Prawne formy zabezpieczenia kredytu (9 stron)


Prawne formy zabezpieczenia kredytu

Każdy kredyt udzielony przez bank jest obciążony ryzykiem jego niezwrócenia. Dlatego przyznając kredyt bank podejmuje działania zmierzające do zminimalizowania tego ryzyka. Należy to do obowiązków każdego banku, co wynika z obowiązującej Ustawy „Prawo bankowe”. Obowiązkiem banku jest zapewnienie sobie określonych zabezpieczeń umożliwiających odzyskanie kredytu na wypadek gdyby kredytobiorca nie dokonał terminowej jego spłaty. Zabezpieczeniem kredytowym jest wszystko to, co zapewnia bankowi odzyskanie zaangażowanej sumy pieniężnej (kredytu) wraz z jego ceną, czyli odsetkami i prowizją. Zabezpieczenie kredytu stosowane przez banki stanowią: zastaw przedmiotów wartościowych, ustanowienie hipoteki, cesja należności i ubezpieczenia oraz poręka. Z punktu widzenia ekonomicznego zabezpieczenie spełnia specyficzną funkcję, gdyż zakłada stan którego istnienia nie chcieliby ani kredytobiorca, ani kredytodawca. Już sama dyskusja o zabezpieczeniu tworzy nieprzyjemną sytuację. W stabilnych warunkach gospodarczych większość kredytów udzielana jest in blanco - bez zabezpieczenia. Niemniej jednak, jeżeli bank uzna za konieczne zastosowanie zabezpieczenia, należy ustalić, w jakim stopniu kwota kredytu ma być zabezpieczona i jakie rodzaje zabezpieczenia mają być wykorzystane. Odpowiedź na to pytanie może dać tylko odpowiednia ocena zabezpieczenia przez bank. Ocena ta powinna określić, czy bank będzie mógł dokonać likwidacji tego zabezpieczenia, w jakim terminie może to nastąpić i jaką cenę będzie można uzyskać przy spieniężeniu przedmiotu zabezpieczenia. Tak więc zabezpieczenie nie jest pełną gwarancją dla banku. Łączy się bowiem także z niepewnością co do możliwości likwidacji zabezpieczenia po przewidywanej cenie. Zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych można dzielić według różnych kryteriów. Można je rozumieć dwojako:

  1. W pierwszym znaczeniu zabezpieczenie oznacza materialno - prawną gwarancję udzieloną przez samego dłużnika na podstawie umowy, celem ułatwienia dochodzenia roszczenia pieniężnego w wypadku braku dobrowolnego jego wykonania.

  2. W drugim znaczeniu zabezpieczenia dokonuje Sąd na wniosek wierzyciela bądź to w specjalnym postępowaniu zabezpieczającym. Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych następuje przez zarządzenie zajęcia ruchomości, wierzytelności albo innego prawa, obciążenia nieruchomości dłużnika hipoteką przymusową, a w razie braku wpisu takie nieruchomości do księgi wieczystej zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości.

Sposoby zabezpieczenia kredytów mogą przybierać postać różnych instrumentów prawnych. Najogólniej możemy je podzielić na dwie podstawowe grupy, czyli:

  1. Zabezpieczenia rzeczowe, które jest ustanawiane na określonym dobru materialnym dłużnika lub osoby trzeciej czyli nieruchomości, rzeczy ruchomej, wierzytelności lub innym prawie majątkowym.

  2. Zabezpieczenia osobowe, które ułatwiają dochodzenie roszczenia oraz rozszerzają krąg osób odpowiedzialnych za zobowiązanie. W przypadku poręczenia za zobowiązanie odpowiada nie tylko dłużnik, ale również poręczyciel i ich odpowiedzialność jest solidarna.

Do typowych i najczęściej stosowanych zabezpieczeń rzeczowych należą:

Rejestrowy zastaw, który jest ograniczonym prawem rzeczowym, jego jedynym celem jest zabezpieczenie wierzytelności. Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome, a także prawa majątkowe jeśli są zbywalne. Zastawem rejestrowym mogą być także objęte rzeczy lub prawa, które zastawca nabędzie dopiero w przyszłości. W takim przypadku obciążenie tych rzeczy lub praw zastawem rejestrowym staje się skuteczne dopiero z chwilą ich nabycia przez zastawcę. Zastaw rejestrowy może być ustanowiony na podstawie uprzednio zawartej pomiędzy osobą uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem) umowy o ustanowieniu zastawu rejestrowego. Umowa taka pod rygorem nieważności powinna być zawarta na piśmie. Wniosek o dokonanie wpisu zastawu rejestrowego do rejestru zastawów powinien być złożony przez zastawnika lub zastawcę w terminie miesiąca od daty zawarcia umowy zastawniczej. Rzeczy lub prawa majątkowe obciążone zastawem rejestrowym mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy i może on z nich korzystać zgodnie z ich społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Za datę ustanowienia zastawu rejestrowego uznaje się datę jego wpisu do rejestru zastawów. Rejestr zastawów jest komputerowym zbiorem, w którym przechowywane są informacje o wszystkich umowach zastawniczych, rzeczach i prawach będącymi przedmiotami takich umów. Rejestry zastawów prowadzone są przez Sądy Rejonowe, Sąd Gospodarczy Wydział Gospodarczy - Rejestru Zastawów. Aktualnie rejestry zastawów prowadzone są przez 7 Sądów Rejonowych. Zastaw rejestrowy ustanawiany jest w celu zabezpieczenia wierzytelności. Przeniesienie zastawu na inny podmiot uprawniony do zabezpieczenia swoich wierzytelności zastawem rejestrowym może być dokonane tylko wraz z przeniesieniem wierzytelności zabezpieczonej tym zastawem. W przypadku nie zaspokojenia wierzytelności można prowadzić egzekucję z przedmiotu zastawu rejestrowego bez względu na to, czyją stał się własnością z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela przedmiotu zastawu. Wyjątek stanowią koszty egzekucyjne, należności alimentacyjne, należności za pracę za okres nie dłuższy niż 3 miesiące itp.

Hipoteka, która podobnie jak zastaw rejestrowy jest ograniczonym prawem rzeczowym i ma charakter akcesoryjny. Hipotekę może ustanowić właściciel nieruchomości bez względu na to, czy dług jest jego długiem osobistym, czy też długiem osoby trzeciej. Nieruchomość na której ustanowiono hipotekę pozostaje nadal we władaniu jej właściciela, który nie jest ograniczony ani w normalnym korzystaniu z nieruchomości ani w rozporządzaniu nią. W razie zbycia nieruchomości lub jej części, zbywca pozostaje nadal dłużnikiem osobistym i odpowiada wobec wierzyciela całym swoim majątkiem.

Nabywca nieruchomości staje się dłużnikiem hipotecznym i odpowiada za dług do wysokości obciążonej hipoteką nieruchomości. W przypadku podziału nieruchomości, wierzytelność zostaje zabezpieczona poprzez ustanowienie hipoteki łącznej. Hipoteka jest prawem mocy którego, wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z obciążonej nieruchomości, bez względu na to czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości, z wyjątkiem wierzycieli uprzywilejowanych. Przedmiotem hipoteki jest przede wszystkim nieruchomość. Wyróżnia się trzy rodzaje nieruchomości czyli: gruntowa, budynkowa, lokalowa. Przedmiotem hipoteki może być także:

Do powstania hipoteki w zasadzie niezbędny jest wpis do księgi wieczystej, a datą powstania hipoteki jest data jej wpisu do księgi wieczystej. W związku z tym wyklucza się możliwość ustanowienia hipoteki jeżeli nieruchomość, która ma być jej przedmiotem lub wymienione uprzednio ograniczone prawa rzeczowe nie mają założonej księgi wieczystej. Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami prawa hipotecznego możemy wyróżnić następujące rodzaje hipoteki:

  1. Hipoteka zwykła (umowna), która powstaje w wyniku zawarcia przez wierzyciela i właściciela nieruchomości umowy o ustanowieniu hipoteki ze wskazaniem długu jaki ma zabezpieczyć, z tym, że oświadczenie właściciela musi być złożone w formie aktu notarialnego o ustanowieniu hipoteki, natomiast oświadczenie wierzyciela może być złożone w dowolnej formie oraz dokonania wpisu do księgi wieczystej.

  2. Hipoteka przymusowa, jest wpisywana do księgi wieczystej na wniosek wierzyciela, jeżeli jego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym. Celem tej hipoteki jest zabezpieczenie wymagalnej ale nie zaspokojonej wierzytelności. Na wpis tej hipoteki nie jest wymagana zgoda właściciela nieruchomości.

  3. Hipoteka ustawowa, powstaje na mocy szczególnego przepisu prawa, bez względu na wolę wierzyciela - dłużnika oraz bez potrzeby wpisywania jej do księgi wieczystej. Hipoteka ta może zabezpieczyć wyłącznie wierzytelność państwową.

  4. Hipoteka łączna, która występuje jedynie z mocy prawa, natomiast nie można jej ustanowić w drodze umowy.

  5. Hipoteka kaucyjna, która zabezpiecza wierzytelność o nie ustalonej wysokości, do zabezpieczenia określa się sumę najwyższą. Z istoty tej hipoteki wynika, że jej wpis nie stanowi dowodu istnienia wierzytelności ani jej wysokości. W przypadku sporu fakt wysokości zadłużenia musi udowodnić wierzyciel. Hipoteka kaucyjna może być zamieniona na hipotekę zwykłą i odwrotnie - hipoteka zwykła na hipotekę kaucyjną.

Przewłaszczenie rzeczy ruchomej na zabezpieczenie, które polega na tym, że właściciel - dłużnik przenosi własność rzeczy wierzyciela pod warunkiem, że w razie zapłaty wierzytelności w ustalonym terminie umowa o przewłaszczeniu rozwiąże się a własność rzeczy przejdzie z powrotem na dłużnika. Wierzyciel w umowie przewłaszcza zobowiązuje się do korzystania z własności w określonych w umowie granicach.

Do często stosowanych zabezpieczeń osobowych zaliczamy:

  1. Poręczenie (według Kodeksu Cywilnego), polega na tym, że jedna lub więcej osób zwanych poręczycielami zobowiązuje się względem wierzyciela do wykonania w razie potrzeby zobowiązania dłużnika. Poręczenie jest umową a nie jednostronnym oświadczeniem woli poręczyciela. Na podstawie umowy poręczenia poręczyciel jest zobowiązany wobec wierzyciela a nie wobec osoby, za którą poręcza. Zobowiązanie poręczyciela występuje dopiero wówczas, gdy dłużnik popadnie w zwłokę. W związku z tym, że aktualnie obowiązująca Ustawa Prawo bankowe przyjmowania poręczeń nie uznaje za czynność bankową, banki preferują przyjmowanie poręczeń zawartych w formie aktu notarialnego. Taka forma poręczeń zgodnie z art.777kpc ułatwia formę egzekucji wierzytelności.

  2. Weksel gwarancyjny in blanco i poręczenie wekslowe (awal). Jedną z funkcji weksla jest również zabezpieczenie roszczeń wierzyciela jakie mogą wynikać z niewykonania umowy kredytowej łączącej wystawcę weksla i wierzyciela. Taka funkcja realizowana jest przy pomocy tzw. weksla in blanco z poręczeniem wekslowym czyli awalem. Weksel taki nie posiada niektórych istotnych cech, decydujących o ważności weksla i jest nazywany wekslem niezupełnym. Weksel niezupełny może być wekslem kaucyjnym bądź też wekslem gwarancyjnym

  1. Przystąpienie do długu kredytowego. Zabezpieczeniem spłaty kredytu może być także zawarcie umowy z osobą trzecią na mocy której przystępuje ona jako dłużnik do już istniejącego dłużnika. Zawarcie takiej umowy, nie zwalnia z długu dotychczasowego dłużnika czyli kredytobiorcy, odpowiada on za spłatę kredytu - długu solidarnie z osobą która do długu przystąpiła. Osoba, która poprzez zawarcie umowy przystąpiła do długu odpowiada za niego jak za zobowiązanie własne, w przeciwieństwie do poręczyciela, który odpowiada za cudzy dług. Zabezpieczenie spłaty kredytu poprzez zawarcie umowy o przystąpienie do długu może być szczególnie celowe w przypadku gdy do długu będzie przystępował:

  1. Wspólnik spółki cywilnej, który przystąpił do spółki w trakcie korzystania przez nią z kredytu.

  2. Współmałżonek kredytobiorcy.

  3. Wspólnicy lub członkowie zarządu spółki z o.o. lub akcyjnej, którzy po przystąpieniu do długu kredytowego odpowiadają za jego spłatę swoim osobistym majątkiem.

  4. Komandytariusz, który podobnie jak udziałowiec lub wspólnik po przystąpieniu do długu za jego spłatę odpowiada całym swoim majątkiem.

Możliwe jest przystąpienie do długu z mocy ustawy. Może to mieć miejsce w przypadku zbycia przez kredytobiorcę przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. W takim przypadku ich nabywca jest odpowiedzialny solidarnie za zbywcę za zaciągnięte przez niego kredyty, jeśli były one związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego. Wyjątkiem może być sytuacja, gdy nabywca w chwili ich nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, pomimo zachowania należytej staranności.

  1. Gwarancja bankowa, która jest instytucją Prawa bankowego uregulowaną w rozdziale 6 tego Prawa. Gwarancja polega na zobowiązaniu się banku do uregulowania w części lub całości długu jaki może powstać z tytułu zobowiązania dłużnika wobec wierzyciela. Gwarancja jest odmianą poręczenia cywilnego, od poręczenia różni się tym, że jest zobowiązaniem samoistnym, niezależnym od zobowiązania dłużnika. Bank nie może podnosić wobec wierzyciela żadnych zarzutów przysługujących osobiście dłużnikowi. Cechą charakterystyczną gwarancji jest to, że z reguły jest odpłatna. Pod rygorem nieważności gwarancja powinna być udzielona na piśmie. Prawo bankowe art. 82 pkt.3 dopuszcza stosowanie gwarancji podwójnej, która polega na tym, że drugi bank potwierdza gwarancję, udziela tzw. regwarancji. Wynikający z tego tytułu stosunek prawny traktuje się jako odrębne zobowiązanie pomiędzy gwarantem i regwarantem. Zobowiązanie banku z tytułu udzielonej gwarancji staje się wymagalne dopiero wtedy gdy kredytobiorca nie spłaci kredytu w terminie ustalonym w umowie kredytowej. Warunkiem dokonania wypłaty z tytułu udzielonej gwarancji jest zgłoszenie roszczenia przez beneficjenta gwarancji, czyli bank, który udzielił kredytu. Gwarancją bankową może być objęte dobre wykonanie umowy, w takim przypadku gwarancja staje się wymagalna, gdy zleceniodawca nie wywiąże się z umowy oraz odmówi zapłacenia kar umownych.

  2. Przejęcie długu, które stanowić może formę zabezpieczenia wierzytelności, gdy osoba przejmująca dług jest bardziej wypłacalna od dotychczasowego dłużnika ze względu na posiadany majątek lub uzyskiwane dochody. Tylko w takiej sytuacji wierzyciel jest zainteresowany wyrażeniem zgody na zmianę dłużnika poprzez przejęcie długu. Przejęcie długu ma charakter zwalniający, nowy dłużnik wstępuje w miejsce dotychczasowego, który zostaje z długu zwolniony. Przejęcie długu następuje na podstawie umowy pisemnej pomiędzy wierzycielem i przejmującym dług, za zgodą dotychczasowego dłużnika albo umowy pomiędzy dotychczasowym dłużnikiem a przejmującym dług za zgodą wierzyciela. Przejęcie długu podobnie jak przystąpienie do długu jest czynnością trójstronną i nie powinno pogorszyć sytuacji wierzyciela w zakresie możliwości wyegzekwowania swojej wierzytelności. Z chwilą przejęcia długu wygasają zabezpieczenia wierzytelności w formie poręczenia, zastawu lub hipoteki, ustanowione przez osobę trzecią, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia.

  3. Poddanie się przez dłużnika egzekucji w akcie notarialnym. Forma ta ułatwia wierzycielowi uzyskanie tytułu wykonawczego będącego podstawą egzekucji sądowej. W ten sposób wierzyciel unika konieczności wytaczania dłużnikowi procesu sądowego, gdyż już sam akt notarialny jest tytułem egzekucyjnym. W celu podjęcia komorniczej wymagane jest nadanie przez Sąd temu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, co odbywa się w uproszczonej formie.

  4. Przelew wierzytelności ( cesja) na zabezpieczenie. Przelew wierzytelności następuje na podstawie umowy na mocy której wierzyciel przenosi wierzytelność na trzecią osobę. Na podstawie takiej umowy zmienia się osoba wierzyciela, natomiast nie ulega zmianie dotychczasowy stosunek prawny ani pod względem treści ani też przedmiotu. Na podstawie zawartej umowy przelewu wierzytelności, na nowego wierzyciela przechodzą wszystkie prawa dotychczasowego wierzyciela. Każda wierzytelność może być przedmiotem przelewu jeżeli nie sprzeciwia się temu ustawa, zastrzeżenie umowne czy właściwość zobowiązania. Na mocy umowy przelewu wierzytelności można dokonać przelewu całej wierzytelności lub tylko jej określonej części jeżeli wierzytelność jest podzielona. Dopuszcza się także przelew wierzytelności wynikających z umów wzajemnych, do takich umów możemy zaliczyć umowy: sprzedaży, zamiany, dostawy, najmu, dzierżawy, umowy o dzieło lub umowy o roboty budowlane. Skutkiem umowy przelewu wierzytelności na bank przechodzą tylko prawa wynikające z umowy wzajemnej, natomiast nie przechodzą zobowiązania cedenta wobec dłużnika wierzytelności. Bank wchodzi jedynie w prawa wierzyciela, a nie przejmuje zobowiązań dłużnika. Na bank nie przechodzą zobowiązania cedenta z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne rzeczy sprzedanych, ani też z tytułu udzielonej przez cedenta gwarancji. Przedmiotem przelewu wierzytelności mogą być zarówno wierzytelności niewymagalne jak i wierzytelności wymagalne. Zgodnie z art. 509§2 k.c. razem z wierzytelnością na nabywcę przechodzą wszelkie związane z nią prawa, a w szczególności:

  1. Roszczenie o zaległe odsetki,

  2. Zabezpieczenie wierzytelności, takie jak : zastaw, hipoteka zwykła, poręczenie,

  3. Prawo do dalszego przelewu wierzytelności

Przed przyjęciem na zabezpieczenie kredytu przelewu wierzytelności, należy zbadać czy osobie proponującej bankowi takie zabezpieczenie, wierzytelność w ogóle przysługuje. W przypadku zawarcia umowy przelewu wierzytelności z osobą której wierzytelność nie przysługuje umowa taka jest nieważna. W przypadku gdy przelew wierzytelności należącej do wspólnego majątku ( małżeństwa) jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu, umowa przelewu wierzytelności może być ważna tylko w przypadku potwierdzenia jej przez drugiego małżonka. W przypadku zawarcia umowy przelewu wierzytelności, która nie mieściła się w granicach zwykłego zarządu, bez zgody małżonka cedenta, ważność umowy będzie zależała od potwierdzenia jej przez małżonka cedenta. Zgoda małżonka wyrażona po zawarciu umowy wierzytelności ma moc wsteczną od daty zawarcia umowy. Zgoda małżonka wyrażona po zawarciu umowy przelewu wierzytelności ma moc wsteczną od daty zawarcia umowy. Zgoda małżonka na zawarcie umowy przelewu wierzytelności ma moc wsteczną od daty zawarcia umowy. Zgoda małżonka na zawarcie umowy przelewu wierzytelności musi być wyraźna, np. „wyrażam zgodę na przelew wierzytelności przysługującej mojemu małżonkowi, od .......... z tytułu .............”. W zamian za uzyskiwanie zgody małżonka możliwe jest zawarcie umowy przelewu wierzytelności z obojgiem małżonków. Nie jest wymagana zgoda małżonka na zawarcie umowy przelewu wierzytelności w przypadku rozdzielności małżeńskiej. Niemniej jednak istnienie takiej rozdzielności małżeńskiej musi być właściwie udokumentowane. Dłużnik wierzytelności jest zobowiązany do świadczenia bankowi dopiero wtedy gdy zostanie zawiadomiony przez cedenta o dokonaniu jej przelewu. Dopóki cedent nie zawiadomił dłużnika wierzytelności o przelewie, zapłacenie przez niego świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela, ma skutek dla banku, chyba że w chwili spełniania świadczenia dłużnik wiedział o przelewie, gdy został powiadomiony przez bank. Jeżeli pomimo powiadomienia o przelewie, dłużnik wierzytelności spełni świadczenie do rąk poprzedniego wierzyciela, wówczas bank ma prawo żądać ponownego spełnienia świadczenia. Natomiast w przypadku spełnienia świadczenia w dobrej wierze innej osobie, bankowi pozostaje roszczenie odszkodowania tylko względem cedenta.

  1. Na zabezpieczenie spłaty udzielonego kredytu bank może przyjąć kaucję w postaci:

  1. Środków pieniężnych w postaci gotówki,

  2. Bonów oszczędnościowych na okaziciela,

Do ustanowienia kaucji niezbędne jest zawarcie pisemnej umowy oraz złożenia w banku przedmiotu kaucji.

  1. Zabezpieczenie udzielonego kredytu może nastąpić w drodze nieodwołalnej blokady środków pieniężnych zgromadzonych na bankowych rachunkach złotowych i walutowych:

  1. Oszczędnościowych

  2. Oszczędnościowo-rozliczeniowych

  3. Związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą

Blokada dokonywana jest na pisemne zlecenie posiadacza rachunku lub osób posiadających nieograniczone pełnomocnictwo do dysponowania tym rachunkiem przez bank prowadzący dany rachunek. Bank ten powinien wydać kredytobiorcy potwierdzenie dokonania nieodwołalnej blokady. Bank wydając to potwierdzenie bierze tym samym na siebie obowiązek utrzymania tej blokady.

Po upewnieniu się, że kredytobiorca jest w stanie spłacić kredyt moglibyśmy, jeżeli mamy pełne zaufanie do swoich możliwości kredytowych, udzielić bezpiecznego kredytu.

Misja banków polega na ochronie oszczędności klientów. Oznacza to, że pole manewru banku jest wyznaczane przez skłonność klientów do ryzyka, czyli w ogóle nie istnieje, albo jest bardzo niewielkie. Wynagrodzenie za proponowaną podaż kapitału jest ściśle związane z umownym oprocentowaniem depozytów, które najczęściej jest zbliżone do najniższych, podstawowych stawek na rynkach pieniężnych. Kredytobiorca zwykle niechętnie dzieli się zyskami swego przedsiębiorstwa, a bank niechętnie uczestniczy w jego stratach.

W świetle tych faktów, wydaje się , że kredyt bankowy ma niewiele sensu, jeżeli musielibyśmy rozważać go w kategoriach czysto finansowych. I właśnie prawne zabezpieczenie kredytu pozwala na obejście tego wąskiego gardła, ponieważ jego rola polega na ograniczaniu ryzyka, na jakie narażony jest bank.

Świadomość własnych ograniczeń i rozwaga powodują, że konieczne są dodatkowe zabezpieczenia. Prawne zabezpieczenie kredytu stanowi naszą ochronę przed nieprzewidywalną przyszłością, własną nieprawidłową decyzję kredytową i utratą przez kredytobiorcę motywacji do spłaty kredytu.



Wyszukiwarka