DOS - komendy i polecenia

Author: Piotr Palusiński

Dominacja systemu MS-DOS została już dawno wyparta przez kolejne generacje systemu Windows, oraz coraz to nowe dystrybucje Linuxa. System ten jednak w pewnych okolicznościach wciąż może oddawać Wam przysługi. Zapewne nie raz zawiódł Was system Windows i wtedy spotykaliście się oko w oko z DOS-em. Jego czarny ekran napawa Was strachem? Nie wiecie jak się w nim poruszać? Czas poznać jego komendy! W haśle tym przedstawimy przydatne polecenia systemu MS-DOS. Dodatkowo przeczytacie:

• Jaka jest struktura plików i katalogów w systemie DOS?

• W jaki sposób wydawać komendy?

• Jakie są ścieżki dostępów do katalogów?

• Jak sprawdzić zawartość katalogu?

• W jaki sposób uzyskać dostęp do niektórych urządzeń w DOS-ie?

• Które programy mogą się Wam przydać w systemie DOS?

• Jak ułatwić dostęp do programów w DOS-ie?

PLIKI I KATALOGI W SYSTEMIE DOS

Struktura katalogów i plików w systemie DOS, nie różni się niczym od tej dostępnej z poziomu systemu Windows. Dane przechowywane są w plikach o dowolnej nazwie, z tą różnicą, że nazwa pliku może składać się tylko z 8 znaków, a rozszerzenie z 3 znaków. Zarówno w nazwach jak i rozszerzeniach można używać liter, cyfr, znaków o kodach ASCII między 128, a 255 oraz większości znaków alfanumerycznych oprócz znaku odstępu.

Wskazówka
Najbezpieczniejsze jest nadawanie plikom nazw składających się z liter i cyfr oraz ewentualnie znaku podkreślenia _. Duże i małe litery nie są rozróżniane w nazwie pliku. Przykładowe nazwy plików: kontrakt.txt, dane_lip.xls, zakup.doc.

Kiedy pracujecie w systemie MS-DOS zawsze aktywny jest jeden z dysków twardych. Zawsze znajdujecie się też w jednym z katalogów. Prawie wszystkie wydawane polecenia będą dotyczyć danych znajdujących się w aktywnym katalogu, który istnieje na aktywnym dysku.

WYDAWANIE KOMEND

W systemie MS-DOS macie do dyspozycji szereg komend, które pozwalają na komunikację między użytkownikiem, a komputerem. Część z nich wbudowana jest w plik Command.com. Pozostałe znajdują się w katalogu, w którym przechowywany jest system MS-DOS w postaci plików. W systemie Windows 98 polecenia systemu DOS znajdują się w katalogu C:\Windows\Command.

*Z czego składa się komenda?*

Wydawana komenda składa się z polecenia oraz następujących po niej opcjach i argumentach. Argumenty poleceń często są wymaganym parametrem wydawanego polecenia. Wykonanie niektórych komend bez podania argumentu jest niemożliwie.

Przykład
Polecenie copy (kopiujące pliki pomiędzy katalogami), bez podania katalogu źródłowego oraz katalogu docelowego nie zostanie poprawnie wykonane.

Opcje poleceń systemu MS-DOS poprzedzajcie znakiem /. W zależności od podanej opcji możecie zmieniać działanie danej komendy.

Wskazówka
Większość poleceń i programów potrafi wyświetlić informację wraz z krótkim opisem dotyczącym użycia danego polecenia. Pomoc ta dostępna jest po wydaniu komendy z opcją /?.

ŚCIEŻKI DOSTĘPU DO KATALOGÓW

Wszystkie pliki i katalogi posiadają swoje określone miejsce w strukturze katalogów. Można je opisać w następujący sposób:
[dysk]\[lista katalogów]\[nazwa pliku lub katalogu]


 
Rys. 1. Ścieżka Windows\Command na dysku C

*Względna ścieżka dostępu*
Możecie również używać względnej ścieżki dostępu, a zatem z pominięciem nazwy dysku. System wówczas przyjmuje, że wykonywane polecenie odnosi się do aktywnego w danej chwili napędu.

Przykład
\autoexec.bat
\TEMP\podanie.txt

*Nazwa katalogu*

Ścieżka dostępu rozpoczynająca się od nazwy katalogu lub pliku powoduje, że domyślnie będzie przyjęty zarówno dysk jak i katalog bieżący.

Przykład
Ścieżka dostępu w postaci config.sys wskazuje plik o nazwie config.sys w katalogu bieżącym.

Przykład
Ścieżka w postaci WINDOWS\SYSTEM\vbrun300.dll wskazuje plik vbrun300.dll w katalogu SYSTEM będącym podkatalogiem katalogu WINDOWS na dysku bieżącym.

POLECENIA DOTYCZĄCE DYSKÓW, KATALOGÓW I PLIKÓW

Aby zmienić dysk bieżący wpiszcie polecenie dysk: gdzie w miejsce słowa dysk wstawiacie dowolną literę opisującą napęd, np.: D:.

*Zawartość katalogu*
Zawartość bieżącego katalogu wyświetlicie przy pomocy polecenia dir.  

Rys. 2. Wyświetlona zawartość dysku C: poleceniem dir

Chcąc wyświetlić zawartość katalogu po komendzie jako argument należy podać ścieżkę dostępu do tego katalogu.

Przykład
C:\WINDOWS>dir C:\TEMP
C:\TEMP>dir A:\

Pierwsza kolumna stanowi nazwę zbioru, w drugiej umieszczony jest rozmiar pliku lub słowo

jeżeli jest to katalog. Po nich podane są data, czas ostatniej modyfikacji oraz w przypadku kiedy jesteście w środowisku WINDOWS w ostatniej kolumnie pełna nazwa zbioru. 

Rys 3. Komenda dir listująca zawartość katalogu. Z prawej strony widoczna pełna nazwa pliku.

*Opcje polecenia dir*
Polecenie dir można wydawać z następującymi opcjami:

• /p - zatrzymuje listowanie po zapełnieniu całego ekranu,

• /w - wyświetla nazwy zbiorów w kolumnach,

• /s - wyświetla zawartość katalogu łącznie z wszystkimi jego podkatalogami,

• /g - wyświetla najpierw podkatalogi, a dopiero potem pliki, 

• /o - wyświetla zawartość katalogu w określonym porządku. 

W ostatniej opcji wymagane jest określenie sposobu sortowania listowanego katalogu. Mamy do wyboru następujące wartości:

• n - alfabetycznie według nazwy, 

• e - alfabetycznie według rozszerzenia, 

• s - według rozmiaru od najmniejszych,
  · d - według daty od najstarszych.

Wskazówka
Każdą z powyższych wartości można poprzedzić znakiem -, co spowoduje odwrócenie kolejności sortowania.

Przykład
C:\WORK>dir /o:n
C:\WINDOWS>dir C:\ /o:-s
D:\TEMP>dir A:\ /o:-d /p /s

W ścieżce dostępu dwa symbole mają znaczenie specjalne: 

•  .  (znak kropki) - oznacza katalog bieżący,

• .. (dwie kropki) - oznacza katalog nadrzędny w stosunku do bieżącego.

Zakładając, że katalogiem bieżącym jest katalog C:\WINDOWS\SYSTEM wszystkie poniższe polecenia są równoważne

Przykład
C:\TEMP>dir C:\TEMP
C:\TEMP>dir \TEMP
C:\TEMP>dir ..\..\TEMP
C:\TEMP>dir .\..\..\TEMP

Wyświetlają one zawartość katalogu TEMP na dysku C:.

*Polecenia dotyczące katalogu*
Jeśli chcecie poruszać się po katalogach w systemie DOS, powinniście poznać kilka poleceń.

Zmiany katalogu bieżącego
Zmiany katalogu bieżącego dokonacie wpisując polecenie cd katalog, gdzie katalog jest ścieżką dostępu do dowolnego katalogu.

Wskazówka
Aby przejść katalog wyżej wpiszcie cd.. (powrócić do katalogu z którego wpisywaliście komendę cd katalog).

Nowy katalog
Nowy pusty katalog możecie utworzyć przy pomocy polecenia md katalog gdzie katalog jest ścieżką dostępu do tworzonego katalogu.

Usunięcie katalogu
Usuniecie istniejący katalog przy pomocy polecenia rd katalog.

Uwaga
Katalog który postanowiliśmy usunąć musi być pusty, a także nie może być katalogiem bieżącym.

*Działanie na plikach*

Aby móc prowadzić działania na plikach, powinniście skorzystać z poniższych poleceń.

Zawartość pliku

Poleceniem type plik wyświetlicie zawartość pliku na ekranie monitora.

Edycja pliku

Polecenie edit plik powoduje otwarcie podanego pliku w edytorze tekstów.

Tworzenie nowego pliku

Aby utworzyć nowy plik tekstowy wpiszcie edit pomijając argument plik.

Kopia pliku

Utworzenie kopii pliku następuje po wydaniu komendy copy nazwa pliku nazwa kopii.

Uwaga
Nazwa kopii musi różnić się od nazwy pliku źródłowego.

Jeżeli drugi argument jest nazwą katalogu, to polecenie utworzy kopię pliku we wskazanym katalogu pod taką samą nazwą.

• Utworzenie kopii pliku w bieżącym katalogu:

C:\WORK>copy raport.txt raport.bak

• Utworzenie kopii pliku w innym katalogu

C:\WORK>copy raport.txt C:\TEMP\RAPORT\raport.bak

• Utworzenie kopii pliku na innym dysku

C:\WORK>copy raport.txt A:\

Przenoszenie pliku

Przenoszenie pliku następuje po wydaniu polecenia ren nazwa pliku nowa nazwa. Plik źródłowy zostanie przeniesiony do podanego katalogu po czym zostanie usunięty z katalogu macierzystego. Jeżeli oba argumenty są nazwą pliku, wówczas polecenie zmieni tylko nazwę pliku w katalogu bieżącym.

Uwaga
Jeżeli korzystacie z systemu Windows, pierwszy argument może być pełną ścieżką dostępu do pliku, argument drugi musi być nazwą pliku. Jeżeli podacie ścieżkę dostępu, spowoduje to błąd w wykonaniu polecenia. W tej sytuacji zmieniona zostanie tylko nazwa pliku w tym katalogu, w którym plik się znajduje.

Zmiana nazwy pliku w katalogu C:\WORK\

C:\WORK>ren raport.txt archiw2.txt

Zmiana nazwy pliku na dyskietce

C:\WORK>ren A:\raport.txt archiw2.txt

Wskazówka
W sesji DOS uruchomionej w systemie Windows polecenie ren może posłużyć Wam również do zmiany nazwy katalogu.

Usuwanie pliku

Wykonanie polecenia del nazwa pliku usunie plik z dysku. Jeżeli użyjecie opcji /p przed skasowaniem zostanie zadane pytanie o potwierdzenie tej operacji.

C:\TEMP>del simon.exe /p

Rys. 4. Pytanie o potwierdzenie kasowania pliku po użyciu parametru /p

PLIKI SPECJALNE

Pliki specjalne w systemie MS-DOS służą dostępowi do niektórych urządzeń. Najpowszechniej używanymi z nich są:

• CON - plik, który reprezentuje monitor lub klawiaturę, 

• PRN lub LPT1 - plik drukarki,

• NUL - plik pusty, tzw. urządzenie puste.

*Polecenia specjalne*

C:\DOKUMENT>copy autoexec.bat CON

To polecenie spowoduje skopiowanie (wyświetlenie) zawartości pliku autoexec.bat na monitorze.

C:\DOKUMENT>copy CON raport.txt

Wydanie takiego polecenia spowoduje, że wszystkie znaki wpisywane na klawiaturze zapisywane będą w pliku raport.txt. Zapisywanie do pliku trwało będzie tak długo aż nie wydacie polecenia zakończenia pliku kombinacją klawiszy Ctrl+Z.

C:\DOKUMENT>copy raport.txt PRN
C:\DOKUMENT>copy raport.txt LPT1

Oba te polecenia spowodują wysłanie zawartości pliku raport.txt na drukarkę, a zatem wydrukowanie tego pliku.

POZOSTAŁE POLECENIA

Innymi interesującymi i przydatnymi poleceniami są:

• cls - polecenie czyści zawartość ekranu monitora umieszczając kursor w lewym górnym rogu ekranu,

• time - wyświetla oraz pozwala na zmianę czasu zegara systemowego komputera,

• date - wyświetla oraz pozwala na zmianę aktualnej daty,

• ver - podaje wersję używanego systemu operacyjnego DOS,

• more nazwa pliku -  polecenie wyświetla na ekranie zawartość pliku dzieląc go na strony. Wyświetlenie kolejnej strony następuje po naciśnięciu dowolnego klawisza. Przerwać wyświetlanie możecie wciskając klawisz Q.

• find [opcje] "tekst" nazwa pliku -  polecenie powoduje wyszukanie w pliku fragmentu tekstu podanego w cudzysłowie. Macie do dyspozycji dwie opcje (które jednak nie muszą zostać użyte):

• /v - wyświetlane będą linie, które nie zawierają podanego tekstu,

• /i - nie będą rozróżniane duże i małe litery alfabetu.

Przykład

find /i „styczeń” raport.txt - wyświetli wszystkie linie zawierające słowo styczeń w pliku raport.txt, bez względu na to czy zaczyna się ono od małej czy dużej litery.

• sort [opcje] nazwa pliku - wyświetla posortowaną w porządku alfabetycznym zawartość pliku. Jako opcji możecie użyć /r, które odwraca kolejność sortowania. Sortowanie następuje od Ż do A oraz od 9 do 0,

• vol dysk - polecenie to wyświetli numer seryjny oraz etykietę dysku.

ZNAKI UOGÓLNIAJĄCE

Znaki uogólniające służą zastępowaniu dowolnego znaku lub ciągu znaków w nazwie lub rozszerzeniu pliku.

• ? - zastępuje jeden dowolny znak nazwy lub rozszerzenia pliku, 

• * - zastępuje dowolny ciąg znaków (w tym i brak znaku pusty) oraz w nazwie lub rozszerzeniu pliku.

Przykład
Jako praktyczne zastosowanie znaku ? w nazwie posłuży Wam przykład zapisany jako ro?.txt. Taki zapis określa wszystkie pliki rozpoczynające się od liter ro i mające w nazwie trzy litery oraz rozszerzenie txt. Ostatni znak jest znakiem dowolnym, a zatem do określonego wzorca pasują takie pliki jak rok.txt, ro7.txt, rol.txt itp.

Wzorzec *.txt określa wszystkie pliki o rozszerzeniu txt i posiadające dowolną nazwę.
Wzorzec raport.* definiuje zaś pliki o rozszerzeniu dowolnym, ale nazwie pliku raport. 

• Plik lub katalog posiadający dowolną nazwę i dowolne rozszerzenie zapisać można jako:
  *.*

• Plik o dowolnym rozszerzeniu oraz nazwie zawierającej co najmniej dwa znaki to:
  ??*.*

• Plik o dwu lub trzy literowym rozszerzeniu, w którym drugi znak jest równy r oraz nazwie rozpoczynającej się od litery g i zawierającej co najmniej cztery znaki.
  g???*?.?r*

Tworzenie podobnych wzorców może okazać się przydatne w sytuacji kiedy wykonanego polecenia nie chcecie ograniczać do jednego pliku. Możecie w ten sposób zdefiniować grupę plików. Wówczas polecenie zostanie wykonane na wszystkich plikach, które spełniają założenia zdefiniowanego wzorca.
 

Rys. 5. Lista plików z rozszerzeniem exe katalogu E:\simon po wydaniu komendy dir z wzorcem uogólniającym

• dir *.txt  - wyświetli listę wszystkich plików lub katalogów o rozszerzeniu txt.

• del ????.bak -  usunie z katalogu wszystkie pliki o czteroliterowej nazwie i rozszerzeniu bak.

• copy *.doc A:\ - przekopiuje na dyskietkę wszystkie pliki o dowolnej nazwie i rozszerzeniu doc.

PRZYDATNE OPROGRAMOWANIE SYSTEMU MS-DOS

Dla systemu MS-DOS istnieje kilka programów, które z pewnością przydadzą się Wam w wielu sytuacjach awaryjnych, a także ułatwią codzienne korzystanie z komputera bez okienek.

*DOS Navigator*

Jest to menadżer plików bardzo przypominający komercyjnego Norton Commandera. Jego zaletą jest możliwość wybrania polskiej wersji językowej oraz darmowa dystrybucja programu. Najnowszą wersję DOS Navigatora możecie pobrać ze strony http://www.ritlabs.com/dn/

*Arachne*

Zdecydowanie najlepsza przeglądarka stron WWW pod DOS-a. Posiada również wbudowany program pocztowy oraz program komunikacyjny. Arachne pokaże Wam swoje korzyści w sytuacji, gdy awaria systemu Windows uniemożliwia korzystanie z komputera. Internet może Wam wówczas przyjść z pomocą pomimo braku Internet Explorera, Netscape'a czy Mozilli. Najnowszą wersję przeglądarki Arachne możecie pobrać ze strony internetowej: http://www.arachne.cz/

JAK UŁATWIĆ DOSTĘP DO PROGRAMÓW W SYSTEMIE DOS?

Chcąc uruchomić dany program musicie wejść do katalogu w którym się on znajduje i wydać polecenie wykonania wpisując jego nazwę. Nie zawsze jednak musicie zmieniać katalog, aby uruchomić żądany program. Wystarczy wskazać poleceniem PATH wszystkie katalogi, w których znajdują się najczęściej uruchamiane przez Was programy.

Składnia tego polecenia wygląda następująco: PATH ; itd.

Tak zdefiniowane katalogi będą przeszukiwane, gdy wydacie polecenie, które nie znajduje się w aktywnym katalogu, czyli tym w którym się w danej chwili znajdujecie. Każdorazowe wydawanie polecenia PATH możecie uniknąć wpisując je do pliku autoexec.bat. Zlecenie PATH ustawiające ścieżki dostępu powinno znaleźć się w tym pliku, aby stale obowiązywało bez konieczności wpisywania go po każdym włączeniu komputera.

Rys. 6. Polecenie PATH umieszczone w pliku autoexec.bat. Wymienione ścieżki pozwolą uruchomić znajdujące się tam polecenia bez zmiany aktywnego katalogu

DOS - komendy i polecenia

Piotr Palusiński

1

---