TYFLOPEDAGOGIKA
Tyflopedagogika jest działem pedagogiki specjalnej, która zajmuje się
wychowanie i kształceniem jednostek z wadą wzroku. W zależności od stopnia uszkodzenia wzroku wyróżnia się osoby niewidome, z resztkami wzroku oraz niedowidzące.
Kształcenie niewidomych zapoczątkował pierwszy tyflopedagog francuski - Valentin Hauy, wynalazca wypukłego alfabetu dla niewidomych, i założyciel pierwszej szkoły dla dzieci niewidomych, gdzie za pomocą książek z wypukłym drukiem uczył niewidomych czytania, a w ślad za tym pisania, rachunków, języków, historii, geografii, matematyki, muzyki, a następnie kształcił ich w sztukach, rzemiośle, by pożytecznie ich zatrudnić dla osiągnięcia lepszych warunków życiowych.
Wszyscy poznajemy otaczający nas świat dzięki informacjom odbieranym przez nasze narządy zmysłów. Informacje te mogą mieć postać różnorodnych bodźców np.: smakowych, węchowych, dotykowo - kinestetycznych, słuchowych czy wzrokowych. Pełne poznanie na-stępuje wtedy, gdy bodźce są odbierane, właściwie przetworzone i zmagazynowane. Dowodem na prawidłowy przebieg tego procesu jest sensowny przekaz odebranej informacji, która jednocześnie ma rolę wzmacniającą oraz wzbogacającą zasób słów i działań.
U osób niewidomych i słabo widzących występuje problem zmniejszenia liczby napływających danych sensorycznych (czuciowych, wrażeniowych), ze względu na brak lub ograniczenie zmysłu wzroku. Może tutaj jednak nastąpić proces kompensacji zmysłów. Proces ten ułatwia niewidomym poznanie zastępując elementy optyczne przez inne, które są z nim w korelacji. W mózgu są obszary odpowiedzialne za analizę. Zmysły słuchu, węchu, dotyku, smaku współdziałają ze sobą tworząc pewien obszar manipulacyjny dający niejako dodatkowe bodźce. Brak, lub ograniczenie wzroku wzmacnia zatem działanie innych zmysłów. Dotyk jest więc dla tych osób również wzrokiem i nie jest taki sam jak dotyk osoby widzącej. Może właśnie dlatego istnieje często przekonanie, że osoby z uszkodzonym wzrokiem mają lepszy słuch czy bardziej wrażliwy dotyk. Nie jest to oczywiście reguła.
Należy także pamiętać, że w procesie rewalidacji, czyli usprawniania, ze względu na ograniczenia wzrokowe, duży nacisk kładzie się na ćwiczenia technik dotykowych. Prowadzi to zatem do lepszego działania zmysłów pozawzrokowych. Jednocześnie rewalidacja to ćwiczenia umożliwiające wykorzystanie w maksymalnym stopniu resztek posiadanego wzroku. Jest to szczególnie ważne u osób słabo widzących ponieważ zmysł wzroku pełni u nich nadal rolę dominującą w działaniu, orientowaniu się i poznawaniu, mimo iż rola tego zmysłu jest znacznie ograniczona i mniej efektywna. Ogromne znaczenie dla niewidomych ma także tzw. hipotetyczny zmysł przeszkód, który sygnalizuje mu obecność przedmiotu znajdującego się blisko i na wysokości twarzy. Dużą rolę odgrywa też pamięć kinestetyczna, która jest bardzo przydatna w wykonywaniu czynności dnia codziennego.
Musimy pamiętać, że dziecko widzące mimowolnie poznaje różnorodność otaczającej wielkiej przestrzeni, znajdującej się w zasięgu jego wzroku. Przestrzeń ta często ulega zmianie wzbogacając zasób informacji. Dziecko słabo widzące ma już problemy z mimowolnym poznawaniem, a jego przestrzeń ograniczona jest wadą jego wzroku. Dziecko niewidome porusza się cały czas w tej samej małej przestrzeni, która kończy się na zasięgu jego rąk dotykających przeważnie pustkę. Dzieci niewidome od urodzenia bądź od wczesnego dzieciństwa powinny być jak najwcześniej objęte specjalistyczną opieką pedagogiczną, a żeby zapobiec opóźnieniom rozwoju, niepożądanym nawykom ruchowym oraz, grożącej im izolacji społecznej. Dlatego wszystkie te dzieci powinny być objęte wychowaniem przedszkolnym jako pełno sprawne. Trzeba tylko im zapewnić szczególną opiekę ze względu na trudności orientacyjne.
Obecnie istnieją następujące formy kształcenia dzieci niewidomych i słabo widzących:
kształcenie oparte na współpracy z nauczycielem (dziecko nie uczy się w ogólno dostępnej klasie publicznej, lecz korzysta z pomocą nauczyciela z różnych pomocy tyflodydaktycznych).
prowadzenie gabinetów wyrównawczych (dziecko uczy się w szkole publicznej, a w miarę potrzeby korzysta ze specjalnie wyposażonego gabinetu).
klasy specjalne (część lekcji wspólnych z dziećmi widzącymi, a część - wymagających specjalnych technik - oddzielnie).
szkoły specjalne
kształcenie zintegrowane z dziećmi widzącymi.
Czynnikiem, który w decydującym stopniu wpływa na wyniki kształcenia, jest u słabo widzących stan wzroku, gdyż nauczanie w szkołach dla słabo widzących prowadzi się za pomocą technik wymagających wzroku. Dlatego ustalenie kryteriów okulistycznych jest podstawowym problemem przy kwalifikowaniu uczniów do odpowiednich form kształcenia specjalistycznego . W kształceniu dzieci niewidomych i słabo widzących stosowane są specjalne środki dydaktyczne przystosowane do wzrokowych możliwości uczniów. Są to: druki o zwiększonych literach, układanki literowe, epidiaskopy, rzutniki, grafoskopy, monitory telewizyjne do przenoszenia na ekran tekstów drukowanych pismem zwykłym, magnetofony, taśmy magnetofonowe, pismo Braillea, a ostatnio nawet komputery.
W pedagogice osób niewidomych lub niedowidzących istnieją zasady których należy przestrzegać. Każde z dzieci powinno być obserwowane oddzielnie i na podstawie ich możliwości są dobierane metody kształcenia. Dzieci słobowidzące szybciej się męczą z powodu używania większej ilości energii na patrzenie i interpretacje informacji płynącej droga wzrokową. Powinno się wykorzystywać naturalne światło, a każdy inny rodzaj oświetlenia musi być stosowany według potrzeb wychowanków. Pedagog pracujący z młodzieżą niedowidzącą powinien udostępniać teksty w wersji powiększonej, a modele i przedmioty dawać do obejrzenia z bliska. Zadawanie pytań np. o obserwowanym obiekcie sprawdza trafność doznań wzrokowych. Kierowanie procesem integracji w sposób umiejętny i przemyślany, tak aby osoba z dysfunkcją wzroku nie czuła się odrzucona.
W Tyflopedagogice stosuje się również technike biblioterapii. Jest to forma psychicznego wsparcia. Jest rodzajem oparcia w procesie osiągania przez osobę wspieraną poczucia bezpieczeństwa, ułatwia osobie chorej, niepełnosprawnej akceptację siebie i odnalezienie się w nowej często bardzo trudnej życiowej sytuacji. Uczy umiejętności przetrwania krytycznych momentów. Polega ona na dobrym doborze książki do celów terapeutycznych lub ogólnorozwojowych, umiejętnym prowadzeniu jej percepcji i dyskusji nad problemami w niej zawartymi. Wymaga to od prowadzącego intuicji, umiejętności wczuwania się w przeżycia pacjenta, rozumienia jego problemów. Jest to sztuka, którą powinien posiadać każdy dobry wychowawca. osoby niewidome cechuje mniejsza odporność na stres, mniejsze zrównoważenie emocjonalne i niemożność sprostania oczekiwaniom środowiska. Osoby niewidzące są pozbawione wizualnego poznania świata, doznań estetycznych. Dlatego rola biblioterapii jest tutaj ogromna.
Bibliografia:
1. Hulek A. (red), `'Pedagogika rewalidacyjna''. PWN, W-wa 1988.
2. Sękowska Z., `'Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej'', WSPS, W-wa 1998
3. Walthes R., ''Tyflopedagogika'', Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne , Wrzesień 2007