Adela Krzęczko
Artykuł Anny Drążkowskiej „Dziecięcy jedwabny czepek z XVIII wieku wydobyty w gdańskim kościele św. Jana”
Znaleziska archeologiczne tkanin, a przede wszystkim odzieży w dużej mierze znane są z badan na stanowiskach funeralnych. Dotyczy to nie tylko okresu nowożytnego, jednak to właśnie na nim skupia się artykuł autorstwa dr Drążkowskiej. Tematem przewodnim omawianej publikacji są nakrycia głowy, a dokładniej czepki dziecięce. Wspomniany w tytule artykułu element stroju wydobyty w kościele św. Jana w Gdańsku był pretekstem do przedstawienia ogólnej problematyki zagadnienia, w tym stosunku codziennego ubioru do strojów, w które wyposażano zmarłych. Samo znalezisko wykonane zostało z gładkiego jedwabnego rypsu, prawdopodobnie w kolorze białym, kremowym lub jasnożółtym, a na jego krój składała się podkowiasta część obejmująca potylicę cztery kliny. Brak ozdób, a przede wszystkim luźne szwy i brak podszewki wskazują na to, iż jest to ubiór jednorazowy, wykonany specjalnie na potrzeby pogrzebu.
Czepki stanowiły ważną część stroju niemowląt i dzieci do piątego roku życia, niezależnie od płci. Właściwie można rzec, iż były równoważne z bielizną, oraz okryciem wierzchnim, co potwierdzają źródła ikonograficzne. Charakterystycznym jest, że należały one, podobnie jak na przykład śliniaki, do atrybutów dzieciństwa. Podobnie jak i obecnie, zadaniem czepków była ochrona pociechy przed zimnem. Ponieważ nawet u niemowląt stanowiły one widoczny element ubioru, nie dziwi fakt ich dekoracyjności. Z ozdób stosowanych przy nich wymienić można różnego rodzaju koronki, w tym koronki klockowe wykonane z metalowej nici, falbanki, wstążeczki, kokardy i rozety, a także hafty roślinne, szczególnie popularne w XVIII w.
Konstrukcja czepków nie zmieniała się właściwie na przestrzeni wieków i właściwie nie odbiegała od tej, jaką posiada znalezisko gdańskie: na krój składało się podkowiaste dno obejmujące potylicę i cztery kliny. Znane są także czepki dwu- i trójdzielne, oraz z większą ilością klinów.
W XVII-XVIII w. czepki szyto z tkanin jedwabnych, jak atłasy, adamaszki i aksamity, płóciennych, oraz wełnianych, a czasem nawet z dzianiny. Wybór materiału podyktowany był różnymi czynnikami, spośród których wyróżnić można takie jak: 1) zamożność opiekunów, 2)porę roku, w której czepek noszono, 3) rodzaj (element wierzchni, spodni), 4) przeznaczenie (odświętny, codzienny).
Pozostaje jednak pytanie o to, jaką funkcję pełniły w przypadku pochówków: wyrażały kanony aktualnej mody, stanowiły atrybut dzieciństwa, czy może są wynikiem chęci rodziny do jak najlepszego wyposażenia zmarłego? Wydaje się, że właściwie byłoby im przypisywać jednak funkcję symboliczną, podobnie jak np. krzyżykom i medalikom, ponieważ interpretacji jako atrybutu dzieciństwa przeczy fakt wyposażania w nie także dorosłych. Jednym z tropów może być symbolika śmierci jako snu, na którą wskazywałby fakt częstego wyposażania zmarłych w poduszki i „śmiertelne koszulki”, wzorowane na bieliźnie nocnej.
Drążkowska Anna, Dziecięcy jedwabny czepek z XVIII wieku wydobyty w gdańskim kościele św. Jana, [w]: Archeologia Gdańska, red. H. Paner, Gdańsk 2007, s. 129