojąca na tej samej ścianie co mihrab,wykonana zwykle z drewna,rzadziej z kamienia.
Alkazar-w Hiszpanii nazwa warownych pałaców mauretańskich;pomieszczenia mieszkalne i urzytkowe rozmieszczane były wokół dziedzińca z portykami.
Mozoarabski styl-styl w sztuce hiszpańskiej wytworzony przez chrześcijan żyjących pod panowaniem muzułmanów zawierający liczne zapożyczenia ze sztuki Islamu.
Marcin Luter w 1517r.przybił na drzwiach kościoła w Wittenberdzie 95 tez.Założył on kościół ewangelicko-augsburski zwany luterańskim.Zasady wiary:*2 sakramenty*do zbawienia potrzebna jest tylko wiara*odrzucanie kultu Matki Boskiej,świętych,relikwi *odrzucenie zwierzchnictwa papieża*likwidacja zakonów i zniesienie celibatu*dopuszczał w świątyni rzeźby i obrazy.
Jan Kalwin 1534r.założył kościoł ewangelicko-reformowany zwany kalwińskim.Zasady wiary:*predystynacja-Bóg owiecznie przeznaczył wybranych ludzi do zbawienia(a innych na potępienie)na co nie mają wpływu ich własne zasługi i winy*zabraniał umieszczania w świątyniach rzeźb i obrazów*pozostałe zasady takie same jak u Lutra.
Forum- w miastach starożytnego Rzymu plac lokowany zazwyczaj na przecięciu głównych arterii komunikacyjnych, centralny punkt miasta, zwykle prostokątny; początkowo miejsce handlu,zebrań i sądów,póżniej ośrodek władz administracyjnych i kultu religijnego
Cyrk-jedna z najbardziej charakterystycznych budowli monumentalnych starożytnego Rzymu,przeznaczona na wyścigi wozów dwukołowych
agora-w miastach starozytnej grecji centralny plac stanowiacey osrodek polityczny aministracyjny i religijny
kapitularz jedno zpomieszczeń klasztoru sluzace do zebran zakonników
refektarz klasztorna sala jadalna charakterystyczna dla architektury sredniowiecznej
wirydarz kwadratowy lub prostokatny ogród wewnatrz zabudowan klasztornych otoczony kruzgankiem twierajacym sie do niego arkadami
złote ciecie podział odcinka na takie dwie czseci iz cały odcinek ma sie tak samo do wieszkszej czesci jak czesc wieksza do mniejszej
wykusz nadwieszony na zewnatrznej scianie budowli wielokatny lub czworokatny wystep w formie dobudowki przeplatanej szerokimi oknami osobny dach
empora rodziaj galeri lub trybuny głównej w kształatach majacej na celu powiekszenia powieszni dla uczestnikow mszy
trojdwiek liturgiczny oltarz ambona i chrzcielnica
hallowy kościół- budowla sakralna w ktorej wszystkie nawy maja jednakowa wysokość
Piramida-monumentalna budowa w kształcie czworobocznego ostrosłupa o podstawie kwadratowej. 3 największe piramidy:Cheopsa,Chefrena,Mykerinosa
Fryz-pozioma część belkowania zawarta między architrawem a gzymsem.
Runy-najstarszy typ pisma północno- i zachodniogermańskiego;język runów jest stosunkowo bliski pragermańskiego.
Ziggurat-monumentalna budowla sakralna na planie kwadratu w kształcie kilku kondygnacyjnej wieży(3-7stopni)zwieńczonej świątynią. Lamassu- skrzydlaty byk o ludzkiej twarzy.
Tolos-budowla na planie koła, najczęściej o przeznaczeniu sepulkralnym lub kultowym.
Pinakoteka-galeria obrazów.mauzoleum-wielki monumentalny grobowiec najczęściej w formie wolno stojącej budowli zdobionej dekoracją rzeźbiarską i architektonicznąspołecznych
VII cudów świata starożytnego:1.piramidy egipskie2.wiszące ogrody Semiramidy3.świątynia Artemidy w Efezie4.mauzoleum w Helikarnasie5.posąg Zeusa Olimpijskiego6.kolos rodyjski7.latarnia morska na wyspie Faros.
Synkretyzm-połączenie albo związek rozbieżnych albo wręcz sprzecznych poglądów religijnych,filozoficznych
Babtysterium-budynek przeznaczony do obrzędu chrztu, na ogół w pobliżu większego kościoła, zazwyczaj wolno stojącego
Aureola-w sztuce świetlisty otok wokół przedstawionej postaci,symbolizujący przede wszystkim jej świętość.
boniowanie dekoracyjne opracowanie muru kaminnegoprzez profilowanie zwenetrzych krawedzi poszczegolnych ciosów lub w tynku
sgrafitto tech dekoracyjnapokrycie muru 2 koloramitynku i czeesciowe zeskrobanie wilgotnych warstw gorynch
krużganek ciag komunikacyjny biegnacy wzdłuż zawnetrznych scian budnynku najaczesciej d strony dziedzinca
Katakumby-podziemne cmentarze chrześcijańskie.Charakterystyczne dla Rzymu
Głagolica-najstarsze pismo słowiańskie,dzieło Cyryla,oparte na piśmie greckim,składa się z 40 liter
intarsja dekoracja ornamentalna podmiotow drewniancyh uzyskana przez zastosowanie roznobarwnego drewna kamienia
Chronologia dziejów starożytnego Rzymu:*Monarchia Republika*Wczesne Cesarstwo(pryncypat)*Późne Cesarstwo(dominat)
Piramidy w gizie Cheferena Cheopsa Mykerinosa
Pilaster - ustawiony przy ścianie (lub w częściowo w nią wtopiony) filar, nieznacznie występujący przed lico ściany.
Opactwo-klasztor mniszy pozostający pod władzą opata zazwyczaairvaux.j o dużej liczbie zakonników.
Opat-przełożony klasztoru w zakonach mniszych.
Dormitorium Nazwa początkowo oznaczała wspólną sypialnię zakonników w klasztorze
Mauzoleum - rodzaj grobowca w formie monumentalnej, samodzielnej budowli o bogatym wystroju architektonicznym
Mandorla w malarstwie i płaskorzeźbie owalna aureola, otaczająca postać Jezusa, ale czasem także postać Marii. Symbolizuje i podkreśla boską naturę przedstawianej postaciIkona-obraz kultowy w kościele prawosławnym
Fibula-zapinka lub agrafa służąca do spinania szat,stosowana powszechnie od epoki brązu we wszystkich krajach
Dyptyk-dwie czworokątne tabliczki połączone zawiasami,zamykające się jak książeczka.Od IVw wykonywano doptyki konsularne z kości słoniowej
Rzygacz ozdobne, wystające poza lico muru, zakończenie rynny dachowej, z którego woda deszczowa ma swobodny odpływ.
Mastaba-nazwa grobu w starożytnym Egipcie. Składa się z części naziemnej na planie prostokąta połączony z podziemną komorą grobową-miejsce właściwego pochówku. Transept-nawa poprzeczna przecina nawę główna pod kątem prostym
Ortodoksja-ścisła wierność doktrynie,zwłaszcza religijnej
ryzalit wysunieta czesc elewacji budynku tworzaca z nim ograniczona całość
Fresk Potocznie określeniem fresk nazywa się wszelkie malowidła ścienne, wykonane różnymi technikami. Prawidłowo jednak nazwa fresk odnosi się tylko do tych, które zostały wykonane na mokrym tynku
Tkanina z bayeux- przedstawia podbój angli przez normanów rozpoczyna sie wydarzeniami ok 1040 r wykonana na zamowienie biskupa odona II bayeux wykonana w 2pol XIw.
Kamień z Rosetty- zabytek piśmiennictwa staroegipskiego, którego odkrycie stało się przełomem na drodze do odczytania egipskich hieroglifów
Poliptyk-wieloskrzydłowy ołtarz szafiasty, charakt dla gotyku. W zależności od liczby skrzydeł rozróżnia się tryptyk(2 skrzydła)i pentaptyk(4 skrzydła)
Sakramentarium-konstrukcja wmurowana w ścianę obok ołtarza głównego, przeznaczona do przechowywania hostii i komunikantów.
Fasada-elewacja budynku wyróżniona od pozostałych odmienną kompozycją, zawiera przeważnie główne wejście
Pinakiel-(fiala) charakterystyczny dla gotyku dekoracyjny element architektoniczny w postaci wysmuklonej kamiennej sterczyny, zwykle o czworobocznym trzonie z rytmicznymi szeregami żabek wzdłuż krawędzi na szczycie.
Propyleje-w Starr Grecji reprezentacyjna brama na planie prostokąta z kolumnadą i nieparzystą liczbą przejść, prowadząca zwykle do okręgu skalnego.
Kliniec-kamień ociosywany lub cegła kształtu klinowatego albo trapezowego, zasadniczy element konstrukcyjny łuku i sklepienia
Pylon-dwie wysokie wieże kamienne flankujące bramę świątyni,założone na planie prostokąta
Zwornik-(klucz) środkowy, szczytowy kliniec łuku lub niektórych typów sklepień, wyróżniający się kształtem, wielkością i dekoracyjnym opracowaniem, może być wykonany z kamienia,cegły.
Ikonostas-w cerkwiach ściana dzieląca nawę od przestrzeni ołtarzowej,wysoka,całkowicie pokryta ikonami.
Na Dolnym Śląsku (klasztory cysterskie)*Lubiąż*Trzebnica*Henryków *Kamieniec Ząbkowicki*Krzeszów
podział grecji na okresy archaiczny ,klasyczny póżno klasyczny i hellenistyczny
Akropol ateński to położone w Atenach wapienne wzgórze o wysokości względnej 90 m.
koscioły pokoju Swidnica i jawor
Nawa - część kościoła przeznaczona dla wiernych.
Konfesja - we wnętrzu świątyni grobowiec męczennika, świętego lub przedsionek prowadzący do jego grobu umieszczonego pod głównym ołtarzem.
Relikwiarz - naczynie kultu religijnego w kształcie krzyża, monstrancji, puszki lub skrzynki do przechowywania doczesnych szczątków - relikwii.
Rozeta, różyca - ornament architektoniczny w kształcie rozwiniętej róży.W architekturze gotyku rozetą nazywa się okrągłe okno wypełnione witrażem umieszczone nad głównym portalem kościoła.
Cyrylica - pismo alfabetyczne służące do zapisu języków wschodniosłowiańskich
Replika kopia wykonana przez samego autora pierwotnej wersji
Kościoły łaski kościoły ewangelickie w Żaganiu, Kożuchowie, Jeleniej Górze, Kamiennej Górze, Miliczu i Cieszynie
Akwedukt - kanał wodociągowy, rurociąg podziemny lub nadziemny, doprowadzający wodę z odległych źródeł na ogół do miast przy wykorzystaniu siły ciążenia ziemskiego.
Domek loretański - tak nazywane są małe budowle wzniesione we wnętrzu kościoła lub w jego pobliżu na wzór warszawa głogów kraków piotrkowice głogówek
wykusz nadwieszony na zewnetrznej scianie budowli wielokatny lub czworokatny wystep w formie dobudowki przepartej szerokimi oknami nakrytej osobnym dachem poszezajacy wejscie do ktorego przylega
era muzułmańska, czas rozpoczynający się 16 VII 622, pierwszego dnia roku, w którym Mahomet rozpoczął wędrówkę (hidżra) z Mekki do Medyny.
moneta powstała u schyłku VIIw pne zapwne w greckich miastach azji mniejszej lub w lidii najstarsze monety odnalezione w swiatyni aftermidy w efezie.
tragicy greccy -Ajschylos Sofokles Eurypides
Styl manueliński to styl architektoniczny późnego gotyku. Rozwijał się w Portugalii za panowania króla Manuela I Szczęśliwego. Łączy gotyk z rzeźbami o morskich motywach i elementami orientalnymi
platerseco styl w sztuce hiszpanskiej bedacy odpowiednikiem wczesnego renesansu cechowalo goszczegolne zamilowanie do obfitej dekoracji zblizonej do wyrobow zlotniczych
pierwsze hieroglify odcztał J.F Champollion
Kaplica Sykstyńska - papieska kaplica w Pałacu Watykańskim. na scianach znajdują sie freski boticelliego a na sklepieniu namalował cykl fresek( stworzenie świata) michał Anioł W kaplicy odbywaja sie wybory papieża
meczet omara .jedno z najważniejszych muzułmańskich sanktuariów, położone na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie.Razem z meczetem Al-Aksa tworzy ona jedno z trzech najświętszych miejsc islamu, Kopuła przykrywa skałę, na której - według Biblii - Abraham chciał złożyć w ofierze Bogu swego syna Izaaka. Według Koranu zaś miał złożyć swego pierworodnego syna Izmaela, od którego pochodzą Arabowie.Z tej samej skały wedle wierzeń muzułmanów Mahomet miał doznać wniebowstąpienia
3 obrazy Durera: autoportret, czterej apostołowie, portret młodej wenecjanki
3 obrazy botellego: Stojąca Madonna ,dwie Madonny, madonna della
budowle na atenskim akropolu:sanktuarium Artemidy, Partenon, Erechtejon,Propyleje.
zamki nad loarą: luwr ,blois, chambord.
obraz hansa memlinga znajdujacy sie w polskich zbiorach to sad ostateczny.
Hagia Sofia:kościół w Stambule Kościół Mądrości Bożej, zwany również Wielkim Kościołem.Po zajęciu Konstantynopola przez Turków w 1453 zamieniona na meczet (wtedy m.in. dobudowano minarety).
dzieło Jana i Huberta von Eyck:W katedrze św. Bawona w Gandawie (XIII-XVI wieku) znajduje się stworzony przez van Eycków Ołtarz Baranka Mistycznego. Jest to dzieło, nad którym Hubert pracował do śmierci, a ukończył je Jan około roku 1432. Hubert został pochowany w kaplicy tego kościoła.
Jeździec bamberski przykład średniowiecznej rzeźby, jest to kamienna rzeźba przedstawiająca konnego mężczyznę, pochodząca z XIII wieku, znajdująca się w katedrze w Bambergu. Jest to pierwszy od czasów antycznych monumentalny posąg konny.
3 obrazy leonarda da vinci: ostatnia wieczerza, dama z łasiczką,portret.
klasycyzm: kierunek w sztukach plastycznych ukształtowany pod wplywem kultury grcko-rzymskiej nurt klasyczny dążący do harmoni symetrii i rytmu ktorego celem bylo osiagnięcie ładu równowagi i spokoju.
wizerunek faraona: wiecznie młodzi z krzyżem życia w reku( ankh),z sztuczną broda jak broda przycięta to faraon był jeszcze zywy
stela-pionowa kamienna płyta wznoszona w czstarożytnych w różnych celach kommemoratywnych cel upamietnienie czegos albo kogos zrobiona zwykle z dekoracjai i rzeźbąasch
Kondotier - we Włoszech, w okresie od XIV do XVI w. dowódca oddziałów wojsk najemnych w służbie miast lub dworów książęcych, który na własny rachunek werbował ludzi do swojego oddziału.
5 starogreckich rzeźbiarzy: fidiasz, myron, poliklet , kalalis,Archelaos
Attyka, pas muru w postaci balustrady, ścianki czy rzędu sterczyn, zbudowany ponad gzymsem budowli. Attyka wieńczy budynek, zasłania dach i pełni funkcję zapory przeciwogniowej Rustyka - sposób dekoracyjnego obrobienia kamieni, tak aby miały bardziej surowy wygląd
Edykt mediolański został ogłoszony wspólnie przez cesarza zachodniej części Imperium Rzymskiego (głównego w tym okresie) Konstantyna Wielkiego oraz cesarza wschodniej części Licyniusza w 313 r. w Mediolanie. Ogłaszał on wolność wyznania w Cesarstwie Rzymskim. Od tej pory chrześcijanie bez przeszkód mogli wyznawać swoją religię.
Maswerk dekoracja architektoniczna charakterystyczna dla sztuki gotckiej maswerk sklada sie z elementów geometrycznych np kolo wykonanych w kamieniu i cegle maswerk stosowano do wypelnienia gl. azurowych otworów okiennych rozet.
Relief- kompozycja rzeźbiarska wydobyta z plaszczyzny płyty kamiennej drewnianej lub metalowej do ogladania tylko od frontu
reliktwie szczatki ciał osób świetych lub przedniotów do nich należaćych np ubrania albo włosy stanowiace przedniot czci w wileku religiach.
Monstrancja przedmiot liturgiczny w chrześcijaństwie do umieszczania w nim konsekrowanej Hostii, używany podczas nabożeństw do wystawiania Najświętszego Sakramentu, adoracji, błogosławieństwa Najświętszym Sakramentem oraz w czasie procesji eucharystycznych.
Kustodia naczynie liturgiczne; w kształcie puszki z nóżką, często bogato zdobione, pozłacane od środka W kustodii umieszcza się hostię, która służy do wystawiania w Monstrancji do publicznej adoracji przez wiernych.
Służki w architekturze gotyckiej pionowe cienkie elementy kamienne o przekroju wała lub półwala zespolone na ogół z wolno stojącym filarem.
Stalle drewniane lub kamienne ławy przeznaczone dla duchowienstwa stalle ustawione pod scianami prezbiterium
Ermitaż, muzeum sztuki i kultury materialnej w Petersburgu, największe muzeum w Rosji i jedno z największych na świecie (2 mln obiektów), głównie malarstwa europejskiego. Mieści się w Pałacu Zimowym piotra I.
Romanizacja - proces polegający na rozpowszechnianiu się kultury rzymskiej i języka łacińskiego na podbitych przez Rzymian terenach. Proces ten wywarł dominujący wpływ na kształt cywilizacji Zachodu.
Ściana Płaczu jedyna zachowana do dnia dzisiejszego pozostałości Świątyni Jerozolimskiej. W chwili obecnej jest to najświętsze miejsce judaizmu. Zachowane mury są fragmentem drugiej świątyni wybudowanej na wzgórzu Moria.
Mudejar — styl w hiszpańskiej architekturze i sztuce, który rozwinął się z połączenia elementów islamskich i chrześcijańskich Jego głównymi twórcami byli muzułmanie zamieszkali na Półwyspie Iberyjskim, którzy żyli pod panowaniem chrześcijan zachowując swoją tradycję i religię
Gliptyka - sztuka rzeźbienia i rytowania reliefów w kamieniach szlachetnych i półszlachetnych oraz wykonywanie niewielkich rzeźb i bibelotów; obrobione tak kamienie noszą nazwę gemm.
Pismo klinowe to najstarsza, na Bliskim Wschodzie, odmiana pisma, stworzona najprawdopodobniej przez Sumerów ok. 3500 lat przed naszą erą. Pierwotnie było złożone z przedstawień rysunkowych, Nazwa pochodzi od kształtu znaków odciskanych na glinianych tabliczkach za pomocą kawałka trzciny.
kościół bazylikowy: charakterystyczny dla okresu karolińskiego Zazwyczaj kościoły budowane były na planie trójnawowej bazyliki
santiago de compostela: najwieszne sanktuarium srednioweiecznej europy miasto w północno-zachodniej Hiszpanii, czczono tam swJakuba
durer i wit stwosz zwiazani sa z maistem: Norymberga
BABTYSTERIUM budowla wznoszona przez chrześcijan, przeznaczona do ceremonii chrztu, zazwyczaj usytuowana w pobliżu kościoła.
EDYKT MEDIOLANSKI został ogłoszony wspólnie przez cesarza zachodniej części Imperium Rzymskiego (głównego w tym okresie) Konstantyna Wielkiego oraz cesarza wschodniej części Licyniusza w 313 r. w Mediolanie. Ogłaszał on wolność wyznania w Cesarstwie Rzymskim. Od tej pory chrześcijanie bez przeszkód mogli wyznawać swoją religię.