Leki działające na układ krążenia

1. Leki nasercowe

Glikozydy nasercowe

Glikozydy nasercowe - podgrupa glikozydów mająca zdolność pobudzania pracy serca. Zwiększają siłę skurczu mięśnia sercowego, a jednocześnie obniżają częstość tego skurczu.

Do glikozydów nasercowych zalicza się kardenolidy, w których występuje pięcioczłonowy pierścień laktonowy i glikozydy bufadienolidowe z sześcioczłonowym pierścieniem laktonowym. Związki te nie są stosowane w formie czystej jako leki nasercowe, lecz ich działaniu przypisuje się efekt leczniczy działania niektórych ziół.

Budowa kardenolidu

Bogate w kardenolidy są wyciągi z liści:

• Digitalis purpurea (naparstnica purpurowa)

• Digitalis lanata (naparstnica wełnista)

• Adonis vernalis (miłek wiosenny)

• Urginea maritima (cebula morska)

• Convallaria majalis (konwalia majowa)

• Strophantus gratus (strofant wdzięczny)

Digitoksyna

Digitoksyna (ATC C 01 AA) to organiczny związek chemiczny z grupy glikozydów. Jest to lek z grupy glikozydów nasercowych (glikozydy kardenolidowe) o długim okresie działania. Stosowana jest głównie w leczeniu niewydolności mięśnia sercowego. Powoduje pogłębienie rozkurczu oraz wzmożenie siły skurczowej mięśnia, a w efekcie bardziej efektywną i stabilną pracę.Jest otrzymywana z liści naparstnicy. Występuje w naparstnicy wełnistej (Digitalis lanata), naparstnicy purpurowej (Digitalis purpurea).

Digoksyna

Digoksyna (digoxin) - glikozyd uzyskiwany z naparstnicy wełnistej (łac. Digitalis lanata), stosowany w medycynie głównie do leczenia niewydolności serca i migotania przedsionków z szybką akcją komór. Zwiększa siłę i pobudliwość mięśnia sercowego oraz powoduje zwolnienie przewodnictwa w węźle przedsionkowo-komorowym i zmniejszenie częstości akcji serca. Jej działanie jest ograniczone licznymi efektami ubocznymi, głównie w postaci zaburzeń rytmu serca.

Leki przeciwarytmiczne

Chinidyna

Chinidyna (ATC C 01 BA), numer CAS 50-54-4 (siarczan), synonim: chinidinum FP VI - alkaloid otrzymywany z kory drzewa chinowego (Cinchona), otrzymywany także syntetycznie.

Jest najstarszym lekiem przeciwarytmicznym, prototypem leków stabilizujących błonę komórkową (grupa IA wg podziału Vaughana Williamsa). Chinidyna jest prawoskrętnym izomerem chininy. W przeciwieństwie do niej chinidyna ma słabe działanie przeciwzimnicze, a spotęgowane działanie przeciwarytmiczne. Mechanizm działania polega na zmniejszeniu przewodnictwa i kurczliwości mięśnia sercowego, zmniejszeniu wrażliwości węzła zatokowego, przedłużeniu okresu refrakcji. Ponadto chinidyna zwalnia przewodnictwo włókien przedsionkowych i pęczka Hisa. Oprócz wpływu na serce lek zmniejsza napięcie mięśni gładkich, rozszerza naczynia krwionośne, obniża ciśnienie krwi między innymi przez rozszerzenie

Prokainami

Prokainamid, procainamide (ATC C 01) - lek przeciwarytmiczny, należący do grupy Ia wg klasyfikacji Vaughan Williamsa. Prokainamid blokuje kanały sodowe oraz przedłuża czas trwania potencjału czynnościowego. Lek jest stosowany w komorowych i nadkomorowych zaburzeniach rytmu serca, podawany doustnie, bądź dożylnie.

Sparteina

Sparteina - alkaloid z grupy lupinanu, wyodrębniany z roślin należących do rodziny łubinu, złotokapu, żarnowca, janowca oraz Saratamnus. Izomer lewoskrętny w małych dawkach stymuluje pracę mięśni gładkich (np. pęcherza lub żołądka), zażyty w większych ilościach powoduje paraliż podobnie jak koniina. Sparteina była często stosowana jako składnik złożonych preparatów w leczeniu arytmii serca, a także do wywoływania porodu. Enancjomer prawoskrętny (zwany pachykarpiną) jest bardzo toksyczny.

Ajmalina

Ajmalina - jest najważniejszym alkaloidem grupy ibogainy. Różni się w swojej budowie od pozostałych przedstawicieli tej grupy. Występuje między innymi w korzeniu Rauwolfi żmijowatej.

Hamuje czynności układu bodźcoprzewodzącego serca nie wpływając przy tym na kurczliwość samego mięśnia sercowego. W lecznictwie znalazła zastosowanie jako lek przeciwarytmiczny. Stosowna jest najczęściej w migotaniu przedsionków z szybką czynnością komór. Nie wykazuje właściwości hipotensyjnych. Charakteryzuje się krótkim działaniem (do 1,5 godziny). Jest podawana najczęściej iniekcji dożylnej ze względu na trudności w osiągnięciu zamierzonego stężeniu przy podawaniu doustnym.

Lidokaina

Lidokaina (lignokaina,) - lek przeciwbólowy typu amidowego, służący do miejscowego znieczulania. Przeważnie podawany jest przezskórnie w formie aerozolu lub żelu. W stomatologii najczęściej używany w postaci dwuprocentowego roztworu chlorowodorku lidokainy w ampułkach (w czystej postaci lub z dodatkiem noradrenaliny).Lidokaina jest również lekiem antyarytmicznym z grupy IB. Skraca czas trwania potencjału czynnościowego (wydłuża czas potencjału spoczynkowego). Nie przedłuża okresu refrakcji. Hamuje nieprawidłowy automatyzm w komorach.

Amiodaron

Amiodaron- lek zwiększający czas trwania potencjału błonowego. Należy do III grupy leków antyarytmicznych zgodnie z podziałem wg Vaughana Wiliamsa.

Lek działa na układ krążenia wielostronnie. Wydłuża czas trwania potencjału błonowego wszystkich tkanek mięśnia sercowego. Zmniejsza zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen. Hamuje również 4 fazę potencjału czynnościowego, co łącznie daje działanie antyarytmiczne.

Amiodaron wpływa również na przepływ wieńcowy rozszerzając naczynia wieńcowe i powoduje również zmniejszenie oporów naczyniowych na obwodzie, co odciąża pracę serca i może obniżać ciśnienie tętnicze.

Zmniejsza wrażliwość mięśnia sercowego na katecholaminy poprzez swoje działanie antagonistyczne w stosunku do receptorów α i β-adrenergicznych.

Lek nie ma wpływu na kurczliwość mięśnia sercowego: jako jedyny lek antyarytmiczny skuteczny w większości arytmii nadkomorowych i komorowych, nie ma działania inotropowo-ujemnego.

Leki pobudzające układ sercowo-naczyniowy (bez glikozydów nasercowych)

Noradrenalina

Noradrenalina (norepinefryna, nazwa systematyczna: 4-(2-amino-1-hydroksyetylo)benzeno-1,2-diol lub 3,4,β-trihydroksyfenyloetyloamina, ATC: C 01 CA 04) - hormon, neuroprzekaźnik wydzielany w części rdzeniowej nadnerczy, zwykle razem z adrenaliną w sytuacjach powodujących stres.

Wyrzut noradrenaliny do krwi powoduje, że szybko dociera ona do mózgu, który na jej obecność reaguje przyspieszeniem rytmu serca, przemianą glikogenu w glukozę, napięciem mięśni oraz poszerzeniem źrenic (co jest skutkiem ubocznym). Noradrenalina wpływa dwojako na układ krążenia: zwęża naczynia obwodowe, natomiast rozszerza naczynia wieńcowe w sercu. Działa trochę słabiej niż adrenalina.

Noradrenalina jest wykorzystywane także jako neuroprzekaźnik przez niektóre neurony pnia mózgu i układu współczulnego. Wewnątrz pnia mózgu noradrenalina produkowania jest w miejscu sinawym, miejsce to reguluje stopień pobudzenia mózgu jak i funkcje automatyczne takie jak termoregulacja. Silny stres zaburza działanie miejsca sinawego.

Dopamina

Dopamina (C₈H₁₁NO₂; nazwa systematyczna: 4-(2-aminoetylo)benzeno-1,2-diol lub pół systematycznie 4-(2-aminoetylo)katechol, ewentualnie 3,4-dihydroksyfenyloetyloamina; ATC: C 01 CA 04) - katecholaminowy neuroprzekaźnik syntezowany i uwalniany przez dopaminergiczne neurony ośrodkowego układu nerwowego.

Dopamina działa przez swoiste receptory zlokalizowane w błonie pre- jak i postsynaptycznej. Odgrywa odmienną rolę w zależności od miejsca swego działania:

• w układzie pozapiramidowym jest odpowiedzialna za napęd ruchowy, koordynację oraz napięcie mięśni - w chorobie Parkinsona występuje niedobór dopaminy;

• w układzie rąbkowym (limbicznym) jest odpowiedzialna za procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne oraz w znacznie mniejszym stopniu procesy ruchowe;

• w podwzgórzu jest związana głównie z regulacją wydzielania hormonów, a szczególnie prolaktyny (stąd inną nazwą dopaminy jest prolaktostatyna - PIH (Prolactin Inhibitory Hormone) i gonadotropin.

Dopamina jest syntetyzowana także w tkankach obwodowych (kanaliki nerkowe i nerkowe naczynia krwionośne, pęcherzyki płucne, trzustka oraz naczynia krwionośne płuc i serca) i wykazuje tam aktywność autokrynną.

Dopamina jest także stosowana jako lek, w postaci kroplówek, w zapobieganiu ostrej niewydolności nerek (zwiększa perfuzję nerkową), a w większych dawkach podwyższa ciśnienia tętnicze i działa dodatnio na siłę skurczu mięśnia sercowego i z tego względu jest stosowany we wstrząsie septycznym, kardiogennym, pourazowym, po operacjach kardiochirurgicznych oraz w zaostrzeniu przewlekłej niewydolności krążenia.

Dopamina nazywana jest również "hormonem szczęścia", gdyż pojawienie się jej w przestrzeniach między neuronami w jądrze półleżącym, zewnętrznie objawia się poczuciem euforii. Cechą większości substancji uzależniających jest bezpośrednie lub pośrednie nasilenie dopaminergicznej impulsacji w układzie mezolimbicznym, co przejawia się zwiększonym stężeniem dopaminy w jądrze półleżącym przegrody. Główne działanie kokainy polega na stymulowaniu wydzielania dopaminy w mózgu. Odstawienie substancji narkotycznej wywołuje patologiczne obniżenie stężenia dopaminy w tej strukturze mózgu, co objawia się dysforią oraz objawami głodu narkotykowego.

Dobutamina

Dobutamina (dobutamine) - lek z grupy syntetycznych katecholamin zwiększający rzut serca. Jest stosowany głównie w warunkach intensywnej opieki medycznej w celu leczenia wstrząsu kardiogennego, oraz w diagnostyce jako echokardiograficzna próba dobutaminowa.

Midodryna

Midodryna (midodrin) - lek należący do grupy sympatykomimetyków^[1]. Przekształcany w organizmie na drodze hydrolizy enzymatycznej do właściwej substancji czynnej - deglimidodryny, która z kolei pobudza receptory alfa 1-adrenergiczne. Działa tylko i wyłącznie na receptory obwodowe, nie ma wpływu na receptory beta-adrenergiczne mięśnia sercowego. Jej działanie odpowiada zasadniczo działaniu innych leków alfa-sympatykomimetycznych. Po jej podaniu dochodzi do zwiększenia skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi, jak również do odruchowej bradykardii. Wzrost ciśnienia jest skutkiem obkurczenia drobnych żył i tętniczek, czyli zwiększenia oporu obwodowego. Ze względu na lokalizację receptorów alfa 1-adrenergicznych midodryna działa lokalnie, głównie w mięśniu sercowym i w nerkach oraz pęcherzu, gdzie zwiększa napięcie mięśniowe zwieracza pęcherza i tym samym opóźnia jego opróżnianie się.

Midodryna podnosi ciśnienie krwi - zażywanie leku jest wskazane u osób, u których występuje hipotonia, czyli spadek ciśnienia tętniczego poniżej 100 mmHg ciśnienia skurczowego i 60 mmHg ciśnienia rozkurczowego i wskazana jest terapia farmakologiczna substancjami zwiększającymi ciśnienie, m.in. midodryną^[2], lub hipotonia ortostatyczna - w tym przypadku niedociśnienie powstaje w wyniku zaburzeń regulacji ciśnienia przy gwałtownym wstawaniu lub długim staniu^[3][4], a terapia jest wymagana, gdyż hipotonia ortostatyczna zwiększa 2 razy ryzyko zgonu po 70. roku życia oraz może przyczyniać się do osłabienia funkcji poznawczych. Oprócz zmiany diety zaleca się terapię farmakologiczną. Zaproponowano zastosowanie midodryny w leczeniu zespołu przewlekłego zmęczenia^[5].

Fenoldopam

Fenoldopam - syntetyczny lek, będący obwodowym agonistą receptorów dopaminergicznych D_1A. Stosowany jest w terapii nadciśnienia tętniczego. Obniża ciśnienie krwi poprzez wazodilatację tętniczek, zmniejszając obciążenie następcze. Powoduje również zwiększone wydalanie sodu przez nerki. Możliwymi efektami ubocznymi jego stosowania mogą być hipotonia oraz zwiększone ciśnienie śródgałkowe.

Adrenalina

Adrenalina (zwana także epinefryną), hormon i neuroprzekaźnik katecholaminowy wytwarzany przez gruczoły dokrewne pochodzące z grzebienia nerwowego (rdzeń nadnerczy, ciałka przyzwojowe, komórki C tarczycy) i wydzielany na zakończeniach włókien współczulnego układu nerwowego.

.Adrenalina odgrywa decydującą rolę w mechanizmie stresu, czyli błyskawicznej reakcji organizmu człowieka i zwierząt kręgowych na zagrożenie, objawiających się przyspieszonym biciem serca, wzrostem ciśnienia krwi, rozszerzeniem oskrzeli, rozszerzeniem źrenic itp. Oprócz tego adrenalina reguluje poziom glukozy (cukru) we krwi, poprzez nasilenie rozkładu glikogenu do glukozy w wątrobie (glikogenoliza).

Adrenalina występuje również w roślinach. Jej znaczenie farmakologiczne jest ograniczone z powodu niewielkiej trwałości hormonu.

Adrenalina należy do szeregu fenetylamin. Pod względem chemicznym jest pochodną katecholu, która w organizmach żywych jest otrzymywana w wyniku przemian dwóch aminokwasów - fenyloalaniny i tyrozyny.

Działanie adrenaliny polega na bezpośrednim pobudzeniu zarówno receptorów α-, jak i β-adrenergicznych, przez co wykazuje działanie sympatykomimetyczne. Wyraźny wpływ na receptory α widoczny jest wobec naczyń krwionośnych, ponieważ w wyniku ich skurczu następuje wzrost ciśnienia tętniczego. Adrenalina przyspiesza czynność serca jednocześnie zwiększając jego pojemność minutową, w nieznaczny sposób wpływając na rozszerzenie naczyń wieńcowych; rozszerza też źrenice i oskrzela ułatwiając i przyspieszając oddychanie. Ponadto hamuje perystaltykę jelit, wydzielanie soków trawiennych i śliny oraz obniża napięcie mięśni gładkich. Adrenalina jako hormon działa antagonistycznie w stosunku do insuliny - przyspiesza glikogenolizę, zwiększając stężenie glukozy w krwi. Wyrzut adrenaliny do krwi jest jednym z mechanizmów uruchamianych przy hipoglikemii. Zwiększa ciśnienie rozkurczowe w aorcie oraz zwiększa przepływ mózgowy i wieńcowy. Poprawia przewodnictwo i automatykę w układzie bodźcowo-przewodzącym. Zwiększa amplitudę migotania komór, przez co wspomaga defibrylację.

Leki rozszerzające naczynia stosowane w chorobach serca

Nitrogliceryna

Nitrogliceryna, C₃H₅(ONO₂)₃ - organiczny związek chemiczny, ester kwasu azotowego i glicerolu, stosowany jako bardzo wrażliwy na uderzenia i inne bodźce materiał wybuchowy oraz lek z grupy nitratów, rozszerzający naczynia krwionośne (głównie żylne) podawany w ostrych napadach choroby niedokrwiennej serca w celu przerwania bólu wieńcowego^[1]. Wbrew nazwie potocznej nie jest związkiem nitrowym. ATC: C 01 DA 02.

Nitrogliceryna rozkłada się z wytworzeniem produktów gazowych:

4C₃H₅(ONO₃)₃ → 6N₂↑ + 10H₂O↑ + 12CO₂↑ + O₂↑

• Detonuje z prędkością 8000-8500 m/s w rurach stalowych o średnicy 25 mm

• Może detonować z małą prędkością 1500-2000 m/s

• Duża wrażliwość na bodźce mechaniczne: detonacja przy uderzeniu ciężarka 2 kg z wysokości 4 cm; niektórzy badacze donoszą o detonacji przy uderzeniu ciężarka 1 kg z wysokości 2 cm

• Nie ulega reakcji łańcuchowej podczas normalnej detonacji, przez co ma ograniczone zastosowanie

Składnik materiałów wybuchowych np. dynamitu i prochów bezdymnych, a także żelatyny wybuchowej. Ponieważ ma właściwości rozpuszczalnika organicznego, dodatni bilans tlenowy (wybuchając wytwarza pewne ilości tlenu) oraz przy tych właściwościach jest materiałem wybuchowym, stosuje się ją jako rozpuszczalnik lub dodatek do innych materiałów wybuchowych.

Nitrogliceryna i pochodne środki są powszechnie stosowane jako leki (→ nitraty) w chorobach układu krążenia, w niedokrwiennej chorobie serca, gdyż powoduje gwałtowny rozkurcz mięśni gładkich, z których zbudowane są naczynia krwionośne, co powoduje obniżenie wysiłku serca, a także obniża powrót krwi żylnej do serca. Stosowana jest w formie 1% roztworu w etanolu - w większych ilościach może być toksyczna.

Diazotan izosorbidu

Diazotan(V) izosorbidu (isosorbide dinitrate(V)) - organiczny azotan(V) silnie rozszerzający naczynia krwionośne. W organizmie jest metabolizowany do 2-monoazotanu(V) izosorbidu oraz 5-monoazotanu(V) izosorbidu.

Mechanizm działania polega na uwalnianiu tlenku azotu i rozszerzaniu naczyń krwionośnych, głównie żylnych i tętniczych (w tym wieńcowych) oraz w mniejszym stopniu obwodowych naczyń przedwłosowatych. Powoduje to zmniejszenie obciążenia lewej komory serca, zwłaszcza wstępnego (preload). Zmniejszeniu ulega rozmiar komór serca i napięcie mięśnia komór. W konsekwencji zmniejsza się zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen oraz poprawia przepływ krwi i utlenowanie mięśnia.

Preparaty zawierające Diazotan(V) izosorbidu

• Aerosonit

• Cardiosorbid

• Cardonit

• Isoket

• Sorbonit

Leki blokujące kanały wapniowe

Amlodypina

Amlodypina, amlodipine- lek należący do grupy leków blokujących kanał wapniowy III generacji, pochodna dihydropirydyny o przedłużonym działaniu.

Wskazania

• Nadciśnienie tętnicze (monoterapia lub leczenie skojarzone z diuretykami, beta-adrenolitykami, inhibitorami konwertazy angiotensyny II)

• Stabilna dławica piersiowa (monoterapia lub leczenie skojarzone z beta-adrenolitykami, inhibitorami konwertazy, azotanami długo działającymi)

• Dławica naczynioskurczowa (dławica Prinzmetala) w monoterapii lub skojarzeniu z azotanami, beta-adrenolitykami

Nikardypina

Nikardypina (Nicardypine) - lek stosowany w terapii nadciśnienia tęniczego, choroby niedokrwiennej serca i choroby Raynauda. Należy do antagonistów kanału wapniowego z grupy pochodnych dihydropirydynowych. Jest dostępny w formie doustnej i dożylnej. Mechanizm działania jest podobny do nifedypiny i innych pochodnych dihydropirydynowych (amlodypina, felodypina), jednak nikardypina jest bardziej specyficzna w stosunku do naczyń mózgowych i wieńcowych. Dodatkowo nie upośledza kurczliwości mięśnia serca i może być użyteczna w terapii zastoinowej niewydolności serca. Nikardypina posiada również dłuższy okres półtrwania niż nifedypina.

Nikardypina została zaaprobowana do stosowania przez FDA w grudniu 1988 r. Na rynku funkcjonowała pod nazwą handlową Cardene i Cardene SR. Patent wygasł w październiku 1995 r.

Werapamil

Werapamil- organiczny związek chemiczny, lek, pochodna papaweryny mająca zdolność do blokowania kanałów wapniowych w komórkach układzie bodźco-przewodzącym serca i mięśniach gładkich (tzw. antagonista wapnia). Zablokowanie kanałów wapniowych w układzie bodźco-przewodzącym serca powoduje działanie antyarytmiczne.

Dostępne preparaty

• Isoptin

• Lekoptin

• Staveran

1

---