Historia i fakty na temat pijawki lekarskiej

Pijawka lekarska - Biblia

Najstarszym pismem, które wspomina o pijawce lekarskiej jest Biblia. W języku oryginalnym Biblii nazwa pijawki lekarskiej wywodzi się od hebrajskiego słowa Alukah - być związanym, jako że jest ona przywiązana do skóry jak człowiek do swego przeznaczenia. Ze względu na ich ogromną agresywność w przyczepianiu się do ofiar budziły przerażenie. Ciągle nie najedzone, wyczuwały potencjalne ofiary przy pomocy swoich receptorów wrażliwych na temperaturę, pot, krew, zmiany wilgotności powietrza, ruch wody i powietrza, przypływały do swoich ofiar jak ćmy do światła. Pijawki piją krew tak zapamiętale, że przestają reagować na jakiekolwiek bodźce zewnętrzne. Nawet odcięcie jej tylnej części ciała nie przerywa dalszego wysysania krwi. Prawdopodobnie już w epoce kamiennej praktykowano użycie pijawek do leczniczego upustu krwi, jako siedliska demonów powodujących chorobę.

Wykorzystanie pijawki lekarskiej w starożytnych cywilizacjach

W prekolumbijskiej Ameryce krwioupusty cenili Aztekowie, wierząc, że wraz z nimi opuszczają człowieka złe duchy. Historia hirudoterapii sięga czasów starożytnych.

W Egipcie zalecano upusty krwi w celu wydalenia krwi zepsutej. Zabiegi te polegały na nacinaniu i nakłuwaniu skóry oraz przystawianiu pijawek. Freski odnalezione w grobie królewskiego skryby Userhata są dowodem potwierdzającym stosowanie pijawek przez starożytnych medyków jeszcze w 1500 - 300 r. przed nasza erą.

W starożytnej Grecji upustami leczono choroby zakaźne. Terapię taką stosował Hipokrates ( 460 - 377 p.n.e.), ale nie nadawał jej szczególnego znaczenia. Herofilos z Chalkedonu (IV/III w. p.n.e.), jeden z najwybitniejszych lekarzy aleksandryjskiego ośrodka naukowego, zalecał upuszczanie krwi dla usunięcia z organizmu nadmiaru wilgoci.

Pierwszym zachodnim dokumentem opisującym wykorzystywanie pijawek jest poemat napisany przez Nicandera z Kolofonu, żyjącego w 200 - 130 r. p. n.e. Znany tadżycki uczony Ibn - Siwa (980 - 1037) w traktacie „Kanon” poświęcił dużo uwagi leczeniu pijawkami. Już wtedy lekarze wykorzystywali pijawki przy wstrząsach mózgu, chorobach nerek, wątroby, bólach stawów, gruźlicy i epilepsji.

Chińskie pisma z pierwszego stulecia naszej ery w sposób szczegółowy opisują technologię medycznego stawiania pijawek.

W krajach islamu mimo powszechnego lęku przed krwawieniem upuszczanie krwi należało do najpopularniejszych praktyk leczniczych.

Pijawka lekarska - Historia - Europa

W praktykach europejskich w celu przywrócenia równowagi soków ustrojowych stosowano zaklęcia i środki przeczyszczające, a gdy te nie skutkowały- upusty krwi. Wykonywał je zazwyczaj cyrulik, ale zawsze pod nadzorem i za wiedzą lekarza. Zabiegi te najczęściej przeprowadzano w łaźniach. Krew upuszczano zazwyczaj po kąpieli, uważając taką praktykę za najskuteczniejszą. Robiono to zarówno w celach leczniczych, jak i profilaktycznych. W czasie epidemii dżumy radzono upusty w celu zmniejszenia naturalnej ciepłoty ciała. Opracowano specjalne tablice anatomiczno - astrologiczne gwarantujące pomyślność terapii. W epoce Odrodzenia pijawka medyczna i upuszczanie krwi było ogólnie uznane za doskonałą metodę. XVIII i początek XIX w to szczyt sławy pijawki medycznej. Pomimo wielu doniosłych odkryć, jakie miały miejsce w naukach medycznych zasób wiedzy przeciętnego lekarza był stosunkowo niski. W praktyce nadal dominowała teoria czterech humorów. Choroby pochodziły od ich „zepsucia” lub „ wstrząśnienia” a do podstawowych metod terapeutycznych należały środki przeczyszczające i puszczanie krwi. Sposoby te bardzo często dawały fatalne rezultaty. Szczytowym okresem w leczniczym wykorzystaniu pijawki były wieki XVIII i XIX. We Francji, gdzie wykorzystywano najwięcej pijawek, zapotrzebowanie roczne osiągnęło 50 milionów sztuk. Z dokumentów Napoleona wiadomo, że do leczenia jego armii sprowadzono z Węgier 6 milionów pijawek. Podobne zużycie miało miejsce w Anglii i Rosji.

Wpływy ze sprzedaży pijawek we Francji i Rosji były wyższe niż ze sprzedaży zbóż. Znany lekarz rosyjski w okresie wojny krymskiej stawiał codziennie od 100 do 200 pijawek stosując je przy złamaniach i obrzękach. Hirudoterapii poddawano każdego chorego bez względu na wiek i wskazania do tego. Nadmierne wykorzystywanie pijawki miało także złe strony, ponieważ byli i tacy, którzy na jeden zabieg wykorzystywali nawet 100 pijawek, co musiało mieć fatalne skutki dla chorego. Tak ogromne potrzeby spowodowały prawie całkowite wyniszczenie pijawki w jej naturalnym środowisku. Zaczęto wdrażać programy rządowe zachęcające do zasiedlania pijawkami bagien i stawów. Po roku 1830 praktyka stawiania pijawek zaczęła stopniowo zanikać. Znaczny wpływ na to miał twórca metody statystycznej w medycynie Pierre Louis (1787 - 1872). Uczony ten wykazał bezpodstawność wiary w krwioupusty. Kilkanaście lat później badania te potwierdził polski klinicysta Józef Dietl (1804 - 1878).

Rozwój medycyny

Szybki rozwój medycyny w drugiej połowie XIX wieku, rozwój mikrobiologii i zasady antyseptyki spowodowały gwałtowny spadek stosowania pijawki. Na początku XX wieku pijawki prawie całkowicie zniknęły z medycyny. Pojawiły się ponownie , kiedy w roku 1950 profesor F. Markwardt wyizolował z krwi pijawki czysty antykoagulant - hirudynę, a do czasów dzisiejszych ponad stu nowych organicznych związków chemicznych o złożonej budowie oraz bardzo pożądanych właściwościach leczniczych. Zapewniło to hirudoterapii ponowny wzrost zainteresowania przez medyczne ośrodki naukowe oraz kliniki przodujące w stosowaniu pionierskich metod leczenia. Naukowe podejście do pijawki i jej działania na organizm, dało możliwość stworzenia nowej dziedziny w nauce.

---