MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Ewa Figura
Rozpoznawanie nitek 311[34].O1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Eugenia Popławska
mgr inż. Janina Zielińska
Opracowanie redakcyjne:
Marcin Olifirowicz
Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski
Korekta:
Małgorzata Niezgoda
Iwona Nitek
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[34].O1.03
Rozpoznawanie nitek zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu Technik
technologii odzieży.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
 SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Klasyfikacja nitek 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Zasady wytwarzania przędzy 9
4.2.1. Materiał nauczania 9
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 13
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.2.4. Sprawdzian postępów 14
4.3. Właściwości i charakterystyka nitek tkackich i dziewiarskich 15
4.3.1. Materiał nauczania 15
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.3.3. Ćwiczenia 19
4.3.4. Sprawdzian postępów 21
4.4. Nici szwalne  charakterystyka i właściwości 22
4.4.1. Materiał nauczania 22
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.4.3. Ćwiczenia 23
4.4.4. Sprawdzian postępów 24
4.5. Metody badania nitek 24
4.5.1. Materiał nauczania 24
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.5.3. Ćwiczenia 38
4.5.4. Sprawdzian postępów 40
5. Sprawdzian osiągnięć 41
7. Literatura 45
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o klasyfikacji nitek, zasadach ich
wytwarzania, właściwościach i metodach badań.
Poradnik ten zawiera:
 wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
 cele kształcenia tej jednostki modułowej,
 materiał nauczania, który umożliwia Ci samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów,
 ćwiczenia, które umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,
 sprawdzian postępów.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące klasyfikacji nitek, zasad
wytwarzania przędzy, właściwości i charakterystyczne cechy nici tkackich oraz metody
i sposób wykonywania badań i obliczeń.
Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się przed przystąpieniem do
zgłębiania wiadomości z materiału nauczania poznając w ten sposób wymagania wynikające
z potrzeb zawodu, a po zapoznaniu się ze wskazanymi treściami, odpowiadając na te pytania
sprawdzisz stan gotowości do wykonania ćwiczeń.
Kolejnym etapem będzie wykonanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie
i utrwalenie informacji o poznanych materiałach.
Po wykonaniu ćwiczeń, sprawdz
poziom swoich postępów. Przeczytaj pytania
i odpowiedz na nie wstawiajÄ…c X w odpowiednie miejsce. Odpowiedz
NIE wskazuje luki
w Twojej wiedzy. Oznacza to powrót do treści, które nie są dostatecznie opanowane.
W rozdziale 5 poradnika znajdują się przykładowe zadania testowe, które zawierają:
 instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzaniu sprawdzianu,
 przykładową kartę odpowiedzi.
Będzie to dla Ciebie trening przed sprawdzianem zapowiedzianym przez nauczyciela.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazanÄ… literaturÄ™.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowniach materiałoznawstwa musisz przestrzegać regulaminów,
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających
z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Moduł 311[34].O1
Podstawy włókiennictwa
311[34].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska
311[34].O1.02
311[34].O1.03
Rozpoznawanie surowców
Rozpoznawanie nitek
włókienniczych
311[34].O1.04
Wykonywanie pomiarów
311[34].O1.05
Określanie parametrów struktury tkanin
i dzianin
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
 określić zagrożenia związane z wykonywaną pracą,
 zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas użytkowania narzędzi,
 przewidzieć konsekwencje wynikające z naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny,
 odczytywać instrukcje.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 sklasyfikować rodzaje nitek,
 określić sposoby wytwarzania przędzy,
 scharakteryzować metody przędzenia włókien,
 określić właściwości włókien,
 określić właściwości nitek,
 określić wpływ sposobu przędzenia na właściwości nitek,
 określić sposoby wyznaczania grubości nitek,
 wyznaczyć masę liniową nitek w texach,
 wyznaczyć kierunek skrętu nitek,
 wyznaczyć liczbę skrętu nitek,
 wyznaczyć wytrzymałość i wydłużenie nitki,
 scharakteryzować właściwości nitek tkackich i dziewiarskich.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Klasyfikacja nitek
4.1.1. Materiał nauczania
Wiadomości ogólne o nitkach
Nitka (definicja według PN-92/P-01738) jest to wyrób włókienniczy charakteryzujący
się bardzo dużą długością i stosunkowo małym przekrojem poprzecznym, składający się
z włókien odcinkowych lub filamentów skręconych ze sobą lub nieskręconych.
Przędza  powstaje w wyniku mechanicznego skręcania włókien odcinkowych.
Jedwab  nitka filamentowa produkowana przez gÄ…siennicÄ™ jedwabnika.
Nitka z włókien ciągłych- otrzymywana fabrycznie z masy przędzalniczej lub z większej
liczby filamentów skręconych lub nieskręcona.
Nitka z włókien ciągłych wielowłóknowa  nitka filamentowa składająca się z kliku
filamentów skręconych lub nieskręconych ze sobą.
Nitka z włókien ciągłych jednowłóknowa  nitka składająca się z jednego filamentu.
Nitka łączona  składa się z dwóch lub większej liczby nitek niepołączonych ze sobą
przez skręcanie.
Nitki wielokrotne  to nazwa nitek powstałych przez skręcenie kilku nitek ze sobą.
Dzianina (według PN-92/P01714)  to płaski wyrób włókienniczy wytwarzany
w procesie dziania z jednej lub z wielu nitek przez formowanie i wzajemne Å‚Ä…czenie oczek. Ze
względu na sposób wykonania rozróżnia się dzianiny rządkowe i kolumienkowe, czyli
osnowowe.
Tkanina  płaski wyrób włókienniczy wytwarzany w procesie tkania, w którym odbywa
się przeplatanie nitek osnowy z nitkami wątku według ściśle określonego splotu.
Większość podstawowych materiałów odzieżowych produkowana jest z nitek.
W przeważającej ilości są to wyroby płaskie, których grubość jest bardzo mała w stosunku do
długości i szerokości.
Rys. 1. Schemat podziału nitek
y
ródło: Chyrosz M., Zembowicz -Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest nitka?
2. Jaki jest podział nitek?
3. Co to jest przędza?
4. Co to jest nitka z włókien ciągłych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozróżnianie nitek wykonanych z przędzy i nitek z włókien ciągłych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) Wybrać, co najmniej sześć próbek materiału.
2) Wyciągnąć z poszczególnych próbek nitki.
3) Określić czy nitka jest z włókien ciągłych, czy z przędzy.
4) Przykleić próbki na karcie odpowiedzi.
5) Podpisać próbki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalog próbek,
- nożyczki,
- klej,
- karta pracy,
- plansze dydaktyczne.
Ćwiczenie 2
Uzupełnij diagram
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z diagramem do uzupełnienia,
2) na podstawie informacji zawartych w materiale nauczania wypełnić diagram.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Wyposażenie stanowiska pracy:
 diagram,
 literatura,
 katalogi próbek,
 schematy.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, co to jest nitka?
2) wyjaśnić, co to jest przędza?
3) wyjaśnić, co to jest nitka z włókien ciągłych?
4) wyjaśnić, jaki jest podział nitek?
4.2. Zasady wytwarzania nitek
4.2.1. Materiał nauczania
W najdawniejszych czasach do przędzenia używano kądzieli i wrzeciona, a potem
kołowrotka. Pod koniec XVII wieku zmechanizowano sposoby przędzenia, a obecnie
przemysł włókienniczy dysponuje nowoczesnymi przędzarkami.
Tabela 1. Przyporządkowanie określonym gatunkom włókien różnych procesów przędzenia
Grupa włókien Proces przędzenia Rodzaj włókna Długość włókna
WeÅ‚na PrzÄ™dzenie zgrzebne WeÅ‚na i włókna chemiczne 18 ÷60 mm
PrzÄ™dzenie półczesankowe weÅ‚nopodobne 60÷ 120 mm
Przędzenie czesankowe
BaweÅ‚na PrzÄ™dzenie dwucylindrowe BaweÅ‚na i włókna 10÷20 mm
(podobne do zgrzebnego) chemiczne
Przędzenie trójcylindrowe bawełnopodobne
PrzÄ™dzenie rotorowe 20÷50 mm
Przede wszystkim baweÅ‚na 10÷100 mm
Włókna łodygowe Przędzenie lnu Len Do 1000 mm
Przędzenie konopi Konopie
Przędzenie juty Juta
Jedwab Przędzenie jedwabiu Jedwab Do 250 mm
szapowego
Przędzenie burety Do 60 mm
Włókna chemiczne Przędzenie konwerterowe Włokna chemiczne Włókna ciągłe
ciągłe Przedzęnie bezpośrednie
y
ródło: Samek P.: Krawiectwo. Materiałoznawstwo. WSiP, Warszawa 1999.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Systemy przędzenia
Przędzenie zgrzebne
Według zasady zgrzebnego procesu przędzenia można prząść niemal wszystkie włókna
przędliwe. Wypraną i podzieloną surową wełnę, wełnę wtórną lub inne włókna dostarcza się
do przędzalni w postaci sprasowanych bel. Surowiec warstwowo ściąga się z beli i poddaje
spulchnianiu i mieszaniu. Dalsze rozluz
nianie połączone z oczyszczaniem włókien odbywa
siÄ™ na rozluz
niarce i trzeparce. Uformowany zwój poddaje się dalszej obróbce na maszynie
zwanej zgrzeblarką. Celem zgrzeblenia jest rozdzielenie pęczków na pojedyncze włókna,
wymieszanie, usunięcie zanieczyszczeń, równoległe ułożenie włókien. Efekt zgrzeblenia
uzyskuje się w wyniku działania dwóch przesuwających się w przeciwnych kierunkach
powierzchni pokrytych zgrzebłami, między którymi przechodzi obrabiany surowiec.
Następuje pocienianie pokładu włókien oraz rozdzielenie zgrupowanych włókien w pęczkach
na pojedyncze włókienka. W ten sposób na powierzchni bębna zgrzeblarki jest formowane
runo składające się z cienkiej warstwy w miarę równolegle ułożonych włókien. Otrzymana ze
zgrzeblarki taśma jest niejednolita pod względem grubości, w tym celu poddaje się włókna
rozciÄ…ganiu z jednoczesnym pocienianiem na rozciÄ…garce. W wyniku tego procesu otrzymuje
się jedną taśmę mocno pocienioną z jednoczesnym wyprostowaniem i równoległym
ułożeniem włókien.
Przędzenie wstępne odbywa się na niedoprzędzarkach, na których taśma z rozciągarek
jest poddawana stałemu i stopniowemu pocienianiu z jednoczesnym nadaniem lekkiego
skrętu, który jest konieczny do wzmocnienia coraz cieńszej taśmy. Otrzymany niedoprzęd
musi być rozciągnięty do żądanej grubości i wzmocniony skrętem. Proces ten odbywa się na
przędzarkach.
Przędzenie czesankowe
W celu otrzymania gładkiej, równomiernej przędzy czesankowej, dłuższe włókna wełny
powinno się prząść w procesie przędzenia czesankowego.
System czesankowy  przebiega podobnie do systemu zgrzebnego z tą różnicą, że po
zgrzebleniu wprowadza się dodatkowy etap  czesanie, w którym z taśmy usuwa się
połamane podczas zgrzeblenia włókna. Czesanie odbywa się po połączeniu taśm ze
zgrzeblarek na łączarkach taśm i wyrównaniu ich na rozciągarkach. Wyczesany produkt
w postaci taśm z czesarek przechodzi na rozciągarki, niedoprzędzarki i przędzarki.
Otrzymana przędza czesankowa jest dzięki wielokrotnemu dwojeniu i rozciąganiu oraz
wyczesaniu krótkich włókien szczególnie gładka i miękka.
Przędzenie rotorowe
Często stosowanym procesem jest przędzenie rotorowe. W procesie tym pomija się
przędzenie wstępne. Poza tym wydajność produkcji tym sposobem jest siedmiokrotnie
wyższa niż przy przędzeniu na przędzarce obrączkowej.
Dostarczona do przędzarki rotorowej taśma jest rozwłókniana na włókna i czyszczona
z krótkich włókien. W wirniku, pod wpływem działania siły odśrodkowej, tworzy się
pierścień włókien. Wolny koniec utworzonej poprzednio i wprowadzonej do wirnika nitki
wplata się w pierścień włókien i wyciąga go z obracającego się z dużą prędkością wirnika.
Z tego względu przędzenie rotorowe nazywa się procesem wolnokońcówkowym.
Przędza rotorowa jest inaczej zbudowana niż przędza powstająca na przędzące
obrÄ…czkowej.
Włókna, z których składa się ta przędza nie są tak uporządkowane i dlatego ma ona
mniejsza wytrzymałość w porównaniu z przędzą otrzymaną z przędzarki obrączkowej.
Przędze rotorowe nie mogą być tak cienkie jak te z przędzarki obrączkowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Przędzenie jedwabiu
Przędzenie szapowe
Nie dające się rozmotać kokony i odpadki powstające przy otrzymywaniu przędzy sortuje
się, płucze, odserycynowuje i przędzie w procesie podobnym do procesu przędzenia
czesankowego, otrzymując wysokiej jakości przędzę (jedwab szapowy).
Przędzenie buretowe
Odpadki z procesu przędzenia szapowego oraz w niewielkim stopniu rozwłóknione
szmaty jedwabne przedzie się w procesie podobnym do procesu przędzenia zgrzebnego,
uzyskując grubą niejednorodną przędzę (buretę).
Przędzenie włókien chemicznych
Włókna chemiczne można prząść w skróconym procesie przędzenia, gdyż można
pominąć czynności przygotowawcze, jak rozdzielanie włókien i czyszczenie.
Przędzenie konwerterowe
Do konwertera podawana jest taśma włókien ciągłych, tak zwany kablel. W konwerterze
włókna są rozrywane i przemieszczane równolegle względem siebie, a następnie
karbikowane. Po wyjściu z konwertera taśma włókien odcinkowych jest rozciągana
(pocieniana), kierowana następnie na niedoprzędzarkę, a końcu do przędzenia właściwego. Ta
metoda przędzenia eliminuje operacje zgrzeblenia i czesania, a tym samym pozwala na
znaczną obniżkę kosztów.
Przędzenie bezwrzecionowe
Przędzarka jest zasilana taśmą podawaną bezpośrednio z rozciągarki. Pomija się etap
tworzenia niedoprzędu. W zależności od sposobu nadawania skrętu wolnemu końcowi
formowanej przędzy, metody przędzenia bezwrzecionowego można podzielić na:
mechaniczne, pneumatyczno-mechaniczne, pneumatyczne, hydrauliczne, elektrostatyczne.
Przędze wytwarzane tą metodą mają inna strukturę niż przędze otrzymywane
tradycyjnymi metodami, w związku z tym ich właściwości pod wieloma względami również
się różnią (mają mniejszą wytrzymałość, ale bardziej wyrównaną powierzchnię).
Otrzymywane tą metodą przędze to przede wszystkim przędze grube.
Przędzenie włókien łodygowych
Czesany len lub konopie formuje się w taśmę na nakładarce. Taśmę tę ujednolica się na
rozciągarce grzebieniowej przez dwojenie i rozciąganie. Następnie na niedoprzędzarce tworzy
się lekko skręcony niedoprzęd, który przędzie się na przędzarce właściwej, na sucho lub
mokro.
Na sucho przędzie się przędzę grubą i średniej grubości, ponieważ niemożliwe jest
intensywne rozciąganie niedoprzędu ze względu na zawartość we włóknach substancji
kleistej.
W procesie przędzenia na mokro włókna moczy się w gorącej wodzie. Dzięki temu
zostaje zmiękczona i usunięta substancja kleista i niedoprzęd może być rozciągnięty do
postaci cienkiej przędzy.
Przędzenie teksturowane
W wyniku teksturowania następuje zmiana układu elementarnych włókien ciągłych,
powstają wolne przestrzenie, a zawarte w nich powietrze zwiększa właściwości higieniczne
wyrobów. Nitki uzyskują:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
 większą grubość i puszystość,
 większą rozciągliwość i elastyczność,
 matowość,
 dobrą izolacyjność dzięki większej porowatości,
 większą przepuszczalność powietrza i lepszą higroskopijność,
 miękkość i przyjemny dotyk.
Sposoby teksturowania
Kędzierzawienie metodą fałszywego skrętu
Nitkę przepuszcza się przez zbiornik z ciepłym powietrzem. Na końcu zbiornika jest
umieszczone urządzenie skręcające, które nadaje nitce określoną liczbę skrętów. Podgrzanie
i ochłodzenie utrwala skręt. Następnie nitkę odkręca się, a skędzierzawienie pozostaje. Zabieg
ten jest najtańszy i często stosowany.
Kędzierzawienie w strumieniu powietrza
Nitkę przeprowadza się przed dyszą nadmuchującą zimne, a rzadziej ciepłe powietrze lub
parę. Termoplastyczne włókna skręcają się, w wyniku czego powstaje puszysta,
skędzierzawiona nitka z pętelkami.
Kędzierzawienie metodą zgniatania
NitkÄ™ zgniata siÄ™ w podgrzanej komorze. Zygzakowate zagniecenia nie znikajÄ… po
oziębieniu. Dzięki zagnieceniom nitka staje się znacznie grubsza.
Kędzierzawienie metodą dzianie  prucie
Na maszynie dziewiarskiej  szydełkarce wytwarza się dzianinę workową. Następnie
poddaje się ja działaniu wysokiej temperatury, a na końcu oziębia i pruje.
Kształt oczek pozostaje niezmieniony, dzięki czemu powstaje bardzo elastyczna nitka,
podobna do nitki boucle.
Rodzaje nitek teksturowanych
Niezależnie od sposobu, w jaki powstają nitki teksturowane dzieli się je na nitki
elastyczne i puszyste.
Nitki elastyczne są bardzo elastyczne o wydłużeniu od 150 do 300% oraz jedwabie
setowe o zmniejszonej elastycznoÅ›ci i wydÅ‚użeniu zredukowanym do 35 ÷ 40%.
Nitki puszyste to grube, średnio rozciągliwe nitki o małym wydłużeniu oraz bardzo
puszyste w przeciwieństwie do puszystych; ich powierzchnia jest bardzo porowata. Nitki te
produkuje się najczęściej z włókien poliakrylonitrylowych. Podczas przędzenia miesza się ze
sobą włókna o różnym stopniu kurczliwości. W czasie ogrzewania końcowego, część włókien
kurczy się, a część niekurczliwa nadaje nitce puszystość.
Nitek teksturowanych używa się do produkcji pończoch, rajstop, strojów pływackich,
odzieży sportowej, okryć wierzchnich, bielizny, wykładzin, nici do szycia i obrębiania
materiałów elastycznych.
Wyroby z nitek teksturowanych łatwo dopasowywują się do ciała, co pozwala
kilkakrotnie zmniejszyć liczbę rozmiarów, na przykład pończoch, bielizny. Teksturowaniu
poddawane jest głównie ciągłe włókno poliamidowe i poliestrowe.
W Polsce produkowane sÄ… Elastil i Elastor. Ich odpowiednikiem zagranicznym jest
Helanco. Nitki puszyste z włókien poliamidowych noszą nazwy Modylon
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
i Lanastil, a poliestrowych Bistor. Ich odpowiednikiem sÄ… Ban-lon oraz Crimplene. Nitki
pętelkowe produkowane w Polsce noszą nazwę Stiwlan (PA) oraz Toriwlan (PES).
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są etapy przędzenia włókien odcinkowych?
2. Na jakich maszynach wykonuje się poszczególne operacje związane z wytwarzaniem
przędzy?
3. Co to jest runo?
4. Co to jest niedoprzęd?
5. Od czego zależy przebieg poszczególnych procesów związanych z przędzeniem?
6. Jakie znasz systemy przędzenia?
7. Jakie włókna przerabia się systemem zgrzebnym a jakie czesankowym?
8. Czym charakteryzuje się przędza zgrzebna i czesankowa?
9. Jakie przędze wytworzone są sposobem skróconego przędzenia?
10. Czym charakteryzujÄ… siÄ™ nitki elastyczne?
11. Czym charakteryzujÄ… siÄ™ nitki puszyste?
12. Wymień nazwy handlowe nitek teksturowanych produkowanych w Polsce?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozróżnianie tkanin wykonanych z przędzy zgrzebnej i czesankowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) ze zbioru próbek wybrać próbki do ćwiczenia,
2) wyciągnąć nitki z każdej z próbek,
3) porównać wygląd wszystkich nitek,
4) zbadać ręcznie ich wytrzymałość,
5) zaobserwować końce rozerwanych nitek,
6) dokonać podziału na nitki zgrzebne i czesankowe.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zbiór różnych próbek tkanin (wskazane próbki różnej grubości),
 plansze dydaktyczne,
 katalogi.
Ćwiczenie 2
Zastosowanie tkanin zgrzebnych, czesankowych, nitek elastycznych i puszystych
do produkcji wyrobów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1. Zapoznać się z katalogami próbek.
2. Zapoznać się z katalogami próbek wyrobów odzieżowych.
3. Wypełnić kartę pracy.
Z tkanin wykonanych z przędzy zgrzebnej wykonuje się .....................................................
Z tkanin wykonanych z przędzy czesankowej wykonuje się.................................................
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Z nitek elastycznych wykonuje siÄ™.........................................................................................
Z nitek puszystych wykonuje siÄ™ ...........................................................................................
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura,
 katalogi próbek,
 plansze dydaktyczne,
 katalogi wyrobów odzieżowych.
Ćwiczenie 3
Porównanie cech nitek teksturowanych i nieteksturowanych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wyciąć próbki pończochy stilonowej i rajstop damskich,
2) obejrzeć nitki,
3) porównać nitki,
4) zbadać ręcznie wytrzymałość próbek,
5) zapisać w karcie pracy wnioski.
Wyposażenie stanowiska:
 karta pracy,
 literatura,
 próbki pończochy stilonowej,
 próbki rajstop damskich,
 plansze dydaktyczne.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyróżnić etapy przędzenia włókien odcinkowych?
Ä„% Ä„%
2) nazwać maszyny potrzebne do wytwarzania przędzy?
Ä„% Ä„%
3) wyjaśnić pojęcia: runo, niedoprzęd?
Ä„% Ä„%
4) nazwać systemy przędzenia
Ä„% Ä„%
5) określić włókna przerabiane systemem zgrzebnym?
Ä„% Ä„%
6) scharakteryzować cechy przędzy zgrzebnej?
Ä„% Ä„%
7) wymienić przędze wytworzone sposobem skróconego
Ä„% Ä„%
przędzenia?
8) wyjaśnić, co to jest przędza rdzeniowa?
Ä„% Ä„%
9) określić cechy nitek elastycznych?
Ä„% Ä„%
10) określić cechy nitek puszystych?
Ä„% Ä„%
11) wymienić nazwy handlowe nitek teksturowanych?
Ä„% Ä„%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.3. Właściwości i charakterystyka nitek tkackich i dziewiarskich
4.3.1. Materiał nauczania
Każdy rodzaj nitek niezależnie od surowca podstawowego, odznacza się swoistymi
właściwościami zależnymi od poszczególnych elementów budowy. Głównymi wskaz
nikami
charakteryzującymi jakość nitek tkackich i dziewiarskich są:
 grubość (określony numerem),
 skręt (liczba i kierunek),
 wytrzymałość i wydłużenie,
 czystość.
Przyjmuje się, że kształt przekroju poprzecznego nitki jest kołowy, a zatem jej grubość
określa się średnicą nitki. Jednoznaczne określenie grubości nitki poprzez pomiar jej średnicy
napotyka duże trudności ze względu na włochatość nitki, łatwość odkształcania.
W związku z tym we włókiennictwie stosuje się pośredni wskaz
nik oznaczenia grubości
nitki będący wypadkową jej masy i długości, zwany numerem.
Systemy numeracji nitek
Grubość nitek ma najistotniejsze znaczenie w produkcji tkanin i dzianin i określana jest
numerem.
Poniżej podano obowiązujące systemy numeracji nitek. System Tex określania grubości jest
systemem zalecanym przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną i obowiązującym
w Polsce oparty na systemie SI, zawarty w normie PN-89/P-01706.
Tabela 2. Systemy numeracji
System numeracji
Numeracja masowa Numeracja długościowa
Podaje, jaką masę ma określony odcinek nitki Podaje, jaką długość ma nitka pojedyncza lub złożona
pojedynczej o określonej masie
Titr tex Tt Titr denier Td (den) Numer metryczny Nm Numer angielski
Masa w gramach [g] Masa w gramach [g] bawełniany Na b
Długość = 1km Długość = 9 km Masa = 1 gram [g] Masa = 1 funt
Długość w metrach (m) Długość w hankach
y
ródło: Samek P., Krawiectwo. Materiałoznawstwo. WSiP, Warszawa 1999
System Tex  jest oparty na układzie metr  gram oraz ich dziesiętnych, setnych
i tysięcznych wielokrotnościach i podwielokrotnościach. Jednostką podstawową Systemu Tex
jest 1 tex, który określa masę w gramach odcinka nitki o długości 1000 m (1 km).
m
T t =
L
m  masa odcinka nitki w gramach[g],
L  długość odcinka nitki w km.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
1g
1 tex =
1000m
1mtex (militex) = 0,001 tex,
1 dtex (decytex) = 0,1 tex,
1 ktex (kilotex) = 1000 tex.
Zapis 50 tex oznacza nitkę, której 1000 m ma masę 50 g.
Zapis 72 dtex oznacza nitkę, której 1000 m ma masę 7,2 g.
Im cieńsza nitka, tym mniejsza wartość Tt.
Masę liniową nitek wielokrotnych oznacza się przez podanie wartości liczbowej masy
liniowej pojedynczej nitki w Systemie Tex razy liczba pojedynczych nitek składowych na
przykład:
40 tex x 3,
20 tex x 3x 2
Do jedwabi stosuje siÄ™ tak zwany titr jedwabny  Td.
Td podaje masę nitki w gramach w stosunku do długości 9 km
m
Td = 9 lub Td = 9 Tt (tex)
L
Im cieńsza jest nitka, tym mniejsza jest otrzymana wartość liczbowaTd.
System numeracji długościowej  wyrażony numerem metrycznym (Nm)
L
Nm =
m
L  długość nitki w m,
m  masa nitki w g.
Numer metryczny (Nm) wyraża długość nitki o masie 1 g. Z praktycznego punktu
widzenia jest to długość odcinka włókna lub przędzy o masie 1g, wyrażona w m.
Zapis Nm 64 oznacza nitkę, której 64 metry mają masę 1g.
Zależność między Nm a Tt jest określona wzorem:
L
Nm =
m
1000
Tt =
Nm
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Sposoby skręcania nitek
Nitkom nadaje się skręt w ostatnim etapie wytwarzania, nie tylko w celu uzyskania
trwałej ich struktury, ale również zapewnienia wymaganych właściwości.
W wyniku skręcenia następuje dociskanie włókien do siebie i zwiększenie tarcia między
nimi do stopnia zapewniającego nitce określoną wytrzymałość na rozciąganie. Skręcanie
powoduje również wygładzanie powierzchni. Nitka bardzo skręcona staje się sztywna,
ziarnista, nosi nazwÄ™ krepowej.
Skręt krytyczny  to maksymalny skręt nitki, po przekroczeniu, którego traci ona
wytrzymałość. Do nitek o skręcie większym od krytycznego należy nitka krepowa,
wytwarzana zazwyczaj włókien ciągłych, na przykład wiskozowych.
Kierunki skrętu nitek:
a) S  kierunek skrętu jest zgodny z pochyleniem środkowej części litery S i oznaczany jest
literÄ… S,
b) Z  kierunek skrętu jest zgodny z pochyleniem środkowej części litery Z i oznaczany jest
literÄ… Z.
Rys. 3. Skręt przędzy a) S, b) Z
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1998
Ze względu na sposób nitkowania wyróżnia się:
Nitkę pojedynczą  tworzona jest przez przędzenie niedoprzędu lub pocienionej taśmy
schodzącej z rozciągarki. Przy rozkręcaniu rozpada się na pojedyncze włókna.
Jeżeli skręt można zlikwidować przez odkręcenie jednym ruchem ręki, to takie nitki
noszą nazwę pojedynczych, są stosowane do produkcji większości rodzajów tkanin. Mogą
być zwykłe lub ozdobne.
Nitka wielokrotna  powstaje przez gładkie lub ozdobne połączenie i skręcenie minimum
dwóch nitek w jednym zabiegu. Przy rozkręcaniu rozpada się na dwie pojedyncze nitki.
Nitka skręcona wielostopniowo  wytworzona jest przez skręcanie ze sobą nitek
wielokrotnych lub nitek pojedynczych i wielokrotnych. Przy rozkręcaniu rozpada się na nitki
pojedyncze i wielokrotne lub na nitki wielokrotne.
W porównaniu z nitką pojedynczą, nitka wielokrotna:
 jest grubsza,
 jest mocniejsza,
 ma większą równomierność grubości,
 może mieć barwne efekty.
Rodzaje nitek wielokrotnych:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
a) nitka wielokrotna zwykła (gładka) charakteryzuje się jednakowym wyglądem, strukturą
i jednakową grubością na całej długości.
b) nitka wielokrotna ozdobna (fantazyjna) jest to nitka o zamierzonej zmienności grubości,
barwy, połysku, skrętu oraz innych elementów struktury i wyglądu. Zależnie od sposobu
wykonania można otrzymać różne ich rodzaje na przykład:
 spiralne powstają przez owinięcie jednej składowej wokół drugiej, tworząc spiralę,
 skrętkowe na jej powierzchni występują odstające spiralne skrętki,
 płomykowe na jej powierzchni występują zgrubienia w kształcie płomyków,
 pętelkowe na jej powierzchni występują regularne zaokrąglone pętelki.
Rys. 4. Nitki ozdobne
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. SOP, Toruń 1998
Nitki ozdobne stosuje siÄ™ do wyrobu tkanin, dzianin i pasmanterii w celu urozmaicenia
powierzchni wyrobów określonymi efektami fakturowymi i kolorystycznymi.
Na budowę i chwyt dzianiny, jak również proces technologiczny dziania, ma wpływ skręt
przędzy, liczba skrętów na jednostkę długości i kierunek skrętu. Do produkcji dzianin stosuje
się przędzę o niskim skręcie. Liczba skrętów ma określoną jednostkę długości i powinna być
tak duża, aby zapewniała dostateczną wytrzymałość przędzy podczas dziania. W zależności
od rodzaju przędzy współczynnik skrętu ąm wynosi dla przędzy wełnianej od 50 do 90, dla
przędzy bawełnianej od 90 do 120. Nadmierny skręt przędzy może być przyczyną
powstawania błędów w dzianinie, jak nierównomierne oczka.
Wytrzymałość nitki na rozciąganie
Wytrzymałość nitki na rozciąganie określa się w cN/ tex. Określanie wytrzymałości nitki
na rozciąganie przeprowadza się na podstawie zrywów pojedynczych odcinków nitki na
przyrządach zwanych zrywarkami Miarą wytrzymałości nitek jest wartość siły, pod
działaniem, której badana nitka ulega zerwaniu. Nitka poddana badaniu na rozerwanie ulega
wydłużeniu.
Wytrzymałość i wydłużenie nitek zależą od następujących czynników:
 użytego surowca do wyrobu nitek,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
 liczby i grubości elementarnych włókienek przekroju,
 liczby skrętów.
Nitka podczas wytwarzania dzianiny podlega zmiennym napięciom i dlatego musi mieć
dostateczną wytrzymałość. Nitka o niskiej wytrzymałości zrywa się w chwili formowania
oczek i w dzianinie powstajÄ… dziury.
Nierównomierność
W wyniku pomiaru średnich wartości numeru, skrętu i wytrzymałości nitek wyznacza się
stopień ich nierównomierności, który charakteryzuje w procentach odchylenie od wartości
średniej. Większą równomierność mają nitki wytwarzane z włókien chemicznych ciągłych.
Znaczny wpływ na jakość nitek mają zanieczyszczenia i błędy. Do błędów zaliczamy
pęczki, zgrubienia, przewężenia, krakery, nieprawidłowe węzły, nie związane końce nitek,
występujące zabrudzenia. Wszystkie te błędy mają wpływ na prawidłowość procesów
wytwarzania i jakość produkcji.
Przy wytwarzaniu dzianin na szydełkarkach płaskich jest wskazane zasilanie igieł więcej
niż jedną nitką, daje to lepszą równomierność wypełniania dzianiny oraz pozwala zmniejszyć
liczbę i rozmiary błędów.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:
1. Co to jest: masa liniowa nitek, 1 tex?
2. Co oznacza zapis: 20 tex?
3. Jakim wzorem wyrażamy system numeracji długościowej?
4. Na czym polega skręcanie nitek?
5. Jakie są kierunki skrętu nitek?
6. Czym różni się nitka pojedyncza od wielokrotnej?
7. Jaki sÄ… rodzaje nitek wielokrotnych?
4.3.3.Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozróżnianie sposobów skręcania nitek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1. Wybrać próbki różnych tkanin i dzianin.
2. Wyciągnąć nitki z tkaniny i dzianiny.
3. Określić budowę nitek.
4. Nazwać rodzaje nitek.
5. Wkleić próbki tkaniny i dzianiny oraz wyciągnięte z nich nitki.
6. Podpisać próbki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 nożyczki,
 klej,
 karta pracy,
 próbki tkanin i dzianin,
 plansze dydaktyczne,
 katalogi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Ćwiczenie 2
Rozpoznawanie kierunku skrętu nitek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać próbki tkanin i dzianin,
2) wyciągnąć kilka nitek z próbek,
3) wyznaczyć kierunek skrętu,
4) przykleić próbkę,
5) podpisać kierunek skrętu odpowiednią literką.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 próbki tkanin i dzianin,
 klej,
 nożyczki,
 karta pracy,
 plansze dydaktyczne,
Ćwiczenie 3
Rozpoznawanie wyrobów włókienniczych wytworzonych z nitek wielokrotnych
ozdobnych. Opisz wygląd tych próbek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) ze zbioru próbek wybrać próbki wytworzone z nitek wielokrotnych ozdobnych,
2) wyciągnąć kilka nitek z próbek,
3) dokładnie obejrzeć próbkę i wyciągnięte nitki,
4) opisać wygląd próbek,
5) określić rodzaj nitki ozdobnej.
Wyposażenie stanowiska:
 zbiór próbek,
 klej,
 nożyczki,
 karta pracy,
 katalog próbek,
 plansze dydaktyczne.
Ćwiczenie 4
Wyjaśnij znaczenie zapisów:
30 tex, 50 dtex, Nm 65, 25 tex x 2
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1. Na podstawie zdobytych wiadomości, wyjaśnić znaczenie zapisów:
30 tex& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
50 dtex& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Nm 65& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
25 tex x 2& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...&
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Wyposażenie stanowiska pracy:
 schematy z wzorami,
 literatura,
 plansze dydaktyczne,
 arkusz ćwiczeniowy.
Ćwiczenie 5
Oblicz Tt przędzy o długości 70 m i masie 2g.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) znać wzór na Tt,
2) wypisać wartości dane: m i l,
3) wstawić dane do wzoru,
4) przeprowadzić obliczenia i podać wynik.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 schematy ze wzorami,
 literatura,
 plansze,
 arkusz ćwiczeniowy.
Ćwiczenie 6
Porównywanie cech nitek tkackich i dziewiarskich wykonanych z tego samego surowca.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać próbki tkanin i dzianin,
2) wyciągnąć nitki z tkaniny i dzianiny,
3) obejrzeć nitki przy pomocy lupy,
4) porównać wygląd nitek,
5) zapisać spostrzeżenia,
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura,
 plansze dydaktyczne,
 arkusz ćwiczeniowy,
 lupa,
 próbki tkanin i dzianin wykonanych z tego samego surowca.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) odróżnić i nazwać rodzaj skrętu nitek?
2) odróżnić i nazwać rodzaje nitek wielokrotnych?
3) wyjaśnić, na czym polega skręcanie nitek?
4) wyjaśnić znaczenie zapisów: tex, Td,Tt, Nm?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.4. Nici szwalne  charakterystyka i właściwości
4.4.1 Materiał nauczania
Nici stosowane do zszywania poszczególnych elementów odzieży ze sobą, elementów
skórzanych i innych określamy nazwą nici szwalnych. Są one produkowane w włókien
odcinkowych i ciągłych, pochodzenia naturalnego bądz
chemicznego. W zależności od
przeznaczenia mają własne nazwy klasyfikacyjne: chirurgiczne, krawieckie, rymarskie,
szewskie. Nici szwalne sÄ… charakteryzowane tymi samymi wskaz
nikami, co nici o innym
przeznaczeniu, czyli wytrzymałością na rozciąganie i wydłużeniem przy zerwaniu. Oprócz
tych wskaz
ników stosowane są uzupełniające: szwalność, rodzaj i zawartość preparacji czy
odporność na zapalanie.
Ze względu na budowę nici oraz rodzaj surowców użytych do ich produkcji nici szwalne
dzieli się następująco:
1. Nici z włókien ciętych:
a) nici z włókien naturalnych:
 z jedwabiu naturalnego,
 bawełniane,
 z włókien łykowych;
b) nici z włókien chemicznych:
 nici produkowane systemem bawełniarskim,
 nici z włókien ciągłych
2. Nici rdzeniowe:
 nici z włókien naturalnych i chemicznych,
 nici z włókien poliestrowych (rdzeń) i bawełnianych (oplot).
3. Nici multiflamentowe
a) nici z jedwabiu naturalnego,
b) nici z włókien chemicznych:
 jednoskładnikowe (poliamidowe, poliestrowe, teksturowane),
 dwuskładnikowe.
4. Nici monofilamentowe:
 poliamidowe,
 poliestrowe.
Największe zastosowanie mają nici bawełniane i przędzione systemem bawełniarskim,
nici z rdzeniem poliestrowym w oplocie bawełnianym oraz polamidowe i poliestrowe,
mono- i multifilamentowe. Zakresy grubości nici są dość szerokie i wynoszą na przykład dla
nici bawełnianych od 30 do 90 tex, a dla nici chemicznych od 7 do 94 tex.
Podczas procesu szycia, bez względu na rodzaj ściegu, nitka szwalna jest poddawana
naprężeniom statycznym i dynamicznym. Siły te osiągają najwyższą wartość w trakcie
zaciągania ściegu i pod ich wpływem nitki zmieniają swoje własności mechaniczne.
Na wielkość obciążeń dynamicznych, oprócz konstrukcji maszyny i szybkości z jaką
pracuje, wpływają takie właściwości, jak siły tarcia i charakter barier ciernych w strefie
tworzenia ściegu, czyli kształt igły, grubość warstwy przeszywanego materiału czy
temperatura i wilgotność otoczenia. Czynniki te powodują rozgrzewanie się elementów
maszyny oraz nici i mogą doprowadzić do zmian właściwości mechanicznych,
a konsekwencji do zrywu. Z tego punktu widzenia korzystniejsze jest stosowanie nici
rdzeniowych, ponieważ warstwa oplotu chroni rdzeń przed przegrzaniem i ułatwia
rozpraszanie wydzielanego ciepła.
Skłonności nici do ulegania zrywom określamy jako zrywność, czyli liczba zrywów
przypadająca na jednostkę długości szwu:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
i
K=
l
i  liczba zrywów,
l  długość szwu
K zrywność
Zrywność lub szwalność jest statycznym wskaz
nikiem jakości nici.
W celu nadania niciom szwalnym odpowiednich właściwości mechanicznych
i estetycznych poddaje się je różnego rodzaju operacjom wykańczającym. Nici bawełniane są
kilkakrotnie skręcane, również na mokro, a nici z włókien chemicznych poddawane
odpowiedniej obróbce cieplnej zmierzającej do nadania im małego wydłużenia i niskiej
kurczliwości.
Istotna cecha nici szwalnych musi być ich wysoka odporność na ścieranie. Wynika to
z warunków, w jakich nitka znajduje się podczas szycia. Nici chemiczne charakteryzują się
znacznie lepszą odpornością na ścieranie niż bawełniane, które przewyższają pod tym
względem nawet kilkaset razy.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:
1. Z jakich włókien wytwarza się nici szwalne?
2. Jaki jest podział nici ze względu na rodzaj surowców użytych do produkcji?
3. Co to jest szwalność?
4. Jaki jest podział nici ze względu na przeznaczenie?
5. Jakie mogą być przykładowe zakresy grubości nici?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Ustalenie grubości nici.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać, co najmniej sześć szpulek nici,
2) odczytać z nawojów (szpulek) grubość nici,
3) zapisać odczytane grubości w tex,
4) dopasować grubość nici do próbek materiałów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 nawoje (szpulki) nici,
 plansze dydaktyczne,
 katalogi,
 próbki tkanin.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 2
Podział nici ze względu na przeznaczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) pobrać przygotowane próbki nici,
2) rozpoznać nici ze względu na ich przeznaczenie,
3) przykleić próbkę pod odpowiednia nazwą klasyfikacyjną:
 nici krawieckie,
 nici rymarskie,
 nici szewskie,
 nici chirurgiczne,
4) dokonać prezentacji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 próbki nici,
 plansze dydaktyczne,
 karta pracy.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić, z jakich włókien wytwarza się nici szwalne?
2) wyjaśnić, jaki jest podział nici ze względu na rodzaj surowców
użytych do ich produkcji?
3) wyjaśnić, co to jest szwalność?
4) wyjaśnić, jaki jest podział nici ze względu na przeznaczenie?
4.5. Metody badania nitek
4.5.1. Materiał nauczania
W celu zapewnienia stabilności cech fizycznych przed podjęciem badań należy
przeprowadzić aklimatyzacje próbek. Polega ona na osiągnięciu równowagi wilgotnościowej
próbka  powietrze w warunkach klimatu normalnego.
Minimalny czas aklimatyzacji próbek w stosunkowo nieruchomym powietrzu wynosi
dla:
 włókien w stanie luz
nym 12 h,
 pasm nitek 24 h,
 nawojów na cewkach 24 h.
W zależności od zawartości wilgoci w surowcu czas aklimatyzacji może być skrócony.
Jednym z podstawowych warunków pomiarów, od którego zależy prawidłowość
wyznaczenia badanej cechy jest obciążenie wstępne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Tabela 3. Obciążenie wstępne nitek
Rodzaj materiału Typ prowadzonego badania Obciążenie wstępne Odpowiadająca
norma
Nitka Wyznaczanie wskaz
ników
przy rozciÄ…ganiu statycznym 0,5 Ä… 0,1 cN/tex PN-84/P-04654
 dla próbek w stanie
aklimatyzowanym
 dla nitek teksturowanych
 dla próbek w stanie 0,72 ą 0,1 cN/tex
mokrym wartości o połowę mniejsze
Wyznaczanie skrętu
Nitka 0,5 Ä… 0,1 cN/tex PN-84/P-04652
Wyznaczanie masy liniowej
Nitki  metoda pasmowa Fvp = 2zTtN· q c N
z- liczba zwojów w paśmie
TtN
nominalna masa liniowa
q-jednostkowa
obciążenie wstępne równe
 metoda odcinkowa 0,5Ä…0,1cN/tex
0,5Ä…0,1 cN/tex
y
ródło: Praca zbiorowa pod red. Koneckiego W. Laboratorium cz.1 Metrologia Surowców i Wyrobów
Włókienniczych. Politechnika A
ódzka, A
ódz
1996
Wyznaczanie numeru tex nitki metodÄ… pasemkowÄ… i odcinkowÄ…
W celu wyznaczenia numeru przędzy należy:
 zmierzyć długość próbki,
 masę próbki,
 przeprowadzić obliczenia.
Numer przędzy można wyznaczyć dwiema metodami: pasemkowa i odcinkową.
Metoda pasemkowa stosowana jest do przędz i nici, których grubość nie przekracza Tt
2000. Polega na nawinięciu na motaku określonej długości przędzy w postaci
jednowarstwowego pasemka i ustaleniu rzeczywistej długości przędzy w pasemku za pomocą
sprawdzianu pasemkowego przy określonym obciążeniu wstępnym oraz ustaleniu masy
pasemka.
Tabela 4. Wyznaczanie długości pasemek
Rodzaj przędzy Długość przędzy w pasemku w zależności od nominalnego numeru texu
10 m 50 m 100 m 200 m
Z włókien Powyżej 500 100÷500 12,5÷100 Poniżej 12,5
naturalnych
i chemicznych
Z włókien Powyżej 100 50÷100 Poniżej 50
sztucznych
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Metoda odcinkowa jest stosowana do przędz i nici, których grubość przekracza Tt 2000.
Polega na odcięciu, znajdującego się pod obciążeniem wstępnym, odmierzonego 500mm
odcinka przędzy oraz na wyznaczeniu masy tego odcinka.
Długość przędzy odmierza się na motowidle, masę wyznacza na wadze kątowej,
technicznej lub analitycznej.
Motowidło służy do odmierzania z nawojów przędzy o określonej długości. Stosowane są
motowidła mechaniczne i automatyczne.
Opis przyrządu pomiarowego  motowidło (rys. 5)
Motowidło automatyczne ma motak (1) o obwodzie 1000 mm, na który można nawijać
równocześnie pięć pasemek przędzy, każde o długości 100 m. Odmierzoną długość rejestruje
licznik (7) zamontowany na obwodzie motaka. Przędza odwijana z nawoju umieszczonego na
wrzecionie (2) przechodzi przez oczko prowadnika (3). Następnie jest kierowana między dwa
pręty naprężające (4). Przez odpowiednie ustawienie prętów zwiększa się lub zmniejsza kąt
opasania przędzą, a tym samym odpowiednio zmienia się napięcie przędzy. Po przejściu
przez prowadnik (5), zamocowane na ruchomym wałku, przędza jest mocowana na jednym
z ramion motaka pod płaską sprężynką. Po uruchomieniu motowidła za pomocą dz
wigni (6)
przędza jest rozkładana równocześnie na listwach motaka w dwóch warstwach. Po stu
obrotach motowidło zatrzymuje się automatycznie.
Rys. 5. Motowidło automatyczne
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1998
Sprawdzian pasmowy (rys. 6) to pomiar rzeczywistego obwodu pasemka przędzy
z dokładnością do 1 mm, przy możliwości stosowania wstępnego obciążenia. Składa się on
z górnego zaczepu stałego (1) i dolnego ruchomego (2), na które zakłada się mierzone pasmo.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Dolny zaczep jest umieszczony na ramieniu dz
wigni dwuramiennej (3) z punktem obrotu (7).
Na drugim ramieniu dz
wigni jest umieszczona przeciwwaga (8), dzięki której dolny zaczep
w położeniu zerowym znajduje się w stanie równowagi. Ramię dz
wigni z zaczepem jest
wyposażone w przesuwny obciążnik (4), wybór wielkości obciążenia wstępnego jest
ułatwiony przez naniesioną na ramieniu skalę wartości obciążeń. Różnica między wartością
nominalną (1000 mm) a obwodem pasemka przy znormalizowanym obciążeniu wstępnym
wykazywana jest w milimetrach na skali (6) przez wskazówkę (5).
Obciążnik (4) umożliwia stosowanie napięcia wstępnego do 4 kg (H"39 N). Zakres ten
można rozszerzyć przez zawieszanie dodatkowych obciążników. Całość jest umieszczona na
deseczce (9).
Rys. 6. Sprawdzian pasmowy
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1998
Wartość obciążenia wstępnego Qm oblicza się według wzoru:
Qm = 2 · n · 0,5 ·Tt [G]
lub
Qm = 2 · n · 0,49·Tt [cN]
w którym: n  liczba nitek w paśmie,
Tt  grubość przędzy w texach.
Wyznaczanie masy pasma przędzy przeprowadza się za pomocą wag.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Waga kątowa (rys.7), mimo małej dokładności, jest chętnie stosowana ze względu
na bezpośredni pomiar numeru przędzy.
Należy tylko na haczyku (1) zawiesić odcinek przędzy o takiej długości, dla jakiej została
wycechowana skala (2). Najczęściej wagi kątowe są przystosowane do odcinka przędzy
o długości 100 m.
Po zawieszeniu pasma przędzy dz
wignia trójramienna (3) wraz ze wskazówką (4)
wychyla się wskazując na skali (2) numer przędzy.
Rys. 7. Waga kÄ…towa
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1998
Wagi analityczne służą do bardzo dokładnego ważenia drobnych ciał. Waga umieszczona
jest w szklanej obudowie zabezpieczającej ją od kurzu oraz prądów powietrza.
Waga techniczna to waga dz
wigniowa, równoramienna, prosta, służąca do ważenia
dłuższych odcinków przędzy. Po dokładnym ustawieniu wagi przędzę układa się na lewej
szalce, a odważniki na prawej. Wagi techniczne są o nośności 5,2,1 kg oraz mniejsze.
Obliczanie wyników pomiarów
Wykonuje się z dokładnością do czterech cyfr znaczących a wyniki podaje się z dokładnością
do trzech cyfr znaczÄ…cych.
Tex przędzy każdego pasemka oblicza się ze wzoru:
m
T t =1000
L
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Średni tex przędzy oblicza się z wzoru:
i =n
"mi
i=1
Tt = 1000
i=n
"li
i=1
w którym:
mi  masa poszczególnych pasemek w g,
li  rzeczywista długość poszczególnych pasemek w metrach,
n  liczba wykonanych pomiarów.
Åšrednie odchylenie oblicza siÄ™ ze wzoru:
i=n
- Tt)2
"(Tti
i=1
s =
n -1
w którym:
Tti  tex poszczególnego pasemka,
Tt  średni tex przędzy.
Współczynnik zmienności texu przędzy oblicza się w procentach z wzoru:
s
V = Å"100 [%]
Tt
Względny błąd przypadkowy wartości średniej texu przędzy oblicza się w procentach
ze wzoru:
t Å"V
Sr = Ä… [%]
n
w którym:
Sr  względny błąd przypadkowy wartości średniej,
t  współczynnik zależny od przyjętego prawdopodobieństwa rozrzutu.
Ostateczną liczbę pomiarów ze wzoru:
2
t2 Å"V
n e"
Sr 2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Wyznaczanie liczby i kierunku skrętu nitek
Nadawany przędzy skręt jest oznaczany literami Z lub S, w zależności od kierunku linii
śrubowych, zgodnie z którymi układają się włókna na powierzchni przędzy.
Intensywność skrÄ™tu charakteryzuje liczba skrÄ™tów Ä na jednostkÄ™ dÅ‚ugoÅ›ci
i współczynnik skrętu ą.
Miarą wielkości skręcania przędzy jest liczba skrętów na jednostkę długości jednego
metra w systemie numeracji metrycznej lub jednego centymetra w systemie numeracji tex.
Współczynnik skrętu dla numeru metrycznego ąm oblicza się ze wzoru:
Äm
Ä…m =
Nm
w którym: Ä m  Å›rednia liczba skrÄ™tów na 1 metr.
Współczynnik skrętu ątex dla numeru tex oblicza się ze wzoru:
Ä…tex = Ä Å" Tt
cm
w którym: Äcm  liczba skrÄ™tów na 10 mm.
Przeliczenia współczynnika ąm na ątex dokonuje się na podstawie wzorów:
Ä…m = 3,16 · Ä…tex
Ä…tex = 0,316 · Ä…m
Obliczanie współczynnika skrÄ™tu poprzedza wyznaczenie liczby skrÄ™tów Ä
przeprowadzane na skrętomierzu metodami:
a) metodą doprowadzenia do równoległości włókien lub nitek składowych, stosowana
do przędzy pojedynczej i nitkowej oraz do przędz z włókien ciągłych
b) metodą odwrotnego skrętu, stosowaną do przędzy z włókien krótkich naturalnych
i ciętych chemicznych.
W pierwszej metodzie stosuje się skrętomierz z zaciskiem obrotowym i stałym,
w drugiej z zaciskiem obrotowym i wahadłowym.
Opis przyrządu pomiarowego  skrętomierz (rys. 8)
Skrętomierz ma dwa zaciski, w których zakleszcza się odcinek przędzy. Prawy zacisk
(1) może wykonywać obroty w obu kierunkach. Lewy nieobrotowy zacisk (2) można ustawić
w różnych odległościach od zacisku prawego. Wahadełko lewego zacisku w czasie
przeprowadzania pomiaru wychyla się z położenia zerowego, a następnie wraca z powrotem
do tego położenia. Liczbę obrotów prawego zacisku wskazuje licznik obrotów (3).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Rys. 8. Schemat skrętomierza
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1998
Wykonując pomiar liczby skrętów metodą doprowadzenia do równoległości, prawy
zacisk skrętomierza obracamy do chwili uzyskania równoległego ułożenia włókien w nitce
pojedynczej lub przędz składowych w nitce nitkowanej. Z licznika obrotów odczytuje się
liczbę obrotów zacisku (1), wskazującą liczbę skrętów na zakleszczonym odcinku przędzy
równym odległości między zaciskami.
Liczbę skrętów obliczamy ze wzoru:
Ss
Ä = 1000 Å" [skr/m]
l
w którym: Ss  liczba obrotów odczytana na liczniku,
l  odległość zacisków w mm.
Odległość zakleszczenia jest uzależniona od długości staplowej włókien i dla różnych
nitek kształtuje się następująco:
10 mm  przędza bawełniana z włókien krótkich,
25 mm  przędza bawełniana i wełniana,
50 mm  przędza wełniana i włókna łykowe,
100 mm  przędza z włókien łykowych,
250 mm  nitka pojedyncza z włókien łykowych i jedwabnych oraz nitkowych dwukrotnie
(T t e"1250),
500 mm  przędza nitkowa dwukrotnie ( T t d" 1250)oraz nitkowana wielokrotnie.
Metoda odwrotnego skrętu
Stosuje się dla przędzy bawełnianej, z włókna ciętego z rozstawieniem zacisków 250 mm.
Wyznaczając liczbę skrętów tą metodą prawy zacisk obraca się w kierunku przeciwnym
do skrętu przędzy. W wyniku rozkręcania przędzy wahadełko (4) wychyli się i zatrzyma
na ograniczniku (5). Nie zmieniając kierunku obrotów zacisk (1) obraca się w dalszym ciągu
i po rozkręceniu przędza skręca się odwrotnie do pierwotnego skrętu. Wahadełko wraca
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
z powrotem i po osiągnięciu położenia zerowego skrętomierz zatrzymujemy, notując
wskazania licznika.
Przy zakleszczeniu przędzy w zaciskach skrętomierza stosuje się obciążenie wstępne
obciążnikiem (6).
Liczbę skrętów obliczamy ze wzoru:
Ä = 2 · Sso [ skr / m]
w którym: Sso  liczba obrotów wskazań licznika w chwili powrotu wahadełka do położenia
zerowego.
Metoda ta opiera się na założeniu, że niezależnie od kierunku skrętu, przy określonej
liczbie skrętów skrócenie przędzy z jednakowego surowca jest zawsze jednakowe.
Wahadełko (4) wskazuje na skali (7) bezwzględną zmianę długości w milimetrach.
Względną zmianę długości w stosunku do długości przędzy w stanie skręconym oblicza
siÄ™ ze wzoru:
ll
E = Å"100 [%]
ll + 250
w którym: ll  bezwzględna zmiana długości w mm.
Opis przyrządu pomiarowego  skrętomierz elektryczny
Rys. 9. Skrętomierz elektryczny
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1998
Stalowa listwa (1) jest umieszczona między podporą (2) i obudową układu napędowego
(3).
W górnej części podpory (2) jest zamocowane wrzeciono służące do założenia badanego
nawoju.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Podpora i obudowa mają gumowe nóżki (4) (4 ), które amortyzują drgania w czasie
działania skrętomierza. Listwa stalowa jest zaopatrzona z przodu w przymiar (5) z podziałką
milimetrową. Pozwala on na właściwe ustawienie zacisków wahadłowych, zależnie od
dobranej długości odcinka badanej przędzy. Zaciski wahadłowe (6) i (7) mogą być
przesuwane na odpowiednią odległość.
Obrotowy zacisk (8) jest umieszczony na ściance numer (3). Elementy sterujące pracą
skrętomierza umieszczone są na przedniej ściance obudowy. Pokrętło (9) służy do zmiany
liczby obrotów zacisku (8).Włączenie lub wyłączenie napędu następuje przez przestawienie
włącznika (10).
Włącznik (11) służy do zmiany kierunku obrotów skrętomierza. Liczbę obrotów zacisku
(8) wskazuje licznik (12). Zmiany kierunku obrotów licznika dokonuje się dz
wigniÄ… (13).
Tarczkę z korbką (14) wykorzystuje się do ręcznego napędu zacisku obrotowego, nad nią
znajduje się urządzenie do cofania licznika w położenie wyjściowe  zerowe.
Aby dokładnie odczytać dziesiętne części obrotu w podstawie zacisku umieszczona jest
tarcza (15), której ustawienie w stosunku do stałego wskaz
nika wskazuje części obrotu.
Wahadłowy zacisk dla długich odcinków przędzy składa się z układu dz
wigni kÄ…towych,
z których jedno ramię (16) ma zacisk do zakleszczania przędzy (17) i jest zakończone
wskazówką. Drugie ramię dz
wigni kątowej stanowi listwa z podziałką obciążeń (19), na
której znajduje się przesuwny obciążnik (20). Ostrze wskazówki (18) przymocowanej do
obudowy dz
wigni, ustawiamy na żądaną odległość na skali. Do obudowy na pręcie
przymocowana jest skala (21) pozwalająca na odczytanie wydłużenia przędzy powstałego w
czasie rozkręcania.
Drugi wahadłowy zacisk dla krótkich odcinków przędzy jest zabudowany jak opisany
poprzedni. Różnica polega na zastosowaniu mniejszego zakresu skali obciążeń i skali
wydłużeń. Prowadnik przędzy (22), kieruje przędzę na ramię (16 ) do zacisku (17 ). Na
ramieniu dz
wigni (19 ) znajduje się obciążnik (20 ).
Obliczanie wyników
Wyniki pomiarów oblicza się z dokładnością do dwóch cyfr znaczących, a wyniki badań
podaje się z dokładnością do jednej cyfry znaczącej.
Åšrednia arytmetycznÄ… wylicza siÄ™ ze wzoru:
1000 Å" So [skr/m]
Äm =
n Å" l
w którym:
So  suma obrotów odczytana na liczniku przy końcowym pomiarze,
n  liczba pomiarów,
l  odległość zacisków w mm.
Åšrednie odchylenie oblicza siÄ™ ze wzoru:
i=n
-Äm)2
"(Äi
i=1
S =
n -1
w którym: Äi  liczba skrÄ™tów poszczególnego odcinka przÄ™dzy.
Współczynnik zmienności skrętu oblicza się w procentach ze wzoru:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
s
V = Å"100 [%]
Äm
Wyznaczanie wytrzymałości i wydłużenia nitek
Najważniejszymi wskaz
nikami wyznaczanymi podczas zrywania przędzy jest siła
zrywająca, wydłużenie przy zerwaniu i moduł pracy zerwania.
Wytrzymałość na rozerwanie określana jest wartością siły powodującej rozerwanie nitki.
Wartość ta uzależniona jest od wielkości wymiaru powierzchni przekroju badanej nitki.
Stosuje siÄ™ wskaz
nik wytrzymałości właściwej.
Wytrzymałość właściwa Pt jest to stosunek siły zrywającej P do numeru nitki w texach.
P
Pt = [G/tex]
Tt
w którym: P  siła zrywająca w G lub cN,
Tt  tex nitki.
Wytrzymałość względna na mokro wyznacza się obliczając stosunek siły zrywającej
nitkę mokrą do siły zrywającej nitkę w normalnych warunkach, wyrażonym w procentach:
Pm
Pw = Å"100 [%]
P
w którym: P w  wytrzymałość względna na mokro,
P m  siła zrywająca nitkę mokrą w G.
W czasie rozrywania następuje deformacja nitki w postaci wydłużenia spowodowana jej
rozciÄ…ganiem.
Wydłużenie bezwzględne, wyrażone w milimetrach, jest określone przyrostem długości
nitki wskutek rozciągania, aż do momentu zerwania:
w = l r  l p [mm]
gdzie: w  wydłużenie bezwzględne w mm,
l p  długość próbki przed zerwaniem w mm,
l r  długość próbki w chwili zerwania w mm.
Wydłużenie względne jest stosunkiem wydłużenia bezwzględnego do długości nitki
przed zerwaniem wyrażonym w procentach:
lr - lp
E = Å" 100 [%]
lp
Wyznaczanie wytrzymałości nitki przeprowadza się metodą zrywu pojedynczej nitki.
Metoda ta jest stosowana do wszystkich rodzajów przędzy i nici. Polega na rozciąganiu
zakleszczonego odcinka przędzy aż do zerwania.
Im krótszy czas trwania pomiaru, tym wyższa jest wartość otrzymanego wyniku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Znormalizowane obciążenie wstępne jest konieczne dla otrzymania porównywalnych
wartości wydłużenia przy zerwaniu nitki. Ma także wpływ na rzeczywisty czas trwania
pomiaru, a przez to na wielkość otrzymanej wartości wytrzymałości.
Długość zakleszczenia przędzy wpływa na wielkość wyniku, gdyż im jest ona większa,
tym większe jest prawdopodobieństwo trafienia na miejsce słabsze, więc wynik będzie niższy.
Zaciski aparatu ustawia się w odległości 500 ą 1 mm.
Pomiary wytrzymałości nitek w stanie mokrym ważne jest dla wyrobów, które mogą ulec
zmoczeniu, a wtedy ich wytrzymałość bezwzględna znacznie się obniży.
Wytrzymałość na rozciąganie nitek w suple i w pętli jest wskaz
nikiem technologicznym
i użytkowym. W trakcie wyznaczania wytrzymałości pozwala wywnioskować
o prawdopodobnym zachowaniu się przędzy na przykład przy szyciu maszynowym.
Do pomiarów wytrzymałości na zrywanie stosuje się zrywarki, dzieli się je na:
 zrywarki o zmiennej prędkości przyrostu siły rozciągającej i wydłużenia,
 zrywarki o stałej prędkości przyrostu siły rozciągającej,
 zrywarki o stałej prędkości przyrostu wydłużenia.
Do grupy pierwszej należą zrywarki wahadłowe. Wskazania tego typu zrywarek nie są
zbyt dokładne ze względu na prostą konstrukcję, ale ze względu na łatwą obsługę i niską cenę
często stosowane.
Opis przyrządu pomiarowego  zrywarka wahadłowa (rys. 10)
Badany odcinek zamocowuje się w zaciskach: górnym (12) i dolnym (2). Górny zacisk
zamocowany jest na łańcuchu (10) i połączony z kołem wahadła (13). W czasie rozciągania
przędzy przez opadający zacisk dolny, pociągany jest zacisk górny, który powoduje
wychylenie wahadła (13) wraz z obciążeniem (19). Powoduje to obciążenie zamocowanej
przędzy, które wzrasta ze zwiększeniem się wychylenia wahadła. Wartość obciążenia
odczytuje się ze skali (15) na podstawie wskazania zakończenia (3) dz
wigni wahadła,
wychylonej czasie przebiegu zrywania przędzy. W momencie zerwania przędzy zapadka (8)
unieruchamia wahadło przez uniemożliwienie obrotu wstecznego koła zapadkowego (9),
zamocowanego na wspólnej osi z kołem wahadła (13). Wahadło, dążąc do opuszczenia się w
położenie wyjściowe będzie, za pośrednictwem koła zapadkowego (9), wywierając nacisk na
zapadkę (8), która naciskając na wyłącznik (7) powoduje zatrzymanie silnika elektrycznego
(1), a tym samym skali wydłużeń.
Silnik elektryczny za pomocą przekładni zębatej (18) obraca śrubę pociągową (17), która
przesuwa gwintowana rurÄ™ (16) z zaciskiem dolnym. Ruch zacisku dolnego powoduje
przesunięcie cięgna (14) zakończonego zębatką prostą (11) zazębiająca się kołem zębatym
(5). Wraz z kołem zębatym obraca się zamontowana na nim skala (6). Wielkość wydłużenia
wskazuje wskazówka (4). Sterowanie napędem dolnego zacisku odbywa się przyciskami,
w ,,dół , ,,w górę i ,,stop umieszczonymi na obudowie zrywarki. Prędkość opadania
dolnego zacisku reguluje się pokrętłem powodującym bezpośrednio zmianę obrotów silnika
napędzającego zrywarkę.
Zrywarki tego typu są zaopatrzone w urządzenie do wykonywania wykresów
rozciÄ…gania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Rys. 10. Schemat zrywarki wahadłowej
y
ródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1998
Do grupy zrywarek o stałej prędkości przyrostu siły rozciągania należą zrywarki
wózkowe typu równi pochyłej, zrywarki obciążnikowe typu wagi równoramiennej.
Dla przędz o średnicy poniżej 2 mm wyznaczenie zmiany długości przeprowadza się
metodą pasemkową, natomiast powyżej podanych wartości oraz, gdy nitki pasemka trudno się
rozdzierajÄ…  metodÄ… odcinkowÄ….
W metodzie pasemkowej należy utworzyć dwa pasemka o długości 10 m.
W metodzie odcinkowej pobiera się cztery odcinki z zewnętrznej i wewnętrznej warstwy
każdego nawoju o długości 500 mm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Obliczanie wyników pomiarów
Wykonuje się z dokładnością do czterech cyfr znaczących wyniki obliczeń podaje się
z dokładnością do trzech cyfr znaczących.
Średnią wytrzymałość nitek oblicza się ze wzoru:
i =n
"Pi
i=1
P = [G] lub [cN]
n
w którym:
Pi  wytrzymałość poszczególnych odcinków w G lub cN,
n  liczba pomiarów.
Wytrzymałość właściwą nitek oblicza się ze wzoru:
P
Pt = [G/tex] lub [cN/tex]
Tt
Średnie wydłużenie oblicza się ze wzoru:
i=n
"Ei
i =1
E = [%]
n
w którym: E  wydłużenie poszczególnych odcinków w mm.
i
Średnie odchylenie, współczynnik zmienności, względny błąd przypadkowy wartości
średniej wytrzymałości oraz ostateczną liczbę pomiarów oblicza się na podstawie wzorów
podanych w materiale nauczania str. 30.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:
1. Jakie znasz metody wyznaczania numeru nitek?
2. Jaka jest zasada działania motowidła?
3. Jak obliczamy masę liniową wyrażoną w texach?
4. Jak obliczyć wstępne obciążenie dla pasemek?
5. Co to jest aklimatyzacja?
6. Do czego służy sprawdzian pasmowy?
7. Za pomocą jakich urządzeń wyznaczysz masę pasma nitek?
8. Do jakich pomiarów służy skrętomierz?
9. Z jakiego wzoru obliczamy liczbę skrętów?
10. Na czym polega metoda zrywu pojedynczej nitki?
11. Jak działa zrywarka wahadłowa?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonanie pomiarów i wyznaczenie numeru tex nitek metodą pasemkową.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać próbki do badania,
2) przygotować motowidło ustawiając wskazówkę licznika na zero,
3) założyć nawoje na zatyczki,
4) końce nitek przeprowadzić przez urządzenie naprężające i umocować na żeberku zacisku,
5) uruchomić motowidło,
6) po nawinięciu 100 m związać końce i odciąć w odległości max 20 mm od węzła,
7) zacisnąć pasemka zaciskami w dwóch przeciwległych miejscach,
8) zdjąć z motaka pasemka,
9) obliczyć wstępne obciążenie Qm,
10) zakładać kolejno aklimatyzowane pasemka na sprawdzian pasmowy,
11) odczytać wynik po upływie 3 sekund z dokładnością do 1mm,
12) wyznaczyć na wadze analitycznej masę każdego pasemka,
13) zapisać wyniki,
14) wykonać obliczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 motowidło,
 sprawdzian pasmowy,
 waga analityczna,
 próbki zgodne z normą,
 plansze.
Ćwiczenie 2
Wyznaczenie liczby skrętów nitek metodą doprowadzenia do równoległości.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) pobrać próbki,
2) określić kierunek skrętu badanego odcinka nitek,
3) zakleszczyć jeden koniec odcinka przędzy w zacisku obrotowym,
4) drugi koniec przędzy przeprowadzić przez zacisk stały,
5) sprawdzić odległość między zaciskami za pomocą metalowego sprawdzianu,
6) uruchomić skrętomierz, rozkręcać przędzę aż do równoległego ułożenia włókien,
7) sprawdzić równoległość ułożenia za pomocą lupy i igły preparacyjnej,
8) odczytać i zanotować wskazania licznika,
9) wykonać obliczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 skrętomierz o dokładności odczytu do 0,5 skrętu,
 przymiar metalowy,
 igła preparacyjna,
 obciążniki,
 lupa,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
 plansze dydaktyczne,
 próbki.
Ćwiczenie 3
Wyznaczenie wytrzymałość nitek na rozerwanie i wydłużenie metodą zrywu jednej nitki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) pobrać zgodnie z normą próbki,
2) ustalić numer badanej nitki,
3) dobrać obciążenie wstępne,
4) ustawić zaciski zrywarki,
5) sprawdzić położenie zerowe,
6) zakleszczyć oba końce nitki,
7) uruchomić zrywarkę,
8) rozciągać nitkę aż do chwili jej zerwania,
9) zatrzymać zacisk dolny,
10) zanotować wyniki siły zrywającej i wydłużenia,
11) ustalić zakres skali sił tak, aby wychylenie wahadła w chwili zerwania mieściło się
w granicach od 15 do 60 º od pionu i Å›redniego czasu zrywu 20Ä… 3 s,
12) przeprowadzać kolejne pomiary na wszystkich próbkach,
13) obliczyć wyniki pomiarów.
Wyposażenie stanowiska:
 zrywarka,
 stoper,
 obciążniki wstępne,
 próbki aklimatyzowane tkackie i dziewiarskie.
Ćwiczenie 4
Wykonanie pomiarów i wyznaczenie numeru tex nitek metodą odcinkową.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) pobrać przygotowane próbki,
2) jeden koniec odcinka nitek zakleszczyć w górnym zacisku odmierzacza,
3) drugi koniec obciążyć obciążeniem wstępnym,
4) po upÅ‚ywie 3 ÷ 5 s zakleszczyć obciążony koniec nitek w zacisku dolnym,
5) odciąć nitki przy zaciskach
6) ważyć kolejno odcinki 500mm na wadze analitycznej
7) wyznaczyć masę z dokładnością do 0,1 %.
Wyposażenie stanowiska:
 waga analityczna,
 próbki zgodne z normą,
 plansze dydaktyczne,
 odmierzasz do tworzenia 500mm odcinków nitek,
 plansze.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.5.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) przygotować próbki do badań?
2) obsłużyć motowidło?
3) wyznaczyć numer tex nitki metodą pasemkową?
4) obliczyć obciążenie wstępne?
5) obsłużyć skrętomierz elektryczny?
6) obliczyć współczynnik skrętu?
7) wyznaczyć liczbę skrętów na skrętomierzu?
8) obsłużyć zrywarkę wahadłową?
9) wyznaczyć wytrzymałość nitki na rozerwanie?
10) obliczyć wyniki pomiarów?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 16 pytań dotyczących rozpoznawania nitek. Pytania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9,
10, 11, 12 to pytania wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa, na
pytania 13, 14, 15, 16 należy udzielić krótką odpowiedz
.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi. W pytaniach wielokrotnego
wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową).
6. W pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedz
w wyznaczone pole.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą sprawić Ci
pytania: 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16 sÄ… one na trudniejszym poziomie.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 30 minut.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Zestaw zadań testowych nr 1
1. Przędza to:
a) nitka utworzona z włókien odcinkowych,
b) nitka utworzona z włókien chemicznych ciągłych,
c) nitka ciągła skręcona,
d) nitka z włókien jedwabiu.
2. Zgrzeblenie polega na:
a) czesaniu, w którym z taśmy usuwa się połamane włókna,
b) układaniu włókien równolegle w cienką warstwę,
c) kilkakrotnym rozciąganiu włókien,
d) owinięciu rdzenia nitki oplotem.
3. Czesanie taśmy ma na celu:
a) obniżenie kosztów produkcji,
b) skręcenie włókien,
c) rozciągnięcie włókien,
d) usunięcie połamanych włókien .
4. Maszyna, której elementami pracującymi są walce o powierzchni pokrytej igłami to:
a) przędzarka,
b) niedoprzędzarka,
c) czesarka,
d) zgrzeblarka.
5. Przędza rdzeniowa utworzona jest z:
a) rdzenia z przędzy ciągłej oraz oplotu,
b) jednego włókna ciągłego skręconego,
c) nitek utworzonych z dwu lub wiecej skręconych nitek,
d) z przędzy odcinkowej oraz oplotu.
6. Występują następujące kierunki skrętu nitek:
a) A i B.
b) Z i B,
c) Z i S,
d) S i A,
7. Jednostka tex określa masę w gramach odcinka nitki o długości:
a) 10 cm,
b) 100 m,
c) 1000 m,
d) 1 cm.
8. Szwalność to:
a) wytrzymałość nitki na rozciąganie.
b) odporność nitki na zapalanie,
c) skłonność nici do ulegania zrywom,
d) odporność nici na ścieranie
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
9. Wytrzymałość nitki na rozerwanie przeprowadza się na przyrządach zwanych:
a) motowidło,
b) skrętomierz,
c) zrywarka,
d) waga kÄ…towa.
10. Podczas szycia nitka szwalna poddawana jest :
a) naprężeniom statycznym,
b) tylko naprężeniom statycznym,
c) naprężeniom statycznym i dynamicznym,
d) tylko naprężeniom dynamicznym
11. Która nitka jest najcieńsza:
a) 50 Nm,
b) 72 Nm,
c) 80 Nm,
d) 84 Nm.
12. Nitkę o długości 1000 m i masie 10 g można zapisać w systemie Nm następująco:
a) 1000 Nm,
b) 100 Nm,
c) 10 Nm,
d) 1 Nm.
13. Wymień rodzaje wag potrzebnych do wyznaczania masy pasma.
14. Do wyznaczenia numeru tex przędzy metodą pasemkową potrzebne będą przyrządy:
15. Zapisz nitkę wielokrotną złożona z trzech nitek składowych o numerze 25 tex każda.
16. Jaki skręt ma przedstawiona na rysunku nitka?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
KARTA ODPOWIEDZI do testu 1
ImiÄ™ i nazwisko ................................................................................................
Rozpoznawanie nitek
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1
a b c d
2
a b c d
3
a b c d
4
a b c d
5
a b c d
6
a b c d
7
a b c d
8
a b c d
9
a b c d
10
a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
14 & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
15 & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
16 & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
6. LITERATURA
1. Chyrosz M., Zembowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP,
Warszawa 1995
2. Dziamara H.: Dziewiarstwo maszynowo-ręczne. WSiP, Warszawa 1989
3. Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Stowarzyszenie Oświatowców Polskich,
Toruń 1998
4. Polskie Normy
5. Praca zbiorowa pod redakcja Koneckiego W.: Laboratorium cz. 1: Metrologia Surowców
i Wyrobów Włókienniczych. Politechnika A
ódzka, A
ódz
1996
6. Praca zbiorowa: Materiałoznawstwo odzieżowe. Politechnika Radomska, Radom 2001
7. Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1998
7. Czasopisma specjalistyczne:
 Przegląd Włókienniczy, miesięcznik, Wyd. NOT
 Technik włókienniczy, miesięcznik, Wyd. NOT
 Odzież, miesięcznik, Wyd. NOT
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45