„Kto zdobytą wiedzę pielęgnuje,
a nowa bez ustanku zdobywa
ten może być nauczycielem innych”
Konfucjusz
Referat na zespół samokształceniowy nauczania zintegrowanego opracowała mgr Iwona Węgrzyn
Rodzina i szkoła jako podstawowe środowiska wychowawcze.
Rodzina i szkoła to dwa podstawowe środowiska wychowawcze mające decydujący wpływ na wszechstronny rozwój dziecka. Wpływ ten jest tym korzystniejszy im częściej rodzice i nauczyciele są skłonni do wzajemnej współpracy. O słuszności tego stwierdzenia nie trzeba przekonywać. Zarówno nauczyciele jak i rodzice odczuwają w większym lub mniejszym stopniu potrzebę nawiązywania wzajemnych kontaktów i podejmowania współdziałania dla dobra dziecka. Jednak w praktyce nie zawsze jest to realizowane w sposób zadowalający i na ogół wynika to nie tyle ze złej woli obu stron, a z pewnych nie domagań organizacyjnych lub braku określonej koncepcji współpracy.
Rodzina jest naturalnym środowiskiem wychowawczym, w którym dziecko przychodzi na świat. Warunkiem powodzenia w kształtowaniu charakteru, osobowości dziecka jest więź wewnątrzrodzinna, czyli to wszystko, co dzieje się między członkami rodziny.
Od wychowania w rodzinie głównie zależy czy dziecko sprosta czekającym je w życiu obowiązkom. Rodzina, bowiem oddziałuje na dziecko- bardzo długo, od urodzenia, aż do samodzielności.
Rodzina stanowi naturalne środowisko rozwojowe wynikające z płci i ról przypisanych do nich przez tradycję, historię i warunki życia:
- rodzina jest jedynym środowiskiem rozwojowym, które się odradza i gdzie możliwe są wpływy międzypokoleniowe dziadków i babci na wnuki z ich niezastąpionym kapitałem wiedzy, mądrości i bezinteresownej pozbawionej lęku, ( który towarzyszy często kontaktom z dziećmi u młodych, niedoświadczonych ojców i matek) miłości.
- w rodzinie dziecko może w sposób naturalny zaspokoić wiele potrzeb - biologiczne i psychiczne; bezpieczeństwa, przynależności, miłości, samorealizacji.
- rodzina stanowi odniesienie do wszystkiego, co nas w życiu spotyka zarówno dobrego jak i złego. W rodzinie uczymy się przeżywać i okazywać uczucia radosne i przykre.
Rodzice dbają o równowagę przeżyć dzieci, a nawet pragną by dzieci były częściej radosne i szczęśliwe niż smutne i przygnębione.
Dobre samopoczucie i radość życia muszą wypełniać całe dzieciństwo, by w dorosłym życiu stanowiły źródło zapału i energii.
W rodzinie kształtują się przekazy międzypokoleniowe stanowiące swoiste dziedzictwo i wyposażenie dziecka w postaci systemu wartości, przekazanie norm i zasad życia cenionych od pokoleń. Na nich opierają się wzory i cele dotyczące planów życiowych dzieci. Życie zgodne z cennymi wartościami jest bardzo ważne ze względów wychowawczych, ponieważ jak wiemy z łacińskiego przysłowia "słowa uczą, lecz przykłady przyciągają".
Dzieci uczą się zachowań poprzez obserwację i naśladowanie znaczących osób. A takimi znaczącymi osobami są przede wszystkim rodzice, a dopiero w następnej kolejności nauczyciele. Dobrze jest, jeśli rodzice i nauczyciele oraz wychowawcy są partnerami w oddziaływaniu na dziecko i jeśli ich stanowiska są uzgodnione i spójne. Wiedza rodziców o ich dziecku może być skarbnicą dla nauczycieli i inspiracją do sukcesów wychowawczych w pracy z dziećmi.
Warunkiem prawidłowego rozwoju dziecka w rodzinie jest jego akceptacja przez oboje rodziców tzn. przyjęcie go takim, jaki jest. Odtrącone przez rodzinę dziecko będzie szukało potwierdzenia swojej wartości gdzie indziej, nawet w negatywnej grupie.
W okresie dojrzewania pojawiające się trudności wychowawcze młodzieży są skutkiem błędów wychowawczych dorosłych - zaniedbania, nie informowania dziecka wcześniej, co jest dobre, a co złe lub nadmiernych rygorów wychowawczych.
Bardzo ważną sprawą w rodzinie i warunkiem prawidłowego wzrastania dziecka w społeczeństwo dorosłych jest nastawienie rodziców na porozumiewanie się z dzieckiem. Jest to trudne, a bywa najtrudniejsze właśnie w okresie, kiedy dziecko ma 12-18 lat, przeżywa różne pragnienia, obawy, nadzieje i słabości, których samo nie rozumie, a często boi się.
Boją się też rodzice, bo czasem wydaje im się, że nienazwany problem, o którym się nie mówi, nie istnieje. A czasem wystarczy, że rodzice wysłuchają dziecko nie krytykując go i nie raniąc, okażą zrozumienie, nie odbiorą nadziei i dziecko samo znajdzie rozwiązanie swojego problemu. Dom to nie tylko miejsce, gdzie mieszkasz, ale także miejsce gdzie jesteś rozumiany.
Najnowsze badania naukowe wykazują, że najważniejsze czynniki chroniące młodzież przed zachowaniami problemowymi (typu uzależnienia, agresja i inne) to:
- silna więź emocjonalna z rodzicami,
- zainteresowanie nauką szkolną,
- regularne praktyki religijne,
- poszanowanie prawa, norm, wartości i autorytetów społecznych,
- przynależność do pozytywnej grupy.
Zdaniem wybitnego francuskiego pedagoga, Freineta "Dzieciom potrzebne są chleb i róże. Chleb dla ciała, by utrzymać je w dobrym zdrowiu, chleb dla umysłu w postaci wykształcenia, ale potrzebne są im również róże i to nie jako luksusowy dodatek, lecz jako konieczność życiowa." - potrzebują naszego spojrzenia, naszej myśli i życzliwości.
Szkoła to miejsce, które u większości z nas kojarzy się ze spokojnymi latami dzieciństwa. To miejsce, w którym spędzamy znaczną część swojego życia. Szkoła to przyszłość, to droga do odnalezienia własnego "ja" oraz sensu życia. Miejsce, które pozwala na samorealizację, rozwój młodego człowieka. Szkoła wychowuje, uczy oraz pomaga w odnalezieniu swojego miejsca w życiu.
Sam wyraz "szkoła" pochodzi z języka greckiego, oznaczał on najpierw "wywczas", bądź wypoczynek po pracy. W starożytności było to, więc przeciwieństwo ówczesnej pracy, a stanowić miało "wartościową, szlachetną, ludzką stronę życia tych, którzy mogli sobie pozwolić na oderwanie się od uciążliwych obowiązków, aby spełnić czas przyjemnie, na zaspakajanie całej osobowości" [1]. Doskonalenie siebie, swojej osobowości, poznawanie świata, wychowanie to cele współczesnych szkół. Szkoła to instytucja powołana głównie do udostępniania nowym pokoleniom wiedzy i umiejętności, przygotowuje do przyszłego życia. Pozwala na rozwój osobowości indywidualnej, na rozwój myśli i kształtuje charakter. Podczas obecności w szkole, dzieci są pod opieką tej instytucji, która ma obowiązek zastąpić rodziców, zadbać o jej bezpieczeństwo, dobre samopoczucie. Szkoła często staje się "drugim domem", w którym każdy ma określone prawa i obowiązki do realizowania, pozwala patrzeć na trudne sprawy z innej perspektywy, pozwala rozwiązać problemy oraz często wprowadzać w dorosłe życie.
Szkoła żyje życiem swoich uczniów. Wartość wychowawcza instytucjonalnego charakteru szkoły wymaga od dziecka dość znacznego stopnia adaptacji do nowych warunków życia, pracy, tj. nauki, która przed nim staje, dlatego aby było łatwiej poczuć przynależność do tego otocznia winno się szkołę polubić i starać się urzeczywistniać swoją przyszłość.
Nadchodzi taki moment, gdy szkoła musi przyjąć ważne pedagogiczne zadania, które w większości dotychczas spełniała tylko rodzina, to życie zmusza szkołę do realizowania tych decyzji: "Samo życie angażuję szkołę do coraz szerszej działalności wychowawczej i opiekuńczej, często warunkującej też realizację zadań dydaktycznych" [2]. Chodzi tu o coś więcej niż tylko o szkolne kształcenie poprzez nauczanie i rozwiązywanie problemów, ale także dla coraz większej liczby dzieci szkoła jest jedynym miejscem, gdzie przebywając przez cały tydzień - musi być ona dla nich miejscem życia, gdzie zbierają ważne społeczne doświadczenia, których nie można przecież już gdzie indziej zbierać. Bardzo ważnym zadaniem, które wykonuje szkoła w zakresie opieki wychowawczej jest troska o zapewnienie każdemu uczniowi jego indywidualnego rozwoju. W procesie wychowania bierze udział konkretne dziecko, często ukształtowane przez dziedzictwo kulturowe, doświadczenia, wpływy rodzinne i ekonomiczne, należy, więc traktować go w sposób zróżnicowany i pomagać w indywidualnym rozwoju. To szkoła wychowawcza pomaga w odnalezieniu własnej drogi życia, kształtuje system własnej wartości. Ma to wpływ na jakość życia i zaspokojenia największej potrzeby - tj. potrzeby sensu życia.
Szkoła ma na celu poznanie, jakie potrzeby dziecka nie są zaspokajane w jego rodzinnym środowisku i jakie formy opieki są potrzebne. Ważnym terenem rozwijania zainteresowań i potrzeby młodzieży szkolnej jest praca pozalekcyjna i pozaszkolna. Wypróbowanymi formami tej pracy są koła zainteresowań naukowych, technicznych, artystycznych, krajoznawczych i sportowych, na które muszą znaleźć w szkole odpowiednie środki. Cenne jest także rozwijanie samodzielności uczniów poprzez prace organizacyjne, np. w działalności samorządu szkolnego, koła zainteresowań. Te formy samodzielności stwarzają szansę rozwoju indywidualności uczniów i ich osobistych zdolności i zamiłowań.
Podsumowując, czym jest właściwe środowisko wychowawcze szkoły, można stwierdzić, że jednostka przyswaja sobie trwałe elementy wiedzy działania, sposoby myślenia, odczuwania. Tworzy sobie mniej lub więcej trwałe wyobrażenie o świecie, ludziach i wartościach. Mamy do czynienia wówczas z procesem socjalizacji lub wychowania i te składniki środowiska, które te procesy wywołują, tworzą środowisko wychowawcze tej jednostki. Praca wychowawcza polega właśnie na dostosowaniu się języka, zachowań i oczekiwań dziecka oraz ucznia się sztuki obserwacji. Te zadania są realizowane w szkole.
To szkoła określa system wartości, kształt współczesnego świata. Jest ona środowiskiem wychowawczym nie tylko dla dziecka, ale również dla rodziców, opiekunów i wychowawców. Jedną z podstawowych funkcji szkoły jest wychowywanie uczniów przez pracę i przygotowanie zawodowe do życia.
Mając świadomość ciągłych przemian zachodzących zarówno we współczesnej rodzinie jak i we współczesnej szkole, niewątpliwie ważnym zadaniem jest nieustanne poszukiwanie nowych sposobów współdziałania na tle znanych już doświadczeń w tej dziedzinie. W czasie poszukiwań należy mieć na uwadze aktualne potrzeby szkoły i rodziny oraz możliwości poszczególnych nauczycieli i rodziców. Wszystko, co nowe po pewnym czasie traci na atrakcyjności, stąd niezbędna jest gotowość do zmian. Nie bez znaczenia jest też ciągłe pogłębianie tak u nauczycieli, jak i u rodziców przekonania o roli skutecznego dialogu między nimi w imię wspólnego celu, jakim jest niewątpliwie wychowanie, kształcenie i wspieranie rozwoju dziecka.
Przypisy:
Faber A., Mazlish - "Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały; jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły"
Gaś Z. - "Rodzina a uzależnienia"
Ginott H. - "Między rodzicami a dziećmi"
Gordon T. - "Wychowanie bez porażek. Rozwiązywanie konfliktów między rodzicami a dziećmi"