ISTOTA I POJECIE PRAWA
Istota prawa ? cechy prawa uznawane za ważne i wyróżniające
? Kierunek pozytywistyczny
? Kierunek prawnonaturalny
? Kierunek realistyczny
1. Kierunek pozytywistyczny (druga połowa XIX w. i początek XX w.) ? najwybitniejsi przedstawiciele - J. Austin, G. edlinek
Prawem jest zespół norm (wypowiedzi o powinnym zachowaniu) ustanowionych i sankcjonowanych przez państwo, posługujące się środkami przymusu (prawo pozytywne).
Normy prawne cechują się tym, że:
? Dotyczą zewnętrznych zachowań ludzi względem siebie,
? Ustanawiane są przez uznany przez ludzi i zewnętrzny wobec nich autorytet,
? Przestrzeganie norm zagwarantowane jest przymusem państwowym (sankcja).
2. Kierunek prawnonaturalny
Prawo pozytywne nie jest wyłącznym, ani najwyższym wzorem zachowań, ludzie związani są także prawem natury, które nie jest wytworem ludzkiej działalności
? Św. Tomasz z Akwinu ? (1225 r. -1274 r.)
Prawo natury wywodzi się z objawionej woli Boga odbijającej się w naszych sumieniach (ujęcie tomistyczne). Prawo pozytywne nie może być sprzeczne z prawem natury, sprzeczność taka pozbawia prawo pozytywne mocy obowiązywania.
? Współczesne koncepcje prawa natury:
Nie odwołują się do prawa objawionego lecz do godności człowieka, kultury. Prawo natury tworzy i konstruuje rozum ludzki. Za prawo natury uznaje się sprawiedliwość, prawa człowieka np.
? Prawo natury o zmiennej treści ? najwybitniejszy przedstawiciel- Imanuel Kant (1724 r.- 1804 r.)
Szkoła prawa natury o zmiennej treści związana jest z myślą filozoficzną I. Kanta.
Prawo natury nie ma treści raz na zawsze i z góry danej, lecz jest zespołem zmiennych historycznych, będących wytworem ludzkiego intelektu, odpowiadających wrażliwości moralnej danej epoki, wyobrażeń o należnym ładzie społecznym i sprawiedliwości. Wartości te powinny znaleźć odzwierciedlenie w prawie pozytywnym.
3. Kierunek realistyczny
Neguje oba powyższe kierunki. Koncepcje realistyczne wyrażają się w dwóch zasadniczych teoriach:
? Funkcjonalizm ? pierwsza połowa XX w., zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych
Traktuje prawo jako czynnik faktycznego kształtowania zachowań ludzi.
Dla istoty prawa mało istotne jest czy norma prawna została należycie odtworzona na podstawie przepisów prawnych i jaka była jej podstawa kompetencyjna, jakie zamiary prawodawcy. Ważne jest czy i jak norma kształtuje zachowanie ludzi.
? Psychologizm ? najwybitniejszy przedstawiciel ? L. Petrażycki- druga połowa XIX w. i pierwsza połowa XX w.
Kierunek ten sprowadza prawo do określonych zjawisk społecznych, występujących w społeczeństwie, a związanych z normą prawną. Norma prawna jest zatem zjawiskiem ze sfery psychicznej- normy prawne ujawniają się w psychice ludzkiej, są wyobrażeniem sposobów zachowania.
4. Prawo w znaczeniu prawniczym
Współcześnie w Europie przyjmuje się stanowisko kompromisowe.
Prawo jest zespołem reguł ustanowionych bądź uznanych przez odpowiednie organy państwa, które poparte są przymusem państwowym.
Dominujący jest tu kierunek pozytywistyczny, jednak porządek prawny nie może być oderwany od tworzonych w kulturze ideałów, wzorów zachowań i sposobów rozumowania, bowiem prawo spotyka się z pełnym posłuchem tylko wtedy, gdy instytucje stanowiące prawo cieszą się niezbędnym autorytetem.
Prawo jako zjawisko społeczne
? Pojawia się, gdy mamy do czynienia z relacjami między jednostkami ludzkimi w ramach mniej lub bardziej zorganizowanej grupy społecznej
? Ma charakter heteronomiczny, nie dotyczy stosunku człowieka do samego siebie, zjawisk przyrody
? Wyraża wartości i potrzeby o szerszym lub węższym zasięgu społecznym, ma je chronić i urzeczywistniać
? Powstaje jako produkt procesu decyzyjnego, toczącego się w ramach grup społecznych ( w szczególności państwa)
? Jest formułowane i bronione przez społeczeństwo za pośrednictwem jego instytucji: parlamentu, rządu, sądów?
? Obowiązywanie norm prawnych uzależnione jest od społecznego przyzwolenia dla prawa, tzn. od tego w jakim stopniu społeczeństwo jest gotowe przestrzegać je i sankcjonować.
Naczelną cechą prawa jest jego normatywny charakter.
Prawem są normy prawne ustanowione przez kompetentne organy państwa, wyrażające wzór powinnego zachowania, określające nakaz, zakaz lub przyzwolenie określonego zachowania. Normy prane poparte są przymusem państwowym.
Prawo a inne regulatory zachowań społecznych- normy społeczne
Normy społeczne regulujące zasady współżycia ludzi w zbiorowościach-grupach społecznych- posiadają trzy istotne cechy:
? Są tworzone przez samo społeczeństwo, a wić źródłem tych norm jest społeczeństwo należące do grupy społecznej,
? Mają powszechny (ogólny) i abstrakcyjny charakter,
? Ich modyfikacji dokonuje samo społeczeństwo w procesie rozwoju historycznego.
W skład grupy społecznej jaką jest państwo wchodzi społeczeństwo globalne (naród). Rządzi się ono całym szeregiem norm społecznych, które można podzielić na dwie grupy.
1. Normy, których funkcjonowanie nie jest bezpośrednio związane z państwem, ani poprzez swoją genezę, ani poprzez ich oddziaływanie i stosowanie:
? normy moralne
? normy obyczajowe
? normy religijne
? normy estetyczne
2. Normy związane z działalnością państwa:
? normy polityczne
? normy prawne.
Normy moralne ? odnoszą się do zewnętrznych zachowań człowieka, oraz do jego intencji i postaw, które poddawane są ocenie z punktu widzenia szeroko rozumianej idei dobra
Normy obyczaju ? odwołują się do pewnej konwencji społecznej, dotyczą zachowań ujmowanych w kategoriach: jest-nie jest przyjęte, wypada-nie wypada czynić w danych okolicznościach, w danym środowisku.
Normy religijne ? mogą pokrywać się treściowo z:
a) normami moralnymi i prawnymi, np.: norma nie zabijaj, nie kradnij,
b) mogą pokrywać się z niektórymi normami obyczajowymi, np.: regulujące sposoby zachowania podczas ceremonii czy świąt religijnych.
Wśród norm religijnych wyróżnia się normy regulujące funkcjonowanie danego kościoła jako instytucji, czy normy o charakterze wewnątrzorganizacyjnym, np. Kodeks prawa kanonicznego.
Różnice między normą prawną a normą moralną
Podstawa różnicy Norma prawna Norma moralna
Przedmiot regulacji Odnoszą się tylko do zewnętrznych zachowań człowieka, relacji między ludźmi Odnoszą się nie tylko do zewnętrznych zachowań człowieka, ale także do jego pobudek i intencji;
Odnoszą się nie tylko do relacji między ludźmi, ale także dotyczą stosunku człowieka do samego siebie, Boga, zjawisk przyrody.
Geneza norm Istnieją, gdyż zostały powołane do życia mocą decyzji państwa- mają charakter heteronomiczny. Maj charakter autonomiczny- istnieją z nakazu własnego sumienia i przekonania o ich słuszności. O istnieniu tych norm jednostka dowiaduje się w procesie wychowania i przyjmuje je jako własne.
Sposób ogłaszania i formalizowania norm o ich istnieniu dowiadujemy się z odpowiednich dzienników urzędowych, w których ogłaszane są akty prawne. Z reguły nie są spisane, uporządkowane i ogłaszane w postaci sformalizowanych zbiorów.
W różnych grupach społecznych mogą być odmiennie interpretowane (subkultura moralna).
Sposób sankcjonowania W przypadku jej naruszenia należy spodziewać sięc) reakcji państwa w postaci sankcji, która ma charakter sformalizowany, skupiony W przypadku jej naruszenia następuje odrzucenie, potępienie społeczne, powoduje także wyrzuty sumienia.
Sankcja ma charakter rozproszony.
Związki między prawem a moralnością
? funkcjonalne ? ujawniają się w procesie tworzenia prawa, stosowania oraz jego przestrzegania
? treściowe- regulują te same zachowania ludzi i mają tę samą treść
Państwo i prawo
Państwo jest organizacją polityczną, hierarchiczną, przymusową, terytorialną i suwerenną , obejmująca całe społeczeństwo.
? Państwo jest organizacją społeczną, sformalizowaną , wyposażona w instytucje władztwa publicznego i opartą na sformalizowanym członkostwie (obywatelstwie). Jest ona organizacja społeczeństwa, gdyż obejmuje całą ludność zamieszkałą na danym terytorium (naród). Naród można rozumieć jako wspólnotę zorganizowaną przez państwa a także jako wielką grupę społeczną zjednoczoną przez wspólną kulturę, na którą składają się: wspólny język, wielopokoleniowa tradycja narodowa, wspólne symbole, bohaterowie, religia. Zazwyczaj zbiorowość narodowa związana jest z określonym terytorium.
? Państwo jako organizacja polityczna ? państwo prowadzi działalność polityczną, a polityka to rodzaj działalności społecznej związanej z :
a) walką o władzę,
b) utrzymaniem władzy,
c) wykorzystaniem jej w określonych interesach społecznych, grupowych, środowiskowych, a nawet jednostkowych.
W państwie występuje ścisły związek polityki z władzą.
Władza to możliwość skutecznego narzucania swojej woli innym (możliwość narzucania woli innym, skuteczność owego narzucenia, wola narzucana innym).
? Państwo jako organizacja hierarchiczna ? skuteczność narzucania swojej woli innym zagwarantowana jest mechanizmem rządzenia zwanym aparatem państwa.
Aparat państwa- to grupy ludzi zespolonych w struktury organizacyjne o różnych nazwach (organy, instytucje) dysponujących odpowiednimi kompetencjami władczymi w normach prawa i działających w imieniu państwa
W państwie istnieje rozbudowany aparat władzy państwowej, tworzony najczęściej w oparciu o zasadę trójpodziału władzy:
- władza ustawodawcza,
- władza wykonawcza,
- władza sadownicza.
Obok nich powoływane są inne organy, np.:
- organy kontroli i ochrony prawa,
- siły zbrojne,
- wywiad,
- organy władzy lokalnej.
Aparat władzy tworzą osoby podejmujące decyzje w imieniu całego narodu. Każdy z członków tego aparatu posiada inne kompetencje rozdzielone w sposób hierarchiczny. Oznacza to, że decyzje poszczególnych organów władzy są uporządkowane w sposób hierarchiczny, co znajduje odzwierciedlenie w hierarchii norm prawnych.
? Państwo jako organizacja przymusowa- państwo może dysponować przymusem, jeżeli władza państwowa jest prawowita, tzn. jeżeli została powołana do życia w sposób zgodny z prawem (jest legitymowana) i jeśli jej decyzje są przynajmniej biernie respektowane przez społeczeństwo (bez wymuszania posłuchu siłą)
1. Przymus państwowy:
a) może być stosowany tylko przez organy państwowe, działające zgodnie z prawem,
b) jest przymusem sformalizowanym, czyli ujętym w ścisłe ramy procedur przewidzianych przez prawo,
c) państwo ma monopol na jego stosowanie- dla wyegzekwowania własnych decyzji może posłużyć się przemocą fizyczną (pozbawić człowieka wolności, ograniczyć ją, pozbawić mienia).
2. Przymus państwa dotyczy wszystkich osób, które znajdują się na jego terytorium.
3. Przynależność do organizacji państwowej ma charakter przymusowy ? obywatelem państwa człowiek staje się w momencie urodzenia, bez wyrażania woli.
? Terytorialny charakter państwa. Każde państwo związane jest z określonym terytorium.
Terytorium państwa- obszar wyznaczony granicami państwa, przez która rozumie się płaszczyznę pionową przechodzącą przez linię graniczną, która oddziela terytorium państwa od terytoriów innych państw i od pełnego morza. W skład terytorium państwa wchodzi: obszar lądowy, wody morskie przybrzeżne (morze terytorialne i morskie wody wewnętrzne), wnętrze ziemi, oraz przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskimi wodami przybrzeżnymi.
Uprawnienia państwa odnoszą się nie tylko do ludzi znajdujących się na jego terytorium, ale także do rzeczy, np. do bogactw mineralnych.
? Państwo jako organizacja suwerenna ? suwerenność oznacza zwierzchność i niezależność władzy.
a) suwerenność zewnętrzna ? oznacza, że władza nie podlega władzy innych państw,
b) suwerenność wewnętrzna ? oznacza, że władza państwowa ma możliwość stanowienia i zmieniania prawa, jest władzą najwyższą, zwierzchnią wobec innych podmiotów i instytucji występujących w społeczeństwie.
Związki prawa i państwa
1. Państwo działając za pośrednictwem kompetentnych organów i w przewidzianych przez prawo formach jest głównym twórca prawa.
2. Tworząc i stosując prawo, państwo realizuje swoje funkcje polityczne wobec wszystkich podmiotów podległych jego władzy suwerennej.
3. Państwo stoi na straży ustanowionych przez siebie norm.
4. Prawo określa kompetencje, strukturę i tryb działania organów państwa.
5. Prawo wyznacza status jednostki w państwie (uprawnienia i obowiązki zwłaszcza w stosunkach z państwem).
6. Prawo jest instrumentem sprawowania władzy publicznej.
7. Prawo wyraża określone treści aksjologiczne preferowane przez władzę, kształtując w ten sposób postawy i zachowania adresatów.
Praworządność- odnosi się do przestrzegania prawa przez organy władzy publicznej.
Koncepcje praworządności:
? Koncepcja formalnej praworządności
? Koncepcja materialnej praworządności
POJECIE PRAWA
Prawo, a ściślej prawo w ujęciu przedmiotowym, to system norm prawnych, czyli ogólnych, abstrakcyjnych i w przybliżeniu jednoznacznych dyrektyw postępowania, które powstały w związku z istnieniem i funkcjonowaniem państwa lub innego uporządkowanego organizmu społecznego, ustanowione lub uznane przez właściwe organy władzy odpowiednio publicznej lub społecznej i przez te organy stosowane, w tym z użyciem przymusu.
Pojęcie prawa jest również używane na oznaczenie prawa w ujęciu podmiotowym (prawo podmiotowe). Tak rozumiane, występuje, gdy mówimy, że mamy prawo (jesteśmy uprawnieni) do czegoś. Ten artykuł nie dotyczy tak rozumianego prawa.
Prawo, ze względu na wieloznaczność pojmowania, w tym różnice światopoglądowe wydających o nim opinie, jest pojęciem wyjątkowo trudnym do zdefiniowania. Dlatego wszelkie jego definicje są przedmiotem sporów.
Z. Ziembiński, rozważając problem wielości sposobów pojmowania prawa, wyróżnia spośród nich kilka podstawowych koncepcji i subkoncepcji, w tym: koncepcje normatywne, zgodnie z którą prawo jest zespołem norm postępowania; w ramach koncepcji normatywnych współistnieją: koncepcja pozytywistyczna, zgodnie z którą prawo obejmuje tylko i wyłącznie normy, które zostały ważnie ustanowione lub uznane przez kompetentny organ władzy publicznej, natomiast to, czy i jak wspomniane normy mają się do kryteriów pozaprawnych (np. przyjmowanych przez kogoś ocen moralnych), nie jest przedmiotem zainteresowania nauki prawa i nie ma żadnej doniosłości dla ważności i mocy tych norm; koncepcja prawnonaturalna, zgodnie z którą prawo obejmuje tylko i wyłącznie te normy prawa pozytywnego, które pozostają w zgodzie z ustanowionymi przez absolutny autorytet (tj. przez Boga, Rozum, etc.) normami moralnymi lub innymi, dającymi się wywieść z przyjętych przez ten autorytet ocen; koncepcje niepozytywistyczne, zgodnie z którymi prawo obejmuje normy prawa pozytywnego oraz inne elementy, które wyznaczają sposób rozumienia i stosowania norm prawa pozytywnego; koncepcje realistyczne, zgodnie z którymi przyjmuje się, że prawem jest zespół faktów społecznych lub psychicznych, związanych ze stanowieniem, obowiązywaniem i stosowaniem norm prawnych.
Marksowsko-leninowska teoria prawa wywodzi, iż prawo, jako tzw. nadbudowa ideologiczna do społeczno-gospodarczej bazy, jest stanowione przez klasę panującą, w interesie tej klasy i w celu utrzymania jej panowania.
Odmienną od leninowskiej teorię prawa przedstawiał Frederic Bastiat (1801-1850), francuski ekonomista wolnorynkowy, filozof i polityk. Według niego "prawo jest organizacją naturalnych praw dla legalnej obrony, jest stosowaniem wspólnej siły w zastępstwie sił indywidualnych dla legalnej obrony naturalnych praw człowieka: prawa do życia, do wolności i do własności".
Gałąź prawa stanowi podzespół norm prawnych, które ze względu na wybrane kryterium konstytuują względnie spójną całość.
Jednym z podziałów prawa jest podział na gałęzie przez uwzględnienie metody regulacji.
Prawo wewnętrzne
Prawo cywilne reguluje relacje między podmiotami prawa w relacji poziomej, czyli żaden z podmiotów pozostających w stosunku prawnym nie jest władny narzucić swojej woli drugiej stronie. (cywilnoprawna metoda regulacji).
Prawo pracy reguluje stosunki między pracodawcą a pracownikiem, a także organizacjami pracowników (związki zawodowe) metodą w zasadzie cywilnoprawną, jednak z dużym zakresem norm semiimperatywnych służących wyznaczeniu minimalnego poziomu ochrony pracownika. Zobacz też: Kodeks pracy.
Prawo karne jest zbiorem norm mających na celu eliminację zachowań aspołecznych najcięższej wagi poprzez zastosowanie sankcji kary. (karnoprawna metoda regulacji).
Prawo administracyjne reguluje relacje między podmiotami w stosunku pionowym, tj. wówczas gdy jeden z podmiotów może władczo kształtować sytuację prawną drugiego podmiotu. (administracyjnoprawna metoda regulacji).
Podziału prawa na gałęzie można także dokonać w płaszczyźnie przedmiotu regulacji danego zespołu norm. Jako przykładowe gałęzie wedle tego kryterium można wymienić:
prawo autorskie , prawo bankowe , prawo budowlane, prawo celne, prawo energetyczne, prawo kanoniczne, prawo konstytucyjne, prawo lotnicze, prawo medyczne, międzynarodowe, o ruchu drogowym, ochrony środowska, podatkowe, rolne, upadłościowe itd.
Prawo wywodzi się z wielu źródeł. Podstawowym i często mylonym podziałem źródeł prawa jest podział na: źródła prawa sensu stricto (z łac. fontes iuris oriundi) i źródła poznania prawa (z łac. fontes iuris cognoscendi). Pierwszy termin - źródła prawa oznacza akty normatywne, czy też inaczej akty prawne zawierające przepisy prawa oraz tryb tworzenia takich aktów. Natomiast drugi termin - źródła poznania prawa obejmuje wszelkie materiały służące poznaniu prawa oraz wszelkie formy przekazu o prawie (dokumenty, publikacje, nawet Internet).
Ze względu na dopuszczalność istnienia różnych źródeł prawa, można wyróżnić w kulturze zachodniej dwa systemy prawne: anglosaski system common law i europejski (kontynentalny) system civil law. Podstawową różnicą między nimi (przynajmniej ze względu na źródła prawa) jest to że system common law dopuszcza tworzenie prawa przez sądy w wyniku precedensowych rozstrzygnięć. Pamiętając o tym, że również w wielu kontynentalnych systemach prawnych wyroki sądów (zwłaszcza najwyższych) mają znaczenie przy późniejszych interpretacjach prawa stanowionego (i mogą zapoczątkować jakąś "linię" orzecznictwa), zwrócić należy uwagę że wyroki sądów w systemach civil law mają jednak o wiele mniejsze znaczenie niż wyroki sądów w systemach common law. Te ostatnie bowiem tworzą prawo, a te pierwsze tylko je interpretują.
Fakt, że w systemach typu common law sądy biorą udział w tworzeniu prawa nie oznacza jednak braku wpływu normalnych demokratycznych władz na tworzenie prawa w państwach stosujących ten system. Bowiem obok prawa precedensowego (czyli właśnie common law) egzystuje również tzw. statute law czyli prawo stanowione przez organ przedstawicielski (parlament).
Źródła polskiego prawa można podzielić na źródła powszechnie obowiązujące i źródła wewnętrznie obowiązujące. Obowiązująca Konstytucja z 1997 roku do źródeł powszechnie obowiązujących zalicza Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego (z zastrzeżeniem że obowiązują one tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły). Oprócz tego Konstytucja w art. 234 przewiduje kolejny akt powszechnie obowiązujący - rozporządzenie z mocą ustawy, wydawane przez prezydenta RP, wyłącznie w ściśle określonych przez Konstytucję wypadkach. Nadto źródłami powszechnie obowiązującego prawa są przepisy stanowione przez organizację międzynarodową, jeśli umowa międzynarodowa konstytuująca tę organizację przewiduje taką skuteczność prawną tych przepisów w prawie wewnętrznym. Natomiast jako źródła prawa wewnętrznie obowiązujące Konstytucja wymienia uchwały i zarządzenia Rady Ministrów. Należy przy tym podkreślić, że o ile katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest w zasadzie zamknięty i nie może być rozszerzany to katalog źródeł prawa wewnętrznie obowiązującego jest otwarty i istnieją również inne akty prawne wewnętrznie obowiązujące nie wymienione w Konstytucji (okólniki, zalecenia itp.).
Kwestią kontrowersyjną jest czy w Polsce do źródeł prawa należy zaliczyć prawo zwyczajowe. Konstytucja nie zalicza prawa zwyczajowego do źródeł prawa. W doktrynie polskiego prawa konstytucyjnego przyjmuje się jednak, że Konstytucja wymienia jedynie katalog źródeł prawa stanowionego przez państwo i nie wyklucza istnienia obok prawa stanowionego prawa zwyczajowego. Konsekwencją uznania zwyczaju prawnego za źródło prawa powszechnie obowiązującego w Polsce jest możliwość oparcia na nim rozstrzygnięcia organu państwowego. Pamiętać jednak należy, że system źródeł prawa powszechnie obowiązującego według polskiej Konstytucji opiera się na prawie stanowionym, a wykształcenie się zwyczaju prawnego, regulującego jakąś kategorię stosunków społecznych jest obecnie raczej tylko potencjalną możliwością. W każdym razie zwyczaj taki nie może się nigdy ukształtować contra legem, to znaczy może on stanowić źródło prawa pod warunkiem zgodności z powszechnie obowiązującymi aktami prawnymi wymienionymi przez Konstytucję. Obok prawa zwyczajowego źródłem prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej jest również zbiorowe prawo pracy. Dzieje się tak pomimo niezaliczenia go do źródeł prawa przez Konstytucję. Jednak zbiorowe prawo pracy (regulaminy pracy, układy zbiorowe pracy) zaliczone jest do źródeł prawa powszechnie obowiązującego przez art. 9 Kodeksu pracy. Takiej regulacji kodeksowej nie stoi na przeszkodzie Konstytucja, gdyż wymienia ona w kontekście źródeł prawa tylko akty normatywne pochodzące od państwa.
Litera prawa pisanego może być interpretowana w różny sposób, i często prawo de facto zmienia się z czasem, pomimo iż formalnie cały czas ma się do czynienia z tym samym tekstem prawa. Ewolucję taką widać na przykład w przypadku Konstytucji USA, w której wiele zapisów było reinterpretowanych w sposób, który uczynił ich odmiennym od znaczenia jakie miały one w chwili powstania - pomimo iż nie została zmieniona ich treść. Koncepcja dynamicznej (zmieniającej się w czasie) interpretacji prawa znajduje szerokie uznanie w szybko zmieniających się współcześnie realiach.
Nie istnieje powszechnie przyjęta klasyfikacja nauk prawnych. Najczęściej przywoływany jest podział dokonany przez tzw. szkołę historyczną, który nauki prawne dzieli na:
Nauki dogmatyczne to szczegółowe nauki prawne zajmujące się konkretnymi obszarami prawa (np. nauka prawa karnego, nauka prawa cywilnego).
Wiele aktów prawnych nie jest w praktyce przestrzegane. Jednak przyzwolenie społeczne na ich łamanie i świadomy i celowy brak reakcji ze strony organów mających prawa te egzekwować sprawia, że można powiedzieć że reguły te nie są prawem obowiązującym w danym społeczeństwie, a ściślej, że zostały uchylone na mocy tzw. desuetudo. Jeżeli brak reakcji organów państwa nie jest świadomy (np. funkcjonariusze publiczni nie wiedzą, że dane zachowanie jest niedozwolone bądź nakazane przez prawo; albo nie podejmują działań nie dlatego, że negatywnie oceniają normę prawną, tylko dlatego, że im się nie chce) mamy do czynienia z "martwym prawem", które obowiązuje, ale po prostu nie jest przestrzegane. Tak ma się to np. z zakazem homoseksualnych stosunków płciowych w niektórych stanach USA czy zakazem rozpowszechniania utworów które są objęte prawami autorskimi które nie są już aktywnie egzekwowane (abandonware).
Występuje też sytuacja niewielkiej choć niezerowej egzekwowalności - np. w przypadku zakazu czerpania korzyści majątkowej z cudzej prostytucji czy też wymiany plików objętych prawami autorskimi w sieciach P2P.
|
|
RELACJE MIEDZY NORMĄ A PRZEPISAMI PRAWNYMI
NORMY PRAWNE, RELACJA MIEDZY NORMĄ A PRZEPISEM PRAWNYM Norma prawna jest to wynikająca z przepisów prawa reguła postępowania wydana lub usankcjonowana przez państwo i zagwarantowana jego przymusem. Prawo jest to zespół norm prawnych wydanych lub usankcjonowana przez państwo i zagwarantowana jego przymusem. Tworząc normy prawne można pewne reguły postępowania przenosić do prawa.
CECHY NORMY PRAWNEJ:
- normy o charakterze ogólnym ( nie indywidualizują osoby ) jest istotne to co ta osoba robi, czynność i wtedy staje się jej adresatem.
- Jest ona dwustronna tzn. korelacja, jedna strona nabywa pewne prawa i z jej praw wynika obowiązek dla drogiej strony ( np. wydaje coś z magazynu ).
Z prawa wynika obowiązek , jest to dwustronność normy prawnej. Często z naszego obowiązku korelują się nasze prawa (jak coś kupimy zapłacimy to jest to nasze prawo i obowiązek by to zabrać )
PODSTAWOWY PODZIAŁ NORM:
dyspozytywne- wskazanie pewnych zachowań, pozwala wybrać zachowanie adresatowi (np. regulacja mówiąca, żeby umowę spisać w celach dowodowych, dyspozycja - wybór stron, czy chcę, czy nie chcę sporządzać) ,
obligatoryjne (imperatywne) - konkretny nakaz zachowania wskazuje obligatoryjne zachowanie. Zachowanie inne niż wskazane powoduje nieważność
Cechą normy prawnej jest jej instytucjonalność
BUDOWA NORMY PRAWNEJ:
1. Hipoteza - na hipotezę składa się: adresat, wskazanie do kogo ta norma jest adresowana; czynność - rodzaj działania, które uruchamiają tą normę
2. Dyspozycja - jak ma się zachować adresat w sytuacji wskazanej w hipotezie; co musimy zrobić
3. Sankcja - co się stanie jeżeli adresat nie zachowa się zgodnie z dyspozycją, skutek. Rodzaje sankcji:
a) Karna - sankcje związane z ograniczeniem swobód osobistych (więzienie). Najwyższy wymiar tej sankcji to kara śmierci. Pozbawienie praw obywatelskich.
b) Egzekucji - wyegzekwowanie określonego zachowania. Wymuszenie określonych zachowań nawet wbrew woli np. wyrok sądowy polegający na nakazie publicznych przeprosin., Przywrócenie stanu poprzedniego np. postawić płot przewrócony samochodem
c) Grzywny - kara finansowa zgodna z regulacją prawa (mandaty). Grzywny mogą być karami dodatkowymi. Sankcje mogą występować równocześnie.
d) Nieważności -czynności dokonane i niezgodne z dyspozycją są nieważne. Nie ma skutku prawnego. Rygor nieważności.
PRZEPIS PRAWNY to elementarna część ustawy aktu normatywnego. Reguły normy są tworzone na podstawie ... Przejdź Dalej.
Przepisów prawa. Przepisy funkcjonują dlatego, że są pogrupowane w odniesieniu do sytuacji.
KODEKS PRAWA - działy, rozdziały, tytuły - szczegółowość - paragrafy, artykuły
NORMA - jest regulacją wynikającą z przepisów prawa
Normę prawną od innych norm społecznych i norm moralnych odróżnia:
- prawo, państwo i aparat przymusu. Państwo stoi na straży tylko norm prawnych. Interes państwa dominuje w tworzeniu norm. Rola i istota aparatu państwowego
- dwustronność normy prawnej, jako korelat prawa obowiązku,
- normy prawne cechuje ogólność
- normy prawne odnoszą się do zachowań, jest regulatorem działania zewnętrznego, uruchamia się gdy ktoś dokona czegoś; dotyczą czynności , niekoniecznie świadomej, dozwolonej, niedozwolonej
- normy moralne dotyczą działań wewnętrznych (psychiki, osobowości)
Prawo nie zabrania rozmyślać o morderstwie, nie łamiemy prawa. Norma moralna zabrania źle myśleć o innych.
W systemie państwa totalitarnego reguluje się działania wewnętrzne (regulacja sfery wewnętrznej)
- normy prawa są dokładne przy relatywizmie pozostałych norm. Prawo ocenia zachowanie dokładnie. Inne normy uwzględniają przyczyny. Prawo też uwzględnia przyczyny, ale w granicach uregulowanych przepisami np. kradzież jedzenia przez głodną osobę.
FUNKCJA PRAWA: Prawo ma chronić istniejący porządek stworzony przez człowieka , porządek oparty na funkcjonowaniu i sprawowaniu władzy.
PRAWO POZYTYWNE - jest oparte na założeniu, że stosowane procedury państwa wymagały powstania, utworzenia prawa. Prawo jest sprzeczne z ludzkim pojmowaniem sprawiedliwości. Prawo pozytywne dotyczy ogółu nawet za cenę sprzeczności z poszczególnymi jednostkami. Decyduje dobro państwa.
PRAWO NATURY - wysuwa się na I plan ludzkie poczucie sprawiedliwości. Uwzględnienie potrzeb jednostki społecznej.
Prawo pozytywne jest dominujące.
KIERUNEK POZYTYWISTYCZNY - prawo to zespół norm nadanych przez państwo (środki przymusu)
KIERUNEK REALISTYCZNY - łączenie różnych teorii. Prawo jest po to aby aparat państwa mógł funkcjonować. Prawo jest to zespół regulacyjny. Nacisk na interesy państwa.
Prawo -ma być tym elementem, który pozwala społeczeństwu funkcjonować i rozwijać się w różnych sferach.
Prawo - określone zjawisko historyczne i społeczne, powstało i rozwija się od momentu powstania społeczeństwa
Praworządność - (odnosi się do potrzeb) każda jednostka organizacyjna powinna działać zgodnie z prawem
Prawo - jest skutkiem pewnychprocesów społecznych, jest produktem sformalizowania dróg tworzenia reguł prawa
Prawo - zjawisko społeczne, bo funkcjonuje na bazie przyzwolenia społecznego
Wartości, które prawo chroni też mają źródło wartości społeczne
CECHY PRAWA:
1. Prawo jest to system normatywny, który poprzez nakazy stworzył określone reguły postępowania społecznego. Decyduje czy człowiek istnieje czy nie.
2. anacyjności prawa - wskazuje nam co się stanie, jakie będą skutki nie podporządkowania się jemu. Wskazuje jak należy postępować, co należy robić. W kodeksie jest konkretny wzór zachowań
3. Prawo wskazuje wartości wokół, których realizuje się społeczeństwo.
FUNKCJE PRAWA:
1. jaki jest cel prawa? Cel, który będzie postulatem tworzenia prawa, albo cel pod kątem konkretnego interesu państwa, cel decyduje wtedy o kształcie prawa.
2. Tworzenie prawa może osiągnąć skutki planowane, jak i nieplanowane, danego ustawodawstwa np. ograniczenie kary śmierci - wzrost przestępczości .
FUNKCJE PAŃSTWA:
1. regulator konfliktów - pozwala uniknąć konfliktów, a jeżeli do nich dojdzie to wskazuje sposób ich rozwiązania, łagodzenia.
2. f. stabilizacyjna prawa polega na kształtowaniu ładu społecznego
3. f. dynamizowania zmian społecznych poprzez stymulowanie zmian.
4. f. ochronna - chroni funkcjonowanie jednostki, podmiotów gospodarczych i całego państwa
5. f. organizacyjna - prawo jako mechanizm organizujący, jest formą stwarzania warunków życia
6. f. represyjna - prawo to zbiór represji, lęk przed represją powoduje zaniechanie pewnych działań.
7. f. wychowawcza - prawo wskazując pewne wzorce zachowania stanowi f. wychowawczą.
8. f. dystrybucyjna - dzięki prawu następuje w społeczeństwie rozdział pewnych ciężarów, zarówno materialnych jak i moralnych np. prawo podatkowe obciąża materialnie
RELACJA PAŃSTWO - PRAWO Każda władza sprawowana jest w określonych ramach prawa. Prawo związane jest z funkcjonowaniem państwa ze względu na funkcję społeczną. Prawo konstytucyjne wyznacza ramy sprawowania władzy państwowej. Trybunał konstytucyjny - organ prawa pilnuje zgodności prawa z ustawą zasadniczą
INSTRUMENTALIZACJA PRAWA. Prawo nie może być wyłącznym mechanizmem regulującym stosunki państwo - obywatel. Przestrzeganie prawa jest pewnym nośnikiem społecznej akceptacji państwa i wartości promowanych przez to państwo. Instrumentalizacja prawa prowadzi do upadku prestiżu prawa, obywatele zaczynają korzystaćz poza prawnych działań: zwiększenie anacyjności prawa w sytuacji utraty prestiżu, zjawisko wypierania norm prawnych przez inne (obyczajowe, poczucie sprawiedliwości)
WYKŁAD II
Akt prawny - rezultat tworzenia lub stosowania prawa przez właściwy organ państwowy lub samorządowy. Zawiera nazwę, określenie organu wydającego, datę publikacji i datę wejścia w życie, preambułę oraz pogrupowane w artykuły i paragrafy przepisy prawne.
Dla wejścia w życie aktu prawnego konieczna jest jego publikacja we właściwym wydawnictwie. W Polsce są to: Dziennik Ustaw RP oraz Dziennik Urzędowy RP Monitor Polski. Swój dziennik urzędowy wydaje także każde ministerstwo (np. Dziennik Urzędowy Ministerstwa Obrony Narodowej). Dla prawa miejscowego wydawane są np. wojewódzkie dzienniki urzędowe.
Akt prawny rozumiany jest też jako działanie organu państwa lub podmiotu prawnego, zgodne z obowiązującymi przepisami w celu wywołania skutków prawnych w konkretnym stosunku prawnym (orzeczenie lub inna czynność prawna). Akt prawny w tym rozumieniu może być jednostronny albo dwustronny czy też konstytutywny lub deklaratoryjny.
BUDOWA AKTU PRAWNEGO
BUDOWA AKTU PRAWNEGO
1. Nagłówek
• Rodzaj aktu prawnego ( ustawa, rozporządzenie...)
• Data ustanowienia bądź uchwalenia
• Tytuł określający normowaną materie
2. Podstwa prawna:
• Rozporządzenia określają swoją podstawe którą zawsze jest ustawa
• Ustawy swej pdst pr. nie określają w treści, jest ona bowiem konstytucyjnie określona
3. Część zasadnicza podzielona na właściwe jednostki redakcyjne
4. Przepisy przejściowe i końcowe normujące czasowy zakres obowiązywania starych i nowych przepisów. Mogą być zastąpione osobnym aktem prawnym tzw. przepisami wprowadzającymi
5. Podpis organu uprawnionego
Przepis prawny i budowa przepisu prawnego
Przepis prawny, część aktu prawnego, wyodrębniona jako artykuł, paragraf itp. Określenie przepisu prawnego bywa używane wymiennie z określeniem norma prawna. Elementy jednej normy mogą być zawarte w kilku różnych przepisach, np. przez odesłanie do innych artykułów danego aktu prawnego lub przez sformułowanie sankcji dla norm zawartych w innych aktach prawnych.
Prawo- to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo
i zagwarantowanych przymusem państwowym. Z terminem prawa wiąże się
również pojęcie moralności.
Budowa normy prawnej. Można wyróżnić trzy części:
a) Hipoteza- jest to część normy określająca adresatów, do których
norma się odnosi, i okoliczności, w jakich ma zastosowanie. Inaczej
mówiąc, określa ona warunki, których zaistnienie powoduje obowiązek
zachowania się w sposób wskazany w normie.
b) Dyspozycja- jest częścią normy wyznaczającą sposób postępowania w
sytuacji, w której spełnione zostały przewidziane w hipotezie warunki
(sposób zachowania się adresata tej normy).
c) Sankcja- jest częścią normy określającą następstwa zachowania się
w sposób niezgodny ze wskazaniami określonymi w dyspozycji.
Rodzaje sankcji:
Kara - reakcja państwa na nieprzestrzeganie prawa. Może mieć postać
odpowiedzialności osobistej, grzywny, ograniczenia wolności,
zawężenia praw obywatelskich.
Kara pozbawienia wolności może być o charakterze: zwyczajnym i
nadzwyczajnym.
Rodzaje norm prawnych :
-nakazujące (nakazują coś czynić)
-zakazujące (zakazujące jakiejś czynności)
-zezwalające (dozwalają określonego zachowania się)
-bezwzględnie obowiązujące (zwane imperatywnymi). Normy te w sposób
bezwzględny formułują obowiązek postępowania w sposób przewidziany w
danej normie.
-względnie obowiązujące (zwane dyspozytywnymi). Tymi normami
posługuje się ustawodawca, jeżeli chce pozostawić stronom określony
zakres swobody w kształtowaniu się ich wzajemnych stosunków. Normy te
stosowane są również w licznych sytuacjach, jeżeli strony układając
swe stosunki (np. zawierając jakąś umowę) pewne kwestie pominęły.
Przepisy prawne są wyodrębnionymi zdaniami zamieszczonymi w
aktach prawnych. Przepis prawny może zawierać jedną normę, dwie lub
więcej; może być też przepis, który nie zawiera żadnej normy zwanym
pustym stwierdzający fakt, nie zawierający nakazów. Przepisem
nazywamy elementarną część ustawy lub innego aktu normatywnego, może
być nim: artykuł, paragraf, punkt, ustęp itd.. (przepis nie musi się
pokrywać z normą prawną).
Stosowanie prawa polega na posługiwaniu się przez organy państwowe
przepisami prawnymi jak instrumentami służącymi do podejmowania
decyzji. W większych aktach normatywnych (składają się one z
przepisów prawnych) przepisy są pogrupowane na księgi, części,
działy, rozdziały itp. Pomaga to w odszukaniu potrzebnego przepisu.
Bez takiej systematyki posługiwanie się aktem normatywnym o dużej
objętości byłoby bardzo trudne. Dotyczy to głównie kodeksów.
Niektóre akty normatywne zaopatrzone są także we wstęp,
zawierający określone deklaracje ustawodawcy, zwłaszcza wyjaśnienie
celu, w jakim akt został wydany. Jest to tzw. p r e a m b u ł a.
NORMA PRAWNA
Norma prawna - to najmniejszy stanowiący sensowną całość element prawa. Stworzona na podstawie przepisów prawnych, ustanowiona przez kompetentny organ władzy w odpowiednim trybie, generalna (nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata, ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej) i abstrakcyjna (dotycząca powtarzalnych zachowań, wielokrotnego zastosowania, uniwersalna) reguła postępowania zewnętrznego, ogłoszona i chroniona przez państwo aparatem przymusu.
Wyróżnia się dwie główne koncepcje budowy normy prawnej: Koncepcja trójelementowa (hipoteza, dyspozycja i sankcja), Koncepcja norm sprzężonych (norma sankcjonowana i norma sankcjonująca). Według koncepcji trójelementowej normę prawną dzielimy na: Hipoteza - założenie, przypuszczenie, określa warunki, w jakich przypisywany jest komuś obowiązek lub uprawnienie, wskazuje adresata normy i jego cechy (np. zawód, wiek, stan zdrowia) i okoliczności (zjawiska, wydarzenia, miejsce działania np. w miejscu pracy), np.: Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej (...)
Dyspozycja - wskazuje sposób (treść) zachowania adresata, określa jego obowiązki lub uprawnienia, np.:
(...) obowiązany jest zwrócić kupującemu pobrana różnicę (...) Sankcja - określa konsekwencje prawne (dolegliwości, nieprzyjemności, kary) zachowania niezgodnego z obowiązkiem. Wyróżnia się sankcję karną (represyjną), egzekucyjną i nieważności (bezskuteczności), np.:
(...) podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.
Norma prawna musi mieć charakter generalny i abstrakcyjny. Generalność oznacza, iż norma nie jest skierowana do jednego, ściśle oznaczonego adresata (np. Jana Kowalskiego), ale do grupy podmiotów określonych przy pomocy nazwy rodzajowej (np. podatnik lub każdy człowiek). Abstrakcyjność oznacza, iż nakazane czy też zakazane zachowanie jest wymagane od adresata normy w każdym przypadku, gdy ziszczą się określone w normie prawnej okoliczności. Dotyczy to powtarzalnych zachowań, bez zbytecznego uszczegółowienia określonych nią okoliczności. Ze względu na zakres swobody, pozostawiony adresatowi normy prawnej, wyróżnia się: Normy bezwzględnie obowiązujące - adresat powinien zachować się dokładnie tak, jak określono w normie. Nie ma on pozostawionej swobody w wyborze postępowania, Normy względnie obowiązujące - adresat może nie dokonać wyboru innego zachowania niż określone w normie prawnej, Normy semiimperatywne - wyznaczają pewne ramy postępowania, dając swobodę stronom stosunku prawnego, ale w pewnych tylko granicach. Innym kryterium podziału norm prawnych jest sposób określenia zachowań ludzkich. Na podstawie tego kryterium wyróżnia się: Normy nakazujące - określają, co ich adresat powinien uczynić, aby postępować zgodnie z treścią normy prawnej, np.: Osoby prawne i państwowe jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej są obowiązane obliczyć i odprowadzić podatek rolny - bez wezwania - na rachunek budżetu właściwej gminy ze względu na miejsce położenia gruntów. Normy zakazujące - określają od jakich działań adresat normy prawnej powinien się powstrzymać, np.: Członek zarządu nie może bez zezwolenia spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi (...) Normy zezwalające (upoważniające lub uprawniające) - uprawniają do określonego zachowania się adresata, np.: Każdy wspólnik może przeglądać księgę udziałów.
. Normy prawa administracyjnego (TYPY)
Wyróżniamy typy norm: normy ustrojowe, materialne, proceduralne/procesowe
do norm ustrojowych należą normy określające właściwości ustanawiające zadania, regulujące prawne formy działania i wskazujące na kompetencje, regulujące organizację administracji.
Normy określające właściwości (zgodnie z KPA):
właściwość miejscowa - określa organ właściwy ze względu na miejsce zamieszkania strony lub położenie nieruchomości,
właściwość rzeczową - związana, który organ jest właściwy z załatwieniem konkretnej sprawy (podatki),
właściwość instancyjna - związana z załatwianiem spraw przez organ okreslony w strukturze, np. I instancji wojewoda, II właściwy minister; I instancji minister to odwołanie z KPA można skierować wniosek o ponowne rozpatrzenie i dopiero wówczas to jest zakończenie dwiunstancyjności, wówczas kierujemy do wojewódzkiego sądu administracyjnego i wówczas dopiero do NSA.
Wśród norm materialnych wyróżniamy:
1. normy merytoryczne (zawierają hipotezę, dyspozycję, sankcję) - nakazują lub zakazują okreslonym adresatom, w okreslonych okolicznościach wskazany sposób zachowania się adresata,
2. normy blankietowe - wskazują tylko sposób w jaki mają być podjęte czynności organów (przepisy odsyłające),
3. normy generalne - w sposób rodzajowy bądź po przez określone cechy określają adresatów ( generalne - indywidualne),
4. normy abstrakcyjne dotyczą powtarzalności zachowań, nie maja konkretnie określonych okoliczności lub warunków od których zależy uprawnienie lub obowiązek adresata,
5. normy sankcjonujące - sankcjonowane.
Normy procesowe/proceduralne :
-normy postępowania administracyjnego,
-normy postepowania skarbowo - wnioskujące,
-normy postępowania instancyjnego,
-normy postępowania odwoławczego,
-normy postępowania kontrolnego,
-normy postępowania sądowoadministracyjnego.
(STRUKTURA)Koncepcja trójczłonowej budowy normy prawnej jest koncepcją wzorcowej struktury normy prawnej, w myśl której norma prawna składa się z trzech elementów:
Koncepcja trójczłonowej budowy normy prawnej opiera się na przyjmowanym przez niektóre odmiany pozytywistycznej teorii prawa założeniu o tym, że norma prawna ze swej natury musi być zagwarantowana przymusem państwowym i że musi to znaleźć wyraz w jej syntaktycznej strukturze. Wyrażone w tekście prawnym nakazy lub zakazy, których naruszenie nie zostało zagrożone sankcją (leges imperfectae), na gruncie takiego założenia nie mogą być uznane za kompletne normy prawne i ze względu na niemożność skutecznego ich egzekwowania są raczej bliższe niewiążącym hasłom politycznym.
Koncepcja trójczłonowej budowy normy prawnej została sformułowana w polskim prawoznawstwie w latach powojennych, w efekcie przejęcia do polskiej nauki marksistowskiej koncepcji prawa, która podzielała wspomniane wyżej założenia o związkach normy prawnej z przymusem państwowym i uważała je za fundamentalne. Począwszy od lat 70. zaczęła tracić na popularności na rzecz koncepcji norm sprzężonych. Obecnie bardzo niewielu teoretyków prawa akceptuje trójelementową budowę normy prawnej, niemniej omawiana tu koncepcja wciąż cieszy się popularnością wśród autorów zajmujących się szczegółowymi naukami prawnymi.
Koncepcja trójczłonowej budowy normy prawnej została skrytykowana przez J. Landego, który wykazał, że kompletna norma prawna składa się w istocie z dwu elementów - hipotezy i dyspozycji. Trójczłonowa norma jest natomiast hybrydą złożoną z elementów dwóch odrębnych norm dwuczłonowych - hipoteza i dyspozycja normy trójczłonowej tworzą w istocie jedną kompletną normę (normę sankcjonowaną), zaś sankcja normy trójczłonowej formułuje hipotezę i dyspozycję drugiej normy (normy sankcjonującej), która w razie naruszenia normy sankcjonowanej nakazuje kompetentnemu organowi władzy zastosować wobec naruszającego określoną dolegliwość. Lande nie kwestionował koniecznego związku normy prawnej i przymusu państwowego, zaznaczając że normy sankcjonowane i normy sankcjonujące pozostaja ze sobą w relacji sprzężenia logicznego, tj. że każda norma sankcjonowana, powinna mieć "swoją" normę sankcjonującą. Koncepcję Landego rozwinął później Z. Ziembiński, w którego przekonaniu normy sankcjonujące i sankcjonowane pozostają ze sobą w znacznie luźniejszej relacji sprzężenia funkcjonalnego. nakaz zastosowania przymusu w razie naruszenia normy nie tylko nie musi zostać wyrażony w tejże normie, ale ponadto nie jest konieczne, by w systemie prawa znajdowała się inna norma, w której zawarto by taki nakaz.
1
Wyszukiwarka