Organizacja ratownictwa medycznego

Funkcjonujące modele organizacji ratownictwa medycznego

W każdym kraju stosowane są inne formy niesienia pomocy ofiarom nieszczęśliwych wypadków i osobom

w stanach nagłego zagrożenia zdrowia i życia. Różnice te dotyczą nie tylko poziomu wyposażenia, wyszkolenia i dostępności pomocy, co jest w oczywisty sposób związane z możliwościami ekonomicznymi,

ale także organizacji systemu i procedur jego działania.

Najdłuższe, sięgające drugiej połowy XIX wieku tradycje zorganizowanej doraźnej pomocy medycznej

mają kraje europejskie. Pierwowzór współczesnych służb ratownictwa medycznego stanowiły ochotnicze stowarzyszenia ratunkowe. Działający w ich ramach wolontariusze (przeważnie lekarze i studenci medycyny) uczestniczyli w akcjach udzielania pomocy w nagłych stanach zagrożenia zdrowia

i życia. Organizowano zarówno zespoły wyjazdowe, jak i ambulatoria, a system powiadamiania opierano

na wezwaniach bezpośrednich świadków, bądź wykorzystywano rozwijającą się sieć telefoniczną. Stopniowo ambulanse konne zastępowano samochodami; na początku lat dwudziestych powstawały pierwsze jednostki lotniczego pogotowia ratunkowego (również w Polsce). Znacznie wzbogaciło się także wyposażenie medyczne karetek. W tym też czasie organizując pomoc doraźną, wzorowano się na różnych systemach, zwłaszcza tych o najdłuższej i ugruntowanej tradycji. Pogotowie funkcjonujące w przedwojennych Niemczech, Austrii, Polsce i innych krajach Europy, oprócz Wielkiej Brytanii, tworzyły zawodowe służby organizowane na podobieństwo straży pożarnej. W tym samym czasie w Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych działały jedynie stowarzyszenia wolontariuszy, którzy udzielali pomocy chorym, natomiast ich transportem zajmowali się różni przewoźnicy, niejednokrotnie

wykorzystując do przewozu chorych i rannych karawany pogrzebowe. Przełomowy okres, który diametralnie zmienił system funkcjonowania służb ratownictwa medycznego, stanowiły lata pięćdziesiąte XX wieku. Na potrzeby cywilnego systemu ratownictwa medycznego adaptowano doświadczenia zdobyte w czasie II wojny światowej oraz wojny koreańskiej.

Obecnie funkcjonujące modele organizacji ratownictwa można sklasyfikować, stosując różne kryteria.

Najbardziej wyraźny jest podział na formacje mundurowe (straż pożarna, policja) i cywilne służby ratownicze, obejmujące zarówno jednostki zawodowe, jak i ochotnicze. Istotne są również różnice dotyczące kwalifikacji personelu ratowniczego. W części systemów do ekipy ratowniczej należą lekarze, w innych paramedycy, a jeszcze innych personel przeszkolony w podstawowych zabiegach ratujących życie.

Poniżej omówiono kilka charakterystycznych modeli organizacyjnych służb ratownictwa medycznego.

Stany Zjednoczone

System pomocy doraźnej w Stanach Zjednoczonych organizowano, wzorując się na strukturze straży pożarnej. Do zadań straży pożarnej należą też działania ratowniczo-medyczne, w których uczestniczą ratownicy załóg bojowych straży, wykorzystujący własne ambulanse. Poza strażackimi ekipami ratowniczymi w akcjach biorą udział ambulanse będące własnością szpitali; uczestniczą w nich także samodzielne firmy ratownicze, prywatne lub komunalne.

System powiadamiania ratunkowego oparto na wprowadzeniu jednego wspólnego dla wszystkich służb ratowniczych i porządkowych numeru telefonu 911. Jego obsługą zajmują się wyspecjalizowane

centra operatorskie.

Ekipy ratownicze dzieli się na dwie grupy. Kryterium podziału stanowią kwalifikacje personelu:

1. Ambulanse BLS (Basic Life Support) - w skład załogi wchodzi dwóch techników medycznych (EMT), którzy wykonują podstawowe zabiegi ratujące życie. Ich przeszkolenie obejmuje także defibrylację

automatyczną i stosowanie prostych przyrządowych metod udrażniania dróg oddechowych.

Kwalifikacje i wyposażenie w standardzie BLS posiadają też strażacy należący do załóg bojowych.

Wstęp

2. Ambulanse ALS (Advanced Life Support) - w składzie załogi jest paramedyk, zakres udzielanej pomocy obejmuje zaawansowane czynności ratownicze.

Stany Zjednoczone dysponują także bardzo dobrze rozwiniętą siecią ratownictwa śmigłowcowego, z załogami

wyszkolonymi i wyposażonymi na poziomie ALS.

Należy podkreślić bardzo dobrą współpracę wszystkich służb ratowniczych; wynika to zapewne z budowy

systemu na podstawie modelu organizacji straży pożarnej. W udzielaniu pomocy na poziomie BLS wyszkolono

także służby policyjne.

Izrael

Za organizację systemu ratownictwa medycznego na terenie Izraela odpowiada Departament Ratownictwa

Ministerstwa Zdrowia. Działaniami ratowniczo-medycznymi zajmuje się organizacja MAGEN DAVID ADOM (MDA), która jest odpowiednikiem Czerwonego Krzyża. System powiadamiania ratunkowego opiera się na modelu rozdzielnym dla poszczególnych służb. Numer alarmowy dla ratownictwa medycznego - 101. Analogicznie do systemu stosowanego w USA używa się dwóch rodzajów karetek - BLS i ALS. Różnica polega jednak na tym, iż

w większości karetek o standardzie ALS w składzie załogi znajduje się lekarz. Innym specyficznym dla Izraela rozwiązaniem jest obecność w składzie załóg woluntariuszy. Stanowią oni zaplecze wspierające funkcjonowanie MDA. Ze względu na duże zagrożenie zamachami terrorystycznymi w izraelskim systemie ratowniczym wypracowano specjalne procedury postępowania w takich sytuacjach. Polegają one na szybkim uruchomieniu całego systemu jednostek MDA, Izraelskich Sił Zbrojnych, szpitali oraz jednostek ochotniczych i podmiotów prywatnych.

Dodatkowo w takich sytuacjach wykorzystywane są specjalne pojazdy wyposażone w znaczne zapasy sprzętu ratowniczego. Pozwala to na sprawne przeprowadzenie działań oraz dyslokację ofiar przy liczbie poszkodowanych niejednokrotnie sięgającej 100 osób.

Niemcy

Rozwiązania stosowane w Niemczech są bardzo zróżnicowane i praktycznie każdy z Landów ma nieco odmienny

system ratowniczy. W niektórych aglomeracjach miejskich, np. w Hamburgu, za cały system ratowniczy, łącznie z powiadamianiem i dysponowaniem (112), odpowiada straż pożarna; do straży należy również utrzymanie sieci ambulansów umożliwiające zachowanie 8-minutowego czasu dojazdu do zdarzenia od momentu powiadomienia. Na innych obszarach Niemiec służby ratownictwa medycznego są autonomiczne. Ich organizator, najczęściej Niemiecki

Czerwony Krzyż, Zakon Kawalerów Maltańskich czy Joannitów, kontraktuje usługi dla danego obszaru.

Służby te dysponują najczęściej własnym numerem alarmowym (114).

Ambulanse są wyposażone zgodnie ze standardem BLS.

W Niemczech obowiązuje system dwustopniowy. Do wszystkich cięższych zdarzeń poza ambulansem wysyłany jest dodatkowo samochód z lekarzem i wyposażeniem - system ten otrzymał nazwę rendez- -vous, czyli „na spotkanie”. Ambulans ratowniczy dojeżdża w ciągu 8 minut. Czas dotarcia załogi z lekarzem (Notarzt), zazwyczaj ze szpitala, może dochodzić do 20 minut.

W Niemczech funkcjonuje najlepiej na świecie rozwinięta sieć ratownictwa śmigłowcowego. Śmigłowce (należące do różnych instytucji) operują z 52 miejsc stacjonowania, co pozwala na pokrycie całego kraju siecią umożliwiającą dotarcie do najbardziej odległego punktu w czasie nieprzekraczającym 15 minut.

Wielka Brytania

Brytyjski system ratownictwa medycznego zbudowano na podstawie służby medycznej - Ambulanse Service, dysponującej własnym systemem alarmowania (999) i dysponowania oraz własną siecią ambulansów ratowniczych. Podobnie jak w Stanach Zjednoczonych, ambulanse dzielone są na dwie kategorie - ALS i BLS. System finansuje państwo oraz władze lokalne. Z pomocy ratownictwa medycznego korzysta się dość powszechnie, co wpływa na duże obciążenie zespołów wyjazdami.

W przyjętych w Wielkiej Brytanii rozwiązaniach dodatkowo zwraca uwagę odrębny pion transportu chorych

(Patient Transport Service) oraz specjalna medyczna informacyjna linia telefoniczna (NHS-direct); dzięki tym rozwiązaniom możliwe jest istotne „odciążenie” służb ratowniczo-medycznych.

Z powodu dużej gęstości zaludnienia sieć ambulansów pokrywa większość kraju, co pozwala na utrzymanie przyjętego standardu 12-minutowego dojazdu do zdarzenia.

Ratownictwo z powietrza w znaczący sposób rozwinęło się jedynie w Szkocji.

Szwecja

W Szwecji jak w większości krajów europejskich działa niezależna formacja zajmująca się pomocą medyczną; różnice polegają na pełnej integracji systemu powiadamiania ratunkowego. Dzwoniąc pod numer telefonu 112, można uzyskać pomoc w każdej sytuacji wymagającej interwencji sił ratowniczych.

Ten model powiadamiania, określany jako „112-SOS alarm”, był jednym z pierwowzorów organizacji systemu

powiadamiania ratunkowego w Polsce.

Model szwedzki polega na dwustopniowym reagowaniu na wezwania - w większości zgłoszenia realizują

załogi ambulansów przeszkolone w BLS; jeżeli z wezwania wynika, że poszkodowany wymaga pomocy na poziomie ALS, równolegle wysyłany jest zespół z pielęgniarką anestezjologiczną i pełnym wyposażeniem

medycznym.

W centrach alarmowych 112 dyżuruje lekarz koordynujący, który służy pomocą merytoryczną zespołom znajdującym się w terenie, a także współuczestniczyw podejmowaniu decyzji co do wyboru zespołuprzez dyspozytorów.

System ratownictwa z powietrza w Szwecji powstał jako konsekwencja utrudnień związanych z ukształtowaniem

terenu i małej gęstości zaludnienia. Zgłoszenia przyjmują zarówno instytucje cywilne, jak i Królewskie Siły Powietrzne.

Wstęp 7

Planowanie operacyjne w ratownictwie to proces mający na celu takie dostosowanie rodzaju, ilości i rozmieszczenia

jednostek ratowniczych, które umożliwia osiągnięcie maksymalnie szybkiej i efektywnej reakcji na nieszczęśliwe zdarzenie. W praktyce polega to na opracowywaniu standardów i szczegółowych rozporządzeń, określających między innymi czas dotarcia służb ratowniczych na miejsce zdarzenia, rodzaj wykorzystywanego sprzętu, kwalifikacje personelu itp. Standardy wyznaczone dla ratownictwa medycznego stanowią próbę znalezienia kompromisu (zobiektywizowania relacji) pomiędzy oczekiwaniami potrzebujących pomocy a realnymi możliwościami dotyczącymi czasu dotarcia grupy ratowniczej

na miejsce zdarzenia.

W planowaniu operacyjnym należy uwzględnić następujące elementy (rys. 1.):

- powiadamianie ratunkowe

- dysponowanie

- specjalizacja jednostek ratowniczych (ambulanse, śmigłowce, ratownictwo wodne, górskie i inne)

- rozmieszczenie jednostek

- punkty dyslokacji (stałej i czasowej).

Standardy

W rozwiniętych systemach ratownictwa medycznego przyjmuje się szereg szczegółowych uregulowań dotyczących między innymi: czasu dojazdu, parametrów technicznych środków transportu, wyposażenia, kwalifikacji personelu oraz procedur postępowania.

- Czas dojazdu: w Europie najczęściej przyjmuje się, że czas dojazdu (od powiadomienia) na terenie

miast nie powinien przekroczyć 8 minut. W szczególnych przypadkach, jak na przykład utrudnienia

komunikacyjne, klimatyczne, nadmierne obciążenie wyjazdami warunek ten powinien być spełniony w 80% zdarzeń o charakterze pilnym.

Poza aglomeracjami miejskimi czas dojazdu wynosi zazwyczaj 15 minut.

- Środki transportu i wyposażenie: w tej dziedzinie przyjmuje się różne rozwiązania, uzależnione od kwalifikacji załogi. W wielu krajach stosuje się standardowe wyposażenie wszystkich ambulansów ratowniczych, w innych przyjmuje się pewne rozróżnienia, np. we Francji specjalistyczne karetki SAMUR (odpowiednik polskiej karetki R), a w Niemczech samochody lekarskie Notarzt stanowią uzupełnienie sieci ambulansów

ratowniczych.

- Załoga: w wielu krajach Europy Zachodniej dwuosobową załogę stanowią: technik medyczny i paramedyk lub dwóch techników medycznych.

W części modeli ratownictwa medycznego (staje się to coraz bardziej powszechne) wykorzystuje się także lekarzy, często w tak zwanym systemie rendez-vous, który polega na równoczesnym wyjeździe ambulansu ratowniczego z dwuosobową załogą oraz samochodu lub karetki z lekarzem.

- Procedury postępowania: powszechnie przyjętą praktyką staje się tworzenie jednolitych procedur postępowania dla załóg ratowniczych, co bezpośrednio wiąże się z odpowiednim wyposażeniem ambulansów ratunkowych. Procedury te opracowuje się na podstawie medycznych standardów postępowania (American Heart Association, European Ressuscitation Councill), uwzględniając

Zasady planowania operacyjnego

- SZPITAL

- ZAŁOGI W TERENIE

- Centrum Powiadamiania Ratunkowego

- PODSTAWOWE Jednostki TERENOWE

- łączność

miejscowe uwarunkowania organizacyjne (łączność, możliwość współpracy ze śmigłowcem, służbami porządkowymi itp.).

Planowanie poziomów organizacyjnych

- Powiadamianie ratunkowe - etap działań ratowniczych ściśle uzależniony od możliwości telekomunikacyjnych danego regionu. Dostępność i szybkość łączy oraz ich przepustowość determinują możliwość szybkiego przekazania informacji o zdarzeniu. Istnieją dwa modele powiadamiania ratunkowego, tak zwane Call Centres (centra operatorskie), oraz powiadamianie opierające się bezpośrednio na służbach ratowniczych. W pierwszym przypadku obsługa zgłoszeń nie należy do służb ratowniczych, w których gestii pozostaje etap dysponowania i koordynacji.

Modele powiadamiania zostaną omówione w odrębnym rozdziale.

- Dysponowanie i koordynacja - etap działań ratowniczych pozostający domeną samych służb ratowniczych, realizowany za pośrednictwem wyspecjalizowanych centrów dysponowania (jednostek sterujących).

- Rodzaje jednostek ratowniczych - wyspecjalizowane zgodnie ze specyfiką zagrożeń i charakterem terenu (góry, akweny i inne); często wyspecjalizowane służby ratownicze tworzone są w Polsce, np.: Polskie Ratownictwo Okrętowe, Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe i inne.

- Rozmieszczenie jednostek - powinno uwzględniać możliwości komunikacyjne, liczbę zdarzeń i ich rozkład na danym terenie oraz zagrożenia specyficzne, wymagające wykorzystania specjalistycznego sprzętu i specjalnych kwalifikacji ratowniczych.

- Dyslokacje środków ratowniczych - w okresach wzmożonej wypadkowości lub w porach szczególnych utrudnień komunikacyjnych wykorzystuje się możliwość przesunięcia załóg lub grup ratowniczych w miejsca szczególnie zagrożone; zasada dynamicznych rejonów polega na wymienności obszarów zabezpieczanych przez daną jednostkę w zależności od kierunku natężonego ruchu kołowego w różnych porach dnia (zespół nawet z dalszej stacji jadąc przejezdną drogą, przemieszcza się szybciej niż należący do pobliskiej stacji ambulans stojący w korku).

Elementy planowania

Planując efektywne zabezpieczenie danego rejonu, należy uwzględnić cały szereg parametrów zmiennych, które wpływają na efekt końcowy, czyli osiągnięcie oczekiwanego standardu bezpieczeństwa.

- Liczba zdarzeń - jeden z podstawowych wyznaczników, które należy uwzględnić, tworząc system bezpieczeństwa. Należy pamiętać, że liczba zdarzeń nie jest prostą pochodną liczby mieszkańców na danym terenie; ustalanie sztywnych przeliczników, np. liczby ambulansów na 100 tysięcy mieszkańców, jest więc błędem.

- Rozkład zdarzeń - planując rozmieszczenie stacji i baz należy uwzględnić nierównomierny rozkład zdarzeń; oczywiste, że istnieją obszary o szczególnym zagrożeniu oraz miejsca zazwyczaj spokojne.

- Specyficzne uwarunkowania - zagrożenia ze strony zakładów chemicznych czy duże zbiorniki wodne wymagają powołania specjalistycznych grup ratowniczych.

- Uwarunkowania komunikacyjne - na czas dotarcia do zdarzenia wpływa nie tylko odległość,

lecz także drożność szlaków komunikacyjnych i sieć dróg; należy więc unikać lokalizacji stacji ratowniczych

przy drogach jednokierunkowych i zazwyczaj zakorkowanych. Obecnie często wprowadza się specjalne sygnalizacje świetlne wstrzymujące ruch w rejonach stacji ratowniczych i ułatwiające wyjazd pojazdów ratowniczych.

- Uwarunkowania terenowe i klimatyczne - w regionach, gdzie występują sezonowe utrudnienia w przejezdności dróg, należy je uwzględniać w planowaniu zakupów sprzętu transportowego, np. samochodów o napędzie terenowym; w pewnych sytuacjach należy się także liczyć z koniecznością interwencji załogi w znacznej odległości od pojazdu (wymaga to przygotownia odpowiednich ubrań, obuwia, latarek itp.).

- Pokrycie siecią łączności - jeden z podstawowych wyznaczników skutecznego działania; na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze, gdzie mogą występować „dziury w zasięgu” łączności radiotelefonicznej, załogi powinny korzystać ze służbowych telefonów komórkowych.

Zasady planowania

W praktyce obecnie rzadko plan operacyjny opracowuje się od podstaw. Główny cel działania polega na poprawie dotychczasowych parametrów systemu oraz osiągnięciu założonego standardu działania.

_ Określenie liczby zdarzeń - analiza zdarzeń mających miejsce na danym terenie w ciągu 2-3 poprzednich lat pozwala na wyznaczenie trendów okresowych oraz panującej tendencji długofalowej; należy wytypować zdarzenia (interwencje) najbardziej pilne, do których odnoszą się wyznaczone standardy czasowe.

- Rozkład zdarzeń - w aglomeracjach miejskich służby ratownicze i porządkowe najczęściej interweniują w centrum, w okolicach dworców oraz w zaniedbanych, ubogich dzielnicach. Wybór miejsca na stację często jednak determinuje możliwość użytkowania określonego lokalu; jeżeli jej lokalizacja nie jest optymalna, można stworzyć

dodatkowe miejsca dyslokacji załóg. Pomiarów czasu dotarcia do zdarzeń i ich oceny, a następnie weryfikacji

miejsc stacjonowania załóg należy dokonywać w skali rocznej. Osiągnięcie parametrów zbliżonych Organizacja ratownictwa medycznego 8 do oczekiwań możliwe jest jednak jedynie wtedy, gdy dane dotyczące wyjazdów będą precyzyjne. Rzetelne dane podlegają automatycznej rejestracji, którą umożliwia dobry system informatyczny i łącznościowy uzupełniony statutami. Tworzenie dokumentacji czasowej na podstawie własnego zegarka oraz odtwarzanieczasu z pamięci zazwyczaj jest obarczone dużym błędem.

Błędy planowania operacyjnego

- Błąd kapitacyjny - polega na zastosowaniu sztywnego przelicznika liczby ambulansów przypadających na określoną liczbę mieszkańców; dotyczy zarówno dużych aglomeracji, gdzie liczba rzeczywistych mieszkańców bywa często 20-30% większa niż liczba zameldowanych na stałe, jak i małych powiatów, które często mogłyby zostać w ogóle pozbawione ambulansów ratowniczych, nie zawsze bowiem

spełniają kryterium liczby mieszkańców.

- Błąd cyrkla - polega na wytyczaniu rejonu jako okręgu, którego promień odchodzi od umiejscowionej w jego środku stacji ratowniczej. Ten sposób określania czasu dotarcia można zastosować jedynie w przypadku śmigłowca; nie uwzględnia on braku dróg, problemów przejazdu przez rzeki, tory kolejowe czy różnych konfiguracji terenu.

- Błąd nieuwzględniania uwarunkowań lokalnych - obejmuje problemy zbliżone do błędu cyrkla; na przykład lokalizacja stacji ratowniczej po innej stronie przejazdu kolejowego niż zabezpieczany (większość zabezpieczanego) rejonu.

W planowaniu operacyjnym niezmiernie istotne jest także uwzględnienie czasu działania załóg ratowniczych, a zwłaszcza czasu umożliwiającego odtworzenie gotowości załogi do działania. Ten parametr zależy nie tylko od czasu dojazdu (odległości do szpitali), ale i od sprawności przekazywania poszkodowanych

do szpitala.

Warunkiem sprawności systemu jest współdziałanie wszystkich jego elementów; należy pamiętać więc o możliwości wykorzystania śmigłowców ratowniczych, współdziałaniu ze strażą pożarną, ratownictwem górskim, wodnym itp.

Zasady planowania operacyjnego 9

System powiadamiania ratunkowego zazwyczaj obejmuje proces przyjmowania zgłoszeń alarmowych, dysponowania oraz koordynacji działań ratowniczych. W niektórych krajach przyjęto jednak model polegający

na oddzieleniu usługi operatorskiej, jaką jest przyjmowanie i wstępna ocena zgłoszenia, od poziomu

dysponowania i koordynacji. W takich przypadkach

operatorzy sieci tworzą centra przyjmowania

wezwań (Call Center), których zadaniem jest przyjęcie

zgłoszenia, zebranie takich danych, jak: czas

i miejsce zdarzenia, zgłaszający, uczestnicy zdarzenia,

a następnie przekazanie zgłoszenia do jednostki

dysponującej. Takie rozwiązanie znacznie ułatwia

korzystanie z dodatkowych usług, jak na przykład

tłumaczenia telefoniczne adresowych baz danych,

bazy danych dotyczących terenu, a także odciąża samych

dyspozytorów służb ratowniczych od nadmiaru

prostych, ale czasochłonnych czynności wstępnych.

Powiadamianie oparte na służbach ratowniczych

(interwencyjnych) - model powiadamiania

oparty na samych służbach. W tym przypadku występuje

model rozproszony (rys. 1.), w którym każda ze

służb ma własne stanowiska przyjmowania zgłoszeń

i dysponowania, oraz model zintegrowany, w którym

stanowisko kierowania dla różnych służb ratunkowych

lub ratunkowych i porządkowych jest wspólne.

Doświadczenia związane z tymi modelami powiadamiania

i dysponowania są bardzo różne i nie można

jednoznacznie wykazać wyższości któregokolwiek

z nich.

Jako przykłady modeli w pełni zintegrowanych

można wskazać amerykański (porządkowo-ratowniczy)

system 911 (rys. 2.); przykładem podobnego

modelu w Europie jest ostrawskie centrum 112.

W wielu krajach Europy Zachodniej utrzymuje się

tradycyjny rozdział powiadamiania ratunkowego,

chociaż coraz powszechniejsze staje się organizowanie

wspólnych Centrów Powiadamiania Ratunkowego.

Model zintegrowanego powiadamiania ratunkowego

został również przyjęty w Polsce.

Wielkość zabezpieczanej populacji - powiadamianie

rozdzielne lub zintegrowane nie jest jedynym

problemem związanym z budową systemu Centrów

Powiadamiania Ratunkowego (CPR). Nie mniej

istotne jest rozproszenie powiadamiania, czyli występowanie

kilku dyspozytorni w obrębie jednej aglomeracji.

Sprawnie funkcjonujący CPR wymaga zarówno

dużych inwestycji telekomunikacyjnych (łącza ISDN,

centrale cyfrowe, rejestratory rozmów), jak i potężnej

infrastruktury informatycznej (systemy wspomagania

decyzji oraz statusy), ponadto musi go uzupełniać

dobra łączność radiowa. Z tych względów bardziej

opłacalne jest budowanie CPR obsługujących dużą

populację. Jeżeli dodać do tego problemy związane

z bezpieczeństwem samego obiektu i jego awaryjnym

zasilaniem, wiadomo już, dlaczego dąży się do centralizacji

powiadamiania ratunkowego. Doświadczenie

uczy, że jedno odpowiednio rozbudowane centrum

może obsługiwać rejon, który zamieszkuje kilka,

a nawet kilkanaście milionów ludzi.

System powiadamiania ratunkowego

_ 997 _ 999 _ 998

Policja Straż

Pożarna

Pogotowie

Ratunkowe

jednostki wykonawcze

Rys. 1. Rozproszony model powiadamiania

wezwania

CENTRUM PRZYJMOWANIA WEZWAŃ

_911

Inne Centra

Dyspozytorskie

Policji

Służby

Ratownictwa

Medycznego

Straż

Pożarna

jednostki wykonawcze

Rys. 2. System powiadamiania w USA

Centra Powiadamiania

Ratunkowego

Realizowany w Polsce system powiadamiania i dysponowania

oparto na zasadzie tworzenia zintegrowanych

stanowisk dyspozytorskich. W minimalnym

składzie CPR musi się znaleźć stanowisko kierowania

straży pożarnej oraz dyspozytornia ratownictwa

medycznego. Połączenie tych dwóch służb

może być całkowite (wspólne pomieszczenie) lub

wirtualne, polegające na sprzężeniu teleinformatycznym.

To drugie rozwiązanie przyjmuje się

w dużych aglomeracjach, gdzie zarówno ratownictwo

medyczne, jak i straż pożarna dysponują własnymi,

rozbudowanymi ośrodkami, a tworzenie

wspólnego CPR byłoby związane z koniecznością

budowy nowego obiektu.

W zależności od potrzeb lokalnych w tworzonych

CPR dyżurują także przedstawiciele straży miejskich

oraz służb technicznych.

W Europie (także w Polsce) ze względu na różny

charakter zgłoszeń oraz odmienny model pracy do

składu CPR rzadko dołączana jest Policja.

Telefony alarmowe

Obecnie model powiadamiania oparty jest na oddzielnych

telefonach alarmowych 999 dla ratownictwa

medycznego oraz 998 dla straży pożarnej. Numer

112 w Polsce dostępny jest wyłącznie w sieci

komórkowej i jest przyłączany do właściwych terytorialnie

jednostek Policji. W przyszłości właśnie

numer 112 ma stanowić wspólny numer ratunkowy

(rys. 3.).

Podział pracy w CPR

W zależności od natężenia pracy w centrum przyjmuje

się dwa rozwiązania organizacyjne. W przypadku

małej liczby wezwań dyspozytor jest zarówno

osobą przyjmującą zgłoszenie, jak i odpowiedzialną

za dysponowanie i koordynację. W dużych CPR

przyjmuje się dwa poziomy obsługi wezwań:

_ przyjmowanie zgłoszenia (dane osobowe, teleadresowe,

rodzaj zdarzenia, dokładna lokalizacja)

_ dysponowanie i koordynacja pracy zespołów

Można przyjąć dodatkowo jako trzeci poziom koordynację

medyczną, której zadaniem może być weryfikacja

zgłoszeń, udzielanie pomocy przez telefon (instruktaż),

a także koordynacja pracy zespołów „w terenie”.

Procedury działania

Praca dyspozytora opiera się na procedurach postępowania

(karty dyspozytorskie), które pozwalają na

szybkie zorientowanie się w głównych dolegliwościach

poszkodowanego i przyporządkowanie odpowiedniego

kodu wyjazdu. Procedury zawierają również

zasady współpracy z innymi służbami ratowniczymi,

a także służbami porządkowymi.

Kody pilności - najczęściej przyjmuje się trzy

kody realizacji zgłoszeń:

_ kod 1. - natychmiastowy, stosowany w przypadku

bezpośredniego zagrożenia życia

_ kod 2. - pilny, stosowany w bezpośrednich stanach

zagrożenia zdrowia, a także w stanach, w których

zwłoka może doprowadzić do zagrożenia życia

_ kod 3. - realizacja transportów czy wizyt domowych

w przypadkach zachorowań itp.

System powiadamiania ratunkowego 11

Rys. 3. Organizacja Centrum Powiadamiania Ratunkowego

Zdarzenia w miejscach publicznych oraz

u dzieci poniżej 1. roku życia oraz u osób powyżej

65. roku życia w miarę możliwości powinny

być realizowane według kodu 1.

Wspomaganie pracy dyspozytora

Dzięki współczesnym rozwiązaniom technicznym

powszechnie stosuje się: identyfikację numeru dzwoniącego,

identyfikację teleadresową, nagrywanie

i archiwizację rozmów oraz wykorzystanie tak zwanej

telekonferencji. W ramach techniki dysponowania

powszechnie stosuje się programy wspomagania

decyzji pozwalające na wysyłanie na miejsce zdarzenia

najbliższej wolnej jednostki. Cały system może

zostać wzbogacony o mapy cyfrowe terenu oraz o bazy

danych obiektów, hydrantów, a także wolnych

miejsc w szpitalach.

Istotną pomoc stanowi także możliwość radiowej

transmisji danych, tak zwany teletekst, czyli przekaz

karty zgłoszenia bezpośrednio do ambulansu czy

też podstacji, oraz tak zwany system statusowy, czyli

transmisja i zapis działań (wyjazd, dotarcie na

miejsce, zakończenie działań itp.).

Budowa systemu w Polsce

Do końca 2001 roku w Polsce uruchomiono blisko 40

CPR; łączna liczba inwestycji w trakcie realizacji

przekracza 100. Problemy, z jakimi spotykają się autorzy

programu, dotyczą dużych aglomeracji miejskich

(trudności te omówiono powyżej) oraz

doprowadzenia do ostatecznego rozwiązania kwestii

jednolitego telefonu alarmowego 112.

Jeżeli numer ten zostanie wprowadzony także

w komunikacji przewodowej i przyłączony do CPR,

zgodnie z doświadczeniami krajów zachodnich wprowadzających

to rozwiązanie należy się liczyć z co

najmniej 3-letnim okresem współistnienia numerów

alarmowych 999, 998 i 112.

Wśród innych problemów wymienia się także: konieczność

wprowadzenia procedur współdziałania

oraz ujednolicenia czasu pracy zmianowej, umożliwiające

pełniejszą integrację zespołów dyspozytorskich.

Organizacja ratownictwa medycznego 12

Wypadek masowy

Zdarzenie, w którym liczba osób poszkodowanych

oraz ciężkość doznanych przez nie obrażeń nie pozwalają

na zapewnienie przyjętego standardu opieki

nad poszkodowanymi przez jednostki ratownictwa

medycznego zabezpieczające miejsce zdarzenia. Prowadzenie

działań wymagać będzie ustalania priorytetów

działania oraz włączenia dodatkowych jednostek

ratowniczych.

Katastrofa

Zdarzenia, w których znaczna liczba osób wymaga

udzielenia pomocy medycznej - nieproporcjonalnie

duża w stosunku do możliwości działania jednostek

ratowniczych zabezpieczających rejon zdarzenia. Katastrofie

towarzyszą często zniszczenia infrastruktury,

utrudniony dostęp do poszkodowanych oraz utrudniona

ich ewakuacja. Prowadzenie działań w przypadku

katastrofy wymaga wprowadzenia specjalnych rozwiązań

organizacyjnych zarządzania kryzysowego.

Przyczyny zdarzeń masowych

Do zdarzeń o charakterze masowym prowadzić może

wiele przyczyn, które można podzielić według

źródła zagrożenia.

Przyczyny naturalne

_ powodzie

_ pożary obszarów leśnych

_ trzęsienia ziemi

_ wybuchy wulkanów

_ lawiny

_ osuwiska

Przyczyny związane z działalnością człowieka

_ zdarzenia komunikacyjne (kolejowe, drogowe, lotnicze,

w transporcie wodnym)

_ awarie techniczne

_ awarie chemiczne

_ pożary

_ katastrofy budowlane

_ zagrożenia radiacyjne

Zdarzenia nadzwyczajne

_ akty terroru

_ działania wojenne

_ klęski humanitarne

Prowadzenie działań w przypadku

zdarzeń masowych

Niezależnie od przyczyn zdarzenia masowego praca

służb ratowniczo-medycznych polega na:

_ konieczności współdziałania z innymi służbami

ratowniczymi i porządkowymi, w celu zapewnienia

bezpieczeństwa osobom ratowanym i personelowi

medycznemu

_ konieczności ustalania priorytetów (kolejności)

postępowania z poszkodowanymi oraz wykonywaniu

jedynie niezbędnych procedur medycznych

_ zapewnieniu dobrego przepływu informacji celem

ułatwienia koordynacji transportu i dyslokacji poszkodowanych

Poziomy działania w zdarzeniu masowym

_ poziom wykonawczy: służby działające na miejscu

zdarzenia podlegają kierującemu akcją ratowniczą -

jest nim zazwyczaj oficer straży pożarnej. Każdą

służbą współdziałającą na miejscu zdarzenia kieruje

jej dowódca lub koordynator. Koordynatorem działań

medycznych jest zazwyczaj kierownik zespołu

medycznego, który pierwszy przybył na miejsce

zdarzenia. W przypadku działań o znacznym rozmiarze

oraz długim czasie trwania sztab akcji może

wyznaczyć inną osobę odpowiedzialną za koordynację

działań medycznych.

Organizacja działań w wypadkach

masowych i katastrofach

_ poziom taktyczny: za długo trwającą akcję odpowiada

sztab akcji ratowniczej. Jego zadaniem jest

analiza bieżących potrzeb i zagrożeń oraz sygnalizowanie

dodatkowej pomocy. Sztab akcji jest miejscem,

do którego spływają pełne bieżące informacje

o stanie prowadzonych działań.

_ poziom strategiczny: w przypadku działań o długim

czasie trwania i wymagających użycia znacznej liczby

jednostek specjalistycznych i angażowania dużych

sił zadania koordynacyjne przejmuje centrum

zarządzania kryzysowego. Jego zadaniem staje się

pomoc w realizacji potrzeb sygnalizowanych przez

sztab akcji. Zadaniem centrum kryzysowego jest

także udzielanie informacji środkom przekazu.

Informacja w przypadku zdarzenia masowego

W zdarzeniach o charakterze masowym sukces działania

w znacznym stopniu zależy od właściwego obiegu

informacji. Należy jednak stosować zasadę przekazywania

jedynie tych informacji, które są niezbędne

do prowadzenia akcji ratowniczej. W przeciwnym

razie szybko dojdzie do chaosu komunikacyjnego.

Zasadnicze znaczenie ma przekazywanie przez

koordynatora medycznego do CPR (lub sztabu akcji)

następujących informacji o:

_ dokładnej lokalizacji zdarzenia i wskazanie optymalnych

dróg dojazdu

_ charakterze zdarzenia i rodzaju potrzebnej pomocy

specjalistycznej

_ liczbie osób poszkodowanych, w tym osób z ciężkimi

obrażeniami

_ rodzaju doznanych urazów

_ szczególnych problemach medycznych (urazy

u dzieci, kobiety ciężarne, oparzenia)

_ przybliżonym czasie przybycia poszkodowanych

do szpitali

Szybkie uzyskanie powyższych informacji pozwoli

na sprawne uruchomienie dodatkowej pomocy

oraz właściwe przygotowanie szpitali i możliwości

dyslokacji poszkodowanych.

Wczasie prowadzenia działań koordynator nawiązuje

stałą łączność ze sztabem dotyczącą:

_ aktualnej informacji o liczbie i stanie poszkodowanych

na miejscu zdarzenia

_ sygnalizowania potrzeby dodatkowej pomocy

_ określania czasu przybycia dodatkowych jednostek

_ określania kierunków ewakuacji poszkodowanych

wraz z zaznaczaniem przewidywanego czasu ich

przybycia do szpitali

Działania ratowniczo-medyczne

Zgodnie z przedstawionymi powyżej zasadami zespół,

który pierwszy przybywa na miejsce zdarzenia

przede wszystkim powinien zebrać informacje dotyczące

zdarzenia i określić wraz z CPR rodzaj i zakres

koniecznej pomocy. Czynności ratownicze rozpoczynają

się od przeprowadzenia segregacji poszkodowanych

i podziału na cztery kategorie pilności. Najbardziej

rozpowszechnionym systemem segregacji jest

system START (ryc. 1.).

W celu oznaczenia kategorii segregacyjnej wykorzystuje

się znakowanie poszkodowanych za pomocą

taśm kolorowych lub kart segregacyjnych zawierających

pasek kodu pilności (ryc. 2.). Zaletą kart jest

możliwość odnotowania informacji medycznej dotyczącej

parametrów życiowych, objawów lub też zastosowanych

leków.

Powszechnie stosuje się cztery kody pilności, każdemu

z nich przyporządkowany jest odpowiedni kolor.

Natychmiastowy - czerwony: poszkodowani

w stanach bezpośredniego zagrożenia życia, wymagający

natychmiastowej interwencji i transportu.

Pilny - żółty. Poszkodowani z ciężkimi obrażeniami,

lecz w chwili badania bez bezpośredniego zagrożenia

życia.

Odroczony - zielony. Inni uczestnicy zdarzenia

z drobnymi obrażeniami lub bez widocznych obrażeń,

zaopatrzenie i ewakuacja w miarę możliwości.

Organizacja ratownictwa medycznego 14

Czy chodzi?

NIE

TAK - ZIELONY

Czy spełnia polecenia?

NIE

Czy ma tętno na tętnicach promieniowych? TAK

TAK

Czy oddycha po udrożnieniu?

NIE - CZARNY TAK - CZERWONY

NIE - CZERWONY

Liczba oddechów? (<30/min)

TAK - ŻÓŁTY NIE - CZERWONY

Ryc. 1. Algorytm segregacji

Organizacja działań w wypadkach... 15

TRANSPORT KOLOR OPIS STAN PACJENTA

szybki czerwony stany zagrożenia życia wymagające

natychmiastowej pomocy

zaburzenia drożności dróg oddechowych,

zaburzenia oddychania, ciężkie oparzenia,

zaburzenia krążenia, nieopanowany krwotok,

otwarte rany klatki piersiowej, jamy brzusznej,

ciężkie urazy głowy, wstrząs

opóźniony żółty pacjenci wymagający pomocy, ale

bez niebezpieczeństwa pogorszenia

stanu, jeśli transport zostanie

opóźniony

oparzenia, skomplikowane złamania, urazy

kręgosłupa, urazy głowy bez powikłań

wstrzymany zielony pacjenci z niewielkimi urazami

i ambulatoryjni

nieskomplikowane złamania, rany, oparzenia

do 50% powierzchni ciała bez oparzeń dróg

oddechowych, zaburzenia psychiczne

odwołany czarny pacjenci bez oznak życia ofi ary bez oznak życia lub z urazami

nierokującymi przeżycia

Tab. 1. Protokół segregacyjny

KARTA

SEGREGACYJNO-

-IDENTYFIKACYJNA

NR OPERATORA AMBULANSU

GODZ.

GODZ.

NAZWA LEKU

NAZWISKO LEKARZA

NAZWISKO IDENTYFIKUJĄCEGO

NAZWISKO

IMIĘ

KRAJ

MIASTO

ULICA

PŁEĆ

TRANSPORT

DAWKA IM IV GODZ.

GODZ.

SZPITAL/KOSTNICA ODCINEK DLA PUNKTU

DYSPOZYCYJNEGO

ODCINEK DLA

AMBULANSU

PRZYTOMNOŚĆ

OK

ODDYCHANIE

OK

KRĄŻENIE

OK

L P

ODMA PRĘŻNA

KRWOTOK

ZŁAMANIA

ZWŁOKI

KONIECZNOŚĆ SZYBKIEGO LECZENIA

NATYCHMIASTOWE LECZENIE I TRANSPORT

LECZENIE Z OPÓŹNIENIEM UWAGI:

UWAGI:

NARKOTYKI

TLENOTERAPIA

OPASKA UCISKOWA

:

: :

:

:

:

:

:

:

:

:

:

NN

NN

NN

NN

NN

Ryc. 2. Karta segregacyjna

Martwi - czarny. Zwłoki ofiar zdarzenia ewakuowane

są z miejsca w ostatniej kolejności.

Prowadzenie działań medycznych

Podstawową zasadę stanowi możliwie jak najszybszy

transport poszkodowanych do szpitali (z uwzględnieniem

konieczności dyslokacji). W zdarzeniach o charakterze

masowym zazwyczaj stosuje się uproszczoną

procedurę BTLS (Basic Trauma Life Support). Stabilizuje

się jedynie podstawowe funkcje życiowe. Wykonywane

procedury ograniczają się do: udrożnienia

dróg oddechowych, tlenoterapii, wentylacji zastępczej,

odbarczania odmy prężnej, tamowania krwotoków

zewnętrznych, unieruchomienia na desce.

W wypadku przedłużającego się oczekiwania

na transport można wykonywać inne procedury, takie

jak działanie przeciwbólowe, terapia płynowa,

unieruchamianie złamań. Optymalne jednak jest

wdrażanie ich w czasie transportu do szpitala.

Prowadzenie działań polowych. W razie przedłużania

się czasu oczekiwania na transport lub

w wypadku katastrof może wymagać prowadzenia

działań medycznych w warunkach polowych. Można

przyjąć trzy rozwiązania:

Polowy punkt ewakuacyjny. Punkty takie

można utworzyć, adaptując dostępne obiekty (np.

wiata autobusowa) lub używając namiotów pneumatycznych.

Punkt ewakuacyjny stanowi ochronę poszkodowanych

przed wpływem czynników atmosferycznych

oraz umożliwia prowadzenie niezbędnych

procedur medycznych.

Polowy punkt medyczny. W przypadku zdarzeń

z dużą liczbą poszkodowanych, dużego obciążenia

szpitali oraz przedłużającego się czasu oczekiwania

na transport, można tworzyć punkty medyczne.

Ich główny cel stanowi przejęcie opieki nad częścią

poszkodowanych, tak aby chronić szpitale przed całkowitym

sparaliżowaniem spowodowanym natłokiem

pacjentów. Punkty medyczne może tworzyć

kilka namiotów. Można w nich prowadzić drobne

procedury medyczne oraz krótkotrwałą obserwację

i monitorowanie pacjentów.

Szpitale polowe: jeśli dochodzi do zniszczenia infrastruktury

czy możliwości bazy szpitalnej są

za małe w stosunku do potrzeb, tworzy się szpitale

polowe. Są to zazwyczaj całkowicie samowystarczalne

jednostki. Mają one własne zasilanie elektryczne,

zaopatrzenie w wodę wraz z systemem jej uzdatniania.

W szpitalach polowych znajdują się niezbędne

Organizacja ratownictwa medycznego 16

H

PSP

sztab

akcji

strefa

bezpośredniego

zagrożenia

strefa

transportu

strefa

bazowa

(leczenia)

Ryc. 3. Strefy działania w katastrofach

zaplecze diagnostyczno-laboratoryjne, blok operacyjny,

sala intensywnego nadzoru. Technicznie wykorzystuje

się zazwyczaj dwa rozwiązania. Bazą

szpitala mogą być kontenery lub namioty (obecnie

najczęściej pneumatyczne)

Ewakuacja i transport. Priorytet pierwszej fazy

działań ratowniczych stanowi przeprowadzenie

ewakuacji osób (poszkodowanych) ze strefy zagrożenia

- możliwie szybki transport ofiar do szpitali z zachowaniem

priorytetów ewakuacyjnych. Istotne staje

się zapewnienie możliwości wykorzystania jak

największej liczby ambulansów oraz ewentualnie innych

środków transportu (np. autobusów).

Dane o miejscach docelowego transportu muszą

być na bieżąco znane koordynatorowi medycznemu.

Na podstawie tej informacji w zależności od dystansu

i stanu poszkodowanego podejmuje on decyzję

o miejscu, do którego będzie się odbywał transport.

Przygotowanie szpitali. Praca w szpitalu

w warunkach zdarzenia masowego wymaga całkowitej

zmiany organizacji. Niezmiernie ważne jest uzyskanie

możliwie jak najwcześniej informacji o liczbie

poszkodowanych, rodzaju obrażeń, liczbie ciężko poszkodowanych

oraz czasie ich przybycia do szpitala.

Przygotowanie szpitala na tego typu zdarzenia należy

zaplanować i przećwiczyć znacznie wcześniej.

Ważne jest także ustalenie z CPR ilu poszkodowanych

i w jakich kategoriach można przyjąć. Procedura

wewnątrzszpitalna powinna zawierać następujące

elementy:

_ opróżnienie oddziału ratunkowego

_ organizację punktu segregacji przed szpitalem

_ wydzielenie dwóch ścieżek ruchu pacjentów (pilnej

- czerwonej oraz odroczonej - zielonej)

_ uruchomienie listy alarmowej personelu

_ zamknięcie obiektu dla osób z zewnątrz

_ powiadomienie boku operacyjnego, pracowni diagnostycznych,

laboratorium, stacji krwiodawstwa

_ punktu informacyjnego o ofiarach i informacji dla

mediów

Po dotarciu poszkodowanych należy wykonać:

_ wtórną segregację

_ procedury diagnostyczne i lecznicze ograniczone

do tych, które decydują o szansie przeżycia poszkodowanego

_ utrzymać jednokierunkowy ruch pacjentów, tzn.

pacjent z oddziału ratunkowego po stabilizacji już

tam nie powraca.

W czasie pracy szpitala należy się liczyć z wieloma

utrudnieniami. Część lżej rannych dociera do szpitali

samodzielnie, nie czekając na transport karetką.

Znaczna część poszkodowanych będzie wykazywała

objawy ostrej reakcji na stres. Szpital będzie przez

cały czas nękany przez rodziny poszukujące swoich

krewnych oraz przez dziennikarzy poszukujących

sensacyjnych zdjęć i informacji.

Doświadczenia wielu krajów wskazują, że działania

w sytuacji zdarzenia masowego mają szansę

przebiegać sprawnie pod warunkiem, że są oparte

na znanej wszystkim i wielokrotnie ćwiczonej procedurze.

Organizacja działań w wypadkach... 17

Zagadnienia związane z zabezpieczeniem imprez

masowych stanowią jeden z najtrudniejszych problemów

związanych z planowaniem i organizacją pracy

służb ratowniczych i porządkowych.

Brak właściwych planów zabezpieczenia wielokrotnie

prowadził do tragedii pociągających za sobą

ofiary. Wśród ich głównych przyczyn należy wymienić:

brak dostępu do szybkiej pomocy medycznej

(mała drożność przejść), niekontrolowane przemieszczanie

się tłumu, agresywne zachowania oraz

pożary obiektów. Właściwe zabezpieczenie imprez

masowych wymaga opracowania planu, często na

wiele miesięcy przed przewidywaną imprezą.

W Polsce zasady zabezpieczenia imprez masowych

określa Ustawa o imprezach masowych; bardzo

szczegółowo omówiono w niej procedury uzyskiwania

zgody na organizację imprezy masowej, a także

sposoby zabezpieczenia porządku publicznego.

Sama organizacja zabezpieczenia ratowniczego zależy

zwykle od doświadczenia jednostek prowadzących

działanie.

W niniejszym rozdziale omówiono różne rodzaje

imprez masowych. Przytoczona ustawa odnosi się do

imprez o charakterze sportowym lub kulturalno-

-rozrywkowym, w opracowaniu uwzględniono także

zgromadzenia o charakterze religijnym oraz politycznym

lub społecznym.

Imprezy masowe (niezależnie od ich charakteru)

gromadzą znaczną liczbę ludzi, co potencjalnie wiąże

się z zagrożeniami dla zdrowia lub życia uczestników;

są to zgromadzenia zaplanowane. Występują

także zgromadzenia nagłe, zazwyczaj pod wpływem

określonych wydarzeń, np. demonstracje społeczne.

Podstawy planowania

Z praktycznego punktu widzenia imprezy masowe

należy podzielić na:

_ imprezy sportowe

_ imprezy kulturalno-rozrywkowe

_ koncerty rockowe i technoparty

_ zgromadzenia i demonstracje

_ zgromadzenia religijne

_ zdarzenia okazjonalne.

Każdą z wymienionych grup cechują inne zagrożenia,

wymagające innego rodzaju zabezpieczeń.

Charakteryzując imprezę, należy określić następujące

parametry:

_ przewidywana liczba uczestników

_ rodzaj imprezy (zgromadzenia)

_ miejsce

_ czas trwania

_ charakterystyka otoczenia i ewentualnych zagrożeń

zewnętrznych.

Właściwe planowanie działań ułatwi odpowiedź

na dodatkowe pytania:

_ czy podobne imprezy miały już miejsce?

_ czy rodzaj zdarzenia może wywołać specyficzne

zachowania uczestników (np. agresję)?

_ czy istnieją czynniki zwiększające ryzyko?

_ czy uczestnicy imprezy mają dostęp do alkoholu

lub środków odurzających?

_ jaki jest planowany czas trwania imprezy, jakie

w związku z tym należy przygotować udogodnienia?

Imprezy sportowe

Mają one zróżnicowany charakter; co za tym idzie

różne są także zagrożenia związane z poszczególnymi

imprezami. Główne zagrożenia wiążą się ze

znaczną liczbą uczestników, udziałem grup antagonistycznych

często nastawionych na ekscesy chuligańskie,

prawdopodobieństwem użycia alkoholu.

Często obserwuje się „przemieszczenia zdarzenia”,

podczas których grupy np. kibiców przechodzą w rejony

niejednokrotnie znacznie oddalone od miejsca

imprezy.

Imprezy kulturalno-rozrywkowe

Zazwyczaj są to koncerty, spektakle lub inne plenerowe

imprezy artystyczne. W wydarzeniach tego typu

zazwyczaj uczestniczy specyficzna publiczność,

nie są więc związane z istotnym ryzykiem zachowań

agresywnych, wandalizmu, spożyciem alkoholu lub

środków odurzających. Główne czynniki ryzyka wiążą

się z parametrami bezpieczeństwa samego miejsca

imprezy oraz z czasem jej trwania, np. skutkami

Zabezpieczenie imprez masowych

długotrwałego przebywania dużej liczby osób w źle

wentylowanych pomieszczeniach.

Koncerty rockowe i technoparty

Obecnie traktuje się je jako odrębną grupę imprez

masowych, związaną ze szczególnymi zagrożeniami.

W imprezach tych uczestniczą zazwyczaj duże grupy

młodzieżowe, często o charakterze subkultury. W takich

grupach obserwuje się zwiększoną skłonność do

zachowań agresywnych i wandalizmu. Często na

skutek słabych zabezpieczeń część uczestników

znajduje się pod wpływem alkoholu lub środków

odurzających. Dodatkowy problem stanowi możliwość

indukowania reakcji zbiorowych tłumu, w tym

także paniki. Oczywiste zagrożenia wiążą się także

z przygotowaniem samego miejsca imprezy - ciasnotą,

złą komunikacją itp.

Zgromadzenia i demonstracje

Tego typu zdarzenia mają miejsce na ogół na terenach

otwartych (place, ulice), a głównym zagrożeniem

jest potencjalnie agresywny charakter zgromadzenia,

w którym może dojść do prób celowego zakłócania

porządku publicznego lub wręcz do konfrontacji

z siłami policyjnymi. W konsekwencji u osób

uczestniczących w zdarzeniu mogą wystąpić urazy

lub objawy związane z działaniem gazu łzawiącego.

Zgromadzenia religijne

Specyficzna grupa zdarzeń pozostająca poza uregulowaniami

ustawowymi, wymagająca jednak stosowania

odpowiednich zabezpieczeń, ze względu na

liczne czynniki ryzyka. Należą do nich: liczba

uczestników, duży odsetek ludzi w starszym wieku,

długi czas trwania zgromadzeń oraz często niewystarczająca

infrastruktura zabezpieczenia.

Imprezy okazjonalne

Coraz bardziej popularna forma spędzania czasu

w sylwestra, noc świętojańską itp. Oprócz wymienionych

uprzednio, takie imprezy charakteryzują nowe

zagrożenia, związane z ich charakterem; są to imprezy

otwarte, w pełni dostępne, ze swobodnym dostępem

do alkoholu, środków odurzających, możliwością

wnoszenia narzędzi i materiałów niebezpiecznych

(w tym pirotechnicznych). Ten rodzaj zdarzeń

charakteryzuje także łatwość przemieszczania

się grup ludzi, a co za tym idzie przenoszenia ewentualnych

incydentów.

Ocena parametrów zagrożenia

imprez masowych

_ Liczba uczestników - ocena liczby uczestników

jest stosunkowo najprostsza w wypadku imprez

zamkniętych, ze wstępem za okazaniem biletu.

W przypadku pozostałych imprez można się jedynie

opierać na danych uzyskiwanych od ich organizatorów

lub danych z analogicznych zdarzeń.

_ Charakter imprezy: szczególnie istotne są

wszelkie przesłanki dotyczące możliwych aktów

agresji lub wandalizmu; należy także zwrócić

uwagę na uczestnictwo grup antagonistycznych,

np. kibiców przeciwnych klubów czy różnych grup

subkulturowych. Niektóre zgromadzenia od początku

mają na celu konfrontację (blokady drogowe,

manifestacje związkowe itp.).

_ Czas trwania imprezy: często sam czas trwania

imprezy determinuje zagrożenia. Dotyczy to

zwłaszcza imprez, w których uczestniczą osoby

w starszym wieku, chorzy lub dzieci.

_ Miejsce imprezy: kluczowe znaczenie mają parametry

bezpieczeństwa lokalu, w którym odbywa

się impreza. Należy zwracać uwagę na palność

obiektu, przepustowość przejść, bariery oddzielające

sektory i wyjścia ewakuacyjne.

Zabezpieczenie medyczne imprez

masowych

Obecnie planowania zabezpieczenia medycznego imprezy

masowej w Polsce nie regulują żadne rozporządzenia

wykonawcze do Ustawy o bezpieczeństwie

imprez masowych.

W Ustawie tej zaleca się wprawdzie opiniowanie

planu zabezpieczenia ratowniczego zarówno przez

miejscowego kierownika stacji pogotowia, jak i właściwego

komendanta straży pożarnej, nie zawiera

ona jednak wskazówek co do sposobu realizacji tego

zabezpieczenia.

Wskazówki dotyczące planowania

_ Przed podjęciem jakichkolwiek działań należy wyznaczyć

osobę odpowiedzialną za koordynację medycznych

działań ratunkowych.

_ Należy uzyskać możliwie dużą liczbę informacji

dotyczących planowanej imprezy, takich jak: liczba

uczestników i charakter imprezy, czas jej trwania

oraz ewentualne czynniki zwiększające ryzyko

wystąpienia zagrożeń.

_ Należy dokładnie ocenić parametry dotyczące

miejsca przewidywanej imprezy zarówno pod kątem

zagrożeń, jak i możliwości ewakuacji uczestników.

_ Na wczesnym etapie planowania należy rozpocząć

prace z udziałem osób odpowiedzialnych za zabezpieczenie

przeciwpożarowe i porządkowe.

_ Jeżeli podobne imprezy odbywały się wcześniej,

należy szczegółowo przeanalizować ich przebieg

oraz sposób zabezpieczenia.

Elementy planowania

_ Rodzaj zabezpieczenia medycznego. Zazwyczaj

w zabezpieczeniu imprez obejmujących mniej

Organizacja ratownictwa medycznego 18

niż 2 tysiące uczestników, podczas których nie

stwierdza się elementów podwyższonego ryzyka,

uczestniczą ekipy mogące udzielać pierwszej pomocy

przedmedycznej oraz organizuje się punkt

pierwszej pomocy. W praktyce w takich sytuacjach

powinny działać 2 ekipy ratownicze (2 ratowników),

1 - na każde tysiąc osób. W przypadku imprez,

w których liczba uczestników przekracza

2 tysiące, należy dodatkowo zapewnić punkt pomocy

medycznej z lekarzem lub ambulans z lekarzem.

Jeżeli liczba uczestników sięga 5 tysięcy, do

zabezpieczenia, poza zapewnieniem grup ratowniczych

(jak wyżej) i punktów medycznych z lekarzem

lub pielęgniarką (jak wyżej), należy włączyć

ambulans o standardzie karetki R. Gdy liczba

uczestników dochodzi do 10 tysięcy, dodatkowo należy

zapewnić karetkę transportową. Powyższe zalecenia

należy traktować jako orientacyjne; zawsze

trzeba uwzględnić ryzyko imprezy i zaokrągloną

w górę liczbę przewidywanych uczestników.

_ Drogi dojścia i ewakuacji. Dobra organizacja

dróg dojścia i ewakuacji jest niezbędnym warunkiem

sprawnego przeprowadzenia zabezpieczenia

imprezy masowej. Planowanie dróg i ustalenie

sposobu ich utrzymania powinno się odbywać

wspólnie ze służbami porządkowymi. Drogi dojścia

dla ekip ratowniczych powinny być tak ustalone,

by dojście do najdalszych części sektorów było

możliwe w czasie do 5 minut. Drogi ewakuacyjne

powinny umożliwiać przeniesienie poszkodowanych

do punktu medycznego lub ambulansu.

Drogi dla pojazdów (ambulansów) powinny być

izolowane od ruchu pieszych, gdyż w przeciwnym

razie przejazd pojazdów ratowniczych będzie bardzo

utrudniony.

_ Punkty medyczne. Zależnie od możliwości mogą

one być prowadzone przez lekarza lub pielęgniarkę

oraz 2 ratowników; mogą się mieścić

w budynku, w ambulansie lub w namiocie.

_ Polowe punkty medyczne (szpitale polowe).

W przypadku imprez plenerowych o zwiększonym

ryzyku oraz podczas imprez religijnych, w których

liczba uczestników przekracza 100 tysięcy,

jeśli przewiduje się utrudnienia komunikacyjne,

należy rozważyć możliwość stworzenia polowego

punktu medycznego (ambulatorium wraz z łóżkami

obserwacyjnymi). Takie rozwiązanie pozwoli

uniknąć przeciążania szpitali chorymi z drobniejszymi

chorobami czy urazem oraz rozładuje przeciążenia

zespołów transportowych.

_ Organizacja łączności. Stanowi ona jeden z kluczowych

elementów właściwego zabezpieczenia.

Służby działające na miejscu imprezy powinny

mieć wydzielony kanał łączności, pozwalający na

ich współdziałanie. Bardzo istotne jest zachowanie

przez użytkowników radiotelefonów dyscypliny,

aby nie dochodziło do „szumu radiowego”.

_ Współdziałanie z jednostkami służby zdrowia.

Należy pamiętać, iż impreza masowa często

zakłóca normalne życie w miejscowości, w której

się odbywa, wcale jednak nie wpływa na zmniejszenie

liczby zdarzeń wymagających interwencji.

Należy więc zabezpieczenie ratownicze danej

aglomeracji utrzymywać na niezmienionym poziomie,

traktując zabezpieczenie samej imprezy

jako dodatkowe zadanie. O planowanych działaniach

i samej imprezie należy także powiadomić

kierownictwo szpitala, gdyż może być konieczne

odwiezienie do szpitala części poszkodowanych

uczestników.

Powyższe uwagi stanowią sumę doświadczeń organizatorów

zabezpieczeń kilku dużych imprez masowych

w Polsce. W praktyce w ich organizacji bardzo

przydatne okazały się pozarządowe stowarzyszenia

ratownicze, jak między innymi: PCK, ZHP, Pomoc

Maltańska i GOPR. Członkowie tych organizacji

mają przygotowanie pozwalające na udzielanie

pierwszej pomocy przedmedycznej. W zabezpieczeniu

dużych imprez uczestniczą oczywiście profesjonalne

załogi ratowniczo-medyczne, wyposażone

w odpowiedni sprzęt.

Ustawa o bezpieczeństwie imprez

masowych z dnia 22 sierpnia 1997 r.

(Dz.U. Nr 106, poz. 680)

Rozdział 1

Przepisy ogólne

Art. 1.

1. Ustawa określa warunki bezpieczeństwa imprez

masowych, tryb wydawania zezwoleń na ich

przeprowadzenie oraz zasady odpowiedzialności organizatorów

tych imprez za szkody wyrządzone

w miejscu i w czasie trwania imprezy masowej,

a także zasady odpowiedzialności organizatorów imprez

masowych i ich uczestników w przypadku naruszenia

przez nich przepisów ustawy.

2. Bezpieczeństwo imprezy masowej polega na

spełnieniu przez organizatora imprezy wymogów

w zakresie bezpieczeństwa osób obecnych na imprezie

w czasie jej trwania, ochrony porządku publicznego,

zabezpieczenie pod względem medycznym,

a także stanu technicznego obiektów budowlanych

wraz ze służącymi tym obiektom instalacjami i urządzeniami

technicznymi, w szczególności przeciwpożarowymi

i sanitarnymi.

Art. 3. Ilekroć w ustawie jest mowa o:

1) imprezie masowej - należy przez to rozumieć

imprezę sportową, artystyczną lub rozrywkową, na

której może być obecnych - w przypadku stadionu,

innego obiektu nie będącego budynkiem lub terenu

umożliwiającego przeprowadzenie imprezy masowej

- nie mniej niż 1000 osób, a w przypadku hali sportowej

lub innego budynku umożliwiającego przeprowadzenie

imprezy masowej - nie mniej niż 300 osób;

nie są imprezami masowymi w rozumieniu niniej-

Zabezpieczanie imprez masowych 19

szej ustawy imprezy odbywające się w teatrach, operach,

operetkach, filharmoniach, kinach, muzeach,

bibliotekach, domach kultury i galeriach sztuki,

a także imprezy organizowane w placówkach oświatowych,

imprezy sportowe z udziałem sportowców

niepełnosprawnych, imprezy organizowane w ramach

współzawodnictwa sportowego dzieci i młodzieży

oraz imprezy rekreacyjne,

2) zabezpieczeniu imprezy masowej - należy przez

to rozumieć ogół skoordynowanych przedsięwzięć podejmowanych

przez organizatora imprezy, wójta, burmistrza,

prezydenta miasta, wojewodę, Policję, Państwową

Straż Pożarną i inne jednostki organizacyjne

ochrony przeciwpożarowej, służbę zdrowia, a w razie

potrzeby przez inne właściwe służby i organy.

Rozdział 2

Warunki bezpieczeństwa imprezy masowej

Art. 5.

1. Organizator imprezy masowej jest obowiązany

do zapewnienia bezpieczeństwa osobom obecnym na

imprezie oraz porządku podczas trwania imprezy.

2. Organizator imprezy masowej zapewnia:

1) spełnienie wymogów określonych w przepisach

prawa, w szczególności w przepisach prawa budowlanego,

w przepisach sanitarnych i przepisach

dotyczących ochrony przeciwpożarowej,

2) służbę porządkową i informacyjną,

3) pomoc medyczną oraz zaplecze higieniczno-

-sanitarne,

4) drogi ewakuacyjne oraz drogi umożliwiające

dojazd pojazdom służb ratowniczych i Policji,

5) warunki zorganizowania łączności pomiędzy

podmiotami biorącymi udział w zabezpieczeniu imprezy,

6) sprzęt ratowniczy i gaśniczy oraz środki gaśnicze

niezbędne przy zabezpieczeniu działań ratowniczo-

gaśniczych,

7) w razie potrzeby pomieszczenie dla służb

kierujących zabezpieczeniem.

Art. 7.

1. Do wniosku, o którym mowa w art. 6, należy

dołączyć:

1) opinie właściwych miejscowo komendantów

rejonowych Policji i Państwowej Straży Pożarnej

i kierownika jednostki organizacyjnej pomocy doraźnej

(pogotowia ratunkowego), które muszą zawierać

informacje o niezbędnej wielkości ich sił i środków

potrzebnych do zabezpieczenia imprezy, zastrzeżeniach

do stanu technicznego obiektu oraz o przewidywanych

przez Policję zagrożeniach,

2) opinię właściwego miejscowo państwowego

inspektora sanitarnego,

3) graficzny plan obiektu lub terenu, na którym

ma być przeprowadzona impreza masowa, zawierający:

a) oznaczenie dróg dojścia i rozchodzenia się

publiczności, dróg ewakuacyjnych i dróg dojazdowych

dla pojazdów służb ratowniczych,

b) oznaczenie punktów pomocy medycznej,

punktów czerpalnych wody do picia i do celów przeciwpożarowych

oraz punktów informacyjnych,

(...)

7) wskazanie osoby reprezentującej organizatora

w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa osób

uczestniczących w imprezie masowej,

8) pisemną instrukcję określającą zadania służby

porządkowej oraz warunki łączności pomiędzy

podmiotami biorącymi udział w zabezpieczaniu imprezy,

9) szczegółowe zasady postępowania w przypadku

powstania pożaru lub innego miejscowego zagrożenia.

Rozdział 3

Odpowiedzialność za szkodę i koszty zabezpieczenia

imprezy masowej

Art. 19.

1. Organizator imprezy masowej, w tym imprez

odbywających się w trybie art. 9 ust. 1, odpowiada za

rzeczywiste szkody, które poniosły Policja, Państwowa

Straż Pożarna i inne jednostki ochrony przeciwpożarowej

oraz służba zdrowia, w związku z ich

działaniami w miejscu i w czasie odbywania się imprezy.

2. Przepis ust. 1 dotyczy imprez masowych, na

które wstęp jest odpłatny.

3. Szkody, o których mowa w ust. 1, obejmują równowartość

zniszczonego lub uszkodzonego mienia

użytego przez Policję, Państwową Straż Pożarną, inne

jednostki ochrony przeciwpożarowej oraz służbę

zdrowia w związku z działaniami w miejscu i czasie

przeprowadzania imprezy masowej.

4. Podmioty, o których mowa w ust. 1, przedkładają

organizatorowi imprezy masowej zestawienie

i wysokość poniesionych szkód.

Organizacja ratownictwa medycznego 20

Działania medyczne często stanowią jeden z elementów

operacji ratowniczych. Ratowanie osób w stanie

zagrożenia życia lub zdrowia może być głównym celem

operacji ratowniczej lub też bezpośrednią konsekwencją

jej prowadzenia (poparzenia podczas gaszenia

pożarów, zatrucia towarzyszącego eliminacji skażenia

chemicznego).

Zadania służb medycznych uczestniczących

w specjalistycznych działaniach ratowniczych można

podzielić na trzy grupy:

_ działania na miejscu zdarzenia prowadzone z grupą

ratowniczą wraz z późniejszą ewakuacją poszkodowanego

_ przejęcie poszkodowanego od działających w strefie

zagrożenia ratowników i zaopatrzenie go w bezpiecznym

miejscu

_ zabezpieczenie medyczne grup ratowniczych.

O wprowadzeniu ratowników medycznych do

strefy zagrożenia decyduje przede wszystkim kryterium

bezpieczeństwa. Zagrożenia występujące

w strefie działania mogą się wiązać z koniecznością

szybkiej ewakuacji; jakiekolwiek działania na miejscu

zdarzenia nie są wówczas możliwe. Typowy

przykład takich działań stanowią akcje gaśnicze,

podczas których dostęp do strefy niebezpiecznej mają

jedynie strażacy w ubiorach ognioodpornych i zaopatrzeni

w aparaty powietrzne. Podobna sytuacja

występuje w czasie akcji ratownictwa chemicznego.

W działaniach ratowniczych, w których dostęp do

strefy zdarzenia jest ograniczony, biorą udział zazwyczaj

ratownicy (strażacy) po przeszkoleniu medycznym

umożliwiającym podjęcie podstawowych

zabiegów ratujących życie oraz przeprowadzenie

bezpiecznej ewakuacji poszkodowanego.

Działania prowadzone w strefie wypadku może prowadzić

załoga ambulansu, zabezpieczana przez grupę

ratowniczą. Na przykład do poszkodowanego uwięzionego

w studni ratownicy wysokościowi opuszczają lekarza.

W sytuacjach alternatywnych lekarze (ratownicy

medyczni) wchodzą w skład grupy ratowniczej.

Zabezpieczenie medyczne działań ratowniczych

prowadzi się zgodnie z procedurami, jeśli występuje

duże narażenie dla zdrowia i życia osób uczestniczących

w akcji lub znajdujących się w pobliżu miejsca

zagrożenia. Do takich sytuacji można zaliczyć duże

pożary, eliminacje skażeń chemicznych, działania

grup płetwonurków.

_ Działania ratowniczo-gaśnicze - prowadzi

straż pożarna, korzystająca w zakresie ratownictwa

medycznego ze wsparcia służb ratownictwa

medycznego. Jak już wspomniano, działania gaśnicze

praktycznie uniemożliwiają wprowadzanie

personelu medycznego w strefę pożaru. Zakres

współpracy ratownictwa technicznego i wysokościowego

jest bardzo szeroki. Ponieważ działania

prowadzone są przez dłuższy czas, poszkodowanego

należy opatrzyć i obserwować, kontynuując

działania ratownicze.

Niekiedy jednostki straży pożarnej dysponują

własnym odpowiednio przeszkolonym i wyposażonym

personelem medycznym. Dotyczy to zwłaszcza

specjalistycznych grup poszukiwawczo-ratowniczych

prowadzących działania w przypadkach

katastrof budowlanych oraz klęsk żywiołowych.

_ Ratownictwo chemiczne - w przypadku awarii

i katastrof chemicznych należy zachować szczególne

środki bezpieczeństwa; do strefy skażenia

wprowadza się tylko niezbędną liczbę ratowników,

a grupy medyczne działają na zewnątrz, w strefie

bezpiecznej. Prowadzenie tych działań umożliwia

odpowiedni sprzęt ochronny oraz wyposażenie do

dekontaminacji. W przeciwnym przypadku może

dochodzić do przeniesienia zagrożenia wraz z poszkodowanymi

poza bezpośrednią strefę skażenia.

_ Ratownictwo wodne - ponieważ podstawą działania

ratownictwa wodnego jest szybka reakcja na

zaistniałe zdarzenie, działania z zakresu podstawowych

zabiegów ratujących życie od samego początku

prowadzą ratownicy interweniujący w zdarzeniu.

Powodzenie akcji jest w znacznym stopniu

uzależnione od użycia przez ratowników defibrylatorów

automatycznych i tlenu; bardzo istotna jest

także możliwość podjęcia resuscytacji bezpośrednio

na łodzi ratowniczej na pokładzie reanimacyjnym.

Ratownictwo medyczne w działaniach

specjalistycznych

_ Ratownictwo morskie - działanie ratownictwa

morskiego regulują dwa systemy - nawodny

i powietrzny, które współtworzą tak zwany SAR,

czyli system poszukiwań i ratownictwa (Search

and Rescue). Jednostki lotnicze są wyposażone

w specjalne śmigłowce ratownicze o dużej ładowności

oraz dalekim zasięgu; do ich wyposażenia

należy sprzęt umożliwiający podbieranie poszkodowanych

na pokład, a przy spokojnym morzu

nawet wodowanie dzięki zamocowanym pływakom.

W skład załogi poza ratownikami z reguły

wchodzi także lekarz.

_ Ratownictwo górskie - zakres działania ratownictwa

górskiego jest bardzo szeroki; dotyczy następujących

dziedzin: poszukiwanie zaginionych,

ewakuacja poszkodowanych z trudnego terenu,

ratownictwo ścianowe, ratownictwo lawinowe,

ratownictwo jaskiniowe oraz interwencje w wypadkach

narciarskich. W przypadku trudnych

i długotrwałych wypraw ratunkowych (akcje ścianowe,

lawinowe, jaskiniowe) w akcjach służb ratownictwa

górskiego uczestniczą należący do załogi

lekarze po odpowiednim szkoleniu górskim.

_ Ratownictwo górnicze - obejmuje działania

o bardzo dużym stopniu trudności, związane ze

znacznym ryzykiem (zagrożenia zawałem, wybuchem

metanu, pożarem), w których często interwencje

medyczne prowadzone są w strefie bezpośredniego

zagrożenia. Do grupy ratowniczej często

należą odpowiednio wyszkoleni i wyposażeni

lekarze i ratownicy.

Organizacja ratownictwa medycznego 22

W ramach ratownictwa z powietrza funkcjonują dwa

systemy; pierwszy z nich to Śmigłowcowa Służba

Ratownictwa Medycznego (Helicopter Emergency

Medical Service), drugi - system poszukiwawczo-

-ratowniczy (Search and Rescue - SAR).

Do zadań systemu poszukiwawczo-ratowniczego

należy prowadzenie działań w przypadku katastrof

lotniczych i morskich. System SAR powstał w wyniku

uzgodnień międzynarodowych; procedury jego

działania określają umowy międzynarodowe. W Polsce,

podobnie jak w większości krajów europejskich,

za organizację systemu SAR odpowiedzialne są wojska

lotnicze.

Śmigłowcowa Służba Ratownictwa z Powietrza

- działania typu HEMS realizuje istniejące od

2000 roku Lotnicze Pogotowie Ratunkowe, kontynuujące

tradycje działającego w naszym kraju przez blisko

80 lat lotnictwa sanitarnego.

Organizacja Lotniczego Pogotowia

Ratunkowego

Strukturę LPR tworzą 4 bazy regionalne (w Warszawie,

Krakowie, Szczecinie i Gdańsku) oraz 11 filii.

Z operacyjnego punktu widzenia różnica między

bazami a filiami polega na tym, że w bazach oprócz

załóg dyżurnych śmigłowców ratowniczych stacjonują

załogi dodatkowych statków powietrznych (samolotów

lub śmigłowców) wykonujących loty sanitarne.

Wskazania do wezwania LPR

Przed wezwaniem śmigłowca LPR zgodnie z zasadą

korzyści czasowej należy porównać czas lotu i czas

dojazdu ambulansu.

Wezwanie realizowane przez śmigłowiec LPR

może stanowić każde zdarzenie kwalifikowane

przez dyspozytora jako kod 1., zakładając, że czas

lotu śmigłowca do zdarzenia jest krótszy niż czas

dojazdu ambulansu (lub gdy dojazd jest niemożliwy)

lub że wykorzystanie śmigłowca skróci czas transportu

pacjenta do miejsca leczenia i poprawi komfort

transportu.

Czas lotu ocenia się na podstawie map stref „dolotu”,

które umożliwiają dyspozytorowi porównanie

czasu dojazdu z czasem przybycia śmigłowca.

_ Promień operacyjny - dla śmigłowców Mi-2

efektywny promień działania wynosi 60 km, mierząc

od miejsca stacjonowania. Ponieważ czas alarmowy

dla załogi LPR (od powiadomienia do startu)

wynosi do 4 minut, granicę rejonu operacyjnego

osiąga się po około 20 minutach.

Poza omówionymi wskazaniami (wynikającymi

z kodu 1. i czasu dotarcia) ze śmigłowca ratowniczego

należy korzystać w przypadkach:

_ wypadków masowych

_ klęsk żywiołowych

_ transferów pacjentów wymagających pilnego

umieszczenia w ośrodkach specjalistycznych.

Rodzaje lotów LPR

_ loty do wypadków (primary missions) - śmigłowiec

interweniuje jako pierwszy i jest wzywany na

miejsce przez załogę ambulansu lub ratowników

w terenie

_ transporty ratownicze - transfery pacjentów wymagających

pilnego umieszczenia w ośrodkach

specjalistycznych

_ loty sanitarne - planowe transporty pacjentów

między ośrodkami, uzasadnione stanem ogólnym

pacjentów.

W filii w Zakopanem wykonywane są także loty

związane z ratownictwem wysokogórskim, między

innymi: poszukiwania, ewakuacje z trudnego terenu

oraz transport grup ratowniczych. Ze względu na

specyfikę terenu, w przypadku braku możliwości

przyziemienia śmigłowca, część działań w Tatrach

prowadzi się, wykorzystując techniki alpinistyczne

i wyciągarki.

Wezwanie śmigłowca LPR

Do wzywania śmigłowca uprawnieni są:

_ dyspozytorzy medyczni (także na prośbę lekarza

zespołu na miejscu zdarzenia)

_ dyspozytorzy PSP

Ratownictwo z powietrza

_ policjanci

_ ratownicy TOPR, GOPR, WOPR.

Wezwanie odbywa się drogą telefoniczną lub też

za pomocą radiowego kanału wywoławczego. Poszczególne

filie LPR (tab. 1.) wypracowały swoje

sposoby komunikowania się ze służbami działającymi

na danym terenie.

Wzywając śmigłowiec, należy pamiętać o konieczności

nieco innego określania miejsca zdarzenia niż

stosowane w przypadku wzywania ambulansu. Osoba

wzywająca (najczęściej dyspozytor), która na co

dzień współpracuje z załogami, powinna doskonale

znać topografię lokalną. Trzeba pamiętać, że z punktu

widzenia pilota podanie numeru domu we wsi X

zazwyczaj nie jest wystarczające. Przekazując zgłoszenie

do LPR, należy:

_ podać i uzyskać potwierdzenie prawidłowej nazwy

i położenia miejscowości (np. w rejonie filii

może być więcej niż jedna miejscowość o tej samej

nazwie)

_ w razie zdarzenia na drodze podać, o którą drogę

chodzi, i podać miejscowości położone w jej pobliżu

_ podać wszystkie znane punkty orientacyjne,

w miarę możliwości podając ich opis (kościół z czerwonym

dachem, mostek, cmentarz itp.)

_ w razie zdarzenia na drodze opisać cechy uczestniczących

w nim pojazdów (rodzaj, barwa) ewentualnie

pouczyć osobę na miejscu zdarzenia o konieczności

dawania załodze śmigłowca wyraźnych sygnałów,

np. machając fragmentem białego płótna.

Organizacja ratownictwa medycznego 24

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ! " # _ $ % _ _ _ _ _ _ & $ _ _ _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

, - . / - . 0 1 2 3 4 5 . 4 5 . 0 1 2 _ , , _ 6 _ _ ) _ _ 7 8 9 _ _

* _ _ ' _ 8 : 9 3 * _ _ ' _ _ _ _ _ _ !

( ' ) & ! # 9 _ _ ; _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

2 0 . 2 , . , / < 3 , 1 . 1 , . , / < _ 0 2 _ 6 _ _ )

* _ _ ' & _ _ 8 %

# _ _ _ & * 8 # ; _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

0 1 . < , . 1 < 1 3 - 2 . 5 - . 1 < 1 _ , 0 _ 6 _ _ )

* _ _ ' & $ ! % . ' & _ _ " ( '

( ' & _ _ 8 _ _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

< < . = 0 . 4 / 1 3 2 , . - 4 . 5 / 1 _ 2 0 _ 6 _ _ )

* _ _ ' & $ ! %

> _ _ _ _ _ ) _ _ _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

0 , . 2 1 . = 0 , 3 0 - . / 5 . = 0 , _ , 1 _ 6 _ _ )

?_ @ _ _ 3 * _ _ ' &A ? 3 _ _ % _ 3 _ & _ _ _ B _ : ) _ _ _ % 3 * _ _ ' & _ % 6 " _ _ _

_ . _ # _ $ _ _ _ 8 @ _ 3 6 _ % _ _ _ _ _ _ $ )_ C _ _ _ _ ' % _ $ _ 3 _ _ # _ _ 7 ( 9 _ 3 _ _

> _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

4 - . < - . 5 5 1 _ 5 / - _ 6 _ _ )

? * _ _ ' & # _ $ ' ) @ _ _

_ _ _ ' _ $ _ _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

2 0 . - 0 . 0 2 , 3 = / . 4 / . 5 5 / _ , 5 _ 6 _ _ )

* _ _ ' & _ % 9 _ !

_ _ _ _ _ 7 ( + _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

- - . < - . 1 - 0 _ 5 2 _ 6 _ _ )

* _ _ ' & _ _ 7 ( _

_ _ _ # ) _ & _ _ _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

4 - . = / . < , 0 _ 4 2 _ 6 _ _ )

* _ _ ' & $ ( _ _ ! . ' & _ _ ! $ _ _

( _ _ _ _ _ _ _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

2 5 . = = . < / 2 _ 5 = _ 6 _ _ )

* _ _ ' & _ % ' _ _ _ _

( ' _ _ _ _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

< < . / - . 1 = / _ 1 5 _ 6 _ _ )

* _ _ ' _ _ % $ _ ' 8 %

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

0 / . = , . 4 5 / 3 4 4 . 4 - . 2 5 / _ 5 4 _ 6 _ _ )

* _ _ ' & $ ! % _ _ 8 > _ _ _

( _ _ _ 9 _ $ _ _ _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

- - . 2 1 . < 0 1 3 0 , . 4 0 . < 0 1 _ 5 < _ 6 _ _ )

_ _ 8 ? @_ _ 3 * _ _ ' & A_ ?__ 3' $ 7 _ _ ( _ _ B _ : ) _ _ _ % 3 * _ _ ' & _ % 6 " _

_ & # _ 3 * _ _ $ ; 3 _ : 9 & # ! _ _

_ _ $ : _ " _ _ _ _ _ _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

= / . / , . - , 1 _ 2 = _ 6 _ _ )

* _ _ ' & ( 7 ( _

! _ _ _ % ' _ _ _ _ ' _ ( ) _ _ _ _ ) * _ _ _ _ _ _ ) +

- - . / < . 5 - , _ 2 5 _ 6 _ _ )

* _ _ ' & _ % 9 _ !

Tab. 1. Adresy i rejony operacyjne LPR

Zasady planowania operacyjnego 25

Współdziałanie ze śmigłowcem

w terenie

Warunkiem sprawnej współpracy jest łączność radiowa

umożliwiająca komunikację pomiędzy ambulansem

a śmigłowcem. Personel karetki wzywa śmigłowiec

w przypadkach, gdy poszkodowanych jest

kilka osób lub gdy transport śmigłowcem do szpitala

lub ośrodka specjalistycznego jest wskazany ze

względu na stan poszkodowanego.

Śmigłowiec można wezwać bezpośrednio na

miejsce zdarzenia lub przetransportować poszkodowanego

karetką w miejsce dogodniejsze do lądowania,

czyli na teren płaski, wolny od przeszkód terenowych,

oddalony od zabudowań i w miarę możliwości

bez linii energetycznych. Teren obejmujący

100 m x 100 m, oddalony od wysokich przeszkód,

powinien zapewnić pilotowi swobodę manewru. Dobre

rozwiązanie stanowi również lądowanie śmigłowca

na drodze, należy jednak pamiętać, że powinna

być całkowicie zamknięta jeszcze przed lądowaniem

aż do odlotu. Miejsce na drodze powinno

być widoczne z daleka i bez łuków czy zakrętów;

nie należy dopuszczać osób postronnych bliżej niż

na 50 m.

W wybranym miejscu lądowania, na skraju, powinna

stać karetka z włączoną sygnalizacją świetlną.

Działania towarzyszące przyziemieniu śmigłowca

Zespół, który pozostaje na miejscu, powinien wyraźnie

wskazać miejsce zdarzenia (przekazania chorego).

Do obowiązków zespołu należy także zadbanie

o bezpieczeństwo (najlepiej wezwanie Policji lub

straży pożarnej). Należy:

_ wyraźnie sygnalizować miejsce zdarzenia

_ wstrzymać ruch w miejscu przewidywanego lądowania

_ zamknąć drzwi karetki i usunąć luźne i lekkie

przedmioty - np. prześcieradła czy koce

_ unikać w czasie przyziemiania śmigłowca przemieszczania

się

_ nie podchodzić samodzielnie do śmigłowca z włączonymi

napędami

_ zgodnie z procedurą poczekać, aż ratownik pokładowy

podejdzie do załogi ambulansu lub wykona

Rys. 1. Rejony operacyjne LPR w Polsce.

jednoznaczny gest umowny (stop, przemieść się,

podejdź).

Na schemacie przedstawiono strefy bezpieczeństwa

wokół śmigłowca (rys. 2.).

Organizacja ratownictwa medycznego 26

Rys. 2. Strefy bezpieczeństwa wokół śmigłowca.

strefa dozwolona

strefa niedozwolona

UWAGA

UWAGA

ABSOLUTNY

ZAKAZ

Zasady planowania operacyjnego 27

Rys. 3. Karta LPR.

Ogólnie systemy łączności można podzielić na dwie

grupy:

_ łączność przewodową

_ łączność bezprzewodową.

W codziennej pracy dyspozytor wykorzystuje

środki z obu tych grup. Łączność przewodowa (najczęściej

telefonia stacjonarna) używana jest np. do

odbierania wezwań (nr 112, 999 itp.), a także do komunikacji

między jednostkami systemu ratowniczego

(tzw. sztywne łącza, gorące linie itp.). Ten

system łączności opiera się na łączach kablowych -

komutowanych (publiczna sieć telefoniczna, np. TP

S.A.) lub dzierżawionych (np. łączność MSWiA lub

MON), tzn. zarezerwowanych do połączeń między

konkretnymi abonentami. Łączność bezprzewodowa

(radiowa, telefonia komórkowa, sieć przywoławcza

- pagery) ma większe zastosowanie w komunikacji

między CPR (dyspozytorem) a jednostką ratowniczą

(karetka, śmigłowiec itp.). Podstawowe

wiadomości dotyczące zarówno samych środków

łączności, jak i sposobów ich użytkowania umożliwią

dyspozytorowi optymalne wykorzystanie dostępnych

środków łączności (wybór najlepszego,

ograniczenia), a także lepsze zarządzanie podległymi

jednostkami ratowniczymi.

Podstawowe pojęcia

Radiotelefon - radiostacja nadawczo-odbiorcza,

zapewniająca łączność bezprzewodową w ramach

sieci urządzeń o zbliżonych parametrach.

W zależności od możliwości technicznych oraz

sposobu użytkowania radiotelefony dzielą się na:

_ radiotelefony bazowe (np. w dyspozytorni) -

zwykle o dużej mocy nadawczej umożliwiające połączenie

między różnymi systemami łączności (radiotelefon

- telefonia stacjonarna itp.)

_ radiotelefony przewoźne, montowane w ruchomych

jednostkach systemu (zespół ratowniczy,

np. karetka itp.), pozwalające na łączność z centrum

dysponowania, często wyposażone w dodatkowe

moduły pozwalające określić status zespołu

(w akcji, w drodze do szpitala itp.), a także jego

położenie (np. posługując się systemem GPS)

_ radiotelefony przenośne (nasobne), w które

wyposażeni są członkowie zespołu ratowniczego,

o małej mocy, umożliwiające łączność na niewielką

odległość (ratownik - karetka, ratownik - baza).

Simplex - komunikacja jednokierunkowa.

Sposób łączności radiotelefonicznej, którego cechą

charakterystyczną jest przełączanie radiotelefonu

kolejno z pozycji „nadawanie” na „odbiór”. W radiokomunikacji

simplex uczestniczą dwa radiotelefony

pracujące na tej samej częstotliwości nadawczo-

-odbiorczej. W danym momencie z kanału może korzystać

tylko jedna osoba. Łącznością typu simplex

posługują się obecnie pracownicy Pogotowia Ratunkowego;

do tego typu należą także sieci przywoławcze

(pagery).

Duplex - komunikacja dwukierunkowa (duplex,

full-duplex, both-way communication). Tryb

komunikacji umożliwiający równoczesne przesyłanie

komunikatów w obu kierunkach (dwoma kanałami).

Przesyłanie w jednym kierunku możliwe jest

tylko wówczas, gdy możliwe jest przesyłanie w drugim

kierunku. W trybie duplex działa np. telefonia

stacjonarna i komórkowa.

Kanał telekomunikacyjny, droga przesyłania

sygnału - zespół urządzeń umożliwiający przesyłanie

sygnałów elektrycznych od nadajnika do odbiornika.

W zależności od typu ograniczeń uniemożliwiających

wydostanie się sygnału poza kanał telekomunikacyjny

wyróżnia się np.:

_ kanały ograniczone czasem (określony czas nadawania

lub odbioru)

_ kanały ograniczone częstotliwością (dane zakresy

częstotliwości przypisane poszczególnym jednostkom

lub przeznaczone do przekazywania określonych

informacji).

Pager, beeper, przywoływacz - miniaturowy

odbiornik radiowy umożliwiający jednostronny

kontakt ze stacją nadawczą (zwykle wysłanie wiadomości

z centrali do jednego odbiorcy lub określonej

grupy). Obecnie stosowane pracują w trybie

tekstowym, tzn. umożliwiają przesłanie wiadomości

tekstowej (kilkadziesiąt znaków) na wyświetlacz

pagera. Nie pozwalają na przekazanie informacji

zwrotnej.

Systemy łączności

Częstotliwość pracy - zakres częstotliwości, na

których dana radiostacja może nadawać i odbierać komunikaty.

Od zakresu częstotliwości zależy także liczba

kanałów obsługiwanych przez dane urządzenie.

Radiotelefony używane obecnie w ratownictwie działają

na falach średnich (MB), krótkich i ultrakrótkich

(UHF, VHF), na częstotliwościach 0,3-1000 MHz

(megaherców).

Zasięg nadajnika - zależny od rodzaju i częstotliwości

fali, a w pewnym stopniu także od mocy nadajnika.

Przemiennik - stacja nadawczo-odbiorcza pełniąca

funkcję przekaźnika. Umożliwia przesłanie sygnału

praktycznie na dowolną odległość (dzięki sieci

przemienników). Warunkiem wykorzystania przemiennika

jest wysłanie tzw. sygnału otwarcia - kombinacji

tonów o różnej wysokości - DTMF (jak tonowe

wybieranie numerów w telefonie stacjonarnym

lub komórkowym).

Łączność trankingowa (adresowana) - każdy

z użytkowników (radiotelefon) ma swój numer wywoławczy.

Administrator sieci dysponuje kilkoma

lub kilkunastoma kanałami częstotliwości. Użytkownik

(abonent sieci) wywołuje danego użytkownika

(lub grupę użytkowników) i otrzymuje przydzielony

za pomocą systemu wolny kanał częstotliwości

na czas rozmowy. Zaletą systemu jest optymalne wykorzystanie

przydzielonych częstotliwości, a także

prywatność rozmów (łączność adresowana - tryb

simplex).

W łączności radiowej używa się kodów pozwalających

na przekazanie informacji w sytuacji, gdy komunikację

głosową utrudniają zakłócenia, szumy

itp. Przekazywanie wiadomości odbywa się za pomocą

„literowania” całych (niepowtarzalnych fonetycznie)

wyrazów. Ten sposób przekazywania informacji

wykorzystywany jest np. w lotnictwie do przekazania

numeru rejestracyjnego statku powietrznego,

a w Policji do przekazywania np. numerów rejestracyjnych

itp.

Alfabet międzynarodowy

W warunkach utrudnionej łączności zamiast powiedzieć

„W-4 zgłoś się”, mówimy „wypadkowy

czwarty zgłoś się” (w pierwszym przypadku można

oczekiwać odpowiedzi od zespołu R-4 lub P-4, w drugim

nie ma wątpliwości, o kogo chodzi - tab. 1.). Powyższe

kody działają na takiej samej zasadzie.

Można także używać kodów skróconych, oznaczających

aktualny stan zespołu np.:

2-5 - w drodze do pacjenta

3-5 - u pacjenta

7-5 - w szpitalu

7-2 - po załatwieniu itp.

(Powyższe kody to tylko „wymyślone” przykłady,

łatwiej jednak powiedzieć „papa cztery, trzy pięć”

niż „zespół pediatryczny czwarty - właśnie

dojechaliśmy do pacjenta”.)

Zasady komunikacji przez

radiotelefon

1. Przeczytaj dokładnie instrukcję użytkowania radiotelefonu.

2. Ponieważ łączność radiowa pracuje zwykle w trybie

simplex, należy przestrzegać kilku zasad:

_ aby nadać komunikat, należy wcisnąć klawisz

NADAWANIE (znajdujący się zwykle z boku mikrofonu,

słuchawki lub tzw. sendera)

_ nadać wiadomość, dodając na końcu słowo ODBIÓR

_ puścić klawisz NADAWANIE - radiotelefon przejdzie

w tryb odbioru

_ wysłuchać wiadomości do momentu, gdy meldunek

zostanie zakończony słowem ODBIÓR

_ odpowiedzieć, naciskając klawisz NADAWANIE

_ sesję łączności należy zakończyć słowem BEZ ODBIORU

(Przestrzegając powyższej zasady, unika się częstej

sytuacji, kiedy np. dyspozytor i zespół będą

chcieli powiedzieć coś jednocześnie, a obydwie radiostacje

będą działały w trybie nadawania - w efekcie

nikt niczego nie usłyszy i informację trzeba będzie

powtórzyć. Kiedy dyspozytor powie BEZ ODBIORU,

wiadomo, że to koniec informacji, a nie zakłócenie -

Organizacja ratownictwa medycznego 28

Tab. 1. Międzynarodowy kod literowy

dzięki temu zawsze można usłyszeć cały adres podany

przez rozmówcę, a nie tylko np. numer bloku.)

_ sesję łączności kończy ten, kto ją rozpoczął

_ nie wolno przerywać ani włączać się do rozmowy

prowadzonej na danym kanale - w wyjątkowych

sytuacjach należy skorzystać z ustalonego hasła

(w krótkofalarstwie amatorskim takim hasłem

jest BREAK [brejk] - „przerwa”) i zaczekać na

„wpuszczenie do rozmowy” (analogicznie „proszę

BREAK”)

_ kanału nie wolno wykorzystywać do rozmów prywatnych

_ w przypadku dużego obciążenia kanału pierwszeństwo

mają meldunki „na ratunek” - ważniejsze jest

przekazanie zespołowi danych o miejscu wypadku

niż zgłoszenie, że karetka zjeżdża zatankować paliwo

_ niedozwolone jest używanie słów powszechnie

uważanych za wulgarne

_ należy pracować tylko na kanale własnej podstacji

(niedozwolone jest podsłuchiwanie innych -

w tym samym czasie możemy być wywoływani)

_ inicjację sesji łączności zaczyna się od kodu stacji

wywoływanej, a nie wywołującej, tzn. „wypadkowy

trzeci zgłoś się do centrali, odbiór”, a nie

„centrala prosi wypadkowy trzeci” - łatwo zapamiętać:

„07 - zgłoś się”.

W przypadku korzystania z telefonii przewodowej -

systemu działającego w trybie duplex - stosowanie się

do wszystkich powyższych zasad nie jest konieczne.

Sieć przywoławcza

Sieć przywoławcza (pager, beeper) umożliwia jednostronne

przekazanie informacji w formie sygnału

lub informacji tekstowej. W programach wspomagających

dysponowanie (computer aided dispatching

- CAD) do tego celu używa się tzw. bramki

zamieniającej komunikat wpisany z klawiatury

komputera na sygnał nadawany następnie drogą

radiową do odbiorcy (lub grupy odbiorców). W ramach

tego systemu nie jest możliwe przesłanie informacji

zwrotnej.

Sieć telefonii komórkowej

Na sieć telefonii bezprzewodowej (komórkowej)

składa się sieć komórek (cells), czyli obszarów ze stacją

bazową w centrum, ograniczoną jej zasięgiem.

Nawiązanie łączności możliwe jest tylko na obszarze

danej komórki, tzn. w zasięgu stacji bazowej. Każdy

telefon komórkowy (radiotelefon) ma swój niepowtarzalny

numer (np. 601 123 456). System sterujący

(Centrum Administracji Sieci - CAS) zawiera informacje

na temat położenia danego abonenta (numer

komórki, odległość od stacji bazowej). Wszystkie stacje

bazowe połączone są radiołączem z CAS. W momencie

inicjacji połączenia system wykonuje następujące

operacje:

_ żądanie połączenia między numerami 12 a 34

(kom-kom)

_ odszukanie informacji na temat abonenta 34 za

pomocą CAS (status - w sieci, poza siecią, zajęty

itp.; położenie, numer stacji bazowej - komórki,

w zasięgu której przebywa abonent)

_ wysłanie impulsu wywołania do abonenta 34

_ po odebraniu impulsu przez 34 pobieranie za pomocą

systemu danych ze stacji bazowej abonenta

12 i skierowanie ich do stacji bazowej abonenta 34

_ w innym przypadku wysłanie do abonenta sygnału

o niemożności nawiązania połączenia lub przeniesienie

do poczty głosowej (miejsce na dysku

komputera CAS - jeżeli abonent 34 znajdzie się

w zasięgu jakiejkolwiek stacji bazowej, dane z dysku

zostaną przekazane).

Telefonia komórkowa w Polsce korzysta z częstotliwości

900 i 1800 MHz. Jak wskazuje doświadczenie,

jest to doskonale się sprawdzający dodatkowy

system łączności (z możliwością prowadzenia rozmów

międzynarodowych - roaming). Dzięki technologii

cyfrowej zastosowanej w telefonii komórkowej

można przesyłać dowolne dane (dźwięk, obraz itp.),

co pozwala na zastosowanie jej w łączności bez użycia

głosu - dane na temat statusu zespołu, adresu

itp. przesyłane są na wyświetlacz znajdujący się

w pojeździe ratowniczym lub w CPR. Na przykład

w USA pracują systemy pozwalające prowadzić dokumentację

pacjenta (dane z badania na miejscu

zdarzenia i w karetce) wyłącznie na bazie urządzeń

elektronicznych i przesyłania danych drogą radiową.

Nowoczesne systemy łączności

Tradycyjne systemy łączności radiowej, stosowane

powszechnie przez służby działające na rzecz bezpieczeństwa

wewnętrznego państwa, takie jak pogotowie

ratunkowe, straż pożarna czy policja, nie są doskonałe,

a ich ograniczenia są dobrze znane ich użytkownikom.

Są to między innymi:

_ ograniczona liczba użytkowników, spowodowana

koniecznością uzyskania indywidualnego przydziału

pasma częstotliwości

_ mały zasięg

_ brak możliwości wyboru sposobu połączenia (grupowe,

indywidualne)

_ w każdym przypadku nawiązania rozmowy wszyscy

użytkownicy słyszą treść korespondencji, informacja

z założenia nie może być więc poufna

_ nieefektywne wykorzystanie przydzielonych kanałów

(kiedy nic się nie dzieje, kanały są puste,

w trakcie działań panuje tłok - liczba użytkowników

jest dużo większa niż kanałów; zdarza się

również, że kiedy część kanałów jest przeciążona,

inne pozostają puste).

Rozwiązaniem powyższych problemów jest zastosowanie

nowoczesnego systemu łączności radiowej

- trankingu. Istnieje wiele analogii między

trankingiem a telefonią komórkową. Dzięki jego

zastosowaniu eliminuje się niedoskonałości sytemu

konwencjonalnego. Podstawowym założeniem

trankingu jest efektywne wykorzystanie kanałów

Systemy łączności 29

dzięki odpowiedniemu zarządzaniu ruchem w tym

systemie. Założenie to jest realizowane poprzez dynamiczny

przydział ograniczonej liczby kanałów

radiowych maksymalnej liczbie ich użytkowników

- rozmowę wywołuje się do innego użytkownika lub

grupy użytkowników, a system przydziela wolny

kanał. Kiedy rozmowa się kończy, kanał może zostać

przydzielony innemu użytkownikowi. Ponieważ

zakłada się, że nie wszyscy abonenci systemu

korzystają z łączności jednocześnie, na przepustowość

systemu nie wpływa mniejsza liczba kanałów

niż użytkowników. Jednocześnie zachowana zostaje

pełna prywatność i dyskrecja. Abonenci nie mają

możliwości podsłuchiwania się lub zakłócania prowadzonych

rozmów. Dla każdego abonenta system

pracuje tak, jakby był jego wyłączną własnością.

Wszystkie służby współdziałające podczas akcji ratowniczych

mogą być abonentami jednego sytemu

łączności, co daje im możliwość bezproblemowego

porozumiewania się.

Do zalet systemu trankingowego należą:

_ możliwość korzystania z łączności radiowej bez

konieczności ubiegania się o przydział częstotliwości

i ponoszenia związanych z tym kosztów

_ duży zasięg - około 30 km od nadajnika dla radiotelefonów

przenośnych oraz 60 km dla radiotelefonów

samochodowych

_ możliwość wyboru sposobu połączenia się w zależności

od potrzeb: rozmowa grupowa, indywidualna,

przywołanie

_ możliwość połączenia z publiczną siecią telefoniczną

oraz telefonią komórkową

_ możliwość swobodnego podziału posiadanych radiotelefonów

na grupy odpowiadające wewnętrznej

strukturze i potrzebom abonenta

_ niewielkie stałe koszty eksploatacji - nielimitowana

liczba i czas rozmów między radiotelefonami

w ramach stałego abonamentu

_ możliwość cyfrowej transmisji danych drogą radiową

(przesyłanie obrazów, zdjęć, map, dostęp do

baz danych z miejsca akcji).

Systemy trankingowe działają w Polsce od 1991

roku. 1 stycznia 2000 roku w jednym systemie publicznym

pracowało około 47 stacji bazowych zlokalizowanych

w większych miastach Polski. Powstały

także sieci o mniejszym zasięgu, działające w kilku

miastach. Wszystkie sieci mają nieciągłe pokrycie

radiowe i oferują łączność w większych aglomeracjach

miejskich oraz ich bezpośredniej okolicy. Poza

tym w Polsce działają także sieci prywatne używane

przez różne firmy.

Aby sprostać rosnącym wymaganiom użytkowników,

którzy domagali się rozwiązań umożliwiających

dostęp do zaawansowanych form usług (np. przesyłania

drogą radiową zdjęć, map, obrazów wideo) i danych

komputerowych, z zachowaniem odpowiednio

dużych prędkości transmisji, oraz zintegrować łączność

na poziomie krajowym, a następnie międzynarodowym,

umożliwiając wielopłaszczyznową współpracę

służb ratownictwa i bezpieczeństwa publicznego

zarówno w jednym kraju, jak i ponad granicami,

w ramach działalności Unii Europejskiej opracowany

został przez Europejski Instytut Standardów

Telekomunikacyjnych (ETSI) cyfrowy standard

trankingowej łączności radiowej TETRA (TErrestial

Trunked Radio).

TETRA jest jedynym ogólnoeuropejskim standardem

profesjonalnych systemów bezprzewodowej

łączności radiowej, przeznaczonym głównie dla

służb ratowniczych i bezpieczeństwa publicznego.

W naszym kraju wdrażanie tego systemu rozpoczęto

w 1999 roku.

Globalny System Pozycjonowania

Globalny System Pozycjonowania (Global Positioning

System - GPS) jest systemem nawigacji satelitarnej,

składającym się z 24 satelitów Ministerstwa

Obrony Stanów Zjednoczonych, rozmieszczonych

w sześciu planach orbitalnych. Pierwotnie opracowany

na potrzeby nawigacji amerykańskich łodzi

podwodnych, system ten dostarcza użytkownikom

dokładnych informacji na temat czasu, położenia

i prędkości. Obecnie jego „globalność” polega na powszechnej

dostępności sygnału satelitarnego GPS.

Wszystkie satelity transmitują sygnał na identycznej

częstotliwości (dla tzw. usługi standardowej częstotliwość

wynosi 1575,42 MHz), używając niezależnych

kodów do wyróżnienia sygnałów z poszczególnych

satelitów. Sygnał satelitarny zawiera dane

o statusie systemu - tzw. efemerydę, z danymi orbitalnymi

oraz charakterystyką zegarów.

Odbiorniki użytkowników systemu GPS mierzą odległość

od satelitów, dokonując pomiaru czasu, jaki jest

potrzebny na przesłanie sygnału satelitarnego od satelity

do anteny odbiornika. Ponieważ określenie położenia

satelity w momencie transmisji umożliwiają informacje

z efemerydy, położenie odbiornika w przestrzeni

trójwymiarowej oblicza się przez triangulację, na

podstawie pomiarów odległości do kilku (trzech) satelitów.

Dodatkowy pomiar odległości (czwarty) umożliwia

zlikwidowanie błędu zegara odbiornika. Pierwszą

- i nadal najważniejszą - funkcją systemu GPS jest zapewnienie

bezpieczeństwa narodowego Stanów Zjednoczonych

przez zapewnienie przewagi strategicznej

U.S. Army, dlatego właściciel systemu - Departament

Obrony USA - zastrzegł sobie prawo do ograniczenia

dokładności systemu dla ogółu użytkowników cywilnych.

I z prawa tego skorzystał, wprowadzając błąd selektywny,

tzw. SA (selective availability). Dla cywilnych

użytkowników oznacza to zmniejszenie dokładności

pomiaru pozycji przez pojedynczy odbiornik

GPS nawet do 100 m. Oczywiście, nie jest to dokładność

pomiarowa wystarczająca dla większości zastosowań

profesjonalnych GPS.

Stosując metodę korekcji różnicowej (differential

GPS - DGPS), uzyskuje się potencjał pomiaru pozycji

2-10 metrów dla zastosowań dynamicznych i poniżej

2 metrów dla użytkowników statycznych. Metoda

ta polega (w skrócie) na użyciu odbiornika spo-

Organizacja ratownictwa medycznego 30

czywającego na punkcie o dokładnie wyznaczonych

współrzędnych (np. na punkcie sieci geodezyjnej) do

porównania jego pozycji z pozycją obliczaną na bieżąco

na podstawie informacji satelitarnej GPS. Uzyskuje

się w ten sposób miarę błędu - tzw. poprawkę

różnicową, którą można dostarczyć do dowolnej liczby

odbiorników w zasięgu ok. 500 km. Dzięki metodzie

DGPS użytkownicy cywilni na całym świecie

uzyskali możliwość pomiaru pozycji z dużą dokładnością.

Największą zaletą Globalnego Systemu Pozycjonowania

jest światowy zasięg sygnału satelitów

oraz - co za tym idzie - globalna jednorodność uzyskiwanych

wyników. Umożliwia to tworzenie rozwiązań

dla wielu dziedzin życia, znajdujących szerokie

zastosowanie na rynku światowym. Prawdopodobnie

prowadzi to do powstania „masy krytycznej”

zastosowań GPS oraz zwiększenia liczby użytkowników

systemu. Może się powtórzyć - w odpowiednio

mniejszej skali - historia globalnej sieci komputerowej

Internet, jeśli Globalny System Pozycjonowania

- zjawisko nazywane w języku angielskim utility -

stanie się czymś równie niezbędnym, jak telefon, samochód

czy kalkulator. Jest to tym bardziej prawdopodobne,

że dzięki tej technologii - jako bazującej

wyłącznie na osiągnięciach nowoczesnej elektroniki

- mogą powstawać coraz mniejsze i coraz tańsze odbiorniki

satelitarne GPS. A jeśli cena odbiornika będzie

wystarczająco mała, niemal każdy będzie mógł

z niego korzystać. Wówczas zostanie zaspokojona

jedna z podstawowych potrzeb człowieka - potrzeba

poznania swojego położenia w przestrzeni. Zastosowania

GPS są właściwie nieograniczone - samochody

nawigowane po elektronicznych mapach pokładowych

komputerów, samochody dostawcze sterowane

precyzyjnie od miejsca załadunku do miejsca dostawy

według zasad just in time, wreszcie przenośne

komputery wyposażone w komputerowe książki telefoniczne

z zaszytymi lokacjami GPS osób i instytucji,

odpowiadające na pytanie właściciela: „Gdzie jest

najbliższy serwis Forda?” Oszczędzają czas, oszczędzają

energię.

Pierwsze zastosowanie systemu stanowiła oczywiście

nawigacja. Podawanie przez odbiornik GPS dokładnych

danych o położeniu zapoczątkowało rozwój

nowych generacji odbiorników nawigacyjnych, które

z czasem stawały się coraz lżejsze, bardziej ergonomiczne

w obsłudze i coraz pełniej korzystano w nich

z możliwości technologii komputerowej. Urządzenia

wzbogacano w nowe funkcje - ruchome mapy czy bazy

danych (np. baza danych lotnisk cywilnych wraz

z częstotliwościami radiowymi); zwiększano także ich

możliwości współpracy z zewnętrznymi urządzeniami

elektronicznymi - autopilotem i komputerem pokładowym.

Odbiorniki przystosowane są do przyjmowania

sygnału korekcyjnego DGPS w czasie rzeczywistym

przez wielofunkcyjny port komunikacyjny. Globalny

charakter technologii GPS powoduje, że w przyszłości

może być wykorzystywana do konstrukcji lotniczych

systemów lądowania z zerową widocznością czy

systemów nawigacji okrętów na terenie portów.

Określanie miejsca w terenie

za pomocą współrzędnych

geograficznych

_ Szerokość geograficzna to kąt między płaszczyzną

równika a linią pionu przechodzącego

przez dany punkt. Szerokość geograficzną mierzy

się na północ i południe od równika od 0° do 90°.

Punkty leżące na półkuli północnej mają szerokość

geograficzną północną, natomiast leżące na

półkuli południowej - południową.

_ Długość geograficzna to kąt między płaszczyzną

południka zerowego (Greenwich) a płaszczyzną

południka przechodzącego przez dany punkt.

Długość geograficzną mierzy się po obwodzie równika

lub równoleżnika, na wschód i na zachód od

południka zerowego, tzn. od 0° do 180°. Punkty leżące

na wschód od południka zerowego mają długość

geograficzną wschodnią, natomiast leżące na

zachód od południka zerowego - zachodnią.

Dla całego obszaru Polski szerokość geograficzna

określana jest jako północna, a długość geograficzna

jako wschodnia.

Systemy łączności 31

PODZIAŁKA MAPY DLA SZEROKOŚCI

GEOGRAFICZNEJ

DLA DŁUGOŚCI

GEOGRAFICZNEJ

1 : 10 000 1' = 18,46 cm 1' = 11,5 cm

1 : 25 000 1° = 443,2 cm ; 1' = 7,39 cm 1° = 280 cm ; 1' = 4,67 cm

1 : 50 000 1° = 221,6 cm ; 1' = 3,69 cm 1° = 140 cm ; 1' = 2,33 cm

1 : 100 000 1° = 110,8 cm ; 1' = 1,85 cm 1° = 70 cm ; 1' = 1,17 cm

1 : 200 000 1° = 55,4 cm ; 1' = 0,92 cm 1° = 35 cm ; 1' = 0,58 cm

1 : 500 000 1° = 23,3 cm ; 1' = 0,39 cm 1° = 14,6 cm ; 1' = 0,24 cm

Tab. 2. Przelicznik stopni na centymetry w zależności od skali mapy

1° = 60' = 3600”

Czynności, które należy wykonać, by określić

geograficzne położenie (współrzędne) punktu

Posługując się mapą topograficzną z podziałem stopniowym,

tzn. siatką geograficzną o interwale podstawowym

1°, należy:

_ odczytać szerokość geograficzną punktu w stopniach

na wschodniej lub zachodniej ramce mapy

_ zmierzyć odległość w centymetrach od rzutu punktu

na ramce do dolnej wartości podziału stopniowego

_ korzystając z tabeli, przeliczyć wartość otrzymaną

w centymetrach na stopnie (minuty)

_ wartość obliczoną stopni dodać do dolnej wartości

podziału stopniowego - otrzymuje się w ten sposób

dokładną szerokość geograficzną punktu

_ odczytać długość geograficzną punktu w stopniach

na północnej lub południowej ramce mapy

_ obliczyć dokładną długość geograficzną, postępując

analogicznie jak przy obliczaniu szerokości.

Organizacja ratownictwa medycznego 32

odległość zmierzona na mapie (cm)

szukana wartość [ ' ] =

wartość 1' odczytana z tabeli (cm)

Działania ratowniczo-medyczne - stanowiące jeden

z elementów akcji ratowniczej (technicznej, wodnej,

górskiej czy innych) - mogą być jej elementem dominującym

lub pomocniczym, jak na przykład zabezpieczenie

medyczne akcji gaśniczej. Większość działań

prowadzona jest samodzielnie, w niektórych

przypadkach może być jednak konieczna pomoc innych

służb ratowniczych lub porządkowych.

Współdziałanie ze służbami

ratowniczymi

Załogi medyczne współdziałają na przykład z jednostkami

Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (KSRG),

czyli w praktyce z Jednostkami Ratowniczo-Gaśniczymi

oraz jednostkami Ochotniczej Straży Pożarnej, najczęściej

przy okazji działań podejmowanych przez ratownictwo

techniczne oraz gaśnicze i chemiczne.

Jednostki wchodzące w skład KSRG podczas każdej

akcji funkcjonują na bardzo precyzyjnie określonych

zasadach kierowania (zgodnie z zapisem ustawowym);

istnieje zasada jednoosobowego zarządzania; osoba odpowiedzialna

- kierujący akcją ratowniczą - odpowiada

za całokształt prowadzonych działań.

Jednostki KSRG realizują działania ratowniczo-

-medyczne w trzech sytuacjach:

_ przed przybyciem wykwalifikowanych służb ratowniczo-

medycznych

_ w strefie zagrożenia dostępnej wyłącznie dla ratowników

strażaków

_ w wypadkach masowych, gdy liczba personelu

medycznego na miejscu zdarzenia jest za mała.

Ratownicy strażacy są przeszkoleni i zaopatrzeni

w sprzęt umożliwiający wykonywanie podstawowych

zabiegów ratujących życie. Należy zaznaczyć, że

w ramach procedur bezpieczeństwa jednostki KSRG

rutynowo zwracają się o asystę ze strony jednostek

ratownictwa medycznego w przypadku dużych pożarów,

awarii chemicznych i działań pod wodą.

Ratownictwo Górskie i Wodne

Działalność organizacji takich jak WOPR, TOPR

i GOPR, ściśle związaną z zabezpieczeniem danego terenu

lub akwenu, regulują własne przepisy prawne. Ze

względu na specyfikę i organizację tych służb pierwsze

działania zazwyczaj podejmują przeszkoleni ratownicy,

a dopiero na następnym etapie działań poszkodowany

jest przekazywany załodze ambulansu lub śmigłowca

ratowniczego. Służby górskie do działań w czasie

długotrwałych wypraw i akcji o dużym stopniu

trudności angażują własnych lekarzy ratowników; dotyczy

to także transportu. Przykład najtrudniejszych

akcji tego typu stanowią działania prowadzone w jaskiniach;

poszkodowany, najczęściej z ciężkimi urazami,

transportowany jest na powierzchnię wiele godzin

i w bardzo trudnych warunkach.

Współdziałanie ze służbami porządkowymi

Najczęściej współdziałanie ze służbami porządkowymi

podejmuje się w przypadku „trudnych pacjentów”,

czyli pozostających pod wpływem alkoholu,

agresywnych czy też narkomanów. W wielu takich

sytuacjach pomoc Policji czy też Straży Miejskiej jest

wręcz nieodzowna.

Współpracę umożliwia bezpośrednia i sprawna

łączność dyspozytora CPR z dyżurnym Policji -

w każdym przypadku, gdy zachodzi jakakolwiek

obawa o bezpieczeństwo ratowników, należy zwrócić

się o pomoc do Policji.

Zdarzają się także sytuacje odwrotne, kiedy Policja

zwraca się o pomoc w zabezpieczeniu większych

operacji policyjnych.

Wypadki komunikacyjne - relacje między Policją

a służbami ratowniczymi w takich przypadkach

często stają się źródłem konfliktów. Różnica

zdań wynika z wzajemnego niezrozumienia potrzeb.

Z punktu widzenia ratowników najważniejsze

jest dobro poszkodowanych i ich bezpieczeństwo.

Dla ekip wypadkowych ruchu drogowego Policji

istotne jest także zabezpieczenie śladów na

miejscu zdarzenia (często nietrwałe), zebranie zeznań

świadków i uzyskanie jak największej liczby

danych na miejscu. Z punktu widzenia Policji istotne

jest także „upłynnianie” ruchu. Niestety, do dzisiaj

nie uzgodniono procedur postępowania w takich

sytuacjach.

Współdziałanie z innymi służbami

Ustawa o Policji z dnia 6 kwietnia

1990 r. (wybrane fragmenty)

(Dz.U. Nr 30 poz. 179 z dnia 10 maja 1990 r. - z późniejszymi

zmianami)

Rozdział 1

Przepisy ogólne

Art.1.

1. Tworzy się Policję, jako umundurowaną i uzbrojoną

formację służącą społeczeństwu i przeznaczoną

do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania

bezpieczeństwa i porządku publicznego. (...)

2. Do podstawowych zadań Policji należą:

1) ochrona życia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi

zamachami naruszającymi te dobra,

2) ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego,

w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych

oraz w środkach publicznego transportu

i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach

przeznaczonych do powszechnego korzystania.

Rozdział 3

Zakres uprawnień Policji

Art. 14.

1. W granicach swych zadań Policja w celu rozpoznawania,

zapobiegania i wykrywania przestępstw

i wykroczeń wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze,

dochodzeniowo - śledcze i administracyjno-

porządkowe.

2. Policja wykonuje również czynności na polecenie

sądu, prokuratora, organów administracji państwowej

i samorządu terytorialnego w zakresie, w jakim obowiązek

ten został określony w odrębnych ustawach.

3. Policjanci w toku wykonywania czynności służbowych

mają obowiązek respektowania godności ludzkiej

oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka.

4. Policja może, w zakresie koniecznym do wykonywania

jej ustawowych zadań, korzystać z informacji

o osobie, uzyskanych przez Urząd Ochrony Państwa

i Straż Graniczną w czasie wykonywania czynności

operacyjno-rozpoznawczych.

5. Prezes Rady Ministrów określi zakres, warunki

i tryb przekazywania Policji informacji o osobie,

uzyskanych przez Urząd Ochrony Państwa i Straż

Graniczną w czasie wykonywania czynności operacyjno-

rozpoznawczych.

Art. 15.

1. Policjanci wykonując czynności, o których mowa

w art. 14 mają prawo:

1) legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości,

2) zatrzymywania osób w trybie i przypadkach

określonych w przepisach Kodeksu postępowania

karnego i innych ustaw,

2a) zatrzymywania osób pozbawionych wolności,

które na podstawie zezwolenia właściwego organu

opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym

terminie nie powróciły do niego,

3) zatrzymywania osób stwarzających w sposób

oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub

zdrowia ludzkiego, a także dla mienia,

4) przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie

i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu

postępowania karnego i innych ustaw,

5) dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania

zawartości bagaży i sprawdzania ładunku

w portach i na dworcach oraz w środkach transportu

lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia

uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego

pod groźbą kary,

6) żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych,

organów administracji rządowej i samorządu

terytorialnego oraz jednostek gospodarczych

prowadzących działalność w zakresie użyteczności

publicznej; wymienione instytucje, organy i jednostki

obowiązane są, w zakresie swojego działania, do

udzielenia tej pomocy, w zakresie obowiązujących

przepisów prawa,

7) zwracania się o niezbędną pomoc do innych

jednostek gospodarczych i organizacji społecznych,

jak również zwracania się w nagłych wypadkach do

każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach

obowiązujących przepisów prawa.

2. Osobie zatrzymanej na podstawie ust. 1 pkt

3 przysługują uprawnienia przewidziane dla osoby

zatrzymanej w Kodeksie postępowania karnego.

3. Zatrzymanie osoby może być zastosowane tylko

wówczas, gdy inne środki okazały się bezcelowe lub

nieskuteczne.

4. Osoba zatrzymana, o której mowa w ust. 1 pkt

3, może być okazywana, fotografowana lub daktyloskopowana

tylko wtedy, gdy jej tożsamości nie można

ustalić w inny sposób.

5. Osobę zatrzymaną należy niezwłocznie poddać

- w razie uzasadnionej potrzeby - badaniu lekarskiemu

lub udzielić jej pierwszej pomocy medycznej.

6. Czynności wymienione w ust. 1 powinny być

wykonywane w sposób możliwie najmniej naruszający

dobra osobiste osoby, wobec której zostają podjęte.

7. Na sposób prowadzenia czynności, o których

mowa w ust. 1, przysługuje zażalenie do miejscowo

właściwego prokuratora.

8. Szczegółowy tryb działań, o których mowa

w ust. 1 pkt 1, 2a, 3, 5-7, określa w drodze rozporządzenia

Rada Ministrów.

9. Minister Spraw Wewnętrznych oraz Minister

Zdrowia i Opieki Społecznej określą tryb przeprowadzania

badań lekarskich, o których mowa w ust. 5.

10. Minister Spraw Wewnętrznych określa warunki,

jakim powinny odpowiadać pomieszczenia

w jednostkach organizacyjnych Policji, przeznaczone

dla osób zatrzymanych.

Organizacja ratownictwa medycznego 34

Działania związane z ratownictwem medycznym,

często na masową skalę, w pewnych sytuacjach prowadzone

są w miejscach i warunkach do tych działań

nieprzystosowanych. Może to dotyczyć klęsk żywiołowych,

wypadków masowych i katastrof, a także zabezpieczania

imprez masowych.

Nawet jeśli są to działania stosunkowo krótkotrwałe,

ze względu na warunki zewnętrzne należy

zorganizować punkt medyczny, zapewniający możliwy

komfort działania.

Ogólnie działania polowe można podzielić na dwie

grupy:

_ działania możliwe do przewidzenia (imprezy masowe,

religijne, demonstracje)

_ działania nieplanowane (klęski żywiołowe, awarie

techniczne, chemiczne i inne).

Ze względu na zwiększającą się liczbę zdarzeń

związanych z masowym napływem poszkodowanych

coraz bardziej rozpowszechnione są mobilne punkty

medyczne pozostające w gestii struktur ratowniczych

lub obrony cywilnej. Dzięki organizacji tych jednostek

w strukturach ratowniczych uzyskują one stosunkowo

dużą mobilność i krótki czas uruchamiania.

System działania mobilnych punktów medycznych

opiera się na ustalonych procedurach, np.: namioty

wraz z infrastrukturą pozostają w gestii straży

pożarnej, natomiast leki i sprzęt (spakowane,

sprawne i gotowe) oraz personel według planu alarmowego

przekazują szpitale.

Rozbudowany mobilny punkt medyczny składa

się z (rys. 1.):

_ namiotów pneumatycznych lub kontenerów (sale

zabiegowe, OIOM, sale chorych, pomieszczenia logistyczne

i socjalne)

_ infrastruktury technicznej (agregaty, pompy, stacje

oczyszczania, nagrzewnice)

_ infrastruktury pomocniczej (sanitariaty, magazyny)

_ nośników kołowych

_ zaplecza sztabowego.

Tego typu jednostki wyposażane są w sprzęt medyczny

o zwiększonych parametrach wytrzymałości

na działanie w niekorzystnych warunkach. Leki oraz

opatrunki i narzędzia należy przechowywać w gotowych

do użycia zestawach systematycznie kontrolowanych

i odnawianych.

Systemy kontenerowe zwiększają komfort pracy,

ich organizacja wiąże się jednak z utrudnieniami, jak

transport i przygotowanie gruntu, co ogranicza ich

wykorzystanie do dużych i długotrwałych operacji.

Stosunkowo proste w użyciu są natomiast namioty

pneumatyczne (można je ustawić w ciągu kilkunastu

minut), ponadto można je łączyć w układy.

Charakter podejmowanych działań jest zdeterminowany

przewidywanym czasem prowadzenia

operacji ratowniczej:

_ Działania krótkotrwałe - w wypadkach masowych

należy unikać transportu niezaopatrzonych

poszkodowanych do jednego szpitala. Przed transportem

poszkodowanych należy zaopatrzyć, wykorzystując

w tym celu na przykład karetkę pozostawioną

na miejscu zdarzenia, pojazd straży pożarnej

itp. Optymalne jest użycie namiotu pneumatycznego

(należą one do wyposażenia Państwowej

Straży Pożarnej), umożliwiającego w miarę komfortowe

zaopatrzenie poszkodowanych, a także ich

monitorowanie w czasie oczekiwania na transport.

_ Działania długotrwałe - w czasie klęsk żywiołowych,

w przypadku zniszczenia infrastruktury

i znacznego oddalenia od szpitali organizuje się

szpitale polowe. Ich zadaniem jest segregacja, leczenie

drobniejszych obrażeń oraz zapewnienie

opieki chorym oczekującym na ewakuację.

Dostępność namiotów pneumatycznych podczas

wielokrotnie prowadzonych w ostatnich latach działań

w wypadkach masowych i katastrofach była jednak

ograniczona. Jeszcze większy problem stanowi

brak gotowych do użycia w takich przypadkach pakietów

z lekami, opatrunkami i drobnymi narzędziami.

Polowe punkty medyczne organizowano wielokrotnie

zarówno w czasie pielgrzymek Ojca Świętego

i imprez masowych, jak i działań w czasie powodzi.

Cywilne szpitale polowe uruchamiano między innymi

w czasie działań akcji humanitarnych w Albanii w 1999

roku oraz w Indiach (trzęsienie ziemi w roku 2001).

Prowadzenie działań w warunkach

polowych

Organizacja ratownictwa medycznego 36

baza namiotów

lub kontenerów

infrastruktura

techniczna

infrastruktura

pomocnicza

baza

transportowa

lądowisko

śmigłowca

sala

segregacyjna

sala

zabiegowa OIOM

pomieszczenia

dla chorych

pomieszczenia

dla chorych

pomieszczenia

dla chorych

agregaty

prądotwórcze

stacja

oczyszczania wody

stacja

oczyszczania

wody

kontener

sanitarny magazyn

kontener

sztabowo-

-administracyjny

H

Rys. 1. Schemat mobilnego punktu medycznego

Krajowy System Ratowniczo-

-Gaśniczy

Zgodnie z zapisem w Ustawie z 24 sierpnia 1991 roku

Państwowa Straż Pożarna jest organizatorem

krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, mającego

na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska.

Do zadań PSP należy:

_ walka z pożarami lub innymi klęskami żywiołowymi

_ ratownictwo techniczne

_ ratownictwo chemiczne

_ ratownictwo ekologiczne

_ ratownictwo medyczne.

W ramach ratownictwa technicznego działają następujące

specjalistyczne grupy PSP:

_ poszukiwawczo-ratownicze, stosujące techniki

poszukiwawcze oraz wykorzystujące do działań ratowniczych

zwierzęta i sprzęt do poszukiwania

i ewakuacji osób zasypanych lub unieruchomionych

w wyniku katastrofy budowlanej, zawału, osunięcia

ziemi lub innych awarii technicznych

_ wysokościowe, stosujące techniki alpinistyczne

i wykorzystujące do działań ratowniczych specjalistyczny

sprzęt ratowniczy, w tym statki powietrzne

_ wodno-nurkowe, stosujące techniki nurkowe

i wykorzystujące do działań ratowniczych specjalistyczny

sprzęt, w tym łodzie ratunkowe

_ techniczne, stosujące techniki ratownicze i wykorzystujące

specjalistyczny sprzęt do działań ratowniczych

podczas katastrof i wypadków budowlanych,

komunikacyjnych oraz infrastruktury

technicznej.

Ratownictwo medyczne prowadzą uprawnieni

strażacy z jednostek ochrony przeciwpożarowej oraz

uprawnieni ratownicy innych podmiotów włączonych

do systemu w sytuacjach:

_ braku kwalifikowanej pomocy medycznej, gdy

personel służby zdrowia nie dotarł na miejsce zdarzenia

(np. jednostka KSRG usytuowana bliżej

miejsca zdarzenia)

_ braku możliwości wykorzystania personelu służby

zdrowia na miejscu zdarzenia, gdy dostęp do poszkodowanych

mają tylko strażacy ratownicy korzystający

ze specjalistycznego sprzętu (miejsca trudno

dostępne, występowanie zagrożeń wtórnych itp.)

_ gdy zdarzenie ma cechy nagłego zagrożenia z dużą

liczbą poszkodowanych, którego skutki nie są

możliwe do opanowania w ramach rutynowej

działalności właściwych terytorialnie służb medycznych

(np. wypadki masowe).

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji

w rozporządzeniu z 29 grudnia 1999 roku określił

szczegółowe zasady organizacji krajowego systemu

ratowniczo-gaśniczego, obejmującej trzy poziomy

(rys. 1.):

_ powiatowy

_ wojewódzki

_ krajowy.

Na poziomie powiatowym wykonuje się

wszystkie podstawowe zadania systemu związane

z obszarem powiatu. Poziomy wojewódzki i krajowy

spełniają rolę wspomagającą i koordynacyjną w sytuacjach

wymagających użycia sił i środków spoza obszaru

danego powiatu lub województwa.

Na poziomie powiatowym system tworzą następujące

podmioty:

_ Komenda Powiatowa (Miejska) PSP

_ włączone do systemu jednostki ochrony przeciwpożarowej

z siedzibą na obszarze powiatu

_ powiatowy zespół do spraw ochrony przeciwpożarowej

i ratownictwa

_ włączone do systemu inne służby, inspekcje, straże

i instytucje

_ specjaliści w sprawach ratownictwa i inne podmioty,

włączeni do systemu na podstawie umowy

cywilno-prawnej.

Na poziomie wojewódzkim system tworzą następujące

podmioty:

_ Komenda Wojewódzka PSP

_ wydzielone siły i środki poziomów powiatowych,

stanowiące wojewódzki odwód operacyjny

_ ośrodki szkolenia PSP

_ wojewódzki zespół do spraw ochrony przeciwpożarowej

i ratownictwa

_ krajowa baza sprzętu specjalistycznego PSP

_ podmioty włączone do systemu na poziomie wojewódzkim.

Państwowa Straż Pożarna

Organizacja ratownictwa medycznego 38

Informacja o zdarzeniu

Komenda Główna

Państwowej Straży Pożarnej

Krajowe Centrum

Koordynacji Ratownictwa

POZIOM WSPOMAGAJĄCY I KOORDYNACYJNY - KRAJOWY

Komenda Wojewódzka PSP

Wojewódzkie Stanowisko

Koordynacji Ratownictwa

Komenda Wojewódzka PSP

Wojewódzkie Stanowisko

Koordynacji Ratownictwa

Komenda Powiatowa

/Miejska/ PSP

Powiatowe /Miejskie/

Stanowisko Kierowania

998

Komenda Powiatowa

/Miejska/ PSP

Powiatowe /Miejskie/

Stanowisko Kierowania

998

Komenda Powiatowa

/Miejska/ PSP

Powiatowe /Miejskie/

Stanowisko Kierowania

998

Komenda Powiatowa

/Miejska/ PSP

Powiatowe /Miejskie/

Stanowisko Kierowania

998

POZIOM WSPOMAGAJĄCY I KOORDYNACYJNY - WOJEWÓDZKI

Jednostka

Ratowniczo-

-Gaśnicza PSP

Punkt alarmowy

Jednostka

Ratowniczo-

-Gaśnicza PSP

Punkt alarmowy

Jednostka

Ratowniczo-

-Gaśnicza PSP

Punkt alarmowy

Jednostka

Ratowniczo-

-Gaśnicza PSP

Punkt alarmowy

Jednostka

Ratowniczo-

-Gaśnicza PSP

Punkt alarmowy

Jednostka

Ratowniczo-

-Gaśnicza PSP

Punkt alarmowy

Jednostka

Ratowniczo-

-Gaśnicza PSP

Punkt alarmowy

Jednostka

Ratowniczo-

-Gaśnicza PSP

Punkt alarmowy

POZIOM WSPOMAGAJĄCY I KOORDYNACYJNY - WOJEWÓDZKI

przyjęcie

informacji

decyzja

o dysponowaniu

przekazanie informacji

dysponowanie

przekazywanie informacji,

prośba o wspomaganie,

decyzja o dysponowaniu

przekazywanie informacji,

prośba o wspomaganie,

decyzja o dysponowaniu

organizacja i kierowanie akcją ratowniczą

Rys. 1. Schemat organizacji struktury Państwowej Straży Pożarnej w odniesieniu do sposobu przekazywania informacji, dysponowania sił i środków oraz organizacji

i kierowania akcją ratowniczą.

Na poziomie krajowym system tworzą następujące

podmioty:

_ Komenda Główna PSP

_ wydzielone siły i środki wojewódzkich odwodów operacyjnych,

stanowiące centralny odwód operacyjny

_ szkoły PSP

_ krajowe bazy sprzętu specjalistycznego PSP

_ jednostki badawczo-rozwojowe ochrony przeciwpożarowej

_ podmioty włączone do systemu na poziomie krajowym.

Na każdym z trzech poziomów system dobrowolnie

wspomagają inne instytucje, jednostki organizacyjne,

osoby fizyczne i prawne, w niektórych przypadkach

po uzgodnieniu współdziałania na danym

obszarze ze starostą, wojewodą lub Komendantem

Głównym Państwowej Straży Pożarnej.

Podstawę systemu stanowią przyjmujące informacje

o zdarzeniach stanowiska kierowania, działające

w komendach Państwowej Straży Pożarnej na poszczególnych

poziomach:

_ powiatowe (miejskie) stanowiska kierowania

_ wojewódzkie stanowiska koordynacji ratownictwa

_ Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa.

Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy należy do

podstawowych elementów bezpieczeństwa wewnętrznego

państwa.

Wybrane zagadnienia ratownictwa

chemicznego

Rozwój motoryzacji przyczynia się do coraz większego

ruchu pojazdów samochodowych. Zwiększone natężenie

ruchu drogowego stanowi z kolei duże zagrożenie

dla wszystkich jego uczestników i dla środowiska

naturalnego; zagrożenie to dodatkowo powiększa

przewóz niebezpiecznych materiałów. Istnieje duże

ryzyko, że w wypadku drogowym, do którego przyjęto

zgłoszenie, brał udział samochód przewożący niebezpieczną

substancję. Należy zawsze pamiętać, by

podczas przyjmowania zgłoszenia o zdarzeniu uzyskać

informację, jakie pojazdy brały w nim udział

i czy istnieje zagrożenie chemiczne. Wszystkie pojazdy

przewożące substancje niebezpieczne muszą być

w odpowiedni sposób oznakowane; dzięki temu znając

system oznakowań, można się szybko zorientować,

z jakim rodzajem niebezpieczeństwa mamy do

czynienia.

Warunki przewozu po drogach publicznych materiałów

niebezpiecznych określa rozporządzenie Ministrów

Transportu i Gospodarki Morskiej oraz Spraw

Wewnętrznych i Administracji z 16 października 1997

roku (Dz U. Nr 130 poz. 872 z 24 października 1997 r.).

Przepisy rozporządzenia oparte są na postanowieniach

ADR - europejskiej umowy dotyczącej międzynarodowego

przewozu tych materiałów.

W tym dokumencie wszystkie produkowane na

świecie materiały niebezpieczne podzielono na 9 klas

niebezpieczeństwa oraz podano szczegółowy wykaz

materiałów w poszczególnych klasach. Określono także

warunki przewozu poszczególnych materiałów, warunki

techniczne pojazdów i ich oznakowania oraz wyposażenie.

Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych wg ADR

_ Klasa 1. - materiały i przedmioty wybuchowe

_ Klasa 2. - gazy sprężone, skroplone lub rozpuszczone

pod ciśnieniem

_ Klasa 3. - materiały ciekłe zapalne

_ Klasa 4.1. - materiały stałe zapalne

_ Klasa 4.2. - materiały samozapalne

_ Klasa 4.3. - materiały wytwarzające w zetknięciu

z wodą gazy zapalne

_ Klasa 5.1. - materiały utleniające, podtrzymujące

palenie

_ Klasa 5.2. - nadtlenki organiczne

_ Klasa 6.1. - materiały trujące

_ Klasa 6.2. - materiały zakaźne

_ Klasa 7. - materiały promieniotwórcze

_ Klasa 8. - materiały żrące

_ Klasa 9. - różne materiały i przedmioty niebezpieczne

Jednym z rodzajów oznakowań pojazdów przewożących

niebezpieczne substancje jest zestaw odpowiednich

tablic (nalepek) ostrzegawczych, symbolizujących

poszczególne zagrożenia w odniesieniu do

wymienionych klas (rys. 2.).

Drugim rodzajem oznakowania są tablice w kolorze

pomarańczowym o rozmiarach 30×40 cm (rys. 3.).

Taka tablica bez żadnych oznaczeń cyfrowych oznacza

niebezpieczeństwo ogólne. Tablice z opisem cyfrowym

stosuje się w przypadku niebezpieczeństwa

szczególnego. Opis cyfrowy na tablicy można rozszyfrować,

odczytując znajdujący się w górnej części zakodowany

opis rodzaju niebezpieczeństwa, jakie

stwarza dana substancja; w dolnej części znajduje się

numer katalogowy substancji. Dysponując katalogiem

substancji, na podstawie tego numeru można

odszukać „kartę niebezpiecznego materiału chemicznego”,

która zawiera wiele cennych informacji, takich

jak dane fizykochemiczne, wskazówki dla lekarza,

wskazówki dla ratowników itp.

_ Mianownik - numer rozpoznawczy materiału

składający się z czterech cyfr.

_ Licznik - numer rozpoznawczy niebezpieczeństwa,

składający się z dwóch lub trzech cyfr odpowiadających

numerom poszczególnych klas wskazujących

na następujące rodzaje niebezpieczeństwa:

2 - emisję gazu spowodowaną ciśnieniem lub reakcją

chemiczną

3 - łatwopalność cieczy (par) i gazu

4 - łatwopalność materiałów stałych

5 - działanie utleniające

6 - działanie trujące

7 - działanie promieniotwórcze

8 - działanie żrące

9 - niebezpieczeństwo samorzutnej i gwałtownej

reakcji

10 - brak dodatkowego zagrożenia

Państwowa Straż Pożarna 39

Organizacja ratownictwa medycznego 40

Rys. 2. Oznakowanie materiałów niebezpiecznych - 1

Klasa 1. - materiały

i przedmioty

wybuchowe

Klasa 2. - gazy sprężone,

skroplone lub rozpuszczone

pod ciśnieniem

Klasa 3. - materiały

ciekłe zapalne

Klasa 4.1. - materiały

stałe zapalne

Klasa 4.2. - materiały

samozapalne

Klasa 4.3. - materiały

wytwarzające w zetknięciu

z wodą gazy zapalne

Klasa 5.1.; 5.2. - materiały

utleniające, podtrzymujące

palenie, nadtlenki organiczne

Klasa 6.1. - materiały

trujące

Klasa 6.1A - materiały

szkodliwe dla artykułów

spożywczych

Klasa 6.2. - materiały

zakaźne

PROM IENI OW ANIE

Klasa 7. - materiały

promieniotwórcze

Klasa 8. - materiały żrące Klasa 9. - różne materiały

i przedmioty niebezpieczne

materiał ogólnie niebezpieczny materiał szczególnie niebezpieczny

Rys. 3. Oznakowanie materiałów niebezpiecznych - 2 (pomarańczowe tablice)

Państwowa Straż Pożarna 41

Podwójna cyfra numeru rozpoznawczego niebezpieczeństwa

wskazuje na nasilenie zagrożenia podstawowego.

Jeżeli niebezpieczeństwo jest określone za pomocą

tylko jednej cyfry, stawia się po niej zero, oznaczające

brak dodatkowego zagrożenia. Przykłady:

20 - gaz obojętny

22 - gaz silnie schłodzony (np. azot, hel, CO2)

33 - ciecz łatwo zapalna (temp. zapłonu niższa niż

21°C, np. aceton, benzyna)

44 - materiał stały zapalny, w podwyższonej temperaturze

przechodzący w stan płynny (np. naftalen,

siarka)

66 - materiał silnie trujący

88 - materiał silnie żrący

X - absolutny zakaz stykania się materiału z wodą

(np. sód, potas) - znak ten umieszcza się przed

numerem rozpoznawczym niebezpieczeństwa

236 - gaz palny i trujący (np. chlorek metylu)

39 - ciecz zapalna mogąca powodować samorzutną

i gwałtowną reakcję (np. winylotoluen - mieszanina

izomerów)

46 - materiał stały zapalny i trujący (np. fosfor

biały i żółty w stanie stałym)

X88 - materiał silnie żrący, reagujący niebezpiecznie

z wodą (np. trójtlenek siarki)

W przypadku zagrożenia chemicznego kierujący

akcją ratowniczą strażak musi wyznaczyć strefy akcji

(rys. 4).

_ I strefa (tzw. strefa śmierci) - obszar, na którym

występuje największe stężenie substancji. W strefie

tej mogą przebywać ratownicy stosujący odpowiednie

środki ochrony (np. ubrania gazoszczelne, aparaty

oddechowe). Przebywanie w tej strefie musi

być ściśle kontrolowane. Dowódca akcji wyznacza

osobę odpowiedzialną za kontrolę wejść i wyjść ze

strefy.

_ II strefa - obszar, na którym przebywają wszystkie

służby biorące udział w akcji.

_ III strefa - obszar na zewnątrz strefy II; przebywają

tam osoby postronne.

Grupy Poszukiwawczo-Ratownicze

Państwowej Straży Pożarnej

Grupy Poszukiwawczo-Ratownicze Państwowej

Straży Pożarnej (PR PSP) wykonują zadania poszukiwawczo-

ratownicze w następstwie zaistniałych

klęsk żywiołowych, katastrof oraz innych zdarzeń,

zwłaszcza zdarzeń budowlanych (wybuchy gazu, zamachy

bombowe). Ich organizacja opiera się na wyznaczonych

Jednostkach Ratowniczo-Gaśniczych

Państwowej Straży Pożarnej. Wszystkie zagadnienia

związane z funkcjonowaniem tych grup zawarto

w „Wytycznych Organizacji Grup Poszukiwawczo-

-Ratowniczych Państwowej Straży Pożarnej”, wyda-

Rys. 4. Schemat stref wokół miejsca zagrożenia

nych w kwietniu 1998 roku przez Biuro Operacyjne

Komendy Głównej PSP, oraz w „Zarządzeniu Nr 4 Komendanta

Głównego PSP z 12 czerwca 1997 roku

w sprawie zwierząt wykorzystywanych w akcjach ratowniczych,

szczegółowych zasad ich szkolenia oraz

norm wyżywienia”. Obecnie w Polsce istnieją dwie

takie grupy - w Gdańsku i Nowym Sączu.

Do zadań GPR należy:

_ rozpoznanie miejsca zdarzenia (rodzaj zdarzenia

i jego rozmiar, liczba zaginionych osób itp.)

_ lokalizacja i likwidacja zagrożeń wtórnych występujących

w miejscu zdarzenia w miarę posiadanych

możliwości

_ lokalizacja osób zasypanych i zaginionych z zastosowaniem

metody biologicznej (psy poszukiwawcze)

oraz metod technicznych

_ dotarcie do zasypanych osób z zastosowaniem lekkiego

sprzętu ratowniczego oraz koordynacja użycia

ciężkiego sprzętu technicznego

_ wykonanie dojść do poszkodowanych

_ udzielenie pierwszej pomocy przedlekarskiej poszkodowanym

w miejscu ich odnalezienia

_ transport poszkodowanych z miejsca ich odnalezienia

poza rejon zagrożenia

_ inna możliwa pomoc techniczna w rejonie zdarzenia

_ dokumentowanie prowadzonych działań własnych.

Metoda techniczna opiera się na wykorzystaniu

specjalistycznych lokalizacyjnych urządzeń elektronicznych.

Są to przede wszystkim:

_ geofony - urządzenia wykorzystujące czujniki sejsmiczno-

akustyczne, z których sygnał jest wzmacniany

i przekazywany w postaci fali dźwiękowej do

uszu operatora; dzięki temu możemy usłyszeć np.

stukanie zasypanej osoby o element konstrukcji

budynku oraz określić miejsce jej przebywania

_ kamery termowizyjne - zamieniają promieniowanie

cieplne (podczerwone) na obraz widziany

na monitorze; pozwalają przejrzeć np. pomieszczenia

zadymione lub zapylone pod kątem przebywania

w nich żywych osób

Organizacja ratownictwa medycznego 42

zespół

dowodzenia

3 osoby dowódca

grupy

koordynator

medyczny

lekarz

koordynator

organizacyjno-

-techniczny

samochód

terenowy

zespół

poszukiwawczy

7 osób

dowódca

zespołu

dowódca

zespołu

dowódca

zespołu

przewodnicy psów operatorzy

urządzeń

lokalizacyjnych

samochód

do przewozu

sekcji poszukiwawczej

zespół

ratowniczy

11 osób

ratownik

medyczny

ratownik

medyczny

samochód

techniczny

ratownictwa

budowlanego

przyczepa

sprzętowa

zespół

wsparcia

logistycznego

3 osoby

dowódca

zastępu

dowódca

zastępu

ratownicy

ratownicy

mechanik mechanik

Rys. 5. Schemat organizacji GPR

Państwowa Straż Pożarna 43

_ kamery wziernikowe - umożliwiają wprowadzenie

obiektywu w strukturę gruzu; obraz przestrzeni,

w której znajduje się obiektyw, widziany

jest na monitorze kamery.

Metoda biologiczna polega na wykorzystaniu

do poszukiwania osób zaginionych odpowiednio do

tego celu wyszkolonych psów ratowniczych. Podstawą

skutecznego działania jest umiejętne połączenie

metod biologicznej i technicznej ze specjalistyczną

wiedzą ratowników wyszkolonych w zakresie działań

poszukiwawczych. Aby móc działać skutecznie

i szybko, GPR muszą funkcjonować według określonych

schematów organizacyjnych.

Ratownictwo medyczne realizowane

przez strażaków ratowników

Krajowego Systemu Ratowniczo-

-Gaśniczego

Zadania z zakresu ratownictwa medycznego strażacy

ratownicy realizują na podstawie: art. 14 ust. 5 ustawy

z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej

(Dz.U. Nr 81, poz. 351 z 1994 r.), art. 2 ust. 1 pkt.

5 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży

Pożarnej (Dz.U. Nr 88 z 1991 r.), Rozporządzenia Ministra

Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie

szczegółowych wymagań w zakresie przeciwpożarowego

zaopatrzenia wodnego, ratownictwa technicznego,

chemicznego, ekologicznego i medycznego oraz

warunki, jakim powinny odpowiadać drogi pożarowe

(Dz.U. Nr 7, poz. 64 z 1999 r.).

Na podstawie wymienionych przepisów Komenda

Główna Państwowej Straży Pożarnej wydała wytyczne,

które obejmują program szkolenia i standardy

dotyczące sprzętu oraz określają zasady organizacji

i prowadzenia działań ratowniczych; zawierają procedury

ratownicze oraz zasady sporządzania dokumentacji.

Strażacy działający na miejscu zdarzenia udzielają

przedlekarskiej pomocy medycznej w następujących

przypadkach:

_ braku kwalifikowanej pomocy medycznej, gdy personel

medyczny nie dotarł na miejsce zdarzenia

_ niemożności wykorzystania personelu służby

zdrowia na miejscu zdarzenia, gdy dostęp do poszkodowanych

mają tylko strażacy korzystający

ze specjalistycznego sprzętu

_ gdy zdarzenie ma cechy nagłego zagrożenia z dużą

liczbą poszkodowanych, którego skutki przekraczają

możliwości ich opanowania w ramach rutynowej

działalności właściwych dla danego terytorium

służb medycznych.

Strażacy działający w ramach Krajowego Systemu

Ratowniczo-Gaśniczego zobowiązani są do wykonywania

następujących czynności medycznych:

_ zachowanie lub przywrócenie czynności oddechowych

z podaniem tlenu oraz użyciem worka samorozprężalnego

lub respiratora

_ wykonanie zewnętrznego masażu serca

_ tamowanie krwotoków zewnętrznych i opatrywanie

ran

_ unieruchomienie złamań i podejrzeń złamań lub

zwichnięć

_ zapewnienie komfortu termicznego

_ prowadzenie wstępnego postępowania przeciwwstrząsowego

_ zapewnienie wsparcia psychicznego osobom poszkodowanym

lub zagrożonym

_ opieki nad poszkodowanymi.

W zdarzeniach z udziałem poszkodowanych,

zwłaszcza w sytuacjach wypadków masowych, nadzór

nad medycznymi działaniami ratowniczymi jednostek

KSRG przejmuje lekarz koordynator medycznych

działań ratowniczych, podlegający w czasie

działań ratowniczych kierującemu działaniem ratowniczym.

Koordynacja medycznych działań ratowniczych

należy do pierwszego przybyłego lekarza, np. z zespołu

służby zdrowia, a w przypadku braku lekarza

- w sytuacjach jednostkowych - do pielęgniarzy.

W przypadku braku lekarza lub pielęgniarza koordynacja

medycznych działań ratowniczych należy

do kierującego akcją.

Ustawa o ochronie

przeciwpożarowej z 24 sierpnia

1991 r. (wybrane fragmenty)

(Dz.U. Nr 81, poz. 351; zm. Dz.U. z 1994 r. Nr 27, poz.

96, Nr 89, poz. 414, z 1996 r. Nr 106, poz. 496, z 1997

r. Nr 111, poz. 725, Nr 121, poz. 770, z 1998 r. Nr 106,

poz. 668)

Rozdział 1

Przepisy ogólne

Art. 1. Ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji

przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia,

mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową

lub innym miejscowym zagrożeniem poprzez:

1. zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu

się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego

zagrożenia,

2. zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru,

klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia,

3. prowadzenie działań ratowniczych.

Art. 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o:

1. zapobieżeniu powstawania i rozprzestrzeniania

się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego

zagrożenia - rozumie się przez to:

a)zapewnienie koniecznych warunków ochrony

technicznej nieruchomościom i ruchomościom,

b)tworzenie warunków organizacyjnych i formalno-

prawnych zapewniających ochronę ludzi

i mienia, a także przeciwdziałających powstawaniu

lub minimalizujących skutki pożaru, klęski żywiołowej

lub innego miejscowego zagrożenia,

2. działaniach ratowniczych - rozumie się przez

to każdą czynność podjętą w celu ochrony życia,

zdrowia, mienia lub środowiska, a także likwidację

przyczyn powstania pożaru, wystąpienia klęski żywiołowej

lub innego miejscowego zagrożenia,

3. innym miejscowym zagrożeniu - rozumie się

przez to inne niż pożar i klęska żywiołowa zdarzenie

wynikające z rozwoju cywilizacyjnego i naturalnych

praw przyrody (katastrofy techniczne, chemiczne,

ekologiczne), stanowiące zagrożenie dla życia, zdrowia,

mienia lub środowiska,

4. krajowym systemie ratowniczo-gaśniczym - rozumie

się przez to integralną część organizacji bezpieczeństwa

wewnętrznego Państwa, obejmującą

w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska

prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów,

klęsk żywiołowych lub innych miejscowych

zagrożeń; system ten skupia jednostki ochrony przeciwpożarowej,

inne służby, inspekcje, straże, instytucje

oraz podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy

cywilno-prawnej zgodziły się współdziałać w akcjach

ratowniczych.

Rozdział 3

Organizacja ochrony przeciwpożarowej

Art. 12. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji

odpowiada za realizację polityki państwa

w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz pełni

nadzór nad funkcjonowaniem krajowego systemu

ratowniczo-gaśniczego.

Art. 13.

1. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji

określa w drodze rozporządzenia: (...)

a) szczegółowe zasady ochrony przeciwpożarowej

i zabezpieczenia przeciwpożarowego budynków,

obiektów lub terenów oraz ich wyposażenia w sprzęt,

urządzenia przeciwpożarowe i ratownicze.

2. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji

w porozumieniu z zainteresowanymi ministrami

określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe wymagania

w zakresie przeciwpożarowego zaopatrzenia

wodnego, ratownictwa technicznego, chemicznego,

ekologicznego lub medycznego oraz warunki, jakim

powinny odpowiadać drogi pożarowe.

Art. 14.

1. Krajowy system ratowniczo-gaśniczy ma na celu

ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska poprzez:

a)walkę z pożarami lub innymi klęskami żywiołowymi,

b)ratownictwo techniczne,

c) ratownictwo chemiczne,

d)ratownictwo ekologiczne,

e) ratownictwo medyczne.

2. Minister właściwy do spraw wewnętrznych

określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady

organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego,

w szczególności w zakresie:

a)organizacji na obszarze powiatu, województwa

i kraju,

b)walki z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi,

c) ratownictwa technicznego, chemicznego,

ekologicznego i medycznego,

d)dysponowania do działań ratowniczych,

e) kierowania działaniem ratowniczym,

f) prowadzenia dokumentacji zdarzeń określonych

w art. 2 pkt. 2 oraz dokumentacji funkcjonowania

krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego,

g) organizacji odwodów operacyjnych,

h)organizacji stanowisk kierowania.

3. Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej,

wojewoda lub starosta odpowiednio na obszarze

kraju, województwa lub powiatu określają zadania

krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, koordynują

jego funkcjonowanie i kontrolują wykonywanie

wynikających stąd zadań, a w sytuacjach nadzwyczajnych

zagrożeń życia, zdrowia lub środowiska

kierują tym systemem.

4. Wojewoda i starosta wykonują swoje zadania

przy pomocy zespołów do spraw ochrony przeciwpożarowej

i ratownictwa.

5. Wójt (burmistrz lub prezydent miasta) koordynuje

funkcjonowanie krajowego systemu ratowniczo-

gaśniczego na obszarze gminy w zakresie ustalonym

przez wojewodę. Zadanie to wykonywane jest

przy pomocy komendanta gminnego ochrony przeciwpożarowej,

jeżeli komendant taki został zatrudniony

przez gminę.

6. Minister właściwy do spraw wewnętrznych

określi, w drodze rozporządzenia, skład oraz szczegółowe

zasady działania i tryb powoływania zespołów,

o których mowa w ust. 4.

7. W sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń ludzi

i środowiska, występujących na obszarze przekraczającym

granice powiatu, koordynacja działań powiatowych

zespołów do spraw ochrony przeciwpożarowej

i ratownictwa należy do wojewody.

8. W sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń ludzi

i środowiska, występujących na obszarze przekraczającym

granice województwa, koordynacja działań

wojewódzkich zespołów do spraw ochrony przeciwpożarowej

i ratownictwa należy do ministra właściwego

do spraw wewnętrznych.

Art. 15. Jednostkami ochrony przeciwpożarowej są:

1. Jednostki organizacyjne Państwowej Straży

Pożarnej

a)jednostki organizacyjne wojskowej ochrony

przeciwpożarowej,

2. zakładowa straż pożarna,

3. zakładowa służba ratownicza,

4. gminna zawodowa straż pożarna,

Organizacja ratownictwa medycznego 44

Państwowa Straż Pożarna 45

a) powiatowa (miejska) zawodowa straż pożarna,

5. terenowa służba ratownicza,

6. ochotnicza straż pożarna,

7. związek ochotniczych straży pożarnych,

8. inne jednostki ratownicze.

Art. 16. Zadania i organizację Państwowej Straży

Pożarnej określa odrębna ustawa.

Art. 16a.

1. Jednostki ochrony przeciwpożarowej, o których

mowa w art. 15 pkt. 2)-5) i 8), tworzy się jako jednostki

umundurowane i wyposażone w specjalistyczny

sprzęt, przeznaczone do walki z pożarami, klęskami

żywiołowymi lub innymi miejscowymi zagrożeniami.

Art. 21b. Do zadań własnych powiatu w zakresie

ochrony przeciwpożarowej należy:

1. prowadzenie analiz i opracowywanie prognoz

dotyczących pożarów, klęsk żywiołowych oraz innych

miejscowych zagrożeń,

2. prowadzenie analizy sił i środków krajowego

systemu ratowniczo-gaśniczego na obszarze powiatu,

3. budowanie systemu koordynacji działań jednostek

ochrony przeciwpożarowej wchodzących w skład krajowego

systemu ratowniczo-gaśniczego oraz służb, inspekcji,

straży oraz innych podmiotów biorących udział

w działaniach ratowniczych na obszarze powiatu,

4. organizowanie systemu łączności, alarmowania

i współdziałania między podmiotami uczestniczącymi

w działaniach ratowniczych na obszarze powiatu.

Rozdział 4

Działanie ratownicze

Art. 22.

1. Działanie ratownicze prowadzą jednostki ochrony

przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt 1-6 i 8.

Art. 23.

1. Jednostki ochrony przeciwpożarowej, o których

mowa w art. 15 pkt 1a-6 i 8, mają obowiązek uczestniczyć,

na wezwanie Państwowej Straży Pożarnej, w działaniach

ratowniczych poza terenem własnego działania.

Art. 25.

1. Kierujący działaniem ratowniczym może:

a)zarządzić ewakuację ludzi i mienia,

b)wstrzymać ruch drogowy oraz wprowadzić

zakaz przebywania osób trzecich w rejonie działania

ratowniczego,

c) przejąć w użytkowanie na czas niezbędny dla

działania ratowniczego nieruchomości i ruchomości,

środki transportu, sprzęt, ujęcia wody, inne środki

gaśnicze, a także przedmioty i urządzenia przydatne

w działaniu ratowniczym.

2. Kierujący działaniem ratowniczym ma prawo

żądać niezbędnej pomocy od instytucji, organizacji,

podmiotów gospodarczych i osób fizycznych.

3. Kierujący działaniem ratowniczym może odstąpić

w trakcie działania ratowniczego od zasad działania

uznanych powszechnie za bezpieczne.

Ustawa o Państwowej Straży

Pożarnej z 24 sierpnia 1991 r.

(wybrane fragmenty)

(Dz.U. Nr 88, z 8 października 1991 r.)

Rozdział 1

Przepisy ogólne

Art. 1.

1. Powołuje się Państwową Straż Pożarną jako zawodową,

umundurowaną i wyposażoną w specjalistyczny

sprzęt formację, przeznaczoną do walki z pożarami,

klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi

zagrożeniami.

2. Do podstawowych zadań Państwowej Straży

Pożarnej należy:

1) rozpoznawanie zagrożeń pożarowych i innych

miejscowych zagrożeń,

2) organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych

w czasie pożarów, klęsk żywiołowych lub likwidacji

miejscowych zagrożeń,

3) wykonywanie pomocniczych specjalistycznych

czynności ratowniczych w czasie klęsk żywiołowych

lub likwidacji miejscowych zagrożeń przez inne

służby ratownicze,

4) kształcenie kadr dla potrzeb Państwowej

Straży Pożarnej i innych jednostek ochrony przeciwpożarowej

oraz powszechnego systemu ochrony

ludności,

5) nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych,

6)prowadzenie prac naukowo-badawczych

w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony

ludności.

3. Służbę w Państwowej Straży Pożarnej pełnią funkcjonariusze

pożarnictwa, zwani dalej „strażakami”.

Art. 2.

1. Państwowa Straż Pożarna jest organizatorem

krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, mającego

na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska

poprzez:

1) walkę z pożarami lub innymi klęskami żywiołowymi,

2) ratownictwo techniczne,

3) ratownictwo chemiczne,

4) ratownictwo ekologiczne,

5) ratownictwo medyczne.

Art. 7. Ilekroć w ustawie jest mowa o:

1) akcjach ratowniczych - rozumie się przez to

działania ratownicze organizowane i kierowane

przez Państwową Straż Pożarną,

2) pomocniczych specjalistycznych czynnościach

ratowniczych - rozumie się przez to działania Państwowej

Straży Pożarnej w ramach udzielanej pomocy

innym służbom ratowniczym, z wyłączeniem działań

porządkowo-ochronnych, zastrzeżonych dla innych

jednostek podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych

i Administracji.

Organizacja i prowadzenie akcji ratowniczej

Art. 20.

1. Działania ratownicze organizuje i prowadzi

Państwowa Straż Pożarna.

1a. (skreślony).

2. Podczas wykonywania czynności, o których mowa

w art. 1 ust. 2 pkt 3, jednostki organizacyjne Państwowej

Straży Pożarnej, biorące udział w akcjach

ratowniczych, obowiązane są przestrzegać wskazań

lub instrukcji osób kierujących tymi służbami.

Art. 20a.

1. Państwowa Straż Pożarna może wykorzystywać

zwierzęta w akcjach ratowniczych.

2. Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej

określi, w drodze zarządzenia, zwierzęta wykorzystywane

w akcjach ratowniczych, szczegółowe zasady

ich szkolenia oraz normy wyżywienia.

Art. 21.

1. Strażacy biorący udział w akcji ratowniczej,

w zakresie niezbędnym do prowadzenia akcji, mają

prawo korzystania z:

1) dróg, gruntów i zbiorników wodnych państwowych,

komunalnych i prywatnych,

2) komunalnych i prywatnych ujęć wodnych

i środków gaśniczych.

2. W okolicznościach uzasadnionych stanem wyższej

konieczności strażak kierujący akcją ratowniczą

ma prawo zarządzenia:

1) ewakuacji ludzi i mienia z terenu objętego

akcją ratowniczą,

2) koniecznych prac wyburzeniowych i rozbiórkowych,

3) wstrzymania komunikacji w ruchu lądowym,

4) udostępnienia pojazdów, środków i przedmiotów

niezbędnych do akcji ratowniczej,

5) zakazu przebywania osobom postronnym

w rejonie akcji ratowniczej.

3. Ponadto w okolicznościach, o których mowa

w ust. 2, kierujący ma prawo:

1) żądania niezbędnej pomocy od instytucji

państwowych, jednostek gospodarczych, organizacji

społecznych i obywateli,

2) odstąpienia od zasad działania uznanych powszechnie

za bezpieczne.

Organizacja ratownictwa medycznego 46

---