EUROPEJSKA NAUKA HISTORYCZNA W DWUDZIESTOLECIU MIĘDZYWOJENNYM
Za poglądem, że rok 1918 stanowi cenzurę w rozwoju historiografii opowiadają się tylko marksistowscy historycy.
Rosja
Przełomowe znaczenie miało przyjęcie w porewolucyjnej Rosji marksizmu - leninizmu za teoretyczna podstawę nauki historycznej, biorąc pod uwagę zasadnicze momenty:
Przyjęcie nowej podstawy nie dokonało się od razu
Dotyczyło historiografii jednego kraju
Roku 1918 nie stanowił zasadniczego przełomu, dwudziestolecie nie było jakościowo odmiennym etapem jej rozwoju. I wojna światowa i klęska Niemiec wg G. Iggersa nie stanowiła żadnej cenzury nie włączając w to Polski.
Zmiany:
Kryzys historycyzmu - kryzys światopoglądowy, wyrażający się w załamaniu wiary w tradycyjne wartości obywatelskie, w idee postępu moralnego i społecznego i w zasady racjonalnego przewidywania. Załamanie wiary w zasadność dotychczasowych sposobów wyjaśniania zmienności świata społecznego - załamanie zaufania do historii.
Antyhistoryczność - Paul Valery pisał, że historia jest najniebezpieczniejszym wytworem, który rozsnuwa marzenia, odurza ludy, tworzy fałszywe wspomnienia i zachowuje stare rany. Wyrażała ona dwie tendencje:
zwracała się przeciw nadużyciom, tradycyjnej upolitycznionej historiografii
podważała zaufanie do wartości poznawczej historiografii i paradoksalnie sprzyjała nasileniu się tendencji by porzucić postulat poszukiwania prawdy i zaprzęgnąć historię w służbę ideologii
Takie postulaty miały na zachodzie nazizm, a na wschodzie stalinizm:
Karl von Muller: Historia jest zobowiązana wydźwigać nowego ducha pełnego życia w naszym narodzie, współdziałać w kształtowaniu oblicza niemieckości dla nadchodzących czasów
Józef Stalin: dezawuował zasadę opierania historycznych sądów na podstawie źródeł narzucał programowo prezenty styczny, ahistoryczny stosunek do historii, wykluczając możliwość stawiania pytań badawczych; jedynym kryterium byłą zgodność z aktualną linią Patrii
Zapotrzebowanie na nowe wyjaśnienie sensu dziejów - spowodowane załamaniem się wiary w wartość dotychczasowych wzorów rozumienia dziejów i uprawiania historii; nasila się też zainteresowanie problematyką historiozoficzną.
Odrzucenie rozumienia dziejów jako jednolitego linearnego procesu, zmierzającego do zrealizowania jakiś celów oraz zastąpienie do poglądem wg którego rzeczywistym podmiotem dziejów miałby być niesprowadzalne jeden do drugiego, indywidualne aglomeraty społeczne wyposażony w jedynie sobie właściwy rytm i kierunek zmienności
Nowe koncepcje - zmierzające do rewaloryzacji historii jako nauki bądź to na drodze modernizacji, bądź przez ich przezwyciężenie i zaproponowanie na ich miejsce nowych.
Niemcy:
Rewaloryzacji samej doktryny
Ściślejsze powiązanie dyscypliny z socjologią, z kierunkiem reprezentowanym rzez M. Webera
Utrata przez naukę niemiecką prymatu
Konserwatywna historiografii odrzucała potrzebę jakiejkolwiek rewizji swoich dotychczasowych koncepcji
Podporządkowana później przez system htlerowski
Francja:
Program Henriego Berra syntezy historycznej
Koncepcja odnowy nauki historycznej
Historia jako nauka integralna, ogarniająca całokształt struktury dziejowej rzeczywistości, stawiającej sobie na celu śledzenie strukturalnego zróżnicowania rytmów jej dziejowej zmienności
Anglia:
Historiografia odwołująca się jako do swej podstawy teoretycznej do doktryny materializmu historycznego
Rosja:
Michaił Pokrowski rozpatrywał bieg dziejów jako proces, określany z jednej strony przez kolejne formy gospodarowania, a z drugiej jako walkę klas
Została zastąpiona interpretacją stalinowską, która zredukowała przedmiot nauki historii do przedmiotu ekonomii politycznej i wtłaczała całokształt procesu dziejowego w aprioryczny, teologiczny schemat koniecznego następstwa pięciu kolejnych społeczno - ekonomicznych formaji
Historia rozwoju społeczeństwa jest historią rozwoju sił wytwórczych i stosunków produkcji między ludźmi
Naczelnym zadaniem nauki historycznej jest zbadanie i wykrycie praw rządzących produkcją
Ustrój społeczno - polityczny (w ZSRR) powinien być postrzegany jako uniwersalny wór i cel dla całej ludzkości
Nie wypracowała teoretyczno - metodologicznej jedności; historycy przyswajali sobie tylko wybrane zagadnienia
str. 4