POJĘCIE TERAPII ZAJĘCIOWEJ

Terapia zajęciowa jest pojęciem i terminem medycznym; pełni funkcję leczniczą w systemie rehabilitacji.

Termin ,,terapia” pochodzi od greckiego wyrazu therapeuein, który znaczy: opiekować się kimś, troszczyć się o kogoś, leczyć.

Therapeutes, czyli terapeuta, to ten, kto się kimś opiekuje, troszczy się o kogoś.

Według autorów angloamerykańskiej pracy pt. ,,Rehabilitacja medyczna” - terapia zajęciowa jest formą pomocy udzielanej pacjentowi w powrocie do jego poprzednich zajęć, albo- gdy to jest konieczne - w zaadaptowaniu się do nowych zajęć, przy czym termin ,,zajęcia”, oznacza coś więcej niż konkretny zawód, oznacza normalne funkcjonowanie w środowisku pracy i rodziny, sposób poruszania się, niezależność psychiczną, dojrzałość psychiczną do pełnienia określonych ról społecznych.

Terapia zajęciowa to celowe działania rehabilitacyjne, polisensoryczne o charakterze zajęć ciągłych ( np. plastycznych, muzycznych, ruchowych itp.) stanowiących proces terapeutyczny prowadzący do usprawniania i kompensacji zaburzonych funkcji spowodowanych niepełnosprawnością.

To leczenie i usprawnianie za pomocą określonych czynności, zajęć i pracy, które mogą mieć wartość kształcącą, wychowawczą, a także leczniczą. Inaczej jest to leczenie „poprzez pracę”.

Według K. Milanowskiej:

terapia zajęciowa to "pewne określone czynności o charakterze zajęć fizycznych lub umysłowych zalecanych przez lekarza, a prowadzone przez fachowców w danej dziedzinie, które mają na celu przywrócenie choremu sprawności fizycznej i psychicznej. Jest to więc leczenie za pomocą pracy i zajęcia".

Osoba prowadząca ćwiczenia w ramach terapii zajęciowej - terapeuta zajęciowy, musi mieć specjalne przygotowanie. Powinna posiadać znajomość wielu działów pracy i techniki, które mogą służyć jako czynnik usprawniający.

Poza tym wymaga się od niej przygotowania pedagogicznego oraz ogólnych wiadomości z zakresu anatomii, fizjologii i patologii, które upoważniają do prowadzenia terapii zajęciowej - działu leczenia usprawniającego.

Według światowej Federacji Terapeutów zajęciowych - terapia zajęciowa jest dyscypliną ochrony zdrowia, która zajmuje się ludźmi fizycznie bądź psychicznie/umysłowo niesprawnymi, upośledzonymi i/lub kalekimi, czasowo bądź trwale. Wykwalifikowany terapeuta zajęciowy angażuje pacjenta w czynności zaprojektowane tak, by sprzyjały przywróceniu maksymalnego możliwego funkcjonowania, tak by pomóc takim ludziom spełnić wymagania stawiane przed nimi przez ich pracę zawodową, środowisko społeczne i domowe oraz by mogli brać udział w życiu, w najpełniejszym tego słowa znaczeniu.

W toku terapii zajęciowej osoby wykonują pożyteczne, zorganizowane czynności mające (zależnie od okoliczności) podtrzymać ich aktywność, odwracać uwagę od niepokojących myśli i wyobraźni, przywracać utraconą sprawność i przez zlecanie trudniejszych prac przygotować ich do samodzielnego życia (Kratochwil).

Terapia zajęciowa - celowe organizowanie zajęć wytwórczych za pomocą prostych narzędzi i materiałów naturalnych (drewno, skóra, glina) w celu poprawy czynności, zwiększenia zakresu ruchów, siły mięśni osób usprawnianych; oprócz usprawniania ruchowego wzmacnia psychikę, służy preorientacji zawodowej.

W ujęciu systemowym, terapia zajęciowa zajmuje bardzo swoiste miejsce w systemie rehabilitacji. Jest czymś w rodzaju klamry spinającej jej podstawowe dziedziny: rehabilitację leczniczą i społeczną, a zarazem uzupełnieniem jej podstawowych działów: fizjoterapii i rehabilitacji psychologicznej.

Ze względu na swoiste oddziaływania na rehabilitowany Podmiot zaliczyć ją trzeba do form rehabilitacji.

HISTORIA TERAPII ZAJĘCIOWEJ

Samo pojęcie terapii zajęciowej zrodziło się w wyniku odkrycia potrzeby zajęcia pacjenta czymś, poza czasem leczenia. Często były to długie godziny nudy popołudniowej i wieczornej. Z czasem spostrzeżono, że różne techniki takich zajęć mogą być celowo tak dobrane by nie tylko pozwalały pacjentowi na zabicie nudy, lecz także przyczyniły się do usprawniania manualnego. Idąc tym tropem zaczęto ,, wymyślać” i dobierać indywidualne techniki dla usprawnienia konkretnych stawów, czy grup mięśniowych, wreszcie całych zespołów ruchowych. Analogicznie, wykorzystuje się różne techniki w sferze usprawniania psychicznego i społecznego. W obecnej koncepcji leczenia dąży się do tego, ażeby osoba dotknięta schorzeniem lub urazem nie pozostawała przez dłuższy czas bezczynna.

Możliwie jak najwcześniej wprowadza się czynne zajęcie.

Rys historyczny i rozwój terapii zajęciowej w świecie i w Polsce.

Wartość zajęcia i pracy jako środka leczniczego znana była dawno. Egipcjanie na przykład zalecali gry i pracę dla umysłowo chorych. Galen w swoich rozprawach pisze że ,,zajęcie jest najlepszym naturalnym lekarzem i podstawą szczęścia człowieka”.

W końcu XVIII wieku i początku XIX, w okresie rozwoju szpitalnictwa wprowadza się do programu leczenia umysłowo chorych zajęcia i pracę.

Za pioniera w tej dziedzinie uważany jest dr Philippe Pinel z Francji. Od tego czasu w wielu krajach terapia zajęciowa zdobywa zastosowanie jako środek leczniczy na oddziałach psychiatrycznych. W wieku XX terapię zajęciową wprowadza się w domach starców i na oddziałach dla przewlekle chorych. W Stanach Zjednoczonych w 1717 r. zostaje zawiązane Amerykańskie Towarzystwo Terapeutów Zajęciowych, które rozwija bardzo szeroką działalność. Towarzystwo to wydaje własne czasopismo, a w następnych latach organizuje szkolenie i szkoły dla terapeutów zajęciowych. Podobny rozwój ma terapia zajęciowa w Anglii.

Po drugiej wojnie światowej łącznie z rehabilitacją coraz większe znaczenie i zastosowanie ma terapia zajęciowa. Wprowadzana ona jest na oddziałach ortopedycznych, urazowych, w oddziałach dla reumatyków, gruźlicy. Obecnie terapia zajęciowa wchodzi w skład oddziałów leczniczego usprawniania.

W Polsce terapia zajęciowa miała podobny rozwój jak w innych krajach. Również w wieku XIX i na początku XX wieku stosowana była na oddziałach psychiatrycznych. Następnie terapię zajęciową wprowadza się w zakładach dla starców i nieuleczalnie chorych oraz w niektórych sanatoriach przeciwgruźliczych (Otwock). Zasadniczy rozwój terapii zajęciowej w Polsce przypada na okres po II wojnie światowej. Rozwija się ona tak, jak w innych krajach łącznie z rehabilitacją.

CELE TERAPII ZAJĘCIOWEJ

Cele terapii zajęciowej w odniesieniu do poszczególnych osób powinny być zawsze określane indywidualnie. Wszystkie działania terapeuty muszą być dostosowane do sytuacji podopiecznego, czyli do jego zmniejszonej wydolności psychicznej, obniżonej sprawności fizycznej, zaniżonej motywacji, aktualnego stanu zdrowia i samopoczucia.

Terapia zajęciowa z punktu widzenia potrzeb chorego może spełniać następujące zadania:

1. usprawniać fizycznie,

2. usprawniać psychicznie,

3. usprawniać społecznie, w tym dawać wytyczne do wyboru zawodu.

Usprawnianie fizyczne.

Tu występuje ścisłe powiązanie terapii zajęciowej z gimnastyką leczniczą. Praca i czynności wykonywane w oddziale terapii zajęciowej są kontynuacją ćwiczeń prowadzonych w sali gimnastycznej. Wartość terapii zajęciowej dla procesu usprawniania z punktu widzenia fizjologicznego i kinezyterapeutycznego polega na tym, że dany ruch - ćwiczenie w czasie pracy - pacjent może wykonywać przez dłuższy czas bez zmęczenia fizycznego i psychicznego. Tym samym przyspiesza się usprawnianie. Większość prac jest czynnością złożoną, po jednym rodzaju ruchu następuje inny, między poszczególnymi ruchami zachodzą przerwy, które wynikają z samej techniki pracy. To stwarza dla narządu ruchu, zwłaszcza dla mięśni oraz układu krążenia i układu oddechowego świetne warunki działania. W okresie bowiem tych drobnych przerw następuje odpoczynek i odprężenie, odprowadzenie produktów zmęczenia i zaopatrzenie się w nowy zapas energii do pracy.

Poza tym skoncentrowanie uwagi na samej technice i szczegółach pracy, np. wykonywanie wzoru szalika na warsztacie tkackim, stwarza okoliczności, w których pacjent zapomina, że ćwiczy i dzięki temu może daną pracę wykonywać dłużej bez uczucia zmęczenia i znużenia.

Usprawnianie psychiczne.

Przez odpowiednio dobraną i prowadzoną pracę łatwiej dochodzi do akceptacji kalectwa i pacjent uczy się brania udziału w życiu w nowych warunkach. Dla wielu chorych, zwłaszcza tych głębiej niepełnosprawnych fizycznie, sam fakt możliwości wykonywania przez nich pracy ma duże znaczenie, podnosi bowiem ich wartość jako jednostki społecznej i otwiera nowe możliwości życiowe.

Poza tym w schorzeniach przewlekłych interesujący program zajęć lub pracy odwraca uwagę chorego od schorzenia, usuwa lęk i rozmyślanie nad przyszłością i tym samym czyni okres choroby i rekonwalescencji znośnym. W schorzeniach psychicznych zajęcie i praca jako środek leczniczy działa uspokajająco, zmusza pacjenta do skierowania uwagi i myślenia na konkretne czynności.

Usprawnianie społeczne

Terapia zajęciowa może dać pewne wytyczne co do wyboru zawodu, jeżeli zachodzi konieczność zmiany zawodu , oraz ułatwić ocenę przydatności chorego do pracy. Bardzo często pacjenci z nieodwracalnymi zmianami narządu ruchu uczą się w oddziale terapii zajęciowej podstawowych zasad pracy w różnych dziedzinach, np. tkactwa, dziewiarstwa, fotografiki, introligatorstwa, następnie doszkalają się na kursach lub w zakładach szkolenia inwalidów i w ten sposób zdobywają odpowiedni dla siebie zawód.

Cele terapii zajęciowej w ujęciu ogólnym:

- rozrywka, zapobieganie nudzie i bezczynności,

- działanie psychoterapeutycznie - wzmacnianie wiary we wlasne siły

- przyspiesza procesu leczenia i rehabilitacji, usprawnia funkcję uszkodzonych części ciała i całego organizmu, pozwala przez skupienie uwagi na określonej czynności zapomnieć o zmęczeniu i wykonać więcej ruchów niż np. na sali gimnastycznej,

- przygotowuje do pokonywania różnych trudności w życiu codziennym i do podjęcia w przyszłości szkolenia zawodowego lub zatrudnienia,

- przyczynia się do integracji osobowości w warunkach zaistniałego inwalidztwa z późniejszą perspektywą samodzielnego życia.

- przygotowanie do życia w środowisku społecznym, głównie poprzez poprawę kondycji psychicznej, rozwój umiejętności planowania i komunikowania się, dokonywania wyborów, decydowania o swoich sprawach oraz innych umiejętności n iezbędn ych w niezależnym życiu

- rozwijanie umiejętności przy zastosowaniu różnych technik terapii zajęciowej

- rozwijanie podstawowych oraz specjalistycznych umiejętności zawodowych umożliwiających podjęcie pracy

- rozwijanie sprawności psychofizycznych niezbędnych w pracy

FAZY TERAPII ZAJĘCIOWEJ

Aby terapia zajęciowa przebiegała prawidłowo musi zaistnieć więź między pacjentem a terapeutą, polegająca na wzajemnej akceptacji.

I FAZA: Nawiązanie kontaktu pomiędzy terapeutą a podopiecznym

Powinna tak długo, aż podopieczny będzie na tyle silny, że kontakt między nimi nie ulegnie zerwaniu nawet wówczas, gdy terapeuta będzie interpretował, oceniał i korygował zachowania uczestnika, mimo że osądy takie mogą być przez niego przykro odczuwane.

Właściwym zadaniem tej fazy zwanej także ,,rozmrażaniem” jest wytworzenie odpowiednio silnej więzi między uczestnikiem a terapeutą.

II FAZA: Aktywne uczestnictwo w terapii zajęciowej

Zaczyna się wtedy, gdy więź pozwala już terapeucie na pewien obiektywizm i realizm w omawianiu problemów pacjenta, bez obawy jej przerwania lub zakłócenia. Realistyczne roztrząsanie czasem bardzo osobistych spraw człowieka stanowi punkt wyjścia do zasadniczego zadania drugiej fazy terapii.

Zadaniem jest wyjaśnienie uczestnikowi na czym polega stojąca przed nim alternatywa wyboru zachowań, czynności, prac, a także konieczności podjęcia przez niego samodzielnej decyzji w tym względzie i jakie konsekwencje dla uczestnika są z tym związane.

III FAZA: Planowanie własnej przyszłości przez uczestnika zajęć

Zaczyna się po zakończeniu systematycznych kontaktów terapeutycznych i służy konfrontacji zdobytych przez pacjenta w toku terapii doświadczeń z rzeczywistością społeczną, czy i na ile nabyte przez uczestnika nowe wartości, postawy i sposoby oceniania siebie i świata są pomocne w codziennym życiu. Czy uczestnik posiadł umiejętność wysuwania korzystnych dla siebie celów życiowych i czy nauczył się sposobów ich osiągania.

Istotnym elementem terapii zajęciowej jest aktywizacja uczestników.

Aktywizacja jest to zespół działań mających na celu włączenie osób do udziału w różnych dziedzinach życia. Jest wyrazem czynnego trybu życia, chęci działania oraz sposobem leczenia wielu chorób i zaburzeń. Problem aktywizacji nabiera szczególnego znaczenia u osób, które z różnych powodów - dysfunkcji fizycznej, umysłowej lub psychicznej nie są w stanie samodzielnie funkcjonować. Aktywizacja uczestników terapii zajęciowej powinna objąć wszystkie możliwe zakresy - od czynności samoobsługowych i porządkowych w najbliższym otoczeniu, po czynności na rzecz innych osób. W procesie aktywizacji każdy uczestnik terapii zajęciowej jest traktowany indywidualnie i podmiotowo. Spośród zaoferowanych propozycji sam wybiera formę zajęć, która najbardziej odpowiada jego potrzebom, zainteresowaniom i możliwościom.

Brak aktywności, kontaktów, pomocy ze strony innych osób daje poczucie własnej nieprzydatności, prowadzi do poczucia krzywdy, izolacji i osamotnienia.

ZASADY PROWADZENIA ZAJĘĆ TERAPII

1.Terapeuta

-posiadający wszechstronne kwalifikacje z zakresu znajomości zasad i technik terapii zajęciowej. Jest to bardzo ważne ponieważ na tej wszechstronnej wiedzy opiera się znajomość różnorodnych ćwiczeń wpływających na tą samą funkcję.

-wierzy w możliwości uczestnika- „wierzę że potrafisz” „dasz sobie radę” -pozytywne spojrzenie na uczestnika, terapeuta nie patrzy przez pryzmat jego „fizyczności”,

- samokształcenie, terapeuta zdobywa wiedzę i „twórczo” myśli na temat terapii (układania programu działań terapeutycznych

- terapeuta korzysta z wiedzy i doświadczeń innych,

- posiada predyspozycje do pracy z osobami niepełnosprawnymi- otwarty, cierpliwy, uśmiechnięty, przyjacielski

2.Uczestnik zajęć.

- ma zabezpieczone potrzeby fizjologiczne

-jest najedzony, napity

-jest zabezpieczony higienicznie

- ma zabezpieczone potrzeby techniczne, tzn. siedzi wygodnie, bezpiecznie

-posiada system komunikacji z terapeutą (werbalny, alternatywny) skuteczny

-posiada wszystkie potrzebne przybory do zajęć

- ma zabezpieczone poczucie bezpieczeństwa (ma to bezpośredni wpływ na poziom motywacji do pracy i do przezwyciężania własnych słabości)

-zna przebieg zajęć

-zna terapeutę

-czuje że jest akceptowany

-ma zaufanie do terapeuty (darzy go sympatią)

3.Wzajemna relacja terapeuta-uczestnik ( czuje, że jest traktowany poważnie i komuś na nim zależy)

-ustalone są zasady prowadzonych zajęć, do których stosuje się jedna i druga strona

-podpisywanie kontraktów, umów

-znany jest czas trwania zajęć,

-znany jest schemat ćwiczeń

-stosowane są przerwy, przyjemności, nagrody

- konsekwencja

4. Pracuje zespół terapeutyczny, konsultacje ze specjalistami różnych dziedzin tak aby usprawnianie było wieloprofilowe, wielowymiarowe spojrzenie na podopiecznego, wyłuskanie najpilniejszych potrzeb (określanie słabych i mocnych stron) i wspólne działanie w oparciu o mocne strony

5.CEL- ustalenie celów szczegółowych

6.Terapia jest SYSTEMATYCZNA

7.Terapia jest KONSEKWENTNA

8.Terapia jest DŁUGOTRWAŁA

9.Terapia jest ATRAKCYJNA

- oparta na doborze różnorodnych ćwiczeń i zajęć dostosowanych do potrzeb i możliwości

podopiecznego, skorelowanych z wyznaczonym celem terapii, zgodnie z zasadą stopniowania trudności

-techniki wykonania dostosowane do potrzeb i możliwości uczestnika

-każde ćwiczenie, zadanie musi być przeprowadzone w taki sposób aby uczestnik odniósł sukces (kształtuje poziom motywacji i samoakceptację)

- dobór treści

10.Terapia jest UPORZĄDKOWANA

-nie ma w niej chaosu ponieważ terapeuta wie jak osiągnąć cel

-wzbudza poczucie bezpieczeństwa, ponieważ uczestnik wie, jakich elementów może się spodziewać

-pobudzana jest ciekawość ponieważ terapeuta korzysta z ćwiczeń wszystkich metod terapii

11.Prowadzona jest dokumentacja:

- opis funkcjonowania (diagnoza funkcjonalna)

-opis aktywności intelektualnych

- programy zajęć terapeutycznych

12.Jeśli to możliwe- włączenie do pomocy rodziny

ARTETERAPIA

Termin Arteterapia pojawił się pierwszy raz w literaturze anglojęzycznej w latach 40 XX wieku, w Polsce pojawił się później - w latach 70 XX wieku.

Arteterapia:

- działanie terapeutyczne z wykorzystaniem teatru, filmu oraz sztuk plastycznych

- terapia z użyciem sztuk plastycznych /plastykoterapia, terapia malarska

- układ poglądów i czynności ukierunkowanych na utrzymanie i/lub podniesienie poziomu jakości życia ludzi przy pomocy szeroko rozumianych dzieł sztuki i uprawiania sztuki

- spontaniczna twórczość chorych poddanych opiece terapeutów, lub działanie kreacyjne, plastyczne podejmowanie w sytuacji terapeutycznej przez osoby uprzednio nietwórcze w zakresie plastyki

Współczesne założenie związane z pojęciem i funkcją arteterapii mówi, że sztuka stanowi podstawę wszystkich działań wychowawczych i estetycznych oraz rozwoju moralnego człowieka.

Właściwe stosunki międzyludzkie gwarantują właściwe funkcjonowanie człowieka, a zdolność do adekwatnego zachowywania się w sytuacjach społecznych jest gwarantem dobrego samopoczucia i zdrowia psychicznego - z tego powodu w ostatnich latach wzrosło zainteresowanie arteterapią.

Kulturoterapia - młodszy termin określający ten rodzaj terapii. W Polsce pojawił się w literaturze medycznej w 1982 roku. Obejmuje ona wszystkie rodzaje terapii, które dla realizacji celów terapeutycznych posługują się środkami kulturowymi (wytworami kultury), traktowanymi jako działalność kulturalno - oświatową w ośrodku leczniczym, uwzględniając szczególne potrzeby i możliwości ludzi chorych

Terminy zamienne: terapia sztuka, terapia poprzez sztukę, wychowanie plastyczne, wychowanie estetyczne

Funkcje arteterapii

1

---