Teoria Callisty Roy

Osoba/człowiek

Holistyczny system adaptacyjny

System - całość, składająca się z części pozostających ze sobą we wzajemnych relacjach; stanowi więcej niż tylko sumę tych części

„Istota biopsychospołeczna, która pozostaje w ciągłej interakcji ze środowiskiem”

(Roy, 1976)

„Holistyczny system adaptacyjny wyposażony w podsystem regulacyjny i poznawczy dla osiągnięcia adaptacji w czterech zakresach: funkcji fizjologicznych, koncepcji siebie, pełnionych ról oraz współzależności”

(Roy, 1984)

Adaptacja

1. Proces

• podejmowanie działań w celu osiągnięcia integracji

• przebiega od zadziałania bodźca, poprzez uruchomienie mechanizmów obronnych do określonych reakcji (zachowań)

• Jest pozytywny i twórczy, prowadzi do rozwoju człowieka

2. Stan

• rezultat procesu adaptacji

• stan dynamicznej równowagi ze środowiskiem, integracji

Wskaźniki prawidłowej adaptacji

Wymiary:

• fizjologiczny

• koncepcji siebie

• pełnionych ról

• współzależności

Wymiar fizjologiczny

1. Utlenowanie

• prawidłowa wentylacja

• prawidłowa wymiana gazowa

• prawidłowy transport gazów

• prawidłowe mechanizmy kompensacyjne

2. Odżywianie

• prawidłowy proces trawienia

• prawidłowy stan odżywienia zgodnie z zapotrzebowaniem

• wyrównany stan metaboliczny i stan odżywienia w sytuacji zmienionego zapotrzebowania

3. Wydalanie

• prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego

• prawidłowe wydalanie stolca

• prawidłowe procesy produkcji moczu

• prawidłowe wydalanie moczu

• efektywne mechanizmy kompensacyjne w sytuacji zaburzeń w wydalaniu

4. Aktywność i wypoczynek

• integracja w zakresie poruszania się

• adekwatne uruchamianie mechanizmów kompensacyjnych w sytuacji braku aktywności

• efektywne wzorce aktywności i wypoczynku

• prawidłowy sen

• efektywne dostosowywanie środowiska do zmienionych warunków snu

5. Ochrona

• zachowanie ciągłości skóry

• efektywne mechanizmy immunologiczne

• prawidłowe procesy związane z gojeniem się

• odpowiednia ochrona w przypadku zmian ciągłości skóry lub stanu immunologicznego

6. Narządy zmysłów

• efektywne procesy pobudzenia

• integracja bodźców sensorycznych i informacji

• prawidłowa percepcja, np. interpretacja bodźca

• efektywne mechanizmy obronne w przypadku zaburzeń ze strony narządów zmysłów

7. Płyny i elektrolity

• zachowana równowaga wodno-elektrolitowa

• równowaga kwasowo-zasadowa

• efektywny system buforów

8. Funkcje neurologiczne

• prawidłowe procesy pobudzania, pamięć, uwaga, myślenie, percepcja, język, planowanie, reakcje motoryczne

• zintegrowane myślenie i uczucia

• elastyczność i funkcjonalna sprawność w przypadku starzenia się, zaburzeń ze strony układu nerwowego

9. Funkcje endokrynologiczne

• efektywna regulacje hormonalna procesów zachodzących w organizmie, funkcji rozrodczych

• prawidłowe funkcjonowanie ujemnego sprzężenia zwrotnego

• prawidłowe cykliczne wydzielanie hormonów

• efektywne mechanizmy rdzenia sobie ze stresem

Koncepcja siebie

1. „Ja fizyczne”

• pozytywne postrzeganie swojego ciała

• prawidłowe funkcjonowanie seksualne

• integracja rozwoju fizycznego i psychicznego

• prawidłowe mechanizmy kompensacyjne w przypadku zmian fizycznych

• efektywne sposoby radzenia sobie ze stratą

• radzenie sobie ze śmiercią i umieraniem

2. „Ja osobowe”

• integracja „ja realnego” i „ja idealnego”

• efektywny rozwój moralno-etyczno-duchowy

• szacunek do siebie

• efektywne mechanizmy obronne w sytuacji obawy o siebie

Pełnienie ról społecznych

• efektywne wypełnianie ról

• integracja zachowań instrumentalnych i ekspresyjnych związanych z pełnieniem roli

• integracja ról pierwotnych, wtórnych i trzeciorzędnych

• efektywne procesy radzenia sobie w sytuacjach zmiany roli

Współzależności

• wyrównany stan emocjonalny

• prawidłowy sposób wychowania i wychowywania innych

• adekwatne zachowania w samotności i w relacjach z innymi

• efektywne mechanizmy radzenia sobie z samotnością i izolacją

Środowisko

„Wszystkie warunki, okoliczności i oddziaływania zewnętrzne, które wpływają na rozwój i zachowania jednostki”

(Andrews & Roy, 1991)

Zdrowie

„Stan i proces bycia i stawania się osobą zintegrowaną”

(Roy, 1981)

Integracja oznacza osiągnięcie stanu adaptacji, która jest wynikiem procesu adaptacyjnego.

Pielęgniarstwo

Głównym celem pielęgnowania jest promowanie pełnej adaptacji człowieka do środowiska.

• Dyscyplina naukowa - powinna opisywać i wyjaśniać procesy życiowe człowieka (myślenie, wartościowanie, relacje z innymi, odczuwanie)

• Dyscyplina praktyczna - rozpoznanie efektywnych i nieefektywnych reakcji człowieka i podejmowanie interwencji, których celem jest pomoc w adaptacji

Model adaptacyjny a proces pielęgnowania

1. Zbieranie danych (subiektywnych i obiektywnych) o reakcjach człowieka

2. Gromadzenie danych o działających bodźcach (wewnętrznych i zewnętrznych), rozpoznanie nieefektywnych reakcji na bodźce

3. Ustalenie diagnozy pielęgniarskiej

• rozpoznanie poziomu adaptacji

• diagnoza może być formułowana jako rodzaj działających bodźców lub nieefektywnej reakcji na bodźce

4. Ustalenie celów- określenie pożądanych zachowań, które pomogą człowiekowi w osiągnięciu stanu adaptacji

5. Interwencje pielęgniarskie - odpowiednie oddziaływanie na bodźce (ich eliminowanie, minimalizowanie ich działania, utrzymanie lub zmiana)

6. Ocena końcowa - porównanie osiągniętych zachowań
z założonym wcześniej poziomem adaptacji i ewentualna modyfikacja wcześniejszych etapów procesu pielęgnowania