Współczesnym niespokojnym czasom towarzyszą objawy w postaci napięcia, trudności ze skupieniem uwagi i koncentracji, uspokojeniem, trudności z pamięcią.
U naszych dzieci często występuje niepokój ruchowy i werbalny, problemy z koncentracją uwagi znalezienie równowagi między napięciem i odprężeniem.
Wyciszenie się, rozładowanie napięć, spokój i odprężenie, koncentracja, uwaga i pamięć są nieodzowne dla umysłowego i fizycznego zdrowia. Odkrywania i rozwijania własnej energii.
Dzięki prawidłowej koncentracji jesteśmy w stanie posiąść zdolność świadomego sterowania naszą uwagą, dostrzegania i robienia tego co istotne.
Koncentracja wymaga duchowego skupienia i wewnętrznego spokoju.
Dziecko specjalnej troski, tak jak każde inne dziecko boryka się z trudnościami w skupieniu się, jak też w rozwoju funkcji poznawczych sterujących procesami uwagi, pamięci i koncentracji.
Poznanie możliwości i potrzeb dziecka pozwala na zindywidualizowanie oddziaływań terapeutycznych po to by maksymalnie wykorzystać naturalny (nawet gdy jest on globalnie opóźniony) potencjał dziecka, a także na stworzenie warunków i możliwości doświadczania w różnych warunkach i sytuacjach, by usprawniać i kompensować zaburzone funkcje.
Program usprawniania pamięci, koncentracji i uwagi służy temu celowi.
Zadania nauczyciela i szkoły
W pracy z dzieckiem niepełnosprawnym umysłowo znaczącą rolę odgrywa zaspokajanie potrzeby respektowania prawidłowości neurofizjologicznych w zindywidualizowanej pracy z dzieckiem.
Niepodważalnym prawem dziecka specjalnej troski jest rozwój, który zadaniem szkoły jest wspomagać poprzez dążenie do wiedzy, umiejętności i doświadczeń.
Zauważenie dążeń rozwojowych i dysfunkcji rozwojowych i umiejętne wyjście im na przeciw, pozwala jak najskuteczniej ten rozwój wspomagać i ukierunkowywać, a jednocześnie daje dziecku poczucie radości i przyjemności.
Zadaniem szkoły i nauczyciela jest uwalnianie naturalnej chęci poznawania siebie, innych, otaczającego świata. Wyzwalanie energii niezbędnej do podejmowania aktywności poznawczej poprzez zabawę i naukę.
Zabawa dziecka służy przygotowaniu do nauki. Rozwija fantazję i zaufanie.
Dzięki wspólnym przeżyciom i wspólnej radości z zabawy można poprawić atmosferę pracy w grupie.
Proponowane zakresy
Zajęcia terapeutyczne mają za zadanie pobudzić rozwój poznawczy uczniów w zakresie: uwagi, koncentracji i pamięci.
Koncentracja zależy nie tylko od stanu naszego umysłu. Są również takie ćwiczenia i zabawy, które służą skupieniu, a dotyczą całego ciała. W trakcie ich nie tylko trzeba wysilać głowę, ale także należy skoncentrować się (często przy akompaniamencie muzyki) na swoim ciele, na mimice, gestykulacji i różnych sekwencjach ruchowych.
Tego rodzaju zabawy łączą w idealny sposób rozładowywanie niepokoju i poddenerwowania z osiąganiem koncentracji i uwagi, pozwalają na ćwiczenie pamięci, wpływają pozytywnie na dobre samopoczucie i sprawiają dzieciom bardzo dużo przyjemności.
W wielu zabawach przyda się szczęście i fantazja. Nie wszystkie mogą się udać bez świadomej uwagi i koncentracji. Opierają się na dążeniu do wewnętrznego spokoju, będącego czymś więcej niż tylko spokojnym zachowaniem i milczeniem. Oznacza to skoncentrowanie się na własnej osobie, wsłuchanie się w siebie, skupienie się na swojej wewnętrznej energii, aby później czerpać korzyści z zaufania sobie i innym.
Warunkiem tego spokoju jest wsłuchanie się we własne uczucia, wyostrzenie wszystkich zmysłów i świadome postrzeganie własnej osoby oraz otoczenia.
Założenia programowe
Przedstawione w programie zabawy i ćwiczenia mają wspólny cel służą odzyskaniu, osiągnięciu, rozwinięciu odprężenia w celu usprawnienia koncentracji, uwagi i pamięci.
Najlepsze warunki do realizacji tego przedsięwzięcia to odpowiednie warunki po stronie prowadzącego zajęcia (zrównoważony, spokojny) i uczestników (odczuwają potrzebę wyciszenia i skupienia). Niezbędnym warunkiem jest też radość ze wspólnie spędzonego czasu.
Oznaką tego, że dana zabawa sprawdziła się są wspólny śmiech, radość i dobre samopoczucie.
Może się zdarzyć, że poszczególne osoby nie chcą się przyłązyć do jakiegoś ćwiczenia. Takie życzenia należy zawsze respektować. Tacy członkowie grupy proszeni są wtedy. Aby zachowywali się cicho i nie przeszkadzali pozostałym. Należy również dać czas uczestnikom zajęć aby mogli porozmawiać o swoich doświadczeniach ze szczególnie zaufanymi kolegami lub też z całą grupą.
Niektórym ćwiczeniom towarzyszy śpiew. Nie jest do tego potrzebna jakaś szczególna muzykalność. Melodie są łatwe, można je śpiewać lub grać z kostki. W wielu zabawach przydaje się szczęście i fantazja przegranych. Chodzi o to, aby wszyscy członkowie grupy osiągneli odprężenie i usprawnili koncentrację, zebrane w programie ćwiczenia i zabawy pozwalają wyciszyć się, wypocząć, skoncentrować i przygotować do nauki.
Proponowane metody.
wykorzystanie zabawy w terapii
techniki wykorzystujące zabawę i wyobraźnię
techniki zabawowe w formie gier
zabawy na odreagowanie niepokoju i uspokojenie
zabawy wzmagające uwagę i koncentrację
Osiągnięcia.
Uczestnik zajęć terapeutycznych:
ma stworzoną możliwość odreagowania niepokoju
usprawnia procesy kontroli swoich emocji
ma okazję intensywnie poprawiać swoją spostrzegawczość, koncentrację i pamięć
ma możliwość wsłuchania się we własne uczucia i świadome postrzeganie własnej osoby
ma możliwość ćwiczenia wszystkich zmysłów i służą koncentracji
ma możliwość doświadczania pozytywnych uczuć w czasie zajęć
PROGRAM ZAJĘĆ
I ZAJĘCIA czas 45 minut
CELE: ćwiczenia koordynacji ruchowej, rozwijanie świadomości własnego ciała
"Nietypowy spacer" zabawa ruchowa:
należy poprosić dzieci, aby stanęły w szergeu, po jednej stronie sali
później muszą się schylić i złapać za kostki
należy zachęcić dzieci, aby przyszły na drugą stronę sali, cały czas trzymając się za kostki
cel: ćwiczenie koordynacji ruchowej
"Zabawa w potrząsanie" zabawa ruchowa:
należy zachęcić dzieci do podawania nazw poszczególnych części ciała i potrząsania nimi dzieci mogą potrząsać głową, rękami, stopami, palcami u stóp itp.
cel: rozwijanie świadomości własnego ciała
"Maszerowanie" zabawa ruchowa:
należy ustawić dzieci w szeregu zachęcić je do maszerowania po sali, używając do tego różnego rodzaju kroków (maszerowanie tyłem, chodzenie na czworaka, śmieszne kroki itp.)
"Pisanie na plecach" zabawy z alfabetem:
należy narysować dziecku palcem na plecach jakąś literkę
sprawdzić, czy dziecko potrafi zgadnąć jaka to litera
należy narysować, taką samą literę na plecach innego dziecka zachęcamy do pisania dzieci wzajemnie sobie literki na plecach
"Pracowite pszczółki" zabawa ze zwierzątkami:
zachęcamy dzieci, aby biegały po pokoju i wołały "bzz, bzz, bzz", udając pszczółki co jakiś czas podajemy nazwy wybranych części ciała, na przykład łokcia lub kostki niech dzieci za każdym razem się zatrzymują i stykają wybranymi przez siebie częściami ciała
cel: rozwijanie świadomości własnego ciała
"Małpia zabawa" zabawa ze zwierzątkami:
mówimy dzieciom następujący wierszyk, i prosimy dzieci aby naśladowały to, co robimy
małpka tupie nóżką (tupnij)
małpka tupie nóżką (niech dzieci tupną)
ona lubi takie gry
zawsze robi to co ty
wyjaśniamy dzieciom, że jedno z nich zostanie przywódcą, a reszta małpkami, które będą naśladować jego ruchy
powtarzamy wierszyk, w miejce tupania podstawiamy inne czynności (np chodzenie, klaskanie, podskakiwanie)
II ZAJĘCIA
CELE: ĆWICZENIE PAMIĘCI, NAUKA KREATYWNEGO MYŚLENIA, ĆWICZENIE KONCENTRACJI
"Prezenty" zabawa urodzinowa:
dzieci bardzo lubią rozmawiać o urodzinach i o prezentach. Ta zabawa łączy obydwa tematy niech pierwsze dziecko powie: "na urodziny chcę dostać lalkę". Następne dziecko niech powie: "Na urodziny chcę dostać lalkę i rowerek". Kolejne dzieci niech powtarzają całe zdanie, dodając po jednym pomyśle na prezent
ta zabawa wymaga skupienia, ale daje dużo przyjemności
dzieci mają też okazję do żartów
czasami dzieci potrzebują pomocy w przypomnieniu sobie, jakie pomysły wymienili ich koledzy
"Urodzinowy pociąg"
prosimy dzieci, aby stanęły w kółeczku
bierzemy jedno dziecko za rękę
spacerujemy wewnątrz kółka, a pozostałe dzieci śpiewają:
Jedzie pociąg z prezentami,
Jedzie pociąg z prezentami,
Co byście chcieli na urodziny
Staje pociąg z prezentami
zatrzymujemy się przed jednym z dzieci
pytamy, co chciałby dostać na urodziny
kiedy odpowiada, prosim, aby przyłączył się do pociągu
powtarzamy całą zabawę, aż wszystkie dzieci odpowiedzą na pytanie, aż na końcu powstanie jeden długi pociąg
"Śniadaniowe kolory"
pytamy dzieci, co jadły na śniadanie
rozmawiamy o poszczególnych produktach i ich kolorach
pytamy dzieci, czy jadły na śniadanie coś żółtego. Porównujemy różne żółte produkty, na przykład jajka, masło, płatki śniadaniowe itp.
pytamy o kolejne kolory śniadaniowe porozmawiamy też o obiedzie i o kolacji
"Zabawa w dyrygenta"
wyjaśniamy dzieciom, że dyrygent orkiesty pokazuje muzykom, kiedy mają grać głośno, a kiedy cicho
jako znak dla grania cicho, podnosimy obie dłonie na wysokość twarzy przykładamy oba palce wskazujące do ust
jako znak dla grania głośno, odsuwamy dłonie od twarzy, zatrzymujemy je po obu stronach głowy i nimi potrząsamy
włączamy muzykę i za pomocą batuty (np. ołówka, lub drewnianej łyżki) pokazujemy, kiedy muzyka staje się cichsza, a kiedy głośniejsza
bawimy się tak z dziećmi 5-10 minut (warto to ćwiczenie kontynuować każdego dnia)
"Taniec z gazetami"
dzieci nakładają na głowę gazetę i chwytają się za ręce
tańczą w rytmie różnych melodii
tańczą w różnych kierunkach, jednocześnie tak, aby gazeta nie spadła im z głowy
"Czarodziejski dywan"
dzieci rozkładają gazety na parkiecie
siadają na nich i odpychając się rękami, podróżują czarodziejskim dywanem w różne strony świata
muszą uważać, aby się z nikim nie zderzyć
ZAJĘCIA III
CELE: ĆWICZENIE PAMIĘCI, ĆWICZENIA KONCENTRACJI, USPOKOJENIE I ODPRĘŻENIE, UWAGA
"Wczoraj, dzisiaj i jutro"
dzieciom często mylą się pojęcia "wczoraj", "dzisiaj" i "jutro"
warto porozmawiać z nimi o tym, co robiły poprzedniego dnia, co robią tego dnia i co będą robić dnia następnego
wymieniamy kilka rzeczy, które dzieci robiły poprzedniego dnia w przedszkolu należy wyrecytować nazwy tych czynności melodyjnym głosem:
np. wczoraj malowaliśmy palcami następnie należy zaśpiewać o tym, co robimy "dzisiaj" i co będziemy robić "jutro"
nie zapominamy o tym, żeby zaśpiewać o zabawach, z poprzedniego dnia. Dzięki temu dzieci zobaczą, że "dzisiaj" zmieniło się na "wczoraj"
"Ruchy w wyobraźni"
prosimy dzieci, aby usiadły na podłodze
mówimy im, aby pomyślały o dotknięciu łokciem nosa
tłumaczymy im, że mają tylko o tym myśleć, a nie to zrobić (niektóre dzieci mogą mieć kłopoty z wyobrażeniem sobie ruców. Pozwalamy im najpierw
spróbować danego ruchu, a dopiero potem prosimy, aby o nim pomyślały.
oto kilka innych propozycji
dotknijcie kolanem ucha
dotknijcie podbródkiem brzucha
stańcie na głowie
balansujcie na kolanie i łokciu
"Król ciszy"
na komendę prowadzącego wszystkie dzieci zamierają w bezruchu w takiej pozycji, w jakiej się właśnie znajdowali ta osoba, która najdłużej wytrzyma bez poruszania się (prowadzący musi bardzo uważać) zostaje mianowana "królem ciszy" i może np. w następnej rundzie zostać prowadzącym.
cel: uspokojenie w celu odprężenia i koncentracji
"Podróż w celu wypoczynku"
wszyscy uczestnicy siadają wygodnie i zamykają oczy. Oddychają głęboko i spokojnie
prowadzący zaczyna mówić - wyobraźcie sobie, że bardzo się zmęczyliście i jesteście teraz bardzo wyczerpani. Potrzebujecie koniecznie spokoju i wypoczynku. W myślach możecie się udać w dowolne miejsce na świecie, nawet w takie, które w rzeczywistości nie istnieje np. do krainy wróżek, do wnętrza kuli ziemskiej. Wymarzcie sobie takie miejsce, jakie tylko chcecie, wygodnie się tam połóżcie, wypocznijcie, rozkoszujcie się spokojem, poczuciem bezpieczeństwa, ciszą
po około 3 minutach prowadzący sprowadza uczestników zajęć z powrotem do rzeczywistości
a teraz już czujecie się uspokojeni i wspaniale wypoczęci. Cieszycie się, że wracacie do domu. Powoli otwieracie oczy i znowu jesteście z nami w grupie
kto chce, może następnie otrzymać możliwość opowiedzenia o swoich doświadczeniach z tej podróży
cel: odprężęnie w celu wzmocnienia uwagi i koncentracji
"Arka Noego"
uczestnicy siedzą w kole. Jedna osoba zaczyna opowiadać: Noe zabiera do arki dwa wróble, ćwir ćwir
jego sąsiad z prawje strony kontynuuje: Noe zabiera do arki dwa wróble, ćwir, ćwir i dwa osły, iia, iia
każdy uczestnik musi zawsze powtórzyć wszystkie zwierzęta, które zostały już wymienione oraz odgłosy, jakie one wydają i dodać od siebie nowe zwierze
odgłosy zwierząt mogą wydawać za każdym razem wszyscy uczestnicy - naturalnie oprócz odgłosów nowej pary zwierząt. Zabawa ta będzie trudniejsza, jeżeli dodatkowo, trzeba będzie pokazać jakiś charakterystyczny dla danego zwierzęcia ruch
"Taniec na stojąco" zabawa na koncentrację z udziałem całego ciała
wszyscy uczestnicy stoją bez ruchu w pomieszczeniu
prowadzący włącza bardzo rytmiczną muzykę, a potem stopniow zaczyna poruszać poszczególnymi częściami ciała (czołem, oczyma, palcami, ustami, kciukiem)
wszystkie ruchy muszą być wykonywane w dalszym ciągu, nawet wtedy gdy dołączą do nich nowe po pewnym czasie ruchy te zamrażamy na komendę prowadzącego
ZAJĘCIA IV
CEL: ĆWICZENIE PAMIĘCI, KONCENTRACJI
"Króliczek i pchełka" - ćwiczenie pamięci
prowadzący śpiewa dzieciom następującą piosenkę:
mały króliczek miał pchełkę na uchu
mały króliczek miał pchełkę na uchu
mały króliczek miał pchełkę na uchu
podrapał się łapką, uciekła w popłochu
następnie powtarza piosenkę, tym razem opuszczając różne słowa
mały .... miał .... na .... itd
następnie, każde ze słów można zastąpić klaśnięciem. To trudniejsze zadanie niż opuszczanie słowa
niektóre dzieci wolą po prostu zaśpiewać piosenkę, innym podobają się dodatkowe wyzwania
"Toczenie groszku" - zabawa na koncentrację
uczestnicy siadają w kole i ćwiczą chórem tekst: toczymy po ulicy groszek, który zostanie spłaszczony,
o jaka szkoda, straszna szkoda, straszna
za drugim razem ćwiczymy odpowiednie ruchy, wypowiadając jednocześnie tekst prowadzący demonstruje je:
toczymy po ulicy groszek, który zostanie - wszyscy muszą wędrować palcem wskazującym i środkowym wzdłuż uda, aż do kolana
spłaszczony - uderzają obiema rękami o kolana; o - kładą płasko lewą rękę na ustach;
jaka szkoda - kładą prawą rękę na głowie
straszna szkoda - dwa razy dotykają lewą ręką do ust
straszna - znowu kładą prawą rękę na głowie
W trakcie zabawy można udzielać dodatkowych instrukcji, dotyczących mimiki, głośności i tempa.
Groszek można toczyć po ulicy na przykład ze śmiechem, z płaczem, radośnie, głośno, cicho, smutno, szybko, powoli itd.
"Muszelki" - ćwiczenie pamięci
prowadzący mówi razem z dziećmi następujący wierszyk:
muszelki, muszelki
kolorowe i białe
muszelki, muszelki
duże i małe
muszelki, muszelki
spiczaste jak stożek
gdy przyłożysz do nich ucho
to usłyszysz morze (naśladujemy szum fal)
"Bieg po śmiech" - zabawa wzmagająca uwagę
uczestnicy ustawiają się w dwóch miejscach, tak aby między nimi powstała uliczka szerokości około jednego metra
dwaj ostatni uczestnicy na komendę prowadzącego zaczynają przechodzić przez tę uliczkę wolnym krokiem, obok siebie
muszą oni przez cały czas zachowywać powagę
osoby w obydwu szeregach, dążą natomiast do tego, by rozśmieszyć uczestnika z przeciwnej drużyny wołaniami, grymasami, żartami - nie wolno im jedynie dotykać go!
jeśli uda się go rozśmieszyć, pozyskują tego uczestnika do swojej grupy ta drużyna, która ma najwięcej członków w chwili, gdy wszyscy już jeden raz przeszli przez uliczkę śmiechu, wygrywa
"Ruszcie głową" - ćwiczenie pamięci
prowadzący czyta dzieciom jakiś lubiany przez nich wierszyk. Następnie zadaje dzieciom kilka pytań, dotyczących jego treści
dzieci siedzą w kółeczku, i są zachęcane aby zastanowiły się na odpowiedziami oto kilka propozycji
Kaczka Dziwaczka
- Co kaczka powinna była zrobić na poczcie?
- Co to jest brytfanna?
Pan Hilary
- Gdzie zaczął szukać pan Hilary?
- Jak wygląda surdut?
Lokomotywa
- Ile było wagonów?
- Dlaczego lokomotywa była taka rozgrzana?
ZAJĘCIA V
CEL: ROZWIJANIE WYOBRAŹNI, USPRAWNIANIE PAMIĘCI, KONCENTRACJI I UWAGI
Ćwiczenie "Spacer w wyobraźni"
prowadzący prosi dzieci, aby zamknęły oczy i wyobraziły sobie konkretne miejce znajdujące się niedaleko, np. plac zabaw, sklep, itp. dzieci wyobrażają sobie, że idą na spacer po okolicy pytamy dzieci jakie dźwięki mogłyby usłyszeć, gdyby znajdowały się na placu zabaw prosimy dzieci, aby spróbowały naśladować te dźwięki
Ćwiczenie "Polowanie na lwy" - zabawa na koncentrację i pamięć.
wszyscy uczestnicy siedzą w kole i mają wystarczająco dużo przestrzni, aby mogli się swobodnie poruszać, tupiąc nogami o podłogę naśladują kroki, a jednocześnie uderzają dłońmi o uda.
w czasie wykonywania tego ruchu prowadzący mówi:
czy idziemy na polowanie na lwy?
wszyscy odpowiadają:
tak, idziemy na polowanie na lwy
prowadzący: stop, co to takiego? (pokazuje palcem)
wszyscy: stop, co to takiego?
prowadzący: czy to lew?
wszyscy: czy to lew?
prowadzący: nie, to nie lew (potrząsa głową)
te zdania i odpowiedzi stanowią refren, który powtarzany jest po każdym odcinku trasy
1 odcinek
Prowadzący: to jest brama, musimy przez nią przejść (udaje, że otwiera skrzypiące drzwi) -refren
2 odcinek
Prowadzący: to jest łąka, musimy przez nią przejść (pociera dłonie, unosi nogi do góry tak, jakby szedł po wodzie) -refren
3 odcinek
Prowadzący: to jest mos, musimy przez niego przejść (wydaje taki odgłos jakby szedł po drewnianym moście) -refren
4 odcinek
Prowadzący: to jest rzeka, musimy przez nią przejść (zdejmuje buty, trzyma je w ręku nad głową, a drugą wykonuje takie ruchy jakby pływał) -refren
5 odcinek
Prowadzący: to jest drzewo, musimy przez nie przejść (udaje, że wspina się na drzewo) -refren
6 odcinek
Prowadzący: to jest jaskinia, musimy do niej wejść (udaje, że wchodzi do jaskini)
tym razem nie powtarzamy refrenu
prowadzący czeka, aż zapanuje zupełna cisza. Nagle woła:
stop, co to takiego?
ach, to przecież lew
teraz wszystkie stacje po kolei powtarzane są w odwrotnej kolejności przy czym
prowadzący możliwie jak najszybciej podaje co trzeba zrobić
na koniec mówi, to jest brama, musimy przez nią przejść
(wszyscy naśladują skrzypienie bramy)
brama jest zamknięta - głośne trzaśnięcie
a teraz wszycy wołają wybawieni - ach
"Dzieci śpią" - rozwijanie wyobraźni, ćwiczenie koncentracji
prowadzący prosi dzieci, aby położyły się na podłodze, zamknęły oczy i udawały, że śpią
mówimy - dzieci śpią, dzieci śpią, jak się zbudzą będą (zwierzątkami, samochodzikami itd.)
dzieci udają, że się budzą i naśladują wymieniane przez siebie postacie lub przedmioty
powtarzamy zabawę kilka razy
na koniec mówimy jak się zbudzą, znów będą dziećmi
"Zabawa dworcowa"
prowadzący, czyta lub opowiada historię, do której uczestnicy na jego znak - wydają, w zależności od przydzielonych im przed rozpoczęciem zabawy ról, odpowiednie odgłosy role mogą być np. takie:
zawiadowca stacji: odsunąć się!
sprzedawca lodów: lody cytrynowe, lody czekoladowe!
ojciec Malinowski: do widzenia!
Lidka Malinowska: powodzenia!
Ciocia Emilia: odgłosy płaczu
Wujek Henryk: uważaj na siebie!
zegar dworcowy: tik-tak, tik-tak
lokomotywa: puff!
drzwi wagonu: trzask
musi być tyle ról, aby wszyscy uczestnicy mogli brać udział w zabawie
a oto historia dworcowa:
Wskazówka na zegarze dworcowym przesuwa się dalej. Ciocia Emilia żegna się z Lidką Malinowską i z ojcem Malinowskim . Zawiadowca stacji podnosi już lizak, lokomotywa ciągnie wagony, drzwi zamykają się z trzaskiem, pociąg rusza. W tle słychać sprzedawcę lodów i sprzedawcę kiełbasek . Ciocia Emilia cicho płacze , pociąg znika w oddali . W ciszy słychać już tylko zegar dworcowy .
Opowiadanie można zmienić, wydłużyć lub skrócić. Ważne jest, aby każdy uczestniczył w zabawie możliwie jak najczęściej.
"Łańcuch dźwięków" zabawa na koncentrację
uczestnicy zajęć poruszają się swobodnie po całym pomieszczeniu. Jedna osoba "nadaje ton" to znaczy nuci jakiś dźwięk lub wydaje jakiś odgłos gdy dotknie ona innego członka grupy, przekazuje mu swój dźwięk ona sama zostaje teraz uwolniona od tego dźwięku, może zanucić nowy
uczestnik, który raz otrzymał jakiś dźwięk, może go przekazać dalej i wciąż nucić nowe melodie tak, aby na koniec każdy miał jakiś odgłos można ustalić, że dźwięki mogą być przekazywane również tym uczestnikom, którzy już coś nucą podczas tego ćwiczenia, nie można się roześmiać
|