Teoria Callisty Roy
Osoba/człowiek
Holistyczny system adaptacyjny
System - całość, składająca się z części pozostających ze sobą we wzajemnych relacjach; stanowi więcej niż tylko sumę tych części
„Istota biopsychospołeczna, która pozostaje w ciągłej interakcji ze środowiskiem”
(Roy, 1976)
„Holistyczny system adaptacyjny wyposażony w podsystem regulacyjny i poznawczy dla osiągnięcia adaptacji w czterech zakresach: funkcji fizjologicznych, koncepcji siebie, pełnionych ról oraz współzależności”
(Roy, 1984)
Adaptacja
1. Proces
podejmowanie działań w celu osiągnięcia integracji
przebiega od zadziałania bodźca, poprzez uruchomienie mechanizmów obronnych do określonych reakcji (zachowań)
Jest pozytywny i twórczy, prowadzi do rozwoju człowieka
2. Stan
rezultat procesu adaptacji
stan dynamicznej równowagi ze środowiskiem, integracji
Wskaźniki prawidłowej adaptacji
Wymiary:
fizjologiczny
koncepcji siebie
pełnionych ról
współzależności
Wymiar fizjologiczny
1. Utlenowanie
prawidłowa wentylacja
prawidłowa wymiana gazowa
prawidłowy transport gazów
prawidłowe mechanizmy kompensacyjne
2. Odżywianie
prawidłowy proces trawienia
prawidłowy stan odżywienia zgodnie z zapotrzebowaniem
wyrównany stan metaboliczny i stan odżywienia w sytuacji zmienionego zapotrzebowania
3. Wydalanie
prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego
prawidłowe wydalanie stolca
prawidłowe procesy produkcji moczu
prawidłowe wydalanie moczu
efektywne mechanizmy kompensacyjne w sytuacji zaburzeń w wydalaniu
4. Aktywność i wypoczynek
integracja w zakresie poruszania się
adekwatne uruchamianie mechanizmów kompensacyjnych w sytuacji braku aktywności
efektywne wzorce aktywności i wypoczynku
prawidłowy sen
efektywne dostosowywanie środowiska do zmienionych warunków snu
5. Ochrona
zachowanie ciągłości skóry
efektywne mechanizmy immunologiczne
prawidłowe procesy związane z gojeniem się
odpowiednia ochrona w przypadku zmian ciągłości skóry lub stanu immunologicznego
6. Narządy zmysłów
efektywne procesy pobudzenia
integracja bodźców sensorycznych i informacji
prawidłowa percepcja, np. interpretacja bodźca
efektywne mechanizmy obronne w przypadku zaburzeń ze strony narządów zmysłów
7. Płyny i elektrolity
zachowana równowaga wodno-elektrolitowa
równowaga kwasowo-zasadowa
efektywny system buforów
8. Funkcje neurologiczne
prawidłowe procesy pobudzania, pamięć, uwaga, myślenie, percepcja, język, planowanie, reakcje motoryczne
zintegrowane myślenie i uczucia
elastyczność i funkcjonalna sprawność w przypadku starzenia się, zaburzeń ze strony układu nerwowego
9. Funkcje endokrynologiczne
efektywna regulacje hormonalna procesów zachodzących w organizmie, funkcji rozrodczych
prawidłowe funkcjonowanie ujemnego sprzężenia zwrotnego
prawidłowe cykliczne wydzielanie hormonów
efektywne mechanizmy rdzenia sobie ze stresem
Koncepcja siebie
1. „Ja fizyczne”
pozytywne postrzeganie swojego ciała
prawidłowe funkcjonowanie seksualne
integracja rozwoju fizycznego i psychicznego
prawidłowe mechanizmy kompensacyjne w przypadku zmian fizycznych
efektywne sposoby radzenia sobie ze stratą
radzenie sobie ze śmiercią i umieraniem
2. „Ja osobowe”
integracja „ja realnego” i „ja idealnego”
efektywny rozwój moralno-etyczno-duchowy
szacunek do siebie
efektywne mechanizmy obronne w sytuacji obawy o siebie
Pełnienie ról społecznych
efektywne wypełnianie ról
integracja zachowań instrumentalnych i ekspresyjnych związanych z pełnieniem roli
integracja ról pierwotnych, wtórnych i trzeciorzędnych
efektywne procesy radzenia sobie w sytuacjach zmiany roli
Współzależności
wyrównany stan emocjonalny
prawidłowy sposób wychowania i wychowywania innych
adekwatne zachowania w samotności i w relacjach z innymi
efektywne mechanizmy radzenia sobie z samotnością i izolacją
Środowisko
„Wszystkie warunki, okoliczności i oddziaływania zewnętrzne, które wpływają na rozwój i zachowania jednostki”
(Andrews & Roy, 1991)
Zdrowie
„Stan i proces bycia i stawania się osobą zintegrowaną”
(Roy, 1981)
Integracja oznacza osiągnięcie stanu adaptacji, która jest wynikiem procesu adaptacyjnego.
Pielęgniarstwo
Głównym celem pielęgnowania jest promowanie pełnej adaptacji człowieka do środowiska.
Dyscyplina naukowa - powinna opisywać i wyjaśniać procesy życiowe człowieka (myślenie, wartościowanie, relacje z innymi, odczuwanie)
Dyscyplina praktyczna - rozpoznanie efektywnych i nieefektywnych reakcji człowieka i podejmowanie interwencji, których celem jest pomoc w adaptacji
Model adaptacyjny a proces pielęgnowania
1. Zbieranie danych (subiektywnych i obiektywnych) o reakcjach człowieka
2. Gromadzenie danych o działających bodźcach (wewnętrznych i zewnętrznych), rozpoznanie nieefektywnych reakcji na bodźce
3. Ustalenie diagnozy pielęgniarskiej
rozpoznanie poziomu adaptacji
diagnoza może być formułowana jako rodzaj działających bodźców lub nieefektywnej reakcji na bodźce
4. Ustalenie celów- określenie pożądanych zachowań, które pomogą człowiekowi w osiągnięciu stanu adaptacji
5. Interwencje pielęgniarskie - odpowiednie oddziaływanie na bodźce (ich eliminowanie, minimalizowanie ich działania, utrzymanie lub zmiana)
6. Ocena końcowa - porównanie osiągniętych zachowań
z założonym wcześniej poziomem adaptacji i ewentualna modyfikacja wcześniejszych etapów procesu pielęgnowania