SEJM RP
9.1. Pozycja prawno-ustrojowa Sejmu RP.
„Pat legislacyjny” - sytuacja, która stała się kulminacją w procesie ustawodawczym, kiedy to X kadencja Sejmu i I kadencja Senatu charakteryzowały się pasmem konfliktów.
W konstytucji z 1997 r. legislatywa nadal pozostaje dwuczłonowa i składa się z Sejmu i Senatu( izby te obradują pod przewodnictwem Marszałka Sejmu , lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu) W konstytucyjnie przewidzianych przypadkach działają jako Zgromadzenie Narodowe (ZN).- art.114.ust.2. Sejm stał się obok Senatu już w Małej Konstytucji z 1992r.( A Konstytucja z 1997 ten stan utrwala) jednym z dwóch równorzędnych ustrojowo (gdy chodzi o charakter nie zaś o zakres kompetencji - ten jest dla Sejmu znacznie szerszy niż dla Senatu) ogniw jednej z trzech władz, tj. władzy ustawodawczej.
Art. 103 Konstytucji z 1997 r. zapewnia z kolei niepołączalność ( tzw.: incompatibilitas) mandatu poselskiego z senatorskim. Ponadto także każdego z tych mandatów nie można łączyć obecnie z funkcjami :
Prezesa NBP
Prezesa NIK
Rzecznika Praw Obywatelskich
Rzecznika Praw Dziecka
(i ich zastępców!)
Członka Rady Polityki Pieniężnej
Członka KRRiTv
Ambasadora
Z zatrudnieniem w Kancelariach Prezydenta RP, Sejmu, Senatu, a także w administracji rządowej
Wyjątek !!! ( w Konstytucji )dla członków Rady Ministrów oraz sekretarzy stanu w administracji rządowej. ALE! Regulamin Sejmu zabrania im bycia członkiem komisji sejmowej, która jest organem kontroli sejmowej.( w przeciwnym razie minister stawałby się „sędzią we własnej sprawie”)
Ale mamy także możliwość innych przypadków zakazu łączenia mandatów przedstawicielskich z funkcjami publicznymi. Zawarte są one w ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora. Zabrania ona w okresie wykonywania tychże mandatów równoczesnego wykonywania pracy npdst. Stosunku pracy w Biurach: TK,RPO,KRRiTv oraz Krajowym Biurze Wyborczym, w NIK-u , w Państwowej Inspekcji Pracy, w administracji samorządowej ( z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru)
Ponadto Konstytucja w art.103.ust.2 wprowadza zdecydowany zakaz sprawowania mandatow przedstawicielskich przez:
Sędziów
Prokuratorów
Urzędników służby cywilnej
Żołnierzy w czynnej służbie wojskowej
Funkcjonariuszy policji
Służb ochrony państwa
Winni oni na czas pełnienia mandatu opuścić swoje stanowiska,wystąpić ze służby.
Tak samo senatorowie i posłowie nie mogą pracować w roli sędziego, prokuratora czy pracownika administracyjnego sądu , czy prokuratury.( zasada tzw.: twardej apolityczności określonych zawodów)
Uzupełnieniem tej reguły może być przepis(art. 107 Konstytucji) zabraniający przedstawicielom Narodu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego oraz nabywania tego majątku. Istnieje możliwość pociągnięcia posła lub senatora do odpowiedzialności przed Trybunałem stanu za naruszenie tegoż zakazu.( w takiej sytuacji orzeka on o pozbawieniu mandatu) Posłowie i senatorowie zobowiązani są (wg. Ustawy o warunkach wykonywania mandatu posła i senatora) do składania szczegółowych oświadczeń o stanie majątkowym przy obejmowaniu mandatu. Analiz takich oświadczeń, w tym ich porównywania , będą dokonywać w Sejmie dopuszczona we wrześniu 1997 przez Regulamin Komisja Etyki Poselskiej (musi być w związku z tym prowadzony przez Marszałków obu izb jawny i raz w roku podawany do publicznej wiadomości tzw. : Rejestr Korzyści i majątkowych oświadczeń , a w Senacie- Komisja Regulaminowa, Etyki i Spraw Senatorskich.)
Sejm wraz z Senatem stanowią obecnie jedyne ograny przedstawicielskie w RP, które posiadają przywilej bezpośredniej reprezentacji podmiotu władzy suwerennej, czyli Narodu.
Konstytucja z 1997r. utrzymała model dwuizbowości zróżnicowanej (dwuizbowości niesymetrycznej). Daje on szersze możliwości działania Sejmowi , aniżeli Senatowi, zwłaszcza w zakresie kreowania i kontroli rządu(choć nie tylko), w których to dziedzinach Sejm posiada własne kompetencje, nie przysługujące w ogóle Senatowi.
Istnieje także sfera uprawnień wspólnych obu izb, np.: w zakresie powoływania Rzecznika Praw Obywatelskich i Prezesa NIK.( uchwały Sejmu w tych sytuacjach mają moc, o ile wyrazi na decyzje w nich zawarte zgodę Senat.) Ale przede wszystkim Sejm dzieli z Senatem wykonywanie funkcji ustrojodawczej i ustawodawczej (art. 95 Konstytucji- „ Władzę ustawodawczą w RP sprawują Sejm i Senat”) . Obie izby parlamentu stały się praktycznie jedynymi organami państwa dysponującymi pełnym imperium w zakresie ustawodawstwa. ( f. ustawodawcza Sejmu i Senatu jest zatem niemal nieograniczona) Jedyny wyjątek stanowi czas stanu wojennego , kiedy to Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy, jednak rozporządzenia takie podlegają obecnie zatwierdzeniu Sejmu na najbliższym posiedzeniu.
Wybory do Sejmu
Obowiązująca Konstytucja nadal utrzymuje, że składa się on z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. ( wybory senackie pozbawione przymiotnika -WOLNE;])
!Sejm staje się izbą o wybitnie politycznym charakterze
!Sejm jest organem kadencyjnym
Kadencja Sejmu
Trwa 4 lata( obecnie: liczy się od dnia zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji)
Kadencja jest to więc okres trwania pełnomocnictw Sejmu , czyli konstytucyjnie określony czas na jaki został on wybrany , w którym w składzie określonym decyzją elektoratu w wyborach, będzie on mógł wypełniać służące jemu funkcje.
Jak zawsze do tej pory po 1989r. Senat dzielić będzie los Sejmu , gdy ten sam skróci swoją kadencję, albo gdy uczyni to Prezydent RP, w okolicznościach, które dopuszcza ustawa zasadnicza(art. 98ust.4)
Dlatego też wybory do obu izb odbywają się u nas także jednocześnie.
Na gruncie Konstytucji możemy wyróżnić „normalną” kadencję od tzw.: kadencji skróconej lub przedłużonej .
KADENCJA „NORMALNA”
To inaczej pełna , nieprzerwana kadencja, którą w granicach ściśle określonych konstytucyjnie
( 4 lata od dnia zebrania się na pierwszym posiedzeniu, aż do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie w następnej kadencji) odbywa organ przedstawicielski. Pełna kadencja ma najczęściej miejsce w tych parlamentach, w których istnieje określona i wystarczająco silna większość stabilizująca scenę polityczną kraju.
KADENCJA PRZEDŁUŻONA
To sytuacja, gdy okres pełnomocnictw izb ulega przesunięciu poza konstytucyjnie zakreślone ramy 4 lat. Nie ulega wątpliwości, że ewentualne przedłużenie kadencji izb musiałoby być dopuszczane poprzez specjalnie uchwaloną ustawę konstytucyjną, jednorazowo zawieszającą normę określającą czteroletnią kadencję izb, określającą późniejszy upływ kadencji w stosunku do terminu już wyznaczonego konstytucyjnie. Na gruncie Konstytucji z 1997r. przedłużenie kadencji nie jest w zasadzie dopuszczalne poza sytuacją z art. 228 ust.7. Przepis ten zakazuje odbywania wyborów w czasie trwania stanów nadzwyczajnych , oraz w czasie 90 dni po ich zakończeniu. Gdyby na taki czas natrafił upływ kadencji organów przedstawicielskich( Sejm i Senat), organów samorządu terytorialnego albo Prezydenta RP , kadencje tych organów ulegałyby ex constitutione odpowiedniemu przedłużeniu.
KADENCJA SKRÓCONA
Niestety znana naszej Konstytucji(art.98 ust. 3-6) [ inaczej: „rozwiązanie izb parlamentarnych”]
Skrócenie kadencji może przyjąć na tle Konstytucji z 1997r. jedną z dwóch postaci decyzji.
* Może ono być rezultatem decyzji samego Sejmu i wtedy w istocie dochodzi do tzw. : samorozwiązania się Sejmu. (art. 98 ust.3 Konst.) Sejm musi podjąć taką uchwałę większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów ( a więc 307, bo liczonej od 460) Uchwała taka nie może jedynie zapaść na mocy art. 228 ust.7.(stany nadzwyczajne , patrzać wyżej ^! ;P) Poza tym może zapaść w każdym czasie , a decyzja w tym zakresie należy wyłącznie do Sejmu (chociaż w przypadku rozwiązania, jego los podzieli również Senat;] ni ma , że boli ot , co! )
* Skrócenie kadencji może jednak też nastąpić na podstawie zarządzenia Prezydenta RP i wtedy winno się tak naprawdę mówić o rozwiązaniu Sejmu. Ma być ono wydane po obowiązkowym uzyskaniu przezeń opinii ( chociaż niewiążących) marszałków obu izb parlamentu, przy czym wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skróceniu ulega także kadencja Senatu. Skrócenie takie może mieć obowiązkowy, albo fakultatywny charakter.
Obligatoryjny charakter skrócenia kadencji Sejmu ma miejsce gdy po dwóch nieefektywnych etapach postępowania mającego na celu wykreowanie Rządu, Sejm nie będzie w stanie udzielić jemu votum zaufania większością głosów.( w takiej sytuacji ustrojodawca mówi stanowczo: „ Prezydent RP skraca kadencję…”)
Natomiast skrócenie będzie mieć fakultatywny charakter jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu. W takim razie Prezydent może( a więc nie musi!) zarządzić skrócenie kadencji Sejmu w ciągu 14 dni od zaistnienia konstytucyjnie określonej przesłanki( art.225)
W następstwie skrócenia kadencji Prezydent RP zarządza wybory do obu izb parlamentarnych, przy czym wybory takie mogą się odbyć nie później niż w ciągu 45 dni od dnia podjęcia uchwały Sejmu o samorozwiązaniu się albo zarządzenia Prezydenta o skróceniu jego kadencji.
Pomimo skrócenia kadencji obie izby istnieją i działają, aż do dnia poprzedzającego pierwsze posiedzenie Sejmu nowej kadencji. Jest ważne , żeby Sejm dokończył w tym czasie te wszystkie sprawy , które uważa w sferze legislacyjnej za istotne, bowiem w następstwie definitywnego upływu jego kadencji wszystkie projekty ustawodawcze nie doprowadzone do końca trybu ustawodawczego upadają wraz z nastaniem nowego Sejmu. Zasadę zwyczajowego prawa konstytucyjnego, polegającą na rozpoczynaniu przez nowy Sejm prac ustawodawczych z tzw.: „pustym portfelem” legislacyjnym nazywamy zasadą dyskontynuacji prac ustawodawczych. Umożliwia ona nowemu Sejmowi pełne przejęcie odpowiedzialności za to i treść ustawodawstwa stanowionego w czasie trwania jego kadencji. Wspomniana zwyczajowa zasada dyskontynuacji prac ustawodawczych doznaje obecnie wyjątku na tle ustawy o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli.
Podsumowanie.
Słowo kadencja bierze swe źródło od łacińskiego słowa „cadere”, tzn.: upadać. Wprowadzenie kadencyjności w przypadku organów jednoosobowych (np.: głowy państwa ) miało chronić obywateli przed ryzykiem zamiany rządów demokratycznych w rządy arbitralne, tj.: autorytarne, albo wręcz tyrańskie , czy dyktatorskie. Lordowi Acton przypisuje się słynny aforyzm, w myśl którego: „ każda władza demoralizuje, a władza absolutna demoralizuje w sposób absolutny”
9.2. Zakres kompetencji Sejmu.
Kompetencje:
ustrojodawcze
ustawodawcze
kreacyjne
kontrolne
decyzyjne w niektórych sprawach polityki wew. i międzynarodowej
wewnątrzoragnizacyjne
1) KOMPETENCJE USTROJODAWCZE
- udział Sejmu w procedurze zmiany Konstytucji. Co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów może wnieść projekt inicjatywy ustawodawczej dotyczącej zmiany konstytucji. Sejm i Senat muszą przyjąć jednobrzmiący tekst ustawy w tym zakresie. Sejm ustawę o zmianie Konstytucji uchwala większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeśli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy rozdziałów I, II, lub XII to uchwalenie to m.in.: 1/5 ustawowej liczby posłów może domagać się w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat przeprowadzenia referendum zatwierdzającego.( wniosek taki składa się na ręce Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłoczne przeprowadzenie takiego referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku)
2) KOMPETENCJE USTAWODAWCZE
- wynikają one z faktu, iż Sejm pozostaje nadal wyrazicielem suwerennej władzy Narodu. Przejawiają się m.in.:
poprzez uchwalanie budżetu państwa
poprzez uchwalanie absolutorium z jego wykonania( znaczy budżetu ;P , patrzać wyżej^)
poprzez aprobowanie programowych wystąpień premiera czyli expose
poprzez uchwalanie Rządowi na wniosek premiera wotum zaufania
poprzez uchwalanie Rządowi lub poszczególnym ministrom wotum nieufności
poprzez uchwalanie ustaw
poprzez wyrażanie upoważnienia na ratyfikację umów międzynarodowych.
Wszystko to są bowiem akty, w których postanowieniach mieści się program oraz kierunki realizacji polit. państwa, a Sejm będzie popierał i aprobował zawsze taką politykę, która jest zgodna z wolą większości parlamentarnej .!
3) KOMPETENCJE KREACYJNE
Dotyczą przede wszystkim kreacji Rady Ministrów(RM) tj.: sposobu jej powoływania i odwoływania.
( Tak ku pamięci;) : do 17 października 1992r premiera powoływał Sejm na wniosek Prezydenta, a RM również Sejm na wniosek jej prezesa. Ponadto Sejm miał prawo na wniosek Prezydenta, premiera, albo z własnej inicjatywy odwołać Rząd lub poszczególnych jego ministrów. W małej konstytucji z 1992r. - zmiany! Prezydent ma przekazywać inicjatywę w tworzeniu Rządu w 4 pierwszych etapach do rąk Sejmu na przemian [ w razie niepowodzenia poprzednika])
Obecnie Konstytucja skraca postępowanie kreacji RM z 5 do 3 etapów , przy czym pierwszy etap należy, jak poprzednio, do Prezydenta RP, drugi do Sejmu, zaś trzeci ponownie do Prezydenta RP. W razie niepowodzenia procesu kreacyjnego w trzecim etapie Prezydent musi skrócić kadencję niezdolnego do twórczego działania Sejmu(art.155)
Konstytucja z 1997r. nie zna też obecnie możliwości odwołania Rządu przez Sejm. Jedynym sposobem wpływania Sejmu w tej dziedzinie na Rząd jest instytucja wotum zaufania i tzw.: konstruktywne wotum nieufności ( wotum nieufności jest nie tylko sposobem umożliwiającym Sejmowi realizowanie jego uprawnień kreacyjnych, ale też szczególnym sposobem następczej i uprzedniej kontroli ze strony Sejmu wobec funkcjonującego Rządu.)
Sejm ponadto :
posiada wyłącznie własne i bezpośrednie uprawnienia kreacyjne w stosunku do 4 z 9 członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
wybiera spośród posłów 4 członków( na 24) do Krajowej Rady Sądownictwa
dokonuje wyboru, obecnie na 9 lat, 15 sędziów Trybunału Konstytucyjnego
oraz dwóch z-pców przewodniczącego i 16 członków Trybunału Stanu
wybiera także część( 1/3 - z 9) członków Rady i Polityki Pieniężnej
wybiera:
- członków Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej( IPN)
- Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
- członków Rady Polityki Pieniężnej
powołuje też Generalnego Inspektora Danych Osobowych
powołuje i odwołuje Prezesa IPN( na wniosek Kolegium IPN) - za zgodą Senatu!
powołuje i odwołuje Rzecznika Praw Dziecka- za zgodą Senatu!
Odebrano mu uprawnienie do powoływania i odwoływania I Prezesa SN na wniosek Prezydenta RP( dziś powołuje go na 6 lat Prezydent RP) . Jako kompetencję własną Sejmu, choć wykonywaną na wniosek Prezydenta RP utrzymała Konstytucja powoływanie na 6 lat Prezesa NBP, powoływanie Prezesa NIK za zgodą Senatu, która skutkuje tak jak weto stanowcze(absolutne), powoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich za zgodą Senatu, która także skutkuje jak weto stanowcze (absolutne) i ewentualne jego odwoływanie przez Marszałka Sejmu w ściśle określonych przypadkach.
4) KOMPETENCJE KONTROLNE
Źródłem uprawnień kontrolnych Sejmu wobec Rządu i administracji państwowej jest konstytucyjna zasada parlamentarnej( politycznej) odpowiedzialności Rządu przed Sejmem .
*Poza wotum nieufności Konstytucja dopuszcza ( jak niegdyś Mała Konstytucja) składanie przez posłów interpelacji i zapytań poselskich będących indywidualnymi środkami kontroli parlamentarnej Rządu i poszczególnych jego członków.
Interpelacja musi mieć formę pisemną , a odpowiedź na nią winna być udzielona w ciągu 21 dni. Gdy odpowiedź nie usatysfakcjonuje interpelującego może on wystąpić do Marszałka Sejmu o zażądanie dodatkowych wyjaśnień na piśmie.
Zapytania w sprawach jednostkowych mające formę pisemną i pytania w sprawach bieżących z kolei mają formę ustną, mogą być zgłaszane na każdym posiedzeniu Sejmu. Rozpatrzenie pytania polega na przedstawieniu treści pytania oraz na udzieleniu krótkiej odpowiedzi ustnej.( nie dłużej niż 6 minut) Podczas jednego posiedzenia Sejmu nie można rozpatrzeć więcej niż 11 pytań.
Konstytucja, sama, wprost wyznacza premierowi i pozostałym członkom Rady Ministrów „ obowiązek udzielania odpowiedzi w sprawach bieżących na każdym posiedzeniu Sejmu” (sic!) - przez tę procedurę otworzyła się możliwość wprowadzenia także w Polsce tzw.:” parlamentarnej godziny pytań”, znanej w brytyjskiej Izbie Gmin , czy w niemieckim Bundestagu. Ta procedura wykorzystywana jest dla wyjaśniania przez Rząd zagadnień związanych z bieżącą polityką, natomiast w sprawach poważniejszych należałoby stosować, jak dotychczas procedury związane z interpelacjami i zapytaniami poselskimi.
*Komisja śledcza
Zarówno Konstytucja z 1997r. jak i Mk. Przewiduje możliwość powoływania przez Sejm komisji dla zbadania określonej sprawy z prawem przesłuchiwania , w trybie kodeksu postępowania karnego, osób przez nią wezwanych ( tzw.: parlamentarne komisje śledcze) Sejm powołując takie komisje ma obowiązek określenia celu zasad i trybu ich działania.
*Absolutorium
Wreszcie Sejm ( i tylko on) dysponuje wobec Rządu bardzo poważnym środkiem kontrolnym w postaci prawa oceny wykonania wykonania ustawy budżetowej oraz uzyskania informacji o stanie zadłużenia państwa. Temu prawu odpowiada również obowiązek Rady Polityki Pieniężnej przedstawiania do wiadomości Sejmu założeń polityki pieniężnej (wyartykułowany w nowej Konstytucji)
Ocena wykonania ustawy budżetowej winna nastąpić w ciągu 90 dni ( 3 m-ce - dotąd tylko 2 m-ce) od dnia przedłożenia sprawozdania, a jej formalnoprawnym wyrazem jest uchwała w przedmiocie absolutorium podjęta obecnie na wniosek Sejmowej Komisji Finansów Publicznych, po wysłuchaniu opinii NIK, przedstawionej przez jej Prezesa. O ile Mała konstytucja z 1992r. jednoznacznie przesądzała, że nieotrzymanie absolutorium musi skutkować podaniem się do dymisji przez Rząd, o tyle takiej samej dyspozycji nie znajdujemy już w Konstytucji. Nie przewiduje ona bowiem automatyzmu dymisji Rządu w razie podjęcia przez Sejm uchwały o nieudzieleniu absolutorium.
* „Sejm sprawuje kontrolę nad Rządem w zakresie określonym przepisami Konstytucji u ustaw” ( art. 95. ust.2) !!!
* Pociąganie do odpowiedzialności konstytucyjnej
Sejm ma prawo do stawiania przed Trybunał Stanu najwyższych urzędników państwowych ( z wyjątkiem Prezydenta RP), w przypadku zawinionego przez nich naruszenia Konstytucji albo ustawy w zakresie swego urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem.
*Sejm ma także wyrażać zgodę na przedłużenie przez Prezydenta stanu wyjątkowego , na okres nie dłuższy niż 60 dni, jeśli trwa zagrożenie konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego.
*Sejm także wyraża zgodę na przedłużenie stanu klęski żywiołowej wprowadzonej przez Radę Ministrów na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej w celu ich usunięcia .
W czasie trwania stanów wyjątkowych i w ciągu 90 dni po ich zakończeniu , kadencja Sejmu nie może być skrócona, a jego pełnomocnictwa ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. W tym czasie nie mogą być też zmieniane : Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego , ustawa o wyborze Prezydenta RP oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych.
*Wniosek do TK
Marszałkowie obu izb parlamentarnych otrzymali prawa do wystąpienia z wnioskami w sprawie stwierdzenia zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.
5) KOMPETENCJE DECYZYJNE W SPRAWACH POLITYKI PAŃSTWA
Sejm posiada również szereg uprawnień decyzyjnych w niektórych sprawach polit. wew. i międzynarodowej , czy jak stwierdziliśmy wcześniej pełni rolę organu uczestniczącego w zawiadywaniu najważniejszymi sprawami w zakresie polityki państwa.( cuda na kiju dosłownie…)
* Stan wojny
Sejm ma prawo do podejmowania uchwały o stanie wojny w razie zbrojnej napaści na RP, albo , gdy z umów międzynarodowych wynika konieczność wspólnej obrony przeciw agresji. Należy to, co do zasady;] , do sfery wyłącznych kompetencji Sejmu. Dopiero , gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie, o stanie wojny postanawia Prezydent.
* Zgoda na ratyfikację umów międzynarodowych
Art. 89 ust.1 jest ewidentnym zmniejszeniem uprawnień Sejmu na rzecz Senatu. Przewiduje on udzielenie zgody w formie ustawy( więc z udziałem Senatu) na ratyfikację niektórych, ważniejszych umów międzynarodowych, dotyczących:
pokoju
sojuszy
układów politycznych lub wojskowych
wolności, praw, lub obowiązków obywatelskich, określonych w Konstytucji
członkostwa RP w organizacji międzynarodowej
znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym
spraw uregulowanych w ustawie, lub w których Konstytucja wymaga ustawy
Do 1992 r. Konstytucja przewidywała wymóg „ uprzedniej zgody Sejmu” , nie przesądzając w niczym formy dla takiej zgody. Panowało w związku z tym przekonanie, że Sejm mógł tej zgody udzielić w formie swojej uchwały, a więc bez udziału Senatu.
Podobnie zmniejszeniem kompetencji Sejmu w porównaniu ze stanem sprzed obowiązywania Małej konstytucji jest fakt, przewidujący, iż Prezydent RP zawsze odtąd będzie mianował Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych ( w Mk - Naczelnego Wodza) na okres wojny. Do 1992r była to zasadniczo kompetencja Sejmu, która przechodziła na Prezydenta dopiero wtedy, gdy Sejm nie obradował.
*Referendum
Uprawnienie Sejmu do zarządzania własną uchwałą podjętą bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów , referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla Państwa.( art. 125, ust.1 )
Sejm rozpatruje wniosek o przeprowadzenie referendum ogólnokrajowego , który wnioskodawca składa na ręce Marszałka Sejmu, zaś Sejm może postanowić o poddaniu sprawy pod referendum z inicjatywy własnej, na wniosek złożony przez Prezydium Sejmu, komisję sejmową , albo co najmniej 69 posłów. Wniosek kierowany jest na plenum izby, gdzie jest uzasadniany przez przedstawiciela lub pełnomocnika wnioskodawcy, który ma też prawo uczestniczyć w posiedzeniu Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka , a właściwiej dla przygotowania i przedstawienia projektu uchwały o przeprowadzeniu referendum. Sejm podejmuje uchwałę o przeprowadzeniu referendum bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Uprawnienie do zarządzenia referendum
Konstytucja, tak jak niegdyś Mk przyznała także Prezydentowi RP , którego decyzja wymaga jednak nadal zgody Senatu. To uprawnienie Prezydenta podtrzymuje uszczuplenie kompetencji Sejmu dokonane w 1992r., bowiem do tego właśnie roku prawo zarządzania referendum ogólnokrajowego służyło Sejmowi na zasadzie wyłączności.
Sejm również będzie zobowiązany uwzględnić wynik referendum w swojej dalszej pracy legislacyjnej . Konstytucja zdaje się stwierdzać, że przez „wynik wiążący” należy rozumieć stanowisko zajęte przez większość spośród biorących udział w głosowaniu, przy założeniu, że w referendum brała udział przynajmniej połowa uprawnionych do głosowania. Dotychczas wyniki referendum były wiążące, gdy określone stanowisko poparła w nim większość uprawnionych.
* Uprawnienia wewnątrzorganizacyjne
Określenie szczegółowej organizacji i tryby działania Sejmu, samej izbie, która winna to uczynić w drodze uchwalenia własnego regulaminu, którego nie można traktować jako źródła powszechnie obowiązującego. Przepisy regulaminu uzupełniono m.in.: o postanowienia umożliwiające Sejmowi powoływanie i odwoływanie Rzecznika Praw Dziecka. Nowela ta ustaliła, że wniosek o powołanie Rzecznika Praw Dziecka przez Sejm mogą zgłaszać:
Marszałek Sejmu
Marszałek Senatu
grupę co najmniej 35 posłów
grupa co najmniej 15 senatorów
* Komisja ds. UE
Podlega jej obecnie kompleks spraw dot. Naszej obecności w UE. Komisja ta liczy nie więcej niż 46 członków.
9.3. Kompetencje ustawodawcze Sejmu
* Tryb ustawodawczy - zespół procedur mających na celu doprowadzenie do powstania ustawy. Składa się nań 5 szczegółowo określonych przez Konstytucję etapów postępowania.
Inicjatywa ustawodawcza.
Do jej wysunięcia jest uprawnionych 5 podmiotów:
Posłowie
Senat
Prezydent RP
Rada Ministrów
co najmniej 100 tys. obywateli mających czynne prawo wyborcze do Sejmu
Projekty poselskie mogą być wnoszone przez komisję sejmową, albo przez grupę co najmniej 15 posłów podpisujących projekt.
Rada Ministrów w 5 przypadkach( dotychczas dwóch) posiada tzw. : wyłączność, żeby nie rzec wręcz monopol i.u., który obejmuje:
ustawę budżetową
ustawę o prowizorium budżetowym
ustawę o zmianie ustawy budżetowej
ustawę o zaciąganiu długu publicznego
ustawę u udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo
Projekty ustaw inicjowane przez RM podejmowane są w drodze uzgodnienia , zawsze na plenarnym posiedzeniu Rządu. Dla i.u. Senatu wymagana jest forma uchwały. Uchwała ta winna zapaść zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby senatorów.
Formy uchwały, tle , że komisji sejmowej, wymaga poselski projekt .
Wykonanie inicjatywy ustawodawczej:
Oficjalne złożenie przez uprawniony organ państwa gotowego projektu ustawy , w formie pisemnej do tzw.: „laski marszałkowskiej” . Projekt winien zawierać szczegółowe uzasadnienie , które musi m.in. : wyjaśniać cel i potrzebę wydania ustawy, wskazywać źródła finansowania , jeśli projekt powoduje obciążenia budżetu państwa, itd.
Jeśli projekt ustawy wnoszony jest przez Rząd, to do uzasadnienia jego obowiązkowo winny być dopuszczone nie założenia, ale gotowe projekty podstawowych aktów wykonawczych. Ponadto Konstytucja nakłada na wszystkich inicjatorów ustaw( nie tylko na RM jak dotychczas) obowiązek przedstawienia skutków finansowych wykonania ustawy.
Ocena formalna projektu
Każdy projekt ustawy podlega ocenie formalnej ze strony Marszałka Sejmu. Może on go zwrócić wnioskodawcy już na tym etapie postępowania. Ponadto jeśli Marszałek Sejmu poweźmie wątpliwość, czy projekt nie jest sprzeczny z prawem, może skierować go obecnie do Komisji Ustawodawczej w celu zaopiniowania. Uznanie przez Komisję projektu za niedopuszczalny już na tym etapie wymaga większości 3/5 głosów członków Komisji.
Prawo wycofania projektu
Wnioskodawca ma prawo wycofania projektu ustawy w toku postępowania legislacyjnego w Sejmie, do chwili zakończenia procedury drugiego (wcześniej) pierwszego czytania projektu. Jest to przepis chroniący wnioskodawcę przed popieraniem własnego projektu, czasem dość radykalnie nawet zmienionego przez Sejm. Projekt poselski uważa się za wycofany jeśli liczba popierających go posłów spadnie poniżej wymaganej 15-stki;].
Prace nad projektem ustawy w Sejmie
Konstytucja przewiduje, a regulamin Sejmu to potwierdza, że uchwalanie ustaw odbywa się w trzech czytaniach. Zasadne zaczyna w takim razie być pytanie o dopuszczalność i konstytucyjną poprawność regulacji zawartych w regulaminie sejmowym, dopuszczających skracanie procesu ustawodawczego.
Pierwsze i drugie czytanie
Uchwały podejmuje się w dwóch czytaniach.
Pierwsze czytanie projektu ustawy przeprowadza się na posiedzeniu komisji. Reguła ta nie dotyczy tak ważnych projektów ustaw, jak:
Projekt ustawy o zmianie Konstytucji
Projektów ustaw budżetowych i podatkowych
Projektów ustaw regulujących prawo wyborcze do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta
Projektów ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych
Projektów kodeksów
Pierwsze czytanie wszystkich ww. wskazanych projektów ustaw musi się odbyć na plenarnym posiedzeniu Sejmu. Od uznania Marszałka Sejmu będzie zależało, czy do pierwszego czytania na plenum izby nie należy skierować innych jeszcze projektów ustaw i uchwał, jeżeli przemawiają za tym ważne względy.
Pierwsze czytanie ustawy może mieć miejsce nie wcześniej niż 7 dnia od dnia doręczenia posłom druku projektu, tak by mieli oni realną możliwość zapoznania się z projektem ustawy.
Jeśli pierwsze czytanie odbywa się w komisji, o jej posiedzeniu zawiadamia się wszystkich posłów tak, aby każdy mógł wziąć udział w tym posiedzeniu osobiście, albo, żeby mógł na piśmie zgłosić swoje uwagi do rozpatrywanego projektu , czy też propozycje poprawek.
Pierwsze czytanie obejmuje uzasadnienie projektu ustawy przez wnioskodawcę, pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy oraz debatę w sprawie ogólnych zasad projektu. Jeżeli pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu kończy się ono skierowaniem projektu do właściwych komisji , chyba , że Sejm już na tym etapie postępowania zdecyduje się odrzucić projekt w całości.
Komisje, do których Sejm odesłał projekt obradują nad nim wspólnie. W celu szczegółowego rozpatrzenia, komisje mogą powołać swoją podkomisję( ma ona obowiązek przedstawić komisjom sprawozdanie. Także komisje, do których Sejm skierował projekt ustawy (uchwały) przedstawiają jemu wspólne sprawozdanie, celem którego jest określenie ich stanowiska wobec projektu . Komisje mogą zaproponować Sejmowi przyjęcie projektu bez poprawek, przyjęcie projektu z określonymi poprawkami, w formie jego tekstu jednolitego oraz odrzucenie projektu. W razie zaistnienia którejś z dwóch pierwszych sytuacji projekt ustawy przechodzi do drugiego czytania, które zawsze odbywa się na forum plenarnym izby.
Drugie czytanie obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie przez wybranego przez komisje ich sprawozdawcę, przeprowadzenie debaty, oraz zgłoszenie poprawek i wniosków. Prawo wnoszenia poprawek do projektów ustaw w trakcie ich rozpatrywania przez Sejm przysługuje:
Wnioskodawcy
Co najmniej 15 posłom
Radzie Ministrów
Przewodniczącemu klubu parlamentarnego( albo upoważnionemu przez niego wiceprzewodniczącemu kluby - w imieniu klubu
Przedstawicielowi porozumienia posłów, jeśli reprezentuje on co najmniej 15 posłów.
Poprawki przy tym winny być uprzednio przedstawione komisji sejmowej, w przeciwnym razie Marszałek sejmu ma prawo odmówić poddania pod głosowanie takich poprawek.( ochrona Sejmu przed zalewem nagłych, nieprzemyślanych i nie skoordynowanych z projektem ustawy poprawek)
Gdyby w czasie drugiego czytania zostały zgłoszone poprawki, projekt ustawy zostaje skierowany ponownie do komisji, które go rozpatrywały, choć Sejm może też postanowić inaczej. Komisje po rozpatrzeniu takich wniosków i poprawek winny przedstawić Sejmowi dodatkowe sprawozdanie, w którym zaproponują przyjęcie poprawek, albo ich odrzucenie
Trzecie czytanie może się odbyć niezwłocznie, w sytuacji, gdy w drugim czytaniu projekt ustawy nie został skierowany przez Sejm do komisji. Obejmuje ono przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub- jeżeli projekt nie został ponownie skierowany do komisji- przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych w czasie drugiego czytania oraz głosowanie wg. porządku przewidzianego przez Regulamin Sejmu.
Obecnie już tylko Marszałek Sejmu może z własnej inicjatywy( dotąd też na wniosek RM) odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie była przedstawiona komisji w formie pisemnej.
Gdy chodzi o kolejność głosowania projektu, to najpierw przegłosowuje się najdalej idący wniosek negatywny dla projektu, a więc wniosek o jego odrzucenie, jeśli został zgłoszony następnie odbywa się głosowanie poprawek do poszczególnych artykułów. Przy tym najpierw głosuje się poprawki, których przyjęcie albo odrzucenie rozstrzyga o innych poprawkach, wreszcie następuje głosowanie projektu w całości, w brzmieniu zaproponowanym ostatecznie przez komisje, ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek.
Uchwalenie ustawy
Ustawy zwykłe uchwalane są przez Sejm większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, z wyjątkiem sytuacji gdy Konstytucja stanowi inaczej. Wyjątkiem takim jest obecnie np.: ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, na podstawie której RP przekazuje organizacji międzynarodowej albo organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.( obecnie tzw.:” klauzula europejska”)
Prace w Senacie
Trzeci etap prac nad ustawą stanowią prace w Senacie i ewentualnie ponownie w Sejmie, jeżeli Senat zgłosiłby swoje poprawki.
Ustawa uchwalona przez Sejm winna być przesłana przez jego Marszałka do Senatu RP, którego Marszałek z kolei kieruje ją do właściwych komisji senackich. Komisje te z kolei po rozpatrzeniu ustawy przygotowują w terminie nie dłuższym niż 2 tyg. projekt uchwały Senatu, która może zawierać propozycję: przyjęcia ustawy bez poprawek, wprowadzenia do jej tekstu poprawek lub odrzucenia ustawy.
Konstytucja wyznacza przy tym Senatowi czas 30 dni na podjęcie jednej z powyższych 3 decyzji, z zastrzeżeniem, że gdyby w ciągu tych 30 dni od dnia przekazania ustawy z Sejmu, Senat nie podjął stosownej uchwały, ustawę uważa się za przyjętą w brzmieniu ustalonym przez Sejm.
Z 3 przedstawionych wyżej, możliwych decyzji Senatu pierwsza (przyjęcie ustawy bez poprawek) jest najprostsza. W jej następstwie ustawa zostaje przekazana przez Marszałka Sejmu Prezydentowi RP do podpisu. Gdy Senat proponuje poprawki, albo odrzucenie ustawy, akt ten wraca do Sejmu. Uchwała Senatu proponująca poprawki, albo odrzucenie ustawy przekazywana jest obecnie przez Marszałka Sejmu do rozpatrzenia przez komisje, które zajmowały się projektem ustawy, przed jej uchwaleniem w Sejmie. W ich posiedzeniu, na którym rozpatrywane są poprawki Senatu, bierze udział senator-sprawozdawca reprezentujący komisje senackie. W konsekwencji komisje sejmowe przedstawiają Sejmowi swoje sprawozdanie, w którym mogą wnosić o uchwalenie poprawek Senatu w całości, w części, lub o nieprzyjęcie propozycji Senatu.
Ważne! Orzeczenie TK z 22 września 1997r.- Senat jest wprawdzie nierównorzędnym z Sejmem organem władzy ustawodawczej, ale jednocześnie Senat jest „integralnym ogniwem procesu legislacyjnego w RP”
Przyjęcie lub odrzucenie propozycji Senatu następuje obecnie w jednym głosowaniu. Regulamin Sejmu uchwałę Senatu odrzucającą ustawę lub poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą jeśli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Rozwiązanie to ma na celu uproszczenie procedury ustawodawczej poprzez wyeliminowanie z niej sytuacji znanych w X kadencji Sejmu i I kadencji Senatu, które zyskały miano „pata legislacyjnego”
Podpisanie ustawy przez Prezydenta RP
Ogłoszenie i wejście jej w życie
Udział Prezydenta w procesie legislacyjnym.
Po zakończaniu postępowania w Senacie i ewentualnie dodatkowo jeszcze w Sejmie „Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi RP”
Prezydent może zdecydować się na podpisanie ustawy w ciągu 21 dni( 7 dni dla ustawy, która „szła” w trybie pilnym) od dnia jej przedstawienia jej ogłoszenia i wówczas zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.
Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego
Prezydent przed podpisaniem ustawy może też wystąpić do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją . Jeśli TK orzeknie, że ustawa jest zgodna z Konstytucją, Prezydent nie może odmówić podpisania takiej ustawy. Jeśli jednak ustawa okazałaby się niezgodna z Konstytucją, Prezydent odmawia jej podpisania. Jest jednak i trzecia możliwość. TK może niektóre przepisy ustawy są niezgodne z Konstytucją, ale jednocześnie nie stwierdzi, że są one nierozerwalnie związane z całą ustawą. W takim razie Prezydent RP ma dwa wyjścia: albo zwraca Sejmowi ustawę w celu usunięcia niezgodności, albo zwraca się do Marszałka Sejmu o opinię i podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją.
Tzw.: weto
Wreszcie, jeśli Prezydent RP nie wystąpił z wnioskiem do TK przed podpisaniem ustawy to może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia( potocznie nazywamy tę procedurę wetem Prezydenta) W następstwie rozpatrzenia takiego wniosku Prezydenta, Sejm ponownie uchwala ustawę, jednak większością 3/5 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów(tj. liczonej od 460). W razie odrzucenia takiego weta, Prezydent w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Jeśli jednak Sejm powtórnie uchwali ustawę, Prezydentowi nie służy już ponowne prawo wystąpienia do TK w sprawie jej zgodności z Konstytucją.
Przepisy „pożarowe”
Normalny i dość długo trwający tryb ustawodawczy może w pewnych wypadkach przewidzianych w Konstytucji i w Regulaminie sejmowym ulec skróceniu. Stąd przyjęło się go nazywać skróconym trybem ustawodawczym, a jego przepisy „pożarowymi” . W szczególności można przystąpić do pierwszego czytania niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów projektu, można przystąpić też do drugiego czytania niezwłocznie po zakończeniu pierwszego bez odsyłania projektu do komisji, można wreszcie przystąpić do drugiego czytania niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów druku sprawozdania komisji.
„Szybka ścieżka legislacyjna”- postępowanie z tzw.: pilnymi projektami ustaw. Polega ono na tym, że Rada Ministrów i tylko ona, może określić uchwalony przez siebie projekt ustawy jako pilny. Tryb pilny nie jest dopuszczalny wobec projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta RP, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych oraz kodeksów. Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy do czasu zakończenia drugiego czytania projektu, z tym, że klauzulę pilności Rada Ministrów może wycofać przed rozpoczęciem drugiego czytania. Obecnie rozpatrywanie takich projektów odbywa się w trzech czytaniach. Pierwsze czytanie może odbyć się na posiedzeniu komisji albo na plenum izby z pominięciem 7-dniowego terminu wymaganego przy zwykłym postępowaniu . W trakcie drugiego czytania Sejm zostaje zapoznany ze sprawozdaniem komisji o projekcie ustawy, przeprowadza się debatę i zgłasza poprawki. Tak uchwalona pilna ustawa Sejmowa zostaje przekazana nie później niż w ciągu 3 dni Senatowi, od dnia uchwalenia ustawy w Sejmie. Po rozpatrzeniu propozycji Senatu tekst ustawy pilnej w ostatecznej wersji sejmowej Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Prezydentowi RP, nie później jednakże niż w ciągu 3 dni od uchwalenia. Prezydent winien zadecydować, czy podpisze ustawę w ciągu 7 dni, z tym , że i tutaj służy jemu weto zawieszające.
Rozporządzenie z mocą ustawy
Dopuszczane jest wydawanie takich rozporządzeń z mocą ustawy w czasie stanu wojennego, jeśli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie. Uprawnienie do wydawania takich rozporządzeń otrzymuje wówczas Prezydent RP na wniosek RM. Rozporządzenia takie podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym jego posiedzeniu. Rozporządzenia takie mają charakter źródeł prawa powszechnie obowiązującego.
Procedura budżetowa
Ustawa budżetowa- specyficzna ustawa zwykła. „Wniesione do Sejmu projekty ustawy budżetowej i innych planów finansowych państwa Sejm rozpatruje w trybie przewidzianym dla postępowania z projektami zwykłych ustaw. W Konstytucji przesadzona została zasada, w myśl której Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie właśnie ustawy, a w wyjątkowych sytuacjach dochody i wydatki państwa w krótszych okresach niż rok może określić ustawa o prowizorium budżetowym.
Odrębności szczegółowego trybu ustawowego dotyczącego budżetu, wprowadzone przez nową
Konstytucję:
Wyłączna inicjatywa ustawodawcza służy tu Radzie Ministrów
Projekt ustawy winien być wniesiony najpóźniej na 3 m-ce przed rozpoczęciem roku budżetowego ,a tylko wyjątkowo dopuszczalne jest późniejsze przedłożenie projektu
Senat RP dysponuje 20 dniami na uchwalenie ewentualnych poprawek do ustawy budżetowej od dnia przekazania ustawy przez Marszałka Sejmu
Prezydentowi nie służy prawo weta wobec ustawy budżetowej i ma na jej podpisanie 7 dni od dnia jej przekazania przez Marszałka Sejmu. Prezydent może zwrócić się do TK w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej, albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, zaś Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 m-cy od dnia złożenia wniosku w Trybunale
Jeśli w ciągu 4 m-cy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu, Prezydent może w ciągu 14 dni zarządzie skrócenie kadencji Sejmu.
Pierwsze czytanie projektu ustawy budżetowej może się odbyć na wyłącznie na plenarnym posiedzeniu Sejmu. Pierwsze czytanie obejmuje: uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę ,pytania i odpowiedzi wnioskodawcy oraz debatę na temat ogólnych zasad projektu. W następstwie pierwszego czytania projekt zostaje skierowany do rozpatrzenia Komisji Finansów Publicznych
(KFP). Poszczególne części projektu ustawy rozpatrują także właściwe komisje sejmowe, które przekazują na koniec swoich prac Komisji Finansów Publicznych swoje stanowiska zawierające wnioski , opinie, albo propozycje poprawek wraz z uzasadnieniem. Dysponując takim materiałem KFP dokonuje finalnego rozpatrzenia projektu z udziałem reprezentantów poszczególnych komisji sejmowych oraz poprawek i wniosków do projektu dotychczas zgłoszonych. KFP przygotowuje na koniec tej sekwencji swoich prac sprawozdanie o projekcie wnosząc jednocześnie o jego przyjęcie bez poprawek , albo o przyjęcie z określonymi poprawkami zawsze z informacją nt. nie uwzględnionych wniosków poszczególnych komisji.
Drugie czytanie obejmuje przedstawienie sprawozdania przez KFP, debatę i zgłaszanie poprawek i wniosków.
Trzecie czytanie natomiast ma miejsce niezwłocznie po drugim, jeśli w czasie jego trwania nie zgłoszono żadnych poprawek i wniosków i tym samym gdy projekt nie musiał być kierowany ponownie do KFP. W trzecim czytaniu KFP przedstawia Sejmowi dodatkowe sprawozdanie o projekcie ustawy budżetowej, a jeżeli projekt nie był kierowany po drugim czytaniu do KFP poseł-sprawozdawca przedstawia Sejmowi dodatkowe sprawozdanie o projekcie ustawy budżetowej, a jeżeli projekt nie był kierowany po drugim czytaniu do KFP poseł- sprawozdawca przedstawia Sejmowi poprawki i wnioski zgłoszone w drugim czytaniu. Na koniec trzeciego czytania odbywa się głosowanie oznaczające uchwalenie ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa uchwalona w Sejmie natychmiast zostaje przekazana Marszałkowi Senatu i Prezydentowi oraz posłom. Senat może podjąć albo uchwałę o przyjęciu ustawy, albo o wprowadzeniu do niej poprawek.
Jeśli poprawki nie zostaną wniesione Marszałek Sejmu przekażę ustawę Prezydentowi do podpisu, który podpisuję ustawę budżetową w ciągu 7 dni( a nie jak ustawę zwykłą w ciągu 21 dni) od dnia przedstawienia i zarządza ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP. I tutaj Prezydent może odmówić swojego podpisu kierując ustawę do ponownego rozpatrzenia przez Sejm, albo może skierować ją do TK w celu stwierdzenia, czy jest ona zgodna z Konstytucją.
Jeśliby jednak nie udało się wprowadzić w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium budżetowym , w takim razie RM ma obowiązek prowadzenia gospodarki finansowej na podstawie przedłożonego projektu ustawy.
9.4. Organizacja i tryb funkcjonowania Sejmu
*Organy Sejmu
Organami Sejmu są:
Marszałek Sejmu
Prezydium Sejmu
Konwent Seniorów
Komisje sejmowe
Czyli do grona organów Sejmu nie zalicza się wicemarszałków, którzy nie posiadają własnych, wyodrębnionych kompetencji. Liczbę wicemarszałków każdorazowo określa sam Sejm swoją uchwałą. Są oni wybierani( podobnie jak Marszałek) bezwzględną większością głosów w głosowaniu imiennym, na wniosek co najmniej 15 posłów.
Instytucja Marszałka- Seniora - powoływany jest przez Prezydenta RP jego postanowieniem spośród najstarszych wiekiem posłów i przewodniczy obradom Sejmu na pierwszym jego posiedzeniu. Marszałek-Senior przeprowadza też złożenie ślubowania poselskiego oraz wybór Marszałka Sejmu.
Do zadań wybranego Marszałka Sejmu należy:
- stanie na straży praw i godności Sejmu
- reprezentowanie Sejmu
- zwoływanie posiedzenia Sejmu
- przewodniczenie obradom Sejmu
- czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów
- kierowanie pracami Prezydium Sejmu i przewodniczenie jemu
- zwoływanie Konwentu Seniorów i przewodniczenie jego obradom
- nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym, uchwałodawczym i wnioskom skierowanym do Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu(PS)
- sprawowanie pieczy nad spokojem i porządkiem w Sejmie i na obszarze do niego należącym
- prowadzenie spraw z zakresu stosunków z Senatem
- powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Sejmu, po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich
-powoływanie i odwoływanie z-pców Szefa Kancelarii Sejmu po zasięgnięciu opinii Szefa Kancelarii Sejmu.
MARSZAŁEK SEJMU
Marszałek Sejmu jest tym samym jednoosobowym, wewnętrznym, kierowniczym organem Sejmu.
Kandydaci na stanowiska marszałków i wicemarszałków w obu izbach parlamentu są zobowiązani złożyć z chwilą wyrażenia zgody na kandydowanie oświadczeń o tym , że nie pracowali, nie pełnili służby, nie byli świadomymi i tajnymi współpracownikami organów bezpieczeństwa państwa. Kadencja Marszałka, tak jak kadencja wicemarszałków i samego Sejmu, wygasa w dniu poprzedzającym dzień zebrania się Sejmu nowej kadencji.
PREZYDIUM SEJMU
Jest wewnętrznym, kolegialnym organem, pomocniczym i doradczym wobec Marszałka Sejmu( w Senacie podobnie). W jego skład wchodzi Marszałek i wicemarszałkowie. Ustala plany prac Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, ustala tzw.:
Tygodnie posiedzeń z wyprzedzeniem co najmniej 3miesięcznym
Dokonuje wykładni Regulaminu Sejmu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich
Opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Sejmu
Organizuje współpracę pomiędzy komisjami i koordynuje ich działania
Ustala zasady doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, powoływania doradców sejmowych, oraz korzystania z opinii i ekspertyz oraz podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu.
KONWENT SENIORÓW
Spełnia w zasadzie rolę organu doradczego wobec Prezydium Sejmu. W jego skład wchodzą:
Marszałek i wicemarszałkowie Sejmu
Przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów
Przedstawiciele porozumień klubów parlamentarnych, jeśli reprezentują co najmniej 15 posłów
Przedstawiciele kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą
Z tego widać , iż Konwent Seniorów jest organem mającym na celu zapewnienie współpracy klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. W posiedzeniach Konwentu zawsze bierze udział z głosem doradczym Szef Kancelarii Sejmu oraz mogą brać udział osoby zaproszone przez Marszałka lub na wniosek członków Konwentu. Konwent opiniuje m.in.:
Projekty planów prac Sejmu
Projekty porządku dziennego posiedzeń Sejmu i ich terminy
Wnioski dotyczące trybu dyskusji
Wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów
Zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu
Inne sprawy przekazane jemu przez Marszałka lub Prezydium Sejmu
Konwent może być zwołany przez Marszałka z jego własnej inicjatywy, z inicjatywy Prezydium Sejmu albo na wniosek klubu reprezentowanego w Konwencie lub grupy co najmniej 15 posłów.
KOMISJE SEJMOWE
Są wewnętrznymi, pomocniczymi organami Sejmu. Ich zadaniem jest rozpoznawanie i przygotowywanie spraw stanowiących przedmiot prac Sejm, wyrażanie opinii w sprawach przekazanych im przez plenum Sejmu, przez Marszałka, albo przez Prezydium Sejmu oraz pomaganie Sejmowi w jego działalności kontrolnej w zakresie określonym przez Konstytucję i ustawy.
Sejm powołuje na okres swojej kadencji komisje stałe oraz może powoływać ad hoc komisje nadzwyczajne , a także tzw.: komisje śledcze dla zbadania określonej sprawy. Komisja śledcza może być powołana, gdy projekt stosownej uchwały w tej sprawie wniesie Prezydium Sejmu lub co najmniej 46 posłów. Nadzwyczajne komisje nie muszą mieć śledczego charakteru. Sejm jednak je powołuje dla rozpatrzenia pewnej ważnej, acz nietypowej sprawy, np. ds. przygotowania konkretnej ustawy konstytucyjnej lub ordynacji wyborczej.
Do stałych komisji, posiadających największe znaczenie i specyficzny zakres uprawnień odbiegających od uprawnień innych komisji, zaliczyć można:
Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej
Komisję Sprawiedliwości i Praw Człowieka
Komisję ds. Oświadczeń o Stanie Majątkowym( w Sejmie V kadencji jest to Komisja Etyki Poselskiej)
Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich
Komisję do Spraw Służb Specjalnych
Kandydatów na członków komisji mogą zgłaszać przewodniczący klubów poselskich, albo grupy liczące co najmniej 35 posłów. Wyboru członków Komisji w głosowaniu łącznym dokonuje jednak Sejm.
Komisja może uchwalać: dezyderaty, opnie, sprawozdania, projekty uchwał, rezolucji, apeli, oświadczeń albo deklaracji Sejmu. Uchwały komisji zapadają większością głosów w obecności co najmniej 1/3 liczby członków komisji, chyba, że ustawa stanowi inaczej.
Tryb działania Sejmu, posiedzenia
Sejm od 30 lipca 1992r.wybiera 20 swoich sekretarzy z grona posłów.
Sekretarze jednak nie są organami Sejmu. Od 1989 r. Sejm przestał działać w trybie sesyjnym i działa teraz w trybie permanencji, obradując na posiedzeniach . Posiedzenia Sejmu są jawne. Sejm jednakże może na wniosek Prezydium Sejmu albo co najmniej 30 posłów uchwalić tajność obrad, jeśli wymaga tego dobro państwa. W posiedzeniach Sejmu może uczestniczyć Prezydent RP, gdy uzna to za celowe. Nadto wstęp na salę posiedzeń przysługuje:
Marszałowi Senatu
I Prezesowi Sądu Najwyższego, będącemu zarazem przewodniczącym Trybunału Stanu
Prezesowi TK
Rzecznikowi Praw Obywatelskich
W posiedzeniach Sejmu mają natomiast obowiązek brać udział : członkowie Rządu, Prezes NIK i Prezes NBP. Nad przestrzeganiem w czasie obrad Sejmu jego regulaminu, powagi i porządku na Sali posiedzeń czuwa Marszałek Sejmu. Dla zdyscyplinowania obrad i posłów w nich uczestniczących Marszałek dysponuje szeregiem uprawnień. Może on m.in.: przywołać posła „do rzeczy”;];], gdy w wystąpieniu odbiega on od przedmiotu obrad. Po dwukrotnym uczynieniu tego może odebrać głos przemawiającemu, może nadto przywołać posła „ do porządku” , jeśli zakłóca on porządek obrad. Przywołanie to może nastąpić także „ z zapisaniem do protokołu” , jeśli poseł dopuścił się ciężkiego naruszenia porządku obrad. Możliwe jest także w skrajnym wypadku wyklucznie posła przez Marszałka z posiedzenia Sejmu, jeśli pomimo przywołania do porządku z zapisaniem do protokołu na tym samym posiedzeniu poseł nadal zakłóca tok obrad.
Protokół i sprawozdanie z posiedzenia Sejmu
Z przebiegu posiedzenia sporządzany jest protokół i sprawozdanie stenograficzne, które to dokumenty są jedynym urzędowym stwierdzeniem przebiegu obrad.
Obrady, głosowanie
Obradami Sejmu kieruje Marszałek, albo w jego zastępstwie wicemarszałek, przy pomocy 2 sekretarzy Sejmu.
Marszałek musi udzielić głosu Prezydentowi RP na jego życzenie dla wygłoszenia orędzia, nad którym nie przeprowadza się dyskusji. Obowiązek udzielenia głosu poza kolejnością mówców i na każde żądanie dotyczy też premiera, członków Rządów i ministrów stanu. Natomiast poza zwykłą kolejnością mówców, za zgodą Marszałka głos może zabierać m.in.:
I Prezes SN i zarazem przewodniczący Trybunału Stanu
Prezes TK
Prezes NIK i NBP
Rzecznik Praw Obywatelskich
Prezes NSA
Przewodniczący PKW itd.
Po zakończeniu dyskusji Sejm przystępuje do głosowania. Jest ono jawne i odbywa się przez:
podniesienie ręki z jednoczesnym wykorzystaniem urządzenia elektronicznego do liczenia głosów
użycie kart do głosowania podpisanych imieniem i nazwiskiem posła( tzw.: głosowanie imienne)
Jeśli nie jest możliwe obliczenie głosów przy użyciu aparatury elektronicznej, Marszałek zarządza głosowanie przez podniesienie ręki i obliczenie głosów przez sekretarza Sejmu.
Komisja Etyki Poselskiej
Wprowadzona 28 października 1997r. do grona Komisji Stałych Sejmu. W skład Komisji wchodzą posłowie reprezentujący wszystkie kluby poselskie, po jednym członku z klubu. Kandydaci są zgłaszani przez przewodniczących klubu. Kandydować mogą osoby o nieposzlakowanej opinii i o wysokim autorytecie moralnym. Komisja rozpatruje także sprawy wynikające z obowiązkowo istniejącego tzw.: Rejestru Korzyści i majątkowych oświadczeń poselskich
Kancelaria Sejmu
Funkcjonująca na zasadzie bezstronności organizacyjnej, technicznej, doradczej , prawnej i finansowej instytucja obsługi Sejmu i jego wszystkich wymienionych wyżej organów. Kancelarią kieruje jej Szef, będący zwierzchnikiem służbowym wszystkich pracowników Kancelarii Sejmu i który ponosi odpowiedzialność za ich działania. Szef Kancelarii ma do pomocy w kierowaniu nią dwóch z-pców. W skład Kancelarii wchodzą jednostki statutowe , podlegające bezpośrednio lub za pośrednictwem dyrektorów generalnych Szefowi Kancelarii Sejmu. Są to:
Gabinet Szefa Kancelarii Sejmu
Biuro Stosunków Międzyparlamentarnych podlegające wprost Szefowi Kancelarii
Sekretariat Posiedzeń Sejmu
Biuro Komisji Sejmowych
Biuro Legislacyjne, podlegające Szefowi Kancelarii za pośrednictwem Dyrektora Generalnego Prac Sejmowych
Biblioteka Sejmowa
Biuro Studiów i Ekspertyz
Biuro Informacyjne
Wydawnictwo Sejmowe podlegające Szefowi Kancelarii za pośrednictwem Dyrektora Generalnego Analiz Sejmowych
Biuro Obsługi Posłów
Biuro Personalne
Biuro Finansowe
Biuro Gospodarczo-Techniczne
Ośrodek Informatyki i Straż Marszałkowska podlegające Szefowi Kancelarii za pośrednictwem Dyrektora Generalnego Administracji Sejmowej
Ponadto Szef Kancelarii ma do dyspozycji podlegające jemu Kolegium Kancelarii, będące jego organem doradczym. W skład Kolegium wchodzą wszyscy dyrektorzy generalni oraz Dyrektor Gabinetu Szefa Kancelarii. Wreszcie Szef Kancelarii może zwoływać Konferencję Dyrektorów w celu wzajemnego informowania się Szefa Kancelarii , dyrektorów generalnych i dyrektorów biur o działalności Sejmu, jego organów i Kancelarii Sejmu jako całości.
Kancelaria Sejmu wspomaga: Kancelarię Senatu, TK i Trybunał Stanu, a także obsługuje prace
Polskiej Grupy Unii Międzyplanetarnej.