Liga Narodów

(wykład 1__6.03.2007)

W ramach wykładów przerobimy następujące organizacje:

• Liga Narodów

• ONZ

• UE

• NATO

• OBWE

• Międzynarodowy Czerwony Krzyż

• Amnesty International

Liga Narodów - geneza

Pierwsza wojna światowa zaangażowała w walkę milionowe armie oparte na poborze powszechnym, była to nowość, ponieważ w poprzednich wojnach zaangażowany był tylko ułamek populacji, a w I WŚ mobilizowano całe pokolenia mężczyzn. W wojnie technicznej zginęło 9 mln ludzi. Z tego Francja straciła 1 mln 500 tyś żołnierzy, a WB 600 tysięcy żołnierzy. Od 1916 w WB istniał system poboru oparty na systemie terytorialnym. Skutki społeczne były takie, że często w jednym dniu, wszystkie domy na jednej ulicy otrzymywały zawiadomienia o śmierci kogoś z rodziny służącego w danym regionie. Działało to bardzo mocno na psychikę tych narodów. Stąd źródło pacyfizmu w krajach zachodnioeuropejskich. Nastroje społeczne przychyliły się do zmiany idei anarchicznego systemu międzynarodowego. Do I WŚ każdy organizm polityczny był absolutnie suwerenny we wszystkich swoich prawach, a podstawowym prawem każdego państwa było „prawo do prowadzenia wojny”. Z faktu rozpętania wojny żadne państwo nie musiało się przed innymi tłumaczyć, było to naturalne prawo państwowe do wszczynania działań zbrojnych.

Po tym jak w czasie I WŚ zginęło 9 mln ludzi, uznano że trzeba pewne rzeczy zmienić. Na zachodzie istnieje inny pogląd na to, co wydarzyło się w czasie I WŚ niż np. w Polsce. Dla Polski była to wytęskniona wojna miedzy zaborcami, natomiast dla mocarstw zachodnich była to nonsensowna rzeź. Uczucia pacyfistyczne były fundamentem stworzenia ponadnarodowej organizacji która odebrałaby państwom „prawo do prowadzenia wojny” i ujęła konflikty międzynarodowe w karby prawa, zastępując tym samym konflikty zbrojne arbitrażem prawnym.

Pierwsze koncepcje na powołanie tego typu organizacji narodziły się w USA w 1915, William Taft (dawny prezydent USA) powołał Ligę do wymuszania pokoju (Liga Tafta). W czerwcu 1916 doszło do zjazdu tej organizacji, wtedy USA było jeszcze państwem neutralnym. W momencie przystąpienia USA do I WŚ w 1917 prezydent Wilson był co prawda zwolennikiem idei ligowej, jednak USA przystąpiło do wojny ze względów „ideologicznych” [cokolwiek to znaczy :) ]. Powstała idea „War to end wars”, uważano że po złamaniu ekspansywnego ducha Niemiec, będzie można zapewnić ład dzięki ponadnarodowej organizacji która będzie stała na straży tego ładu. USA były bardzo liczącym się sojusznikiem i ich wejście do I WŚ było oczekiwane przez WB i Francje. Obok Ligi Tafta, w WB doszło do powołania innej pro-ligowej organizacji Council for study in international relations (rady dla badania stosunków międzynarodowych raz Fabian Society (Towarzystwo Fabiańskie, związanie z brytyjskimi Laburzystami). We Francji pro-ligowe było Stowarzyszenie Ligi Narodów (podał też francuski odpowiednik tej nazwy, ale nie umiem go zapisać :]). Po wejściu do wojny USA stała się bardzo proligowa, potwierdzają to słynne 14 punktów Wilsona (styczeń 1918), gdzie najistotniejszy dla Polski był 13 punkt mówiący o konieczności odrodzenia państwa polskiego. 14 punkt mówił o konieczności powołania Ligi Narodów. USA było bardzo wiarygodne w swej idei ligowej, ponieważ przystąpili do wojny jako państwo stowarzyszone, a nie sprzymierzone. Odmówili oni bowiem uznania zobowiązania wobec Traktatu Londyńskiego z 1915, na mocy którego działy się dziwaczne rzeczy w Europie o których chyba nie musimy umieć :). Prezydent Wilson głosił ideę stanowienia narodów, później skopiowaną przez Bolszewików, odmówił jakichkolwiek układów które poddawałyby ludność danego obszaru obcej władzy bez ich zgody. To nadawało koncepcji ligowej wiarygodności moralnej.

Liga Narodów narodziła się na Paryska Konferencja Pokojowa. USA obradowało tam jako państwo zwycięzkie. W trakcie obrad wykształciły się 2 koncepcje:

• Anglosaska (USA i WB)

• Francuska

Amerykańscy twórcy idei ligowej mieli największe dokonania w dziedzinie zbudowania podwalin idealistycznych, natomiast Brytyjczycy mieli swój wielki wkład w koncepcje instytucjonalne (organy, zasady prawne). WB interesowało się tym od czasów objęcia funkcji ministra spraw zagranicznych przez Arthura Balfour. Największą równicą tych dwóch koncepcji było podejście do mechanizmu egzekucji prawa w zakresie LN, w ramach których Francuzi chcieli wyposażyć LN w możliwość tworzenia sankcji militarnych (wynikało to z francuskiej zasady „przede wszystkim bezpieczeństwo”). Francja zdawała sobie sprawę że pomimo sankcji ekonomicznych, mocarstwo niemieckie może się łatwo odrodzić w ciągi kilku lat i znowu będzie stanowiło zagrożenie dla Francji. Francja była poważnie osłabiona po I WŚ, szukali sprzymierzeńców z którymi będzie im łatwiej zapanować nad Niemcami, żeby nie doprowadzić do „powtórki z rozrywki” (co potem się i tak stało w czasie II WŚ :] ). LN miało być stowarzyszeniem zwycięzców których głównym zadaniem będzie pilnowanie Niemiec. Szef rządu francuskiego Georges Clemenceau (zwany Starym Tygrysem) promował te linie. Mówił że dobrze zna Niemców, choć tak naprawdę nigdy nie był w Niemczech, za to Niemcy byli za jego życia dwa razy we Francji :D

Anglosasi odrzucali sankcje militarne, uważając że siła LN będzie leżała w jej moralności i prawie międzynarodowym. Jednak trzeba pamiętać że pakt ligi dopuszczał stosowanie sankcji wojskowych, ale tylko przez kontyngenty państw na wezwanie Rady Ligi Narodów, a nie przez stałe siły zbrojne LN. Francja obawiała się Niemiec, natomiast WB nie. WB wyznawała zasadę „balance of power” (równowaga sił na kontynencie), Brytyjczycy po zakończeniu I WŚ nie widzieli zagrożenia w przegranych Niemcach, za to uważali że teraz Francja ma szanse na hegemonie w Europie i to Francji należy się bardziej obawiać. Propozycja Francji w wyposażenie LN w siły zbrojne umocniłaby pozycje hegemonii francuskiej. Zważywszy że świat był wtedy zdominowany przez francuskie i brytyjskie imperia kolonialne, oraz USA i pogrążane w chaosie Rosje i Chiny, więc faktycznie istotnymi źródłami siły międzynarodowej była Francja, WB i USA. Francja czuła się zasadnie zagrożona przez Niemcy. Francja miała największą armię, więc Lądowe Siły Ligii Narodów miałyby sztab francuski, co oznaczałoby nakręcenie przemysłu francuskiego, poza tym gdyby Francja wycofała się nagle z Ligi to siły zbrojne Ligi byłyby tak osłabione, że nie mogłyby już nić zrobić. Analogicznie wyglądałaby sytuacja gdyby w dzisiejszych czasach USA wycofało się z NATO - siły zbrojne NATO stałyby się do dupy. Zatem propozycja francuska zmierzała do uzyskania gwarancji współdziałania kontyngentów państw członkowskich w operacjach prowadzonych przez armie francuska z zamiarem utrzymania ładu wersalskiego, oczywiście na kierunku antyniemieckim. Dlaczego Brytyjczycy odrzucili ten pomysł? Na mocy warunków rozejmu w ??? Niemcy zostali zmuszeni do wydania większości swojej floty Brytyjczykom i dzięki temu Brytyjczycy osiągnęli status „all power standard”. WB nie czuła się zagrożona i nie potrzebowała „drobnych kontyngencików”. W przypadku sił morskich LN flota WB musiałaby być wzywana do WSZYSTKICH konfliktów, co nie interesowało WB, ze względu na wielkie koszty. Brytyjczycy mieli bardzo dobrze zorganizowaną administracje państwową, szybko sobie wyliczyli co im się opłaca, a co nie :) Dlatego też WB odrzuciła propozycje francuską. Choć Francuzi potem jeszcze wracali do tej sprawy przy różnych okazjach (np. konferencja rozbrojeniowa).

Kolejnym elementem kształtowania się idei ligowej był błąd Wilsona - nie zaproszono do delegacji na konferencji paryskiej przedstawicieli mniejszości parlamentarnej czyli republikanów, którzy po wyborach stali się większością. Tym samym demokrata Wilson miał w kongresie większość republikańską, która została odcięta od konferencji Paryskiej - uznali oni że sprawa ogólnonarodowa jest teraz partyjnie rozgrywana przez demokratę Wilsona. Poza tym Wilson pojechał osobiście do Europy, nie było go 3 miesiące w USA co zostało wykorzystane przez jego przeciwników. Wilson wygrał poprzednie wybory hasłem „USA poza konfliktem” po czym wprowadził USA do wojny, co mu potem wypominano.

Senat USA odmówił ratyfikacji Paktu Ligi Narodów mimo zastosowania przez Wilsona dosyć zręcznego wybiegu politycznego, przeforsowania zasady prawnej ze pakt LN jest integralna częścią traktatu pokojowego z Niemcami. Senatorzy musieli wybrać - ratyfikować cały pakt (pakt LN + traktat pokojowy z Niemcami) lub odrzucić całość. Senatorzy odrzucili oba dokumenty i kilka miesięcy później przyjęli osobno traktat pokojowy z Niemcami. W międzyczasie umarł Wilson i USA pozostała poza systemem LN - pomysłodawca olał LN. Dalsze losy LN zależały od decyzji mocarstw europejskich.

W ramach paryskiej konferencji pokojowej ustanowiona została Komisja do spraw LN. Obradowała w hotelu Crillon, dlatego była zwana Komisją Crillon - w jej skład wchodzili członkowie 14 państw. Do najważniejszych osób z tej komisji (twórcy LN) należeli:

• Jan Smuts(generał burski)

• Pułkownik House (pułkownik straży pożarnej z USA)

• Lord Robert Cecil

• Alexandre Millerand (były premier Francji)

• Paul Hymans (z Belgii)

Liga Narodów - wejście w życie paktu

Pakt LN został podpisany 28 czerwca 1919 i wszedł w życie w styczniu 1920 razem w Traktatem Wersalskim. I tym sposobem rozpoczął się pierwszy okres funkcjonowania LN.

Na instytucje LN składało się 5 zasadniczych organów:

• Rada Ligi Narodów

• Zgromadzenie Ligi Narodów (NIE mówi się Zgromadzenie Ogólne LN !!!!!!!)

• Sekretariat Ligi Narodów

• Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze

• Międzynarodowa Organizacja Pracy

Rada Ligi Narodów - miała liczyć 5 stałych członków (USA WB FRA WŁO JAP), jednak w związku z decyzją Senatu USA było na początku tylko czterech członków (bez USA). Do tego dochodzili jeszcze członkowie niestali, pod naciskiem Francji było ich ostatecznie 6. Niestali członkowie byli wybierani na trzyletnie kadencje, 1/3 składu odnawiana była co roku. W 1926 w związku z przystąpieniem Niemiec do LN, Republika Weimarska uzyskała status stałego członka w Radzie LN (liczba stałych członków była zmienna). Wtedy Polska też zażądała stałego członkostwa w Radzie. Uznano jednak że Polska nie jest mocarstwem takiego kalibru żeby mogła zostać przyjęta. Wtedy wymyślono półstałe członkowstwo (ważne!). Niestali członkowie byli wybierani na trzyletnie kadencje, po czym mieli obowiązek pauzowania przez kolejne trzy lata, natomiast półstali członkowie mogli ubiegać się o natychmiastową reelekcję bez obowiązkowego trzyletniego pauzowania. Status półstałego członka zaoferowano tylko dwóm państwom - Polsce i Hiszpanii. Hiszpanie odrzucili tę propozycje uznając że taki status jest poniżej ich godności. Bidne Polaczki oczywiście zgodzili się na status półstałego członka. Zawsze zgadzano się na reelekcje Polski, co faktycznie oznaczało że Polska była obecna w Radzie LN permanentnie.

• 1932 - Japonia została wywalona z Rady LN za napad na Mandżurię

• 1933 (19 października) - Niemcy wystąpiły z Rady LN

• 1934 - do Rady LN przyjęto Związek Sowiecki

• 1937 - z Rady LN wystąpiły Włochy za agresje na Abisynię

• 1939 - LN wywaliła Związek Sowiecki za atak na Finlandię

Wniosek - permanentnymi członkami stałymi byli faktycznie tylko WB i Francja.

Periodyzacja dziejów Ligii Narodów 1915 - od Ligi Tafta do rozpoczęcia obrad konferencji paryskiej (etap prehistoryczny, narodzin) 1920 - wejście w życie paktu (rozpoczęcie egzystencji Ligii) 1926 - przystąpienie do LN Niemiec (przekształcenie organizacje zwycięzców w organizacje powszechną z udziałem dawnych państw wrogich) 1926 - 1930/32/33 (niepewna data końcowa zależna od przyjętego wydarzenia) - okres złotego wieku LN 1930-35 - okres powolnego rozkładu powagi systemu ligowego 1935-39 - system ligowy był właściwie martwy 1940-46 - okres śmierci klinicznej - LN formalnie istniała, ale była zawieszona 1946 - LN formalnie rozwiązana, a jej aktywa zostały przejęte przez ONZ Możliwe że jednak chodziło o rok 1925 - wtedy doszło do incydentu w mieście Deniudeprid(??) (mała miejscowość na granicy bułgarsko-greckiej). Był to incydent na Bałkanach, który zaniepokoił mocarstwa zachodnioeuropejskie - Liga skutecznie zareagowała i zażegnała konflikt między Bułgarią a Grecją. 11 grudnia 1932 - uznanie prawa Niemiec do równouprawnienia zbrojeń - podjęte poza zgromadzeniem ligowym. LN nie wykazywała skuteczności przy kolejnych agresjach wielkich mocarstw w odróżnieniu od tego drobnego incydentu między Bułgarią i Grecją, brak skuteczności wykazała też Komisja Wiltona(???) która kilka miesięcy płynęła żeby sprawdzić czy z Mandżurii jest wojna. Wniosek - Liga jako gwarant bezpieczeństwa okazała się nieskuteczna. Zostało to potwierdzone w Abisynii w 35 roku o czym zdecydowali Francuzi i Brytyjczycy. Nie umieli podjąć decyzji co do priorytetów. Albo należało dążyć do ocalenia Abisynii, nałożyć sankcje na Włochy i zachować prestiż LN, albo utrzymać Włochy w obozie antyniemieckim i zrezygnować z sankcji. Wybrali rozwiązanie pośrednie uzyskując najgorszy z możliwych efektów - zrażono do siebie Włochy i nie ocalono Abisynii. Strata Abisynii była końcem prestiżu i zaufania LN.

Istotą systemu ligowego był artykuł 16 Paktu LN, który zabraniał członkom Ligii wszczynania wojen między sobą bez wyczerpania procedury arbitrażowej. Postępowanie arbitrażowe mogło się toczyć palbo przed Radą Ligi Narodów albo przed Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze. Rada miała 6 miesięcy na rozstrzygnięcie, a Trybunał 3 miesiące. Każde państwo w czasie 14 dni od momentu przedłożenia wniosku o rozpatrzenie Radzie Ligi Narodów mogło zażądać jego rozpatrzenia także przez Zgromadzenie Ligi Narodów. Liga Narodów jedynie odkładała wojnę o 9 miesięcy, bo tyle trwały wszystkie wymagane procedury.

Na mocy artykułu 16 każde państwo które odmówiło poddania się procedurze, lub odmówiło uznania wyniku arbitrażowego była uznana za agresora. Rada LN zastanawiała się jakie to powinny być sankcje - ekonomiczne a może nawet militarne? Tak czy inaczej do sankcji militarnych nigdy nie doszło.

Kompetencje Rady LN i Zgromadzenia LN nie były jasno rozdzielone. Zarówno Rada jak i Zgromadzenia mogła decydować o kwestiach arbitrażowych sporów międzynarodowych, natomiast tylko Zgromadzenie LN przyjmowało nowych członków i uchwalało budżet. Każde państwo miało prawo wystąpić z LN z dwuletnim okresem wypowiedzenia paktu. Jednak Japonia i Niemcy wystąpili bez dwuletniego okresu wypowiedzenia.

Organem administracyjnym był Sekretariat Ligi Narodów, w ciągu panowania Sekretariat LN miał trzech sekretarzy generalnych:

• James Eric Drummond (Wielka Brytania) (1920-1933)

• Joseph Avenol (Francja) (1933-1940)

• Seán Lester (Irlandia) (1940-1946)

Zadaniem Sekretariatu LN była obsługa administracyjna pozostałych instytucji ligowych, prowadził korespondencje, był miejscem rejestracji wszelkich porozumień międzynarodowych, w ramach systemu ligowego zniesiono tajną dyplomacie. Państwa musiały rejestrować wszelkie międzynarodowe układy w Sekretariacie LN, inaczej nie mogły w postępowaniu arbitrażowym powoływać się na zobowiązania wynikające z tych paktów.

Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze był organem sądowniczym, a Międzynarodowa Organizacja Pracy zajmowała się obniżaniem napięć społecznych poprzez rozbudowę ustawodawstwa pracy i ochrony socjalnej pracowników żeby tego rodzaju konflikty łagodzić.

System mandatowy LN

Po zwycięskiej wojnie podzielono między siebie terytoria dawnych wrogów:

Mandaty typu A - obszary oderwane od Imperium Osmańskiego uznane za tereny o najwyższym poziomie cywilizacyjnym, które wymagają tylko delikatnej kurateli, np.

• Liban Syria - mandaty francuskie

• Irak, Transjordania i Palestyna - mandaty brytyjskie

Mandaty typu B - obszary gdzie poziom cywilizacyjny uznano za niższy, ale rokujący na awans

• Dawne kolonie niemieckie w Afryce (np. Kamerun, Tanganika) podzielone przez WB i Francje

Mandaty typu C - panował tam niski poziom cywilizacyjny np.

• niemiecka Afryka płd - zach czyli dzisiejsza Namibia, została powierzona jako obszar mandatowy unii południowo-afrykańskiej (ówczesnemu dominium brytyjskiemu)

• dawne posiadłości niemieckie na wyspach na Pacyfiku

Na terytoriach mandatowych typu B mandatariusz nie miał prawa utrzymywać baz instalacji wojskowych innych niż dla celów policyjnych. Głównym zadaniem mandatariuszy była dbałość o awans cywilizacyjny, zapobieganie wojnom międzyplemiennym, rozwój infrastruktury, oświaty, higieny, poziomu zdrowia - takie były zalecenia LN. Mandatariusze mieli obowiązek składania sprawozdań z wykonywania mandatów, ale tego obowiązku nigdy nie wykonywali.

System ochrony mniejszości LN

Został stworzony w związku z Polską. Pierwowzorem podstawy prawnej był traktat z 28 czerwca 1919 roku (Mały Traktat Wersalski) podpisany między Polską i głównymi mocarstwami sprzymierzonymi. Został on narzucony wszystkim państwom które powstały po I WŚ, a które wcześniej nie istniały, oraz tym które zostały w istotnym stopniu powiększone np. Rumunia i Królestwo Serbów Chorwatów i Słoweńców, oraz wszystkim państwom pokonanym w I WŚ z wyjątkiem Niemiec (Austria, Węgry, Bułgaria i Turcja, która jednak obaliła to postanowienie na drodze wojskowej).

Polska, Rumunia, Czechosłowacja oraz Królestwo Serbów Chorwatów i Słoweńców podpisały traktat wzorowany na układzie mocarstw z Polską, natomiast państwa bałtyckie (Finlandia Litwa Łotwa Estonia) oraz Albania złożyły jednostronną deklaracje przystąpienia do tej procedury.

Sam pomysł był wynikiem akcji lobbingowej dosyć wpływowych grup żydowskich. 22 listopada Lwów zajęło wojsko polskie. W trakcie walk powstała milicja żydowska która ogłosiła neutralność i której głównym zadaniem było pilnowanie sklepów. Wśród walczących po obu stronach znaleźli się kryminaliści którzy okradali sklepy, w związku z tym ta milicja uznana została za obrońców Lwowa i sprzymierzeńców Ukraińców, a tak naprawdę bronili oni jedynie sklepów przed rabunkami. W momencie zajęcia miasta doszło do pogromu ludności żydowskiej.

W samym traktacie nie padły słowa „mniejszość narodowa”. Użyto sformułowania „mniejszość rasy, języka lub wyznania”. Napięcia na tle mniejszościowym w Europie były bardzo poważne. Istniało wiele rodzajów mniejszości, ale Żurek nie miał już czasu ich opisywać, tylko je wymienił:

• historyczne i niehistoryczne

• terytorialne i rozproszone (Żydzi, Cyganie)

• pogranicza (posiadające państwa narodowe tuż za granicą)

• nie posiadające danego państwa

System ochrony ligowej nie był systemem powszechnym. Nie obowiązywał wszystkich członków, co było jego podstawową wadą. Nie objęto nim największego mocarstwa pokonanego czyli Niemiec, które związane były z systemem jedynie poprzez konwencje górnośląską (polsko-niemiecką), której postanowienia dotyczyły jedynie terytoriów Górnego Śląska. Niemcy w Polsce cieszyli się ochroną systemu ligowego na całym terytorium Polski, natomiast mniejszości polska w Niemczech tylko na Górnym Śląsku. Polska stała się głównym klientem LN w zakresie systemu mniejszościowego, mimo iż lobby żydowskie było w tych kwestiach istotne, to jednak nigdy nie wystąpiło przeciwko Polsce. Niemcy przez cały okres Republiki Weimarskiej zarzucali Polsce łamanie praw mniejszości. Procedura ligowa w zakresie praw mniejszościowy przewidywała możliwość zawiadomienia Rady LN przez każdego członka LN bądź nawet osobę prywatną o zaistnieniu bądź niebezpieczeństwie zaistnienia złamania zobowiązań mniejszościowych. Petycja na ten temat była rozpatrywana przez Sekretariat LN, nie mogła zawierać obraźliwych sformułowań i nie mogła domagać się zerwania związków mniejszości z państwem osiedlenia. Potem rozpatrywano petycje merytorycznie, w tym celu powoływano komitet trzech złożony z trzech przedstawicie stałych członków Rady Ligi Narodów. W trójce nie mógł zasiadać przedstawiciel państwa którego ludność dominująca jest tożsama z mniejszością skarżąca, nie może też zasiadać przedstawiciel państwa sąsiadującego z państwem oskarżanym. Państwo oskarżane miało prawo w ciągu 3 miesięcy przedstawić własne uwagi do oskarżenia, i na podstawie decyzji komitetu trzech podejmował decyzje o zasadności skargi lub tez ją odrzucał. Zalecał działania które miały doprowadzić do uzdrowienia sytuacji. Ów system miał zapewnić bezstronność, co jednak było trudne w warunkach gry międzynarodowej.

W 1934 w związku z perspektywą przystąpienia do LN ZSRR, minister Beck(???) złożył deklaracje o zawieszeniu przez RP współdziałania z organami LN w ramach kontroli nad wykonywaniem zobowiązań przyjętych w ramach traktatu mniejszościowego. Nie można jednak powiedzieć że polska wypowiedziała traktat mniejszościowy. Został on zawieszony do czasu generalizacji systemu ze względu na roszady w składzie LN (odejście Niemiec, wejście ZSRR).

Ostatnie „ciekawa” kwestia: Fridtjöf Nansen - polarnik i badacz norweski, działacz LN. Z jego inicjatywy stworzony został tak zwany „paszport nansenowski” przeznaczony dla bezpaństwowców.

Liga Narodów zajmowała się też takimi sprawami jak: zwalczanie handlu niewolnikami, kobietami, dziećmi, podnoszeniem kultury zdrowotnej. Wielkim sukcesem w zakresie ochrony praw mniejszości jest autonomia Wysp Alandzkich na Bałtyku - jest to szwedzka autonomia w ramach Finlandii stworzona za czasów systemu LN.

W ramach przygotowań do egzaminu: okoliczności narodzin, periodyzacja, struktura ligi, ciała ligi, rozbieżności anglosasko-francuskie, przedstawienie systemu mandatowego i ochrony mniejszości.

6

---