Zamek w Będzinie (900-1956)

Pierwszy gród stojący na miejscu obecnego zamku powstał prawdopodobnie już w IX w. Przypuszcza się, iż został on zniszczony w trakcie najazdu tatarskiego na początku XIII w. Wkrótce jednak, za panowania księcia Bolesława V Wstydliwego odbudowano osadę i drewniano-ziemny gród obronny. W tym okresie powstała kamienna baszta, zwana "stołpem" górująca nad okolicą i dająca schronienie mieszkańcom osady w razie niebezpieczeństwa.

Historia zamku

W I połowie XIV w król Kazimierz Wielki na miejscu grodu postawił murowaną, gotycką warownię. Zamek przechodził zmienne koleje losu, raz będąc niezdobytą twierdzą, raz popadając w ruinę. Przełomowy był rok 1825, kiedy kamień z sypiącego się muru zabił przypadkowego przechodnia, w związku z czym postanowiono rozebrać obiekt. Szczęśliwie zabytkiem zainteresował się hrabia Edward Raczyński, który pod pretekstem urządzenia w zamku szkoły górniczej odbudował go w latach 1833-34, wg projektu włoskiego architekta F.M. Lanciego. Obniżono wówczas okrągłą wieżę, powiększono okna i dobudowano arkadowy mur. W okresie międzywojennym zrodziły się plany pełnej odbudowy zamku i utworzenia w nim muzeum. Doszły one do skutku dopiero po II wojnie światowej, w latach 1952-56.

Wygląd zamku

Zamek w Będzinie można określić jako perełkę polskiej architektury obronnej, choć nie jest on znacznych rozmiarów. Pierwotnie wjazd na zamek odbywał się istniejącą do dzisiaj drogą od strony północnej. Trakt ten prowadził do wieży bramnej, zachowanej jedynie w partiach dolnych. Za nią stał "zamek dolny", a w miejscu obecnego wejścia istniała brama do "zamku górnego", chronionego przez dwa pierścienie murów wewnętrznych.
Na zamkowym dziedzińcu widoczna jest po lewej stronie XIII-wieczna baszta obronna, najstarszy zachowany okoliczny obiekt, a po prawej budynek mieszkalny z basztą kwadratową. Do dzisiaj zachowały się chodniki dla obrońców na murach czy gotycki otwór w baszcie okrągłej. Ze szczytu tej baszty podziwiać można rozległy i malowniczy widok.

Muzeum Zagłębia w zamku

W odrestaurowanym budynku mieszkalnym i baszcie kwadratowej od lat 50-tych XX wieku mieści się muzeum. Znajduje się tu stała ekspozycja broni i uzbrojenia, głównie europejskiego, od X po XX wiek. Wśród eksponatów zobaczyć można np.: tutaj odnaleziony wczesnośredniowieczny miecz Boleradza, hełmy z XIII w, zbroję płytową z XVI w, kolczugi, karabiny, strzelby, kusze czy lance ułańskie i kosy. Na klatce schodowej znajdują się m.in.: halabardy, hakownice lontowe, muszkiety, a także broń chłopska - cep bojowy i topory oraz kule armatnie.

Zamek Królewski w Warszawie (1262-2000)

Początki tej późniejszej królewskiej siedziby sięgają XIII wieku (po roku 1262), kiedy na jej miejscu, na skarpie wiślanej stał gród książęcy. Główną budowlą była wtedy Wieża Wielka (Turris magna) o wysokości co najmniej 20 m, później prawdopodobnie obniżona, o czym świadczy kolejna nazwa - Wieża Złamana (T. fracta). W górnych kondygnacjach znajdowały się trudno dostępne mieszkania władców, zaś w podziemiach więzienie.

Podczas wieku XIV gród nie uległ przeobrażeniu, dopiero po 1400 r książę Janusz I Starszy przystąpił do jego rozbudowy Powstał gotycki, trzykondygnacyjny Dwór Wielki (Curia Maior), przeznaczony na główną rezydencję książęcą, a ponadto tzw. szopa książęca. Prawdopodobnie w tym czasie zbudowano też Dwór Mały (C. Minor).

Zamek jagielloński

W XVI w rozpoczęły się przygotowania do przeniesienia stolicy Rzeczypospolitej do Warszawy, a co za tym idzie przetworzenie Zamku w rezydencję królów i siedzibę najwyższych władz RP. Znaczne zasługi w tym procesie położyli królowie Zygmunt Stary i jego syn Zygmunt August.

Zamek Wazów

Po nich zamiar ten doprowadził do skutku Zygmunt III Waza. Postanowił on ponownie przebudować Zamek. Prace rozpoczęły się w roku 1598, a zakończyły 21 lat później w 1619 r. Zlikwidował budynki drewniane, zaś istniejące: Dwór Wielki, Dom Królewski i Dwór Mały stały się częścią nowego, jednolitego gmachu o pięciu skrzydłach, otaczających centralny dziedziniec.

W skrzydle północnym powstała duża kaplica zamkowa. Skrzydło zachodnie frontem skierowane było na tzw. dziedziniec przedni, obecny plac Zamkowy. Budynek ten zdobiła potężna wieża, zwana Nową Wieżą Królewską, a póżniej Wieżą Zygmuntowską. Pod nią znajdowała się główna brama wjazdowa do Zamku. W skrzydle południowym od czasów Władysława IV mieścił się Teatr Królewski. Dawny Dwór Wielki, bez większych zmian stał się skrzydłem pd-wsch, a przeznaczony był na potrzeby Sejmu RP. Ostatnie - pn-wsch skrzydło frontem zwrócone było ku Wiśle. Tu znajdowały się właściwe komnaty monarchy i królowej. Miały one bezpośrednie połączenie z lożą królewską w prezbiterium Katedry Św. Jana. Tak rozbudowany Zamek zyskał następnie porządne fortyfikacje.

W połowie XVII w z powodu najazdu Szwedów Zamek uległ poważnym zniszczeniom. Przede wszystkim ucierpiały wnętrza, umeblowanie i dzieła sztuki bądź zdewastowano, bądź wywieziono. Odbudowa była bardzo kosztowna, a prace zakończył dopiero Michał Korybut Wiśniowiecki. Również później, w okresie saskim, Zamek został zrabowany i zniszczony przez Szwedów. Odbudowy dokonali August II i August III.

Czasy Stanisławowskie

Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego to okres największej świetności i blasku Zamku Królewskiego. Władca ten znany był ze swego zamiłowania do sztuki. Stworzył olbrzymią galerię malarską, liczącą 2500 obrazów, Gabinet Rycin, a także pokaźną Bibliotekę (jako osobny gmach). Król przebudował znacznie i upiększył wnętrza zamkowe, np. Salę Balową czy Salę Rady. W 1775 r w Wieży Zygmuntowskiej Poniatowski umieścił obserwatorium astronomiczne.

Zamek w czasie zaborów i wojen światowych

Zajęty przez Prusaków Zamek niszczał i podupadał. Po 1815 roku rezydowali w nim Rosjanie, wtedy systematycznie rozkradano zbiory zamkowe i wywożono na wschód. W chwili wybuchu I wojny światowej Zamek był tak zdewastowany, iż w niczym nie przypominał dawnej rezydencji królewskiej, a po jej zakończeniu wymagał kompletnej renowacji.

W okresie międzywojennym Zamkowi przywrócono stan z okresu jego świetności, jednak 17 września pod niemieckim ostrzałem Zamek zaczął płonąć. Wielu ludzi go bronio - strażacy, cywile, studenci... Ale Hitler widząc w zamku symbol niepodległej państwowości polskiej, podjął decyzję o zagładzie tej siedziby królewskiej. Niemcy zrabowali wszystko, co uważali za cenne, a ostatecznie Zamek wysadzili w powietrze, pozostawiając na jego miejscu ogromną stertę gruzu.

Lata powojenne na Zamku Królewskim

Dla wolnych Polaków oczywiste było, iż Zamek musi być ponownie wzniesiony. Początkowo usuwano gruz, a w trakcie tych prac odnaleziono wiele fragmentów gzymsów, rzeźb, czy portali. Pomagały one w rekonstrukcji Zamku. Odbudowę rozpoczęto w 1947 r. Lata 60-te przyniosły zastój ale od początku lat 70-tych z zapałem ruszono do działań. Szczegółowy plan architektoniczny wyznaczył kształt odbudowywanego Zamku, którego bryła zachowała postać historyczną. Wewnątrz natomiast powstały zespoły powiązane wspólną przeszłością, np. Komnaty Jagiellońskie, wnętrza stanisławowskie czy sale Matejkowe. Odbudowa Zamku Królewskiego była przedsięwzięciem długotrwałym, wielce pracochłonnym i kosztownym. Wzięło w nim udział całe społeczeństwo, zarówno poprzez pracę, jak i fundusze. Wielkim nakładem wysiłku i twórczej inwencji udało się ostatecznie zachować zabykowy wygląd tego obiektu naszej historii i kultury, a przy tym zastosować najwonowocześniejsze zdobycze techniki.

Zamek w Malborku (1274-2005)

Malborski zamek to jeden z najsławniejszych obiektów tego typu w Polsce. Od roku 1274 stał się nową siedzibą warowną Zakonu Krzyżackiego po Zantyrze. Twierdzę tę nazwano od imienia Maryi "Marienburg", a polska nazwa to właśnie Malbork.

Kształt zamku

Zamek krzyżacki miał swój określony typ. Jeśli znajdował się w nim cały konwent, a tak było w przypadku Malborka, to istniał zamek właściwy, zbudowany w kwadrat i podzamcze za murami i bramą obronną ze stajniami, folwarkiem z browarem, młynem i słodownią. W zamku była kaplica, refektarz i kapitularz, a ponadto mieszkanie komtura. Na parterze były zbrojownie, spiżarnie, mieszkania służby, a poniżej piwnice. W nich prawdopodobnie przetrzymywano więźniów, dopiero później wzniesiono osobną wieżę - Ciemnicę. Miejsce straceń znajdowało się w jednej z fos, zaś w pd-zach rogu Zamku Wysokiego mieściła się izdebka będąca miejscem tortur, nazwana później "Męczennicą".
Dzisiejszy wygląd zewnętrzny i wewnętrzny Zamku Wysokiego nie daje wyobrażenia o tym, jak on wyglądał w XIII wieku. Podzamcze uległo całkowitej przebudowie, gdy do Malborka przeniósł się wielki mistrz, kościół w XIV wieku został podwyższony, zewnętrzne mury uległy przebudowie w XIX wieku, a wnętrza były wielokrotnie nieumiejętnie rekonstruowane.

Wiek XIV w zamku malborskim

W roku 1309 w malborskim zamku osiadł wielki mistrz krzyżacki wraz z dostojnikami. Zrobiło się więc ciasno. Częś południową dawnego Zamku Wysokiego przebudowano, kaplicę zamkową w 1344 roku powiększono i dobudowano wieżę, a w skrzydle pólnocnym rozszerzono kapitularz. Całe podzamcze zostało zamienione na Zamek Średni. Dawny folwark krzyżacki przeniesiono na północ, gdzie powstał obszerny Zamek Niski ze stajniami i spichrzami.
W połowie wieku stanęła podwójna brama wiodąca do mostu na Nogacie, uyjęta w dwie okrągłe baszty i strażnicę na pólnocy zwaną "Maślankową", a za czasów polskich "Modrą". W latach 1382-93 na Średnim Zamku zbudowano pałac dla wielkiego mistrza. W efekcie tych prac powstała forteca, której widok do dnia dzisiejszego zapiera dech w piersi.

Oblężenie zamku

Po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem (1410 r) Jagiełło ruszył na Malbork, by zająć tę krzyżacką warownię. Tu jednak opór stawił mu dostojnik Zakonu - Henryk von Plauen. Mimo polsko-litewsko-ruskiego oblężenia zamek w Malborku nie został zdobyty, jednak mury ucierpiały, a miasto zostało spalone, prócz kościoła farnego i Ratusza.
Po wojnie Krzyżacy prowadzili prace remontowe na zamku.

Wojna trzynastoletnia

W połowie XV wieku do Malborka ściągały załogi krzyżackie z całego kraju. Walki o zamek rozpoczęły się 15 marca 1454 r. Były one jednak nieudolne i pierwsze, 6-ciomiesięczne oblężenie Malborka nie przyniosło sukcesu. Od jesieni 1455 roku wojna zamieniła się w działania lokalne z powodu braku finansów obu stron. Krzyżacy zostali zmuszeni do sprzedaży niektórych zamków. Tak Malbork, za sprawą Gdańszczan dostał się w ręce króla Polski, który zamieszkał tam do września 1457 r, myśląc, że odniósł zwycięstwo. Ale Krzyżacy walczyli nadal, chwytając się nawet zdrady. Podczas kilkuletnich walk zamek znacznie ucierpiał, ale Polacy utrzymali Malbork.
Od 1466 roku Malbork znalazł się w granicach Prus Królewskich. Zamek malborski nie był siedzibą wojewody, ale zachował swój wyjątkowy charakter jako twierdza i jedna z rezydencji królewskich, gdzie królowie mieli apartamenty mieszkalne. Starostami zamku byli dowódcy wojskowi i panowie polscy, którzy mieli zapisane w nim sumy, np.: Jan Kościelecki, Paweł Jasieński, Zbigniew Tęczyńki czy Ambroży Pampowski. Ten ostatni został w 1508 roku mianowany przez Zygmunta Starego starostą generalnym pruskim, a rok później najwyższym sędzią w Prusach. W ten sposób zamek malborski stał się siedzibą namiestnika królewskiego, nową polską stolicą kraju.
W XIV wieku królowie polscy przyjeżdżając do Prus zawsze rezydowali w Malborku, np.: Zygmunt I w 1526 r., a w 1552 r. Zygmunt August. Najdłużej mieszkał tu Batory w latach 1577-78, a w roku 1593 na zamku przebywał Zygmunt III wraz z żoną.

Wojny szwedzkie

W I połowie XVII wieku rozpoczęła się wojna polsko-szwedzka, której przyczyną była rywalizacja o panowanie na Bałtyku i żyznych obszarach rolniczych. 17 lipca 1626 r. król szwedzki stanął pod murami Malborka. Nad ranem miasto w sposób zdradziecki otworzyło bramy Szwedom, po czym obrona zamku też nie wytrzymała i Szwedzi zajęli Malbork.
Polska odzyskała Malbork w 1635 roku, na mocy rozejmu. 26 maja 1644 roku przy strzelaniu na wiwat przypadkiem spaliły się dachy na Zamku Wysokim, odtąd zaczął się upadek, jeszcze w 1675 r. część pomieszczeń nie została zadaszona, a sklepienia niektórych sal zawaliły się. Powodem było pewne niedbalstwo, a także kolejne walki ze Szwedami.

Wieki XVIII i XIX w zamku malborskim

W 1772 roku Malbork przeszedł w ręce pruskie. 27 września król pruski zażądał hołdu z Prus Królewskich, który odbył się w malborskim refektarzu. Zamek niewiele zyskał na rządach pruskich, stał się koszarami, a znaczna część została wyburzona.
22 stycznia 1807 r. Malbork został zajęty przez wojska Napoleona. On sam nocował w zamku 25 kwietnia 1807 r. Na Zamku Średnim powstał szpital dla rannych Francuzów. Po wojnach napoleońskich zamek pozostał w rękach pruskich. W II połowie XIX w prowadzono odbudowę warowni, gdzie powstały pierwsze muzea.

Wojny światowe

I wojna światowa toczyła się z dala od Malborka, ale pod koniec II wojny, w 1945 roku na Malbork uderzyły siły radzieckie. Bezcelowa obrona zamku przez Niemców spowodowała ogromne straty. Zniszczono dachy, co oznaczało zawalanie się sklepień, a wysadzanie mostów spowodowało pękanie fundamentów, ponadto zburzono kościół.

Współczesny zamek

Obecnie malborska warownia jest niewątpliwie centralnym punktem miasta. W roku 1945 objęły go polskie władze wojskowe i przekazały Muzeum Wojska. Jego dyrektor w tymże roku zarządził zabezpieczenie murów i odbudowę dachów. W ten sposób uratowano zamek przed ruiną. Z czasem przekazano twierdzę instytucjom społecznym, nadal trwała odbudowa zamku. W 1960 roku powstało Muzeum Zamkowe. Obecnie to miejsce rok rocznie odwiedza wielu turystów z Polski i zagranicy. Jest to jedna z największych, a przy tym nacenniejszych budowli obronnych w Europie. W roku 1997 zamek malborski wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.

Zamek w Olsztynie (1306-1656)

Pierwsza wzmianka o "zamku Przymiłowice" (późniejszym Olsztynie) pochodzi z 1306 roku. Wzniesiony został na miejscu wczesnośredniowiecznego grodu, rozbudowany w latach 1349-59 z inicjatywy Kazimierza Wielkiego, dla obrony pogranicza śląsko-małopolskiego. Od 1370 r zamek przeszedł w ręce Władysława Jagiełły.

Od 1406 roku warownia stanowiła siedzibę starostwa niegrodowego i posiadała stałą załogę wojskową. Pierwszym starostą był Paweł Odrowąż. W połowie wieku XVI, za czasów starosty Mikołaja Szydłowieckiego twierdza nabrała cech renesansowych.

W 1587 r zamek zniszczyły wojska Maksymiliana Habsburga - pretendenta do polskiej korony, choć nie zdobyły warowni. Kolejne zniszczenia nastąpiły podczas ataku szwedzkiego w roku 1656. Od tego czasu zamek ulegał ruinie, skały wapienne kruszyły się naruszając mury, a ponadto dolne partie zamku w latach 1722-29 rozebrano, by uzyskać materiał na budowę kościoła w Olsztynie.
W 1818 roku z tutejszych dóbr utworzono olsztyńską ekonomię dóbr rządowych. Do dziś zachowały się riuny w postaci wieży i fragmentów murów.

W czasie swej świetności (XVI w) zamek składał się z 5 zasadniczych części: dwu przedzamczy oraz zamku dolnego, środkowego i górnego. Po pd-wsch stronie wzgórza znajdował się wjazd, który prowadził przez most zwodzony oraz bramę, umieszczoną w wieży, połączoną z murami obronnymi. Dalej znajdowało się pierwsze, wydłużone podzamcze z zabudowaniami gospodarczymi. Od zamku dolnego oddzielone ono było murem z bramą. W zamku dolnym stały budynki gospodarcze oraz dom mieszkalny zwany Kamieńcem. Kolejna brama prowadziła do zamku średniego, usytuowanego u podnóża okrągłej wieży. Ta część z zamkiem górnym połączona była mostem zwodzonym nad sofą i bramą w murze przy wieży. Umieszczono tutaj kuchnie i trzy tzw. pokoje królewskie (sypialnia, jadalnia i sala sądowa).

Charakterystycznym elementem ruin jest gotycka baszta (donżon) z II połowy XIII wieku o wysokości 35 m, w dolnej części okrągła, w górnej ośmiokątna, z kamienia, a w XV w nadbudowana z cegły. Służyła jako więzienie, zmarł w niej śmiercią głodową Maćko Borkowic - wojewoda poznański z rozkazu Kazimierza Wielkiego. Drugie podzamcze znajdowało się w części pd-zach, z kwadratową basztą obserwacyjną zw. Sołtysią. Cały zamek otoczony był murem obronnym.

Warownia olsztyńska jest przykładem gotyckiej budowli zamkowej (typu wyżynnego), w jej konstrukcję włączono wapienne ostańce oraz krasowe groty, co pozwala ją zaliczyć do grupy zamków jaskiniowych.

W ciągu ostatnich lat ruiny zamku w Olsztynie były miejscem niespotykanego spektaklu przyciągającego tłumy ludzi spragnionych wrażeń. Raz do roku, jesienią odbywał się tutaj festiwal sztucznych ogni i laserów rozjaśniających czarną noc...

Zamek w Pieskowej Skale (1315-2005)

Położony jest na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego, na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Warownia ta była ważnym ogniwem w łańcuchu fortyfikacyjnym, chroniącym szlak handlowy z Krakowa na Śląsk. Obecnie to jeden z nielicznych zachowanych zabytków architektury renesansowej w Polsce.

Początki zamku

Pierwsza wzmianka o tym zamku pochodzi z 1315 roku, według Długosza powstanie twierdzy związane było z Kazimierzem Wielkim, ale prawdopodobnie dotyczyło to przebudowy istniejącego tu już wcześniej założenia obronnego. W 1377 roku król Ludwik Węgierski nadał zamek Piotrowi Szafrańcowi. Stało się tak dlatego, gdyż jeden z żołnierzy władcy zranił wiernego królowi Piotra Szafrańca herbu Starykoń, i aby uniknąć sporu monarcha postanowił w ten sposób wynagrodzić mu krzywdę.

Pełne prawo do twierdzy ród ten zyskał jednak dopiero w 1422 r, od Władysława Jagiełły. Od tego momentu aż do 1608 roku rodzina ta władała obiektem. Od 1524 r właścicielem był sekretarz Zygmunta I Starego - Hieronim Szafraniec, który wzorem przebudowy Wawelu wprowadził w Pieskowej Skale pierwsze elementy renesansowe. W 1557 roku zamek odziedziczył Stanisław Szafraniec, który gotycką warownię przebudował w duchu odrodzenia i założył wspaniałe ogrody.

Zmiany właścicieli

Ostatnim właścicielem zamku z rodziny Szafrańców był Jędrzej, a po jego przedwczesnej, bezpotomnej śmierci w 1608 roku obiekt często zmieniał właścicieli. Początkowo był w posiadaniu Macieja Łubnickiego, później Zebrzydowskich. W 1640 r zamek przeszedł w ręce Michała Zebrzydowskiego, który zbudował bastionowy system fortyfikacyjny i zmienił nieco sylwetkę budowli, powstała brama wjazdowa, loggia i barokowa kaplica Św. Michała.

W latach 1655-57 mimo fortyfikacji obiekt został zdobyty i spalony przez Szwedów podczas najazdu. Od 1667 r zamek przejęli Wielopolscy. Pod koniec wieku XVII wprowadzono działa z hakownicami, ale mimo to na początku XVIII wieku ponownie oblężyli go Szwedzi, a ponadto w 1718 roku twierdza uległa pożarowi. Ostatni z rodziny Wielopolskich - Hieronim odbudował mocno zniszczony zamek, pozbawiając go jednak renesansowego charakteru. Wówczas tę wspaniałą rezydencję magnacką odwiedzili August III Sas i Stanisław August Poniatowski.
Od 1842 roku zamek przejęła rodzina Mieroszewskich. Od tego czasu siedziba przeżywała trudne chwile, część zabudowań strawiły dwa pożary, a dodatkowo osuwająca się skała pogrzebała fragment budowli. W czasie powstania styczniowego zamek był schronieniem i szpitalem dla powstańców.

Zniszczenia i szkody usunął Sobiesław August Mieroszewski w latach 1864-77. Ostatni z tej rodziny - Krzysztof roztrwonił majątek, ogołocił zamek i odsprzedał go Michałowi Wilczyńskiemu, zaś kolejny właściciel to Chmurski z Krakowa, który zadłużył majątek, tak, że w 1902 r ogłoszono licytację posiadłości.

Odnowa zamku

Z inicjatywy pisarza Adolfa Dygasińskiego zabytek wykupiło towarzystwo akcyjne "Zamek w Pieskowej Skale". Obiekt został odrestaurowany i przekształcony w pensjonat, utworzono tu także muzeum archeologiczno-przyrodnicze. Pewnym zniszczeniom budynek uległ podczas I wojny światowej, natomiast w czasie okupacji hitlerowskiej zamek służył jako schronienie dla sierot i uchodźców po powstaniu warszawskim.
Od 1949 r pod kierunkiem Alfreda Majewskiego prowadzono prace konserwatorskie zakończone w 1970 r. Przywrócono wówczas autentyczne cechy architektury renesansowej. Jest to jeden z nielicznych tak dobrze zachowanych obiektów na Szlaku Orlich Gniazd.

Zamek w Siewierzu (1337-2005)

Zamek zbudowali na sztucznej wyspie, w zakolu rzeki, wśród bagien i mokradeł książęta bytomscy na początku XIV wieku. W 1337 roku przeszedł on w ręce książąt cieszyńskich. Poźniej, od 1443 roku był własnością biskupów krakowskich, książąt siewierskich. Siedziba użytkowana była do roku 1807.

Początkowo była to budowla o konstrukcji drewniano-kamiennej, pod koniec XIV wieku po pożarze, wzniesiono stołp oraz obronne mury wraz z bramą. W 1444 r zamek zdobył i zajął na rok Mikołaj Raciborski.

W XVI wieku budowla została rozbudowana przez biskupów krakowskich, dołączono mury parkanowe i barbakan. W 1656 roku twierdzę zdobyli i splądrowali Szwedzi. Później ponownie jednak warownię odnowiono.

Zamek złożony jest z czterech jednotraktowych, trójkondygnacyjnych skrzydeł. Pośrodku usytuowany jest wieloboczny, nieregularny dziedziniec. Mury zewnętrzne wzmocniono dziesięcioma trójuskokowymi przyporami. Wieża zwana "Szlachecką" położona w skrzydle północnym o pięciu kondygnacjach, przykryta została barokowym hełmem z latarnią. Przed wieżą znajduje się barbakan zamknięty półkoliście od północy, opatrzony dwoma rzędami strzelnic. Budowla reprezentuje styl renesansowy, z elementami gotyckimi.

Pałac w Pszczynie (1548-2000)

Słynny pałac, położony w południowej Polsce, w województwie śląskim, obecnie jest jednym z najcenniejszych muzeów-rezydencji w całym kraju. Prowadzi do niego Brama Wybrańców, która niegdyś była siedzibą straży zamkowej.
Pierwsze pisemne wzmianki o murowanym zamku pochodzą z I połowy XV wieku. Za czasów panowania rodziny Promniców (1548-1765), gotycką budowl obronną przekształcono w reprezentacyjną renesansową rezydencję, później obiekt rozbudowano w trójskrzydłowy pałac barokowy.

W latach 1855-1907 zamkiem władał książę Hans Heinrich XI. Wtedy budowla zyskała obecny kształt (przebudowa w l. 1870-76 w stylu neobarokowym), a ponadto założono rozległy park ogrodowy okalający pałac. Przybywali tu wówczas goście królewscy z całego kontynentu, a sam właściciel piastował stanowisko cesarskiego Wielkiego Łowczego.

Podczas I wojny światowej pałac pełnił rolę cesarskiej Głównej Kwatery, jak również był siedzibą sztabu wojsk niemieckich. Po Plebiscycie obszar ten włączono do Państwa Polskiego, a od 1945 r w pałacu istniał szpital. Wojny światowe nie zdołały na szczęście zniszczyć zamku oraz jego wyposażenia, ocalały nawet słynne olbrzymie lustra kryształowe.
Od 9 maja 1946 r wnętrza pałacowe udostępnione są dla turystów, którzy mogą podziwiać w dużej mierze oryginalne wyposażenia z przełomu XIX i XX wieku. W dalszym ciągu tworzone są nowe ekspozycje, prowadzone są prace konserwatorskie, a w 1995 r Muzeum Zamkowe zostało nagrodzone dyplomem przez organizację Europa Nostra zajmującą się ochroną europejskiego dziedzictwa kulturowego.

Zamek w Starych Tarnowicach (1570-2000)

Zamek wybudowany w II poł. XVI w na miejscu dawnego zamku wzniesionego przez władający wcześniej Starymi Tarnowicami ród Włodków (byli oni właścicielami zamku do 1570 r). Za czasów panowania Piotra Wrochema była to najokazalsza budowla w mieście, jako, że eksploatacja górnicza przynosiła mu niemałe dochody.

Zamek powstał jako czworoboczna warownia z kamienia o czterech dwukondygnacyjnych skrzydłach. Kwadratowy dziedziniec pośrodku otoczony był arkadowymi krużgankami (na parterze krużganek arkadowy ze sklepieniem krzyżowożebrowym, na piętrze, strop krużganka opierał się na okrągłych kolumnach) . W pd-wsch narożniku stała czworoboczna wieża ze szkarpami o trzech kondygnacjach. Wjazd do zamku w postaci bramy zamkniętej łukiem koszowym znajdował się na osi skrzydła zachodniego. Zamek posiadał charakter obronny, od zewntrz na parterze zachowało się wąskie, poziome okienko o charakterze strzelnicy. Niskie, sklepione kolebkami piwnice mieszczą się jedynie pod zachodnią częścią południowego skrzydła.

Podczas przebudów z XVIII i XIX w zamek utracił swój pierwotny wygląd, powiększono skrzydło północne, zmieniono sień wjazdową, poszerzono okna, a także zamurowano krużganki. Nadal jednak zauważalne jest renesansowe założenie budowli.
Przez długi czas obejście zamku odstraszało swoim wyglądem, teraz natomiast, po wykupieniu przez prywatnego inwestora, trwają tu intensywne prace remontowe, stodoła zamieniła się w piękną "Gospodę u Wrochema", jej otoczenie również zachęca do odwiedzin, tylko zamek czeka w kolejce...

Pałac Mieroszewskich w Będzinie-Gzichowie (1702-1982)

Barokowo-klasycystyczny Pałac Gzichowski wybudowany przez Kazimierza Mieroszewskiego na początku XVIII w (około 1702-1718) jest typową siedzibą szlachecką tego okresu wzorowaną na pałacach francuskich.

Historia pałacu

Początkowo mieszkali w nim Mieroszewscy, po czym w latach 30-tych XIX w przejęli go Siemieńscy, Mycielscy, a po upadku powstania styczniowego dostał się w ręce przemysłowego potentata śląskiego - Christiana Gustawa von Kramsty. W latach 1890-1939 obiekt był własnością Towarzystwa Kopalń i Hut Sosnowieckich. W tym czasie zaadoptowano go na biura i mieszkania administracji dóbr i lasów Towarzystwa.

Podczas II wojny światowej pałac zajęła firma Sosnowitzer Bergwerks und Hutten A.G., a w 1945 r zabytek przejęła Spółdzielnia Rolnicza gospodarująca w nim do lat 50-tych. Po renowacji pałacu, od 1958 r do lat 70-tych utworzono tu Dom Kultury. Od połowy lat 60-tych czyniono starania o rozpoczęcie kompleksowej renowacji całego zespołu pałacowo-parkowego. Wreszcie w marcu 1982 r Muzeum Zagłębia zaprezentowało stylowe XVIII i XIX-wieczne wnętrza.

Zespół pałacowo-parkowy

Józef Mieroszewski

Jednopiętrowy pałac posiada na osi głównej rozległą sień z trzema arkadami na ścianie zachodniej. W części środkowej znajdują się drzwi prowadzące do ogrodu, w bocznych - schody na piętro. We wnętrzach zachowały się XVIII-wieczne polichromie. Pałac był niejednokrotnie upiększany i rozbudowywany, w efekcie czego ma niejednolity charakter stylowy.

Oprócz wnętrz zachowało się otoczenie - od strony wschodniej rozległy podjazd prowadzący do wejścia głównego, a od zachodu stary park z początku XVIII w z zachowanymi kamiennymi rzeźbami Bachusa i Flory wykonanymi przez J.L. Webera w 1718 r. Najstarsze drzewa w parku liczą ponad 150 lat. Dziedziniec przed pałacem otaczają oficyny dworskie i zabudowania gospodarcze zbudowane na przełomie XVIII i XIX w.

Muzeum Zagłębia w pałacu

Od 1982 r wewnątrz pałacu mieści się muzeum, w którym można zwiedzić kilka wystaw stałych i wystawy czasowe. Na parterze eksponowana jest wystawa "Dzieje Ziemi Zagłębiowskiej" o charakterze archeologiczno-historycznym ukazująca zabytki pisane i kultury materialnej od paleolitu do początku XX w. Również na parterze prezentowana jest interesująca wystawa etnograficzna "Zagroda chłopska w Zagłębiu".

Na piętrze obejrzeć można stylowe wnętrza - obrazy, meble czy porcelanę. Jedna z wystaw obejmuje także akwarele i obrazy olejne słynnego będzińskiego artysty - Samuela Cyglera. Wystawy czasowe natomiast dotyczą różnych przejawów życia tej ziemi na przestrzeni wieków.

Pałac biskupi w Nysie (1800-2000)

Na początku XVIII wieku Nysa kwitła i należała do najważniejszych śląskich miast. Oczywiście jej rangę podkreślała funkcja jako stolicy bogatego księstwa biskupiego. Jak przystało na stolicę, powinno to miasto posiadać rezydencję jego władcy. Tak też się stało i z czasem w mieście powstał olbrzymi pałac będący rezydencją biskupa wrocławskiego. Należał on do największych budowli barokowych Nysy. Był to w całej okazałości pałac służący do celów reprezentacyjnych i rekreacyjnych.

W architekturze barokowej w miastach śląskich czasów baroku wykształcił się pewien typ budowli mającej wybitnie propagandowo-reprezentacyjny charakter - był to pałac miejski. Z takim rodzajem budowli spotkamy się we Wrocławiu, Legnicy i w Nysie. Idea wystawiania pałaców miejskich,
pochodząca z Włoch, zainspirowana została na Śląsku pałacami Pragi i Wiednia.

Nyski pałac biskupi sięga początkami lat panowania biskupa Karola, arcyksięcia austriackiego. To właśnie on polecił rozpoczęcie budowy reprezentacyjnej rezydencji. Niestety, jego śmierć oraz tragiczne skutki wojny trzydziestoletniej (1618-1638) odsunęły jej ukończenie na lata późniejsze.
Dopiero za panowania biskupa Franciszka Ludwika kontynuowano prace przy budowie pałacu. Budowę pałacu ukończono w 1729 roku. Budową kierował znany architekt Michał Klein, a po jego śmierci prace dokończył Antoni Feliks Hammerschmidt.

Cechy architektoniczne fasady pałacu biskupiego, formy stylowe i artystyczne wskazują, że projekt powinien pochodzić od wybitnego architekta Christophorusa Tauscha. Był to jezuita, człowiek wykształcony i wybitnie uzdolniony. Nauki pobierał we Wiedniu u jednego z największych mistrzów sztuki barokowej Andrei Pozzo, któremu styl ten zawdzięcza swój rozmach i bogatą formę. Tausch. jak wiemy, wykonał projekt gimnazjum jezuitów i szpitala Świętej Trójcy, a także jemu przypisywany jest projekt architektoniczny kościoła św. Piotra i Pawła w Nysie.

Tragiczne wydarzenia, jakie nawiedzały Nysę. usunęły na trwałe zapewne wspaniały wystrój i wyposażenie tego pałacu. Ponieważ na skutek wojen znikły dokumenty mówiące o fundacji, budowie i wystroju pałacu, niewiele można na ten temat powiedzieć. Do tego przyczynił się fakt, że rezydencja biskupia w 1742 roku przeszła w posiadanie Prusaków, którzy przeznaczyli ją na cele wojskowe. Aczkolwiek na krótki czas, bo od 1796 do 1810 roku, wróciła w ręce Kościoła, to i tak później zabrali ją ponownie Prusacy. Mieścił się tutaj sąd ziemski i wojskowy. Przez krótki czas mieszkał tu książę Karol Antoni von Hohenzollern. Z żalem należy powiedzieć, że ten wspaniały niegdyś pałac stał się podczas II wojny światowej celem pocisków, bomb i granatów. Zniszczenia były tragiczne. W latach 1947-1948 przeprowadzono odbudowę pałacu, lecz wnętrza zatraciły na stałe swój wystrój. Jedynie zachowały się dekoracje trzech kominków barokowych.

W tym pałacu miało miejsce pewne historyczne wydarzenie, które utrwalił światowej sławy malarz niemiecki Adolph Menzel. Chodzi tu o spotkanie króla pruskiego Fryderyka Wielkiego z cesarzem austriackim Josefem II w 1769 roku.

W pobliżu pałacu znajduje się zespół historycznych budowli, które służyły kiedyś za siedzibę kurii biskupiej. Początkami sięga ona średniowiecza, gdyż na tym miejscu znajdował się zamek biskupi, który na początku XVI wieku uległ pożarowi i został około 1526 roku przebudowany przez biskupa Jakuba Salzę. Następnie biskup Martin Gerstmann budował wieżę w 1582 roku. W 1615 roku biskup Karol, arcyksiążę Habsburg, dobudował do starego zamku nową budowlę, w której znajdowała się sala przyjęć. W końcu XVII wieku powstała barokowa część tego założenia kurii biskupiej, a mianowicie
tzw. budynek główny, który stanowił reprezentacyjną część siedziby biskupiej przed ukończeniem wspomnianego pałacu. Przypomnijmy, że dawny zamek biskupi, który na przestrzeni dziejów uzyskał nowożytną rozbudowę, przetrwał do 1824 roku.

Pałac w Brynku (1829-2005)

Zespół powstał w 1829 roku z inicjatywy księcia Adolfa Hohenlohe-Ingelfingen. W połowie XIX wieku dobra te przejęła rodzina Donnersmarcków (hrabia Hugon z linii katolickiej), która w 1872 roku wzbogaciła pałac o dwa boczne skrzydła.

Na początku XX wieku, w latach 1905-08 pałac przeszedł poważną przebudowę w stylu eklektycznym według projektu wrocławskiego architekta Karla Grossera, co pochłonęło ogromną sumę pieniędzy.
Podczas II wojny światowej obiekt przejęli nowi władcy Niemiec i urządzili w nim placówkę Hitlerjugend. Od zakończenia wojny w pałacu mieści się Technikum Leśne.

Zewnętrzny wygląd pałacu do dnia dzisiejszego nie został zmieniony, jedynie pomieszczenia wewnątrz przystosowano do potrzeb szkoły. Dawną świetność przypominają piękna klatka schodowa, kominki czy kaplica. Również zewnętrzny wygląd budynku ujawnia przepych i zamożność byłych właścicieli. Wieże zakończone są kopułkowatymi dachami pokrytymi czerwoną dachówką, reprezentacyjne wyjście do ogrodu ozdobione jest kolumnami podpierającymi balkon, natomiast wejście główne zaopatrzone jest w podjazdy, tak, by prosto z pojazdu można wejść do rezydencji. Fasadę zdobi herb rodzinny oraz kamienne figury.

Pałac otoczony jest parkiem zaprojektowanym w stylu angielskim, w obębie którego znajduje się ogród botaniczny, do którego prowadzi czerwona wieża bramna z zegarem oraz inne zabudowania gospodarcze i stróżówki.

---