Tadeusz Nowak


Tadeusz Nowak

(ur. 11 listopada 1930 w Sikorzycach koło Dąbrowy Tarnowskiej, zm. 10 sierpnia 1991 w Skierniewicach) - polski poeta i prozaik. Absolwent filologii polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim (1948-1954). W 1948 opublikował pierwszy wiersz w tygodniku "Wici". W 1953 wydał pierwszy tomik poezji Uczę się mówić, a w 1956 tomik Prorocy już odchodzą. Członek ZLP od 1956. Oprócz działalności poetyckiej artysta zajmował się także prozą, czego przykładem są zbiory opowiadań W puchu Alleluja czy powieści Takie większe wesele, A jak królem, a jak katem będziesz, Diabły, Dwunastu, Prorok, Wniebogłosy. W sierpniu 1991, po długotrwałej chorobie, zmarł na zawał serca w szpitalu w Skierniewicach.

W 1999 profesor Stanisław Balbus wydał jego dwie niedokończone powieści: Jak w rozbitym lustrze oraz Jeszcze ich słyszę, widzę jeszcze. Powieści Tadeusza Nowaka utrzymane są w baśniowo-balladowej konwencji, sięgają do pokładów literatury ludowej, kreując świat pełen prastarych archetypów i motywów biblijnych. Są zaliczane do tzw. nurtu wiejskiego.

Wybrana twórczość



Jerzy Kwiatkowski, Magia poezji (o poetach polskich XX wieku)

Poezja organiczna [O poezji Tadeusza Nowaka]

Nowak należy do tych poetów, którzy stworzyli swój własny świat poetycki. Świat ten wydaje się najbardziej ograniczony i zamknięty. Nowak jedynie poszerza granice swojej poezji i pogłębia jej fundamenty. Dlatego wydaje się twórcą mniej świadomym od Grochowiaka czy Białoszewskiego. Wyróżnia go to, że jest jakby biologicznie ze swoją poezją połączony - konsekwentnie wracają w jego poezji motywy-klucze, motywy-dominanty

Świat Nowaka zamyka się w kręgu realiów wiejskich, pejzażu wiejskiego.

Wpływ Biblii na poezję Nowaka:

Nowak zawsze był poetą hiperboli, twórcą estetycznych wartości ostrych. Nie chce tego wyrażać wprost, więc nakłada metaforyczno-mitotwórczy kostium. Nie chce złagodzić siły swych przeżyć, chce je tylko przetłumaczyć.

Nowak nie wpada w patos, ratuje go przed nim ironia; poza tym tworzy własną mitologię (tylko na wzór biblijnej); swój symbolizm i alegoryzm komplikuje i wzbogaca o elementy innej poetyki.

Mitologię Nowaka tworzą słowa-klucze: drewno, ułomność, jaszczur, sól, kozioł.

Widać u Nowaka pragnienie odnalezienia wartości w cierpieniu i sensu w bezsensie. Jego postawa opiera się na konflikcie między pojęciem ofiary a pojęciem tragizmu niezrozumiałego.

Najtrudniej zinterpretować wiersze, których alegorie odwołują się do ludowych tradycji i mało rozpowszechnionych podań. Poza tym obrazy są zazwyczaj niezwykle zagęszczone i skomplikowane (niewspółmiernie do warstwy znaczeń).

U Nowaka metafora nie jest skrótem myśli; on myśli metaforami i obrazami. Obrazowanie Nowaka ewoluuje od szkoły awangardy krakowskiej: „Przejażdżka” - zabawa animizacyjno-barokowa, „Rzeczy opadanie” - świetny w swej trafności skrót, ...przez technikę snu: „Zaręczyny” - zaskakujący erotyk ...po estetyczne wartości nadrealistyczne: „Lewiatan”. Poprzez udział podświadomości, wkroczenie praw marzenia sennego potwierdza się organiczność poezji, rosnącej w poecie od czasów wiejsko-religijnego dzieciństwa. Jest to poezja - w całym swym bogactwie - zdumiewająco jednorodna.

Cechy twórczości:

Anna Kamieńska Poezja Tadeusza Nowaka


Kościółek wiejski
ach kościólek
gdzie gwóźdź jedyny
w stopie
w dłoni
przeniósł się we mnie
gont po goncie
zbudował się w nasadzie głowy


Nadrealizm francuski, tak jak go wykładał i rozumiał Breton, opierał się na automatyzmie skojarzeń, ukazując poprzez ten automatyzm - rzeczywisty, ukryty świat wewnętrzny człowieka.

Najczęściej przynosił krajobrazy z półsnu, półjawy, gdzie ten automatyzm jest najmniej świadomy, najmniej kontrolowany.

W poezji Nowaka spotykamy nieco inny, ale niezwykle odkrywczy mechanizm owego automatyzmu. Nie jest to bowiem automatyzm psychologoczny, ale jakby automatyzm zbiorowy, środowiskowy, społeczny. Poeta-lud w poezji Nowaka przypomina i przywołuje swoje półsenne światy dawności, wyobraźni plemiennej, surowości bytu związanego nierozłącznie z obrotami natury.

Charakter tej wyobraźni jest kulturowy. To nie zwyczajny biologizm, odkrywanie związku człowieka z przyrodą, przechodzące już w naszej poezji w banał, ale odkrywanie raczej przynależności i związków różnych warstw kulturowych, przynależności człowieka współczesnego do głębokich pokładów kultury.

Świat snu i sennej wizji, tak ulubiony przez nadrealistów, zastąpiony tu został przez naiwność ludowej wyobraźni, w której współistnieją sprawy realne, brutalnie realne - ze światem wyobrażeń baśniowych i mitów. Baśnie i mity to sny ludu. Te sny są tworzywem tak bardzo rodzimego nadrealizmu poetyckiego Tadeusza Nowaka.

W "Kolędach stręczyciela" znajdujemy zabawny wiersz "Ja, prosty chłopek". Wiersze na temat "chłopek, ci ja, chłopek" znajdziemy u wielu prymitywnych poetów ludowych, poetów niedzielnych. Tadeusz Nowak, poeta już wyrafinowany, wraca rozmyślnie do tego motywu, parafrazując go rzewną jak gdyby ironią:


Ja prosty chłopek:
zboże siano
parę owoców
krzepki chłopek:
palona glina
stukniesz
dzwoni
na końcu wsi

od lat się biedzę
zmyślam rymy
zwierzęta
ptaki
jekieś drzewo
z rybą w koronie
z okiem na stopie

z przekory zmyślam
bo z potrzeby
zmyślali proboszcz
dziedzic
król.


W ten sposób młody poeta współczesny przerzuca pomost między skomplikowaną współczesną poezją a niezdarną twórczością dawnych ludowych poetów - natchnionych świątków słowa. Jest coś wielce wzruszającego w tym podaniu ręki poprzez pokolenia kultury, w szlachetnym przyznaniu się do wspólnoty kultury i wyobraźni.

Marek Skwarnicki "Psalmy" Tadeusza Nowaka

"Psalmy" Tadeusza Nowaka, czyli cykl wierszy opatrzonych tym tytułem, nic nie mają wspólnego w sensie formalnym z Dawidowym "psałterzem". W swojej treści również nie są inwokacjami modlitewnymi do Boga. Wypełniają je jedynie obrazy religijne, ikonografia wiary i tradycji chrześcijańskiej wsi polskiej.

Z tego źródła czerpała wielka poezja romantyczna, zasilało ono wyobraźnię pisarzy różnych okresów i pokoleń. Źródło to jest żywe po dziś dzień. Często na skutek coraz silniej odczuwanej odrębności "prymitywów" ludowych stają się one obecnie elementem ornamentacyjnym, ewokują nastroje i obrazy kontrastujące z duchem wieku dwudziestego, który jest z żelaza a nie z drzewa, jest miejski a nie wiejski. Można by więc było "Psalmy" Nowaka zaszeregować w ten sposób i przystąpić do opisu ich cech indywidualnych. Rzecz w tym, że nie da się tego zrobić. Wyłamują się one z tak pojmowanej "ludowości". To nie są "świątki" odkupione od kogoś na wsi i postawione dla ozdoby w nowoczesnym mieszkaniu. Nie jest to ani poetycka "cepelia", ani seryjnie robione dla miejskich odbiorców malowanki na szkle. Nie motyw decyduje o sile ich wyrazu, lecz treść wewnętrzna. Na tę treść - o ile da się wyrazić cudzymi słowami lirykę - składa się autentyczne cierpienie ludzkie, dramat człowieczego losu wyrażony symbolami sakralnymi, które tkwią w pradawnej tradycji religijności wiejskiej. Ta dawność symboliki i bezpośredniość wyrażającego się przez nią przeżycia tragedii świata uprawomocnia nazwę "psalmów". Zarówno liryka jak i proza Nowaka mają te same cechy. Baśń i słowiański mit, chrześcijańska symbolika i krajobraz wiejski tworzą jego wyobraźniowy język, za pośrednictwem którego wyraża on treści humanistyczne, opowiada o ludzkiej sytuacji w świecie. O sile tej sztuki decyduje intensywność przeżywania owej sytuacji w całym jej bogactwie radości i nieszczęścia, cierpienia i piękna. "Psalmy" są ukoronowaniem dotychczasowej jego twórczości, tego odrębnego, autonomicznego, chciałoby się powiedzieć rdzennego świata jego sztuki.

Cykl "Psalmów" Nowaka przesyca aura cierpienia ludzkiego. Opowiadają o nim zarówno obrazy zwierząt, jak i figur, wyrażają symboliczne sytuacje i realne obrazy wplątane w tę Nowakową baśń o nieszczęściu, o walce i o cichej radości życia. Nie jest to aura cierpiętnicza, lecz raczej pochylenie się nad naszą dolą, która jest jaka jest, okrutna a naznaczona jednocześnie nadzieją. Gdyby w "Psalmach" (w całej zresztą twórczości pisarza) nie było tej pełnej, dojrzałej świadomości, kim jest człowiek i jakie jest życie, rozsypałyby się one w stylizacyjne świecidełka bądź byłyby tylko rzewną piosenką. I to właśnie różni tę poezję od innych, że nie "motywy", lecz sposób widzenia, - przeżywania najważniejszych spraw decyduje o jej lirycznej mocy. Nowak nie jest pisarzem, który wystrugał sobie ze słów fujarkę, by przygrywać na ludową nutę. Jeśli pojęcie "ludowości" ma jakiś literacki sens, to można by powiedzieć, że jest on takim pisarzem "ludowym", który językiem swego dzieciństwa, swojej wsi wyraża to samo, co na przykład Różewicz wyraża językiem zintelektualizowanych symboli. Obydwaj opisują tę samą sytuację ludzką i widzę nawet pewne podobieństwa ich filozofii życia, mimo że każdy wypowiada ją inaczej. Uroda "Psalmów" nie jest urodą rekwizytorni ludowej kultury sakralnej, lecz wynikiem przeżywania dramatu istnienia przez poetę, który zna jego rozmiary i sam zaplątany jest w jego mrokach. To decyduje o randze poezji Nowaka, jak w ogóle decyduje w literaturze zawsze, gdyż jej bohaterem jest nie człowiek umowny, lecz żywy.

Przy okazji wydania "Psalmów" Tadeusza Nowaka warto poruszyć problem tzw. ludowości w literaturze, gdyż jego twórczość przełamuje pewne jej schematy i w ogóle stwarza nową sytuację. Ta nowa sytuacja polega na tym, że oto pojawił się pisarz, którego utwory nie mogą być zaliczane ani do "literatury chłopskiej", mimo że jest ona chłopska, ani do literatury "czerpiącej z bogatych źródeł wierzeń ludowych", mima że pełna jest ona wierzeń ludowych, ani do "poezji opartej na motywach wiejskich", mimo że ona sama jest od początku do końca motywem wiejskim. Cała ta nomenklatura wydaje się w zastosowaniu do Nowaka bezsensowna. Może dlatego, że jest reliktem podziałów, dzisiaj już zacierających się lub zatartych, na różne kultury w ramach jednego obszaru narodowego. Można by powiedzieć, że Nowak samym sobą, swoją pisarską osobowością przełamał opłotki twych podziałów. Po prostu napisał wiersze, które należą do najlepszych osiągnięć liryki naszych lat, a w wierszach tych dojrzałość wewnętrzna, kulturowa łączy się nierozłącznie ze światem mitów, baśni i symboliki sakralnej wytworzonej przez wieś. Tym bardziej interesujące to jest zjawisko, że na przykład w sposobie obrazowania Nowaka dopatrzyć by się można wpływów różnych kierunków poetyckich, zwłaszcza, nadrealizmu, które powinny by właściwie zniszczyć, bądź zdeformować to, co wyniósł z rodzinnej wsi. Tymczasem nie zapłacił on żadnego "frycowego", by wejść pełnoprawnie do literatury. Z niczego nie zrezygnował. Przeciwnie, narzucił swoją wizję innym, wzbogacając sobą samym to, co powszechne.

Te wiersze są jakby zamawianiem, czarami odprawianymi nad cierpieniem, nad niedolą, albo też krótkimi hymnami miłości istnienia. Symbolika sakralna, która w nich się powtarza, która jest ich dominującą treścią wyobraźniową, bliska jest poecie nie tylko jako archetyp, ale i wartość własna. "Psalmy" Nowaka bądź co bądź są liryką, w której "ja" autora dominuje. Jest to liryka prosta w sposób, który osiąga się mówiąc szczerze, gdy już styl nie przeszkadza człowiekowi.

"Psalm o wodach czystych"

Wody są czyste piórko po nich płynie

bielsze od żalu po straconym maju

Przez jego witki drobniejsze niż sen

oczy nie widząc patrzą i kochają

piasek od piórka bielszy i od żalu

księgę rodzaju na piasku spisaną

pismem o którym mówi się tajemnie

że jest odwiecznie jątrzącą się raną

Wody są czyste Gaśnie w nich planeta

i gasną pod nią poczęte zwierzęta

i wiary gasną jako ten dmuchawiec

i o nich tylko ślepy kret pamięta

ślepy jak chłopiec co ubiegłej wiosny

nie wiedząc o tym odszedł w traw litanie

Wody są czyste Modlą się za chłopca

A my o zmierzchu pomódlmy się za nie

6



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Tadeusz Nowak
tadeusz nowak
Tadeusz Nowak
Nowak Tadeusz [Kazimiesz Siemionowicz]
Nowak Tadeusz
Nowak Tadeusz Polbasnie
Nowak Tadeusz Psalmy
Nowak Tadeusz
Nowak Tadeusz A jak krolem, a jak katem bedziesz
Nowak Tadeusz Diabły Dwunastu
prezentacja rola słońca w panu tadeuszu
Przesłanie PANA TADEUSZA, Szkoła, Język polski, Wypracowania
BUSZUJĄCY W ZBOŻU, Pedagogika, Czytajmy razem Anioła Stróża- brat Tadeusz Ruciński, Teksty do CZYT
praca-magisterska-7092, 1a, prace magisterskie Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki
praca-magisterska-7091, 1a, prace magisterskie Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki
praca-magisterska-6927, 1a, prace magisterskie Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki
praca-magisterska-6888, 1a, prace magisterskie Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki

więcej podobnych podstron