OSIĄGNIĘCIA CYWILIZACYJNE LUDÓW STAROŻYTNOŚCI
Rozpoczynając rozważania na temat osiągnięć ludów starożytności, należałoby cofnąć się do czasu w którym rozpoczęła się rewolucja neolityczna, która miała miejsce ok. II połowy IV tysiąclecia. Jest to orientacyjna data przejścia człowieka z koczowniczego na osiadły tryb życia. Inaczej mówiąc, mianem rewolucji neolitycznej określa się przejście od biernego pozyskiwania żywności w formie łowiectwa, zbieractwa i myślistwa do podjęcia produkcji rolniczej i hodowlanej, a w konsekwencji przejście na osiadły tryb życia.
Dzięki temu, człowiek miał możliwość rozwijania swojego gospodarstwa, wprowadzając m.in. sztukę irygacji czyli system nawadniania pól w celu hodowli upraw oraz innych roślin. Wspomniana innowacja poddawana była systematycznym ulepszeniom o czym będzie wspomniane przy okazji pisania o osiągnięciach rzymskich.
Budowa pierwszych kompleksów osadniczych nie zajęła człowiekowi stosunkowo długi okres czasu, bowiem pierwsze państwo powstało w niedługo po zmianie trybu życia człowieka za sprawą wspomnianej rewolucji neolitycznej. Mowa tu oczywiście o Mezopotamii. To państwo powstałe ok. 3000 r. p.n.e. zapoczątkowało bardzo ważne dla potomnych osiągnięcia cywilizacyjne.
Przełomowym odkryciem było wynalezienie pisma klinowego, najstarszego spośród wszystkich pism jakie istnieją na świecie. Wynaleziono je w IV tysiącleciu p.n.e. i było ono pismem piktograficznym, w którym przedstawiające znaki wyrażały jedno konkretne słowo. Bardzo szybko przeszło ono transformację i z pisma piktograficznego już w III tysiącleciu p.n.e. stało się pismem ideograficznym, bowiem znaki nie przedstawiał już tylko przedmiotów, lecz także konkretne abstrakcyjne pojęcia np. słowa „stać” czy „iść” zapisywano rysunkiem nogi. Dla łatwiejszego zrozumienia tekstu przez odbiorcę wprowadzono tzw. Determinatywy lub komplementy fonetyczne. Przykładowo: Determinantyw „gisz” (drzewo) wskazywał, że następujący po nim rzeczownik oznacza gatunek drzewa, rośliny lub jakiś dowolny, wykonany z nich przedmiot lub narzędzie. Podobna rzecz miała miejsce z innymi wyrazami.
Pismo klinowe odegrało największą rolę w dziejach starożytnych cywilizacji Bliskiego Wschodu. W wersji mezopotamskiej posługiwały się nim wszystkie ludy mające bezpośrednią styczność z Sumerami (oprócz mieszkańców Mezopotamii z różnych epok, również Huryci i Elamici). Przejęli je ponadto mieszkańcy Syrii oraz Hetyci w Anatolii. Mając za wzór mezopotamskie pismo klinowe powstały klinowe pisma Urartów, Kananejczyków (alfabet z Ugarit) i Persów (pismo półalfabetyczne). W II tysiącleciu p.n.e. jego rozpowszechnienie ułatwiło językowi akadyjskiemu uzyskanie statusu pierwszego w dziejach ludzkości międzynarodowego języka dyplomatycznego. W konsekwencji używano go na całym starożytnym Bliskim Wschodzie włącznie z Egiptem.
Badania nad odczytaniem tegoż pisma prowadzone są po dziś dzień, a pierwsze próby podjęli tacy badacze jak G.F. Grotefend (wersja staroperska), Henry C. Rawlinson, W. Talbot, J. Oppert i E. Hinks (wersje akadyjskie), E. Norris (wersje elamickie) oraz F. Thureau-Dangin i A. Deimel (wersje sumeryjskie).
Z wynalezieniem przez Sumerów pisma związana była również działalność na polu literackim. Cechą charakterystyczną literatury tamtego okresu był utylitaryzm (każdy tekst zawierał jakieś przesłanie, naukę). Poczęto pisać teksty literackie już w III tysiącleciu p.n.e. jednakże najważniejsze dzieła powstały w II tysiącleciu p.n.e. a najsłynniejszym z nich jest Epos o Gilgameszu, na napisanie którego złożyło się scalenie niektórych wątków z cyklu o przygodach herosa Gilgamesza, w których dokonuje heroicznych czynów w poszczególnych jej częściach. Oprócz tegoż eposu znaleźć można również liczne pieśni pochwalne, modlitwy oraz teksty rytualne i liturgiczne.
Kolejnym osiągnięciem Sumerów było spisanie pierwszych kodeksów praw. Kodeksy były powodem do dumy i chwały dla ich królewskich twórców. Jak pokazuje przykład najwspanialszego i jedynego zachowanego w oryginale Kodeksu Hammurabiego, umieszczano je na wielkich kamiennych stelach, ustawianych następnie w świątyniach i innych miejscach publicznych w całym kraju. Poza wspomnianym Kodeksem Hammurabiego, znamy jeszcze zachowane w różnym stopniu w późniejszych kopiach kodeksy Ur-Nammu z Ur, Lipit-Isztara z Isin oraz nieznanego z imienia władcy Esznunny.
Architektura i sztuka Sumerów bardzo ustępowała egipskim budowlom i większości pozostałości tej architektury nie zachowały się wskutek najazdów plemion i wojen toczonych na terytorium Międzyrzecza. O budowlach Mezopotamii możemy mówić jedynie w zakresie założeń architektonicznych, zarówno tych które dotyczyły budowli sakralnych, pałacowych jak i mieszkalnych.
Wynalazkiem Sumerów było również koło. Wykorzystywano je zarówno w transporcie, jak i w garncarstwie.
Do najsłynniejszych budowli należy zaliczyć natomiast Zikkuraty, czyli świątynie na planie kwadratu, które podobne były do egipskich piramid. Największy Zikkurat został wybudowany za panowania Nabuchodonozora II. Mierzył on ok. 90 m wysokości i składał się z sześciu poziomów.
Pałace mezopotamskie nie były tak jak w Egipcie domami władców, ale potężnymi kompleksami mieszkalno-administracyjno-gospodarczymi. Pałace przypominały istny labirynt ze względu na ilość korytarzy.
Podsumowując krótko osiągnięcia Sumerów, należy zauważyć, iż to od nich tak naprawdę rozpoczął się rozwój późniejszych wielkich starożytnych cywilizacji i kultur takich jak kultura egipska, grecka i rzymska. Z kolei zaś z tych kultur człowiek współczesny czerpie do dzisiaj różne inspiracje z różnych dziedzin życia.
Kolejną cywilizacją która w znacznym stopniu wyróżniła się w czasach starożytnych, była niewątpliwie cywilizacja egipska. Kultura tejże cywilizacji jest najlepszym dowodem wspaniałości potęgi i potencjału ekonomicznego tego scentralizowanego państwa. Należy podkreślić całkowitą izolację tego państwa od pozostałych krajów Bliskiego Wschodu aby jeszcze bardziej przekonać się o swoistej odrębności kulturowej Egipcjan.
Im zawdzięczamy wynalezienie pisma hieroglificznego, które w tłumaczeniu z języka greckiego określa się mianem „świętych liter”. Klasyczna forma hieroglifów przedstawiana była na pomnikach, ścianach pałaców i świątyń, a także grobowców. Jako pierwszy pismo to odczytał w 1822 r. francuski badacz J.F. Champollion dzięki tzw. Kamieniowi z Rosetty.
Cywilizacja Egiptu wsławiła się potężnymi budowlami sakralnymi oraz pałacowymi. Do najwspanialszych zabytków architektonicznych należą niewątpliwie piramidy. Pierwszą taką piramidą była wybudowana za czasów faraona Dżosera, która nazwę swą wzięła od imienia panującego faraona - Dżosera. Jednak do najpiękniejszych piramid świata starożytnego należy zaliczyć słynne piramidy w Gizie. Są one zaliczane do 7 cudów świata starożytnego, a pośród nich znajduje się największa piramida zwana piramidą Cheopsa.
Kolejną starożytną cywilizacją, która odcisnęła swoje piętno na europejską kulturę byli Fenicjanie. To oni wynaleźli alfabet, a wywołane było to ewolucją pisma. Do ich zasług należy także wynalezienie pieniądza jako środka płatniczego. W ten sposób odeszły w zapomnienie czasy handlu wymiennego typu „towar za towar”.
Pisząc o cywilizacjach starożytnych należy także zwrócić uwagę na Żydów, którzy stworzyli religię zwaną Judaizmem i są autorami Biblii, która jest używana przez wszystkich po dziś dzień i stała się fundamentalną księgą religii chrześcijańskiej.
Podsumowując. Osiągnięcia ludów bliskowschodnich nie miały charakteru lokalnego. Ich oddziaływanie było niezwykle szerokie, odbierane niemalże natychmiast w obrębie regionu, jak i - nieco później - poza nim. Nie odchodziły one w niepamięć. Przeciwnie - były one przejmowane przez inne ludy i kolejne pokolenia tych ludów. Osiągnięcia stworzone przez wcześniejsze pokolenia były udoskonalane wraz z każdym kolejnym pokoleniem, a co za tym idzie - przyspieszały tempo rozwoju cywilizacyjnego i przyczyniło się do rozwoju późniejszych kultur europejskich.
Kolejną cywilizacją wymagającą dużej uwagi, była cywilizacja grecka. Należałoby stwierdzić iż to Grekom ostatecznie zawdzięczamy niemalże wszystko co dotyczy filozofii, sztuk plastycznych i teatralnych, a także polityki. To właśnie Grecy byli pierwszym ludem którzy dali podwaliny pod naukę filozofii, stawiając szereg pytań dotyczących istnienia oraz procesów jakie zachodzą w przyrodzie. Wybitnymi przedstawicielami filozofii greckiej byli np. Sokrates, Platon, Arystoteles, Tales z Miletu, Heraklit z Efezu, Parmenides z Elei, Demokryt z Abdery. Każdy z nich miał inne poglądy na temat funkcjonowania świata,
w którym żyją, np. Demokryt twierdził, iż podstawą wszystkiego są małe niepodzielne cząsteczki, czyli atomy, które są niezniszczalne i obdarzone ruchem. Heraklit twierdził
z kolei, że źródłem wszystkiego jest ogień, a Tales natomiast uważał wodę za źródło życia wszelkich postaci bytu. Sokrates, Platon i Arystoteles byli natomiast wybitnymi teoretykami. Sokrates był wybitnym etykiem, który miłował prawdę i bezwzględne dobro. Za swoje poglądy został niestety skazany na śmierć przez wypicie cykuty w roku 399 p.n.e.
Jego uczniem był Platon, który był twórcą świata idei. Głosił bowiem, że jeśli istnieją rzeczy piękne, to musi istnieć samo piękno, którego one są odbiciem. Świat realny jest więc odbiciem świata idei, który możemy poznać poprzez nasz rozum. Teorie tę odrzucił uczeń Platona, Arystoteles, który z kolei głosił pogląd iż istnieją tylko rzeczy jednostkowe,
a wszechświat jest łańcuchem przyczynowo i celowo powiązanych ze sobą zjawisk, a jego początek stanowi, znajdująca się poza nim, pierwsza przyczyna, niezmienny i niematerialny byt poruszający inne ogniwa.
Kolejną ważną dziedziną była sztuka, szczególnie sztuki plastyczne - malarstwo i architektura. W Grecji czasów Peryklesa dominowało malarstwo wazowe, na którym przedstawiano różne sytuacje z życia codziennego, a także upamiętniano ważne wydarzenia
w dziejach starożytnej Grecji. Dominującymi dwoma stylami w malarstwie wazowym był styl czerwono - figurowy i czarno - figurowy. Dominowały również motywy roślinne otaczające namalowane wydarzenie. Grecja słynęła także z postaci rzeźbiarzy znanych jako Fidiasz, Myron i Poliklet. Potrafili oni oddać piękno i dynamizm ludzkiego ciała, co pokazuje np. rzeźba Myrona „Dyskobol”. Zaczęto już wtedy wykorzystywać proporcje w tworzeniu rzeźb. Kolejnym osiągnięciem Greków było rozwinięcie architektury świątynnej. Przykładem tego są trzy porządki architektoniczne - dorycki, joński i koryncki. Różniły się one między sobą proporcjami i opracowaniem kolumn. Klasycznym przykładem budownictwa świątynnego stał się Akropol w Atenach, religijne centrum polis.
Grecy wsławili się także osiągnięciami na polu teatralnym i literackim. Jeden z nich, Homer, zasłynął stworzeniem Illiady i Odysei, które dotyczą wydarzeń z czasów wojny trojańskiej (Illiada) oraz wędrówki Odyseusza, który po zdobyciu Troi przez dziesięć lat błąkał się po morzach, aby dotrzeć do domu (Odyseja). Innym poetą greckim był Hezjod, autor „Teogonii”, która traktowała o stworzeniu świata i wykazywała związki z mitologiami bliskowschodnimi. Weszła ona w kanon, obok Illiady i Odysei w kanon lektur wykształconego ówczesnego Greka.
Kolejną rzeczą, z której zasłynęli Grecy był teatr. Jego najwybitniejszymi jednostkami byli Ajschylos, Sofokles i Eurypides. Sztuki teatralne wystawiano zazwyczaj w Wielkie Dionizje, czyli w święto ku czci boga Dionizosa. Grecy zasłynęli również z dzieł historiograficznych takich jak „Dzieje” Herodota w których przedstawił konflikt Greków
z Persami do bitwy pod Platejami w 479 r. p.n.e. oraz „Wojna peloponeska” autorstwa Tukidydesa, w którym to opisuje wielki konflikt Aten i Sparty w latach 431-404 r. p.n.e.
Grecy stworzyli także za sprawą wielkiego polityka tamtych czasów, Peryklesa, ustrój zwany demokracją. W tłumaczeniu z greckiego zwany on jest „władzą ludu”. Najważniejszym organem w Grecji była eklezja, czyli zgromadzenie ludowe, które podejmowało wszelkie decyzje społeczne, ekonomiczne i polityczne. Obecnie demokracja panuje w prawie każdym państwie na świecie i jest podstawą funkcjonowania owych państw na tle wewnętrznym ale też i międzynarodowym.
Osiągnięcia Greków przejęli w znacznym stopniu Rzymianie. Fascynowali się oni bowiem kulturą grecką wprowadzając swoje udoskonalenia bazując na dokonaniach greckich. Do wybitniejszych twórców rzymskich zalicza się Wergiliusza, Cycerona i Horacego oraz Liwiusza, którzy są autorami wielu tekstów dotyczących dziejów starożytnego Rzymu. Wergiliusz jest autorem „Eneidy”, która dla Rzymian była takim samym literackim skarbem, jak dla Greków Illiada i Odyseja. Stała się ona księgą narodową, w której zapisane były dzieje Rzymu o ich początkach, po stosunki z Grekami, aż po wędrówkę Eneasza, bohatera trojańskiego, którego potomkowie założyli Rzym. Cyceron z kolei wzniósł na wyżyny język łaciński powodując iż jego styl pisarski był niedoścignionym wzorem dla pokoleń. Horacy natomiast był już za życia uważany za poetę narodowego, gdyż jego twórczość trwale odcisnęła piętno w kulturze Rzymian zarówno mu współczesnych jak i tych, którzy żyli w kolejnych po nim pokoleniach. Jest autorem „Pieśni jubileuszowej” napisanej z okazji obchodów rocznicy założenia Rzymu w 17 r. p.n.e.
Wspomnieć należy również o dwóch wybitnych historykach; o Liwiuszu oraz
o Tacycie. Pierwszy z nich spisał dzieje Rzymu od początku do czasów sobie współczesnych czyli do schyłku I w. p.n.e. Celem Liwiusza jako twórcy było ukazanie potęgi Rzymu oraz uzasadnienie dla panowania jego nad światem. Natomiast Tacyt w swoich „Rocznikach” i „Dziejach” opisał dzieje dwóch pierwszych dynastii.
Rzymianie w sztukach plastycznych nie byli oryginalni, bowiem wzorowali się na Grekach, ale dzięki temu wiele zabytków z tamtych czasów przetrwało do dzisiaj. Zdarzało się często, że Grecy pracowali na rzecz rzymskich mocodawców, tworząc dzieła zgodne z kanonami sztuki greckiej. Rzymianie byli wybitnymi mistrzami budownictwa. To im zawdzięczamy budowę pierwszych dróg oraz akweduktów, czyli rozwiniętego systemu wodociągów. Te wielkie konstrukcje zostały oparte na technice budowy mostów w celu wyrównania różnic w ukształtowaniu terenu.
Rzymianie są także twórcami tzw. Romanizacji, czyli przejmowaniu pewnych wzorców kulturowych przez ludność zamieszkującą prowincje. Dominującym językiem, który przez kolejne wieki był używany w celu komunikacji i piśmiennictwa, był język łaciński. Był on językiem dominującym w całej Europie aż do początków XVI wieku, kiedy to zaczęto wprowadzać język narodowy do poszczególnych państw europejskich.
Tak oto przedstawiają się osiągnięcia starożytnych cywilizacji, bez których na pewno dzisiaj świat nie byłby takim jaki obecnie jest zarówno pod względem kulturowym, jak
i polityczno-społecznym.