PORADNIK

ZASADY BHP PRZY OBSŁUDZE PILAREK DO DREWNA

Pilarki tarczowe stołowe i formatowe

Pilarki tarczowe stołowe są najczęściej spotykanymi i używanymi obrabiarkami do drewna. Należą również do najbardziej niebezpiecznych maszyn. Przeznaczone są zwłaszcza do wzdłużnego, a także skośnego piłowania tarcicy lub fryzów.  

Do podstawowych urządzeń ochronnych pilarek tarczowych stołowych zalicza się:

• osłonę górną piły tarczowej

• osłonę dolną piły

• hamulec

• klin rozszczepiający rzaz

• popychacze i przesuwadła

Osłona górna części piły wystającej nad stołem jest mocowana na specjalnym wsporniku. Wspornik ten musi mieć sztywną konstrukcję i nie powinien znajdować się w płaszczyźnie piły. Dawne rozwiązanie tzw. drugi klin jest obecnie niedozwolone. W pilarkach przystosowanych do pracy z piłami o średnicach nie większych, niż 315 mm dopuszczane jest mocowanie osłony na klinie rozszczepiającym. W nowoczesnych pilarkach osłona górna jest wyposażona w króciec do odciągu wiórów.

Osłona dolna znajduje się pod stołem pilarki i zakrywa całkowicie dolną część piły. Osłona ta jest zwykle połączona ze ssawą do trocin. Ze względu na konieczność wymiany piły osłona ta jest rozłączna.

Klin rozszczepiający powinien być wykonany ze stali sprężynowej lub narzędziowej. Jego przednia krawędź powinna być obustronnie ścięta, a powierzchnie boczne oszlifowane i czyste. Grubość klina powinna być mniejsza od szerokości rozwarcia zębów piły (szerokości rzazu) a większa od grubości piły w jej środkowej części.
Bardzo ważne jest prawidłowe ustawienie klina względem piły. Odległość klina od piły powinna wynosić od 3 do 8 mm.
Klin powinien leżeć w płaszczyźnie piły, a jego zamocowanie powinno być sztywne, aby zapewniać stałe położenie względem piły podczas pracy.
Każda pilarka powinna być wyposażona w komplet klinów rozszczepiających do wszystkich stosowanych w niej rodzajów pił.

Pilarki tarczowe, tak jak inne szczególnie niebezpieczne obrabiarki do drewna powinny umożliwiać szybkie zatrzymanie piły. We współczesnych pilarkach wymaga się, aby czas ten nie przekraczał 10 sekund. Jeżeli przekracza, maszynę wyposaża się w hamulec, aby spełnić to wymaganie.

Bardzo skutecznym sposobem zmniejszenia zagrożenia jest stosowanie ochronnego wyposażenia pomocniczego, wszelkiego rodzaju popychaczy i przesuwadeł. Umożliwiają one zwiększenie odległości rąk od piły, zwłaszcza przy obróbce małych, krótkich lub wąskich przedmiotów, a także przyjęcie pozycji z boku maszyny, poza płaszczyzną piłowania, co chroni przed uderzeniem odrzuconym przedmiotem.
Popychacz powinien być odpowiedniej długości (co najmniej 400 mm), wykonany z materiału, który nie stanowi zagrożenia przy kontakcie z piłą i nie jest kruchy, najlepiej ze sklejki. Przy własnoręcznym wykonaniu popychacza należy pamiętać, aby część przeznaczona do trzymania w ręku umożliwiała wygodne posługiwanie się nim oraz, aby była ukształtowana tak, by dłoń nie miała tendencji do zsuwania się podczas popychania.

ZAGROŻENIA
Do najczęściej występujących zagrożeń podczas pracy na tarczówkach stolarskich należą:

• zaprószenie oczu trocinami

• odrzut piłowanego elementu lub jego odciętych części

• bezpośredni kontakt ręki z piłą.

Przed zaprószeniem oczu chroni właściwie ustawiona osłona górna oraz podłączenie maszyny do skutecznej instalacji odciągowej.

Odrzut elementu następuje najczęściej podczas piłowania wzdłużnego, wskutek zaciskania się piłowanego drewna na uzębieniu tylnej części piły. Zapobiega temu stosowanie właściwie ustawionego klina rozszczepiającego, o wymiarach i kształcie dostosowanych do średnicy i grubości piły tarczowej. Zjawisku odrzutu sprzyjać może zbyt długa lub niewłaściwie ustawiona prowadnica materiału (przykładnia). Prowadnica powinna sięgać od przedniego brzegu stołu nie dalej, niż do osi wrzeciona piły. Niedokładnie równoległe ustawienie prowadnicy względem brzeszczotu piły, zwłaszcza przy zbyt długiej prowadnicy, powoduje zakleszczanie się materiału między piłą a prowadnicą i zwiększa niebezpieczeństwo odrzutu.

Przed bezpośrednim kontaktem ręki obsługującego pilarkę z uzębieniem piły chroni właściwie ustawiona osłona górna (w przypadku osłon mocowanych na klinie, również klin rozszczepiający). Na pilarce wolno używać jedynie pił tarczowych ostrych będących w dobrym stanie technicznym i mających uzębienie dostosowane do piłowanego materiału.

Przy piłowaniu wzdłużnym element należy prowadzić po stole z jednoczesnym dociskaniem go do prowadnicy i do stołu. Położenie dłoni na elemencie musi wykluczać ich kontakt z narzędziem. Kciuki powinny być dociągnięte do dłoni. Do piłowania elementów o małych wymiarach, krótkich lub wąskich należy stosować popychacze lub przesuwadła, umożliwiające bezpieczny posuw drewna w końcowej fazie piłowania, jak również wypychanie wąskich listewek spomiędzy piły i prowadnicy.

Piłowanie poprzeczne należy wykonywać przy pomocy prowadnic poprzecznych. Przyłożony do prowadnicy element przesuwany jest wraz z nią wzdłuż rowka w stole lub razem z ruchomą płytą stołu przesuwnego. Ze względu na częste klinowanie się obrzynków pomiędzy piłą a przykładnią (prowadnica wzdłużną), co może spowodować odrzut, do dokładnego przycinania elementów na długość nie należy stosować jednocześnie prowadnicy poprzecznej i wzdłużnej.
Przechylny względem stołu zespół piły umożliwia piłowanie skośne.

• Obsługujący pilarkę nie powinien zajmować stanowiska w pobliżu płaszczyzny piłowania, gdyż jest to strefa zagrożenia odrzutem.

• Zabrania się piłowania na pilarce tarczowej stołowej elementów niemających dostatecznej bazy do prowadzenia (przedmioty okrągłe, wichrowate). Konieczne jest wówczas wyposażenie pilarki w specjalne oprzyrządowanie ustalające położenie elementu podczas obróbki.

Pilarki tarczowe formatowe są obrabiarkami przeznaczonymi do dokładnego obrzynania z czterech stron lub do dzielenia na mniejsze formaty płyt z materiałów drzewnych oraz do dokładnego przecinania tarcicy na długość. Od zwykłych pilarek tarczowych stołowych różnią się tym, że są wyposażone w przesuwny stół z liniałem i ogranicznikami oraz w podcinacz (podcinak) - umieszczoną przed piłą główną, małą piłę wystającą kilka milimetrów ponad stołem i obracającą się w kierunku przeciwnym do piły głównej, służącą do nadcinania zewnętrznej, laminowanej warstwy płyt wiórowych.

Osłony górne w pilarkach formatowych powinny umożliwiać całkowite osłonięcie obu pił tarczowych - głównej i podcinającej i mieć w przedniej części naprowadzenie w postaci płozy lub rolki, umożliwiające uniesienie osłony przez wsuwany pod nią obrabiany materiał.

Dodatkowe zagrożenia mogą stwarzać mechanizmy przesuwnych stołów. Z tego względu, aby uniknąć wkręcenia lub zmiażdżenia palców rolki prowadzące powinny być osłonięte a zderzaki osłonięte gumowymi obojami

Obsługa prostej pilarki tarczowej stołowej

Pilarki taśmowe stolarskie, rozdzielcze i do kłód

Pilarki taśmowe do kłód nazywane również trakami taśmowymi są przeznaczone do piłowania wzdłużnego drewna okrągłego. Obecnie coraz częściej stosowane są zamiast pilarek ramowych (traków) do gatunków przede wszystkim liściastych, ze względu na mniejsze straty materiału, a także do drewna iglastego o dużych średnicach. W wyniku piłowania uzyskuje się tarcicę nieobrzynaną oraz pryzmy.
Najbardziej popularne są pilarki z ruchomą głowicą w układzie poziomym obsługiwane przez dwóch pracowników, z których jeden steruje maszyną a drugi zajmuje się załadunkiem kłód i odbieraniem otrzymanej w wyniku obróbki tarcicy.
Ze względu na to, że służą one zwykle do piłowania świeżego drewna o dużej wilgotności a piła taśmowa jest smarowana podczas obróbki, odciąg trocin nie jest zwykle podłączany (utrudniałaby to również przemieszczająca się podczas pracy głowica).
Pilarki te bywają również z napędem spalinowym, w wykonaniu przejezdnym, z przeznaczeniem do pracy w terenie.

Pilarki taśmowe rozdzielcze są przeznaczone do wzdłużnego piłowania opołów, bali lub pryzm na deski. Najczęściej spotykane w układzie pojedynczym, występują również w układzie równoległym (podwójnym).

Najczęściej spotykane wypadki przy obsłudze pilarek taśmowych do kłód to wypadki na skutek pęknięcia piły w czasie pracy. Następuje to zwykle na opasanym na kole taśmowym odcinku piły. Należy, zatem zabezpieczyć otwory króćców odciągowych, np. siatką, aby ukruszony kawałek piły nie zranił operatora. Rozwiązanie to chroni również przed sięganiem do kół przez te otwory, co grozi poważnymi obrażeniami. Duże zagrożenie, zwłaszcza podczas manipulowania, stanowi również kłoda, ze względu na swój ciężar.

W pilarkach rozdzielczych istotnym zagrożeniem jest bezpośredni kontakt z pracującą piłą taśmową, znajdującą się w zasięgu rąk operatora. Dlatego należy unikać chaotycznych, nieprzemyślanych ruchów podczas pracy pilarki.

Do urządzeń zabezpieczających pilarek taśmowych do kłód i rozdzielczych zalicza się przede wszystkim:

• osłony kół taśmowych

• osłonę nastawną niepracującego odcinka piły w strefie piłowania

• specjalne szczotki zgarniające trociny, zabezpieczające wieńce kół taśmowych przed gromadzącymi się na nich zanieczyszczeniami mechanicznymi

• szczotki przed kołami ruchomej głowicy lub wózka zgarniające trociny z szyn torowiska oraz chroniące przed dostaniem się pod koła ręki obsługującego

• hamulec koła taśmowego, niezbędny w przypadku wystąpienia jakiejkolwiek awarii

• w niektórych typach pilarek stosowany jest samoczynny chwytak piły taśmowej, zaciskający piłę taśmową zaraz po jest zerwaniu się lub zsunięciu z kół, co w dużym stopniu zapobiega nieszczęśliwym wypadkom wynikającym z tych powodów

• prowadniki pił zapobiegające zerwaniu piły, które zmniejszają swobodną długość pracującego odcinka piły, a więc zwiększają jej sztywność

• zbiornik i instalacja płynu adhezyjnego do nawilżania piły podczas pracy, zwiększający znacznie jej żywotność

Ze względu na duże rozmiary pilarek taśmowych do kłód, najlepiej jest odgrodzić stanowisko robocze, aby utrudnić osobom nieupoważnionym dostęp do ruchomych części maszyny.

Warunkiem bezpiecznej pracy na pilarkach taśmowych jest również odpowiedni stan techniczny piły. Przed użyciem piła taśmowa musi być poddana szczegółowym oględzinom zewnętrznym. Piła nie może być użyta do pracy, jeśli ma: brakujące zęby, ślady pęknięć, załamania brzeszczotu powstające najczęściej w czasie ich zrywania się lub na skutek przechowywania w nieprawidłowych warunkach. Przy łączeniu końców piły koniecznie należy zwrócić uwagę, aby w miejscach lutowania piła nie wykazywała zgrubień. Powodują one drgania piły i przenoszą się na całą pilarkę.
Ze względu na znaczne wymiary piły i nieregularny kształt narzędzia zaleca się, aby zakładanie piły na koła taśmowe wykonywały dwie osoby. Czynność tę należy wykonywać w rękawicach ochronnych.

Podczas wykonywania pracy z wykorzystaniem pilarek taśmowych do kłód oraz pilarek rozdzielczych zabrania się:

• wprawiania w ruch kół taśmowych przez pociągnięcie ręką za piłę taśmową

• gwałtownego zwiększania prędkości posuwu podczas piłowania drewna, gdyż grozi to zsunięciem piły z kół taśmowych, a nawet jej zerwaniem

• włączania urządzeń do poprzecznego przesuwania kłody na wózku, w czasie gdy wózek z kłodą wykonuje ruch posuwowy na odcinku, na którym kłoda znajduje się w zasięgu piły

• przecierania drewna pochodzącego z rozbiórki, ponieważ mogą w nim tkwić ciała obce, jak gwoździe, haki, itp.

W końcowej fazie rozpiłowywania kłody, pilarz jest obowiązany zwracać uwagę na położenie haków mocujących obrabiane drewno, gdyż zbyt duże wysunięcie haków grozi uszkodzeniem lub zerwaniem piły.

Pilarki taśmowe stolarskie przystosowane są do piłowania wzdłużnego, poprzecznego i skośnego bali i desek oraz do rozdzielania materiałów drzewnych. Piłowanie może się odbywać wzdłuż linii prostej lub krzywej. Rzaz może być wykonany prostopadle do płaszczyzny bazowej elementu obrabianego lub pod innym kątem. Pilarki te są budowane w układzie pionowym, zwykle z przechylnym stołem

Najgroźniejsze wypadki związane są z bezpośrednim kontaktem ręki pilarza z pracującą piłą, do którego dochodzi najczęściej podczas piłowania bez przyrządu wzdłuż linii krzywej. Poważnym zagrożeniem jest również kontakt z piłą lub obracającymi się kołami taśmowymi przy piłowaniu skośnym, gdyż w wielu starszych maszynach przy przechyleniu stołu powstaje nieosłonięta przerwa między stołem osłoną dolną. Wypadki przy tych maszynach powstają również w następstwie zerwania się piły taśmowej oraz podczas jej wymiany, w wyniku przypadkowego uruchomienia, gdy osłony kół nie są zblokowane z napędem pilarki.

Podstawowymi urządzeniami zabezpieczającymi pilarek taśmowych stolarskich są:

• osłony kół taśmowych

• osłona prostoliniowego odcinka piły nie biorącego udziału w skrawaniu (często połączona z osłoną koła taśmowego

• nastawna osłona piły w strefie roboczej. Wysokość tej osłony jest regulowana w zależności od grubości piłowanego materiału. Korzystne jest aby dolna część osłony była wykonana z przezroczystego, odpornego na stłuczenie tworzywa (poliwęglanu) umożliwiającego ciągłą obserwację procesu piłowania.

• osłona pasków klinowych, niezbędna w przypadku pośredniego napędu koła taśmowego czynnego.

Pracująca część piły prowadzona jest przez prowadniki górne nastawione na wysokość (nad obrabianym elementem) i stałe dolne (pod stołem obrabiarki). Prowadniki zapobiegają spychaniu, wyboczeniu i nadmiernemu skręcaniu piły w czasie pracy. W środkową część stołu wmontowana jest drewniana lub plastikowa wkładka ze szczeliną, w której przesuwa się piła. Zadaniem wkładki jest wyeliminowanie możliwości kontaktu piły z metalowym stołem. Aby nie dopuścić do nawarstwienia się trocin przyklejających się do koła taśmowego, będących często powodem zrywania się pił, powinno się stosować szczotki oczyszczające wieniec dolnego koła umocowane na stałe pod stołem.

Zagrożenia występujące podczas pracy na pilarce taśmowej stolarskiej:

• zetknięcie się ręki obsługującego z piłą powodujące zwykle ciężkie okaleczenia ręki, obcięcie palców.  

• zerwanie lub zsunięcie się piły z kół taśmowych, które może być przyczyną ciężkich obrażeń ciała

• pochwycenie odzieży i części ciała przez obracające się koła pilarki lub inne ruchome części prowadzące do okaleczeń

Ważnym elementem wpływającym na bezpieczeństwo pracy na pilarce taśmowej jest prędkość posuwu. Powinna ona być znacznie mniejsza przy piłowaniu drewna twardego, sękatego, elementów grubych i przy rzazach krzywoliniowych. Prędkość posuwu można zwiększyć przy piłowaniu drewna miękkiego, elementów cienkich i przy rzazach prostoliniowych.

Najpoważniejsze wypadki przy pracy na pilarkach taśmowych stolarskich związane są z pracującą piłą, dlatego podczas pracy bezwzględnie muszą być założone i przymocowane wszystkie osłony stałe a osłona nastawna powinna być opuszczona możliwie jak najbliżej górnej powierzchni obrabianego przedmiotu. Regulacja tej osłony jest niezwykle istotna sprawą. Powinna być ona prosta i łatwa do przeprowadzenia bez kluczy lub innych narzędzi. W przypadku, gdy jej położenie ustalane jest za pomocą np. śruby z łbem sześciokątnym, należy bezwzględnie zamienić ją na pokrętło lub śrubę motylkową.

Bezpieczeństwo zależy także od właściwego stroju roboczego. Zabrania się pracować na tym stanowisku w ubraniach ze zwisającymi częściami, jak: poły, szaliki, krawaty. Na rękach nie mogą znajdować się bandaże, sygnety, bransolety itp. wystające lub luźne przedmioty.

Dla uniknięcia nieszczęśliwych wypadków podczas piłowania należy zachować prawidłową pozycję rąk polegającą na trzymaniu ich w takiej samej odległości od piły po obu stronach, aby kontakt z piłą być uniemożliwiony. Wycofanie elementu nadpiłowanego dopuszczalne jest dopiero po zatrzymaniu piły, a w przypadku piłowania elementów o znacznej długości należy stosować urządzenia podpierające. Z kolei przedmioty o niewielkich rozmiarach powinny być obrabiane przy użyciu przyrządów lub wyposażenia pomocniczego (popychaczy)

---