Ks. Piotr Twaróg, kl. 1-4 LO
Temat: Uroczystość Bożego Narodzenia
Katecheza jest w formie pogadanki przygotowującej do świąt i ma na celu przygotowanie do duchowego przeżycia świąt.
Nazwa - pojawia się od 1570, jako Nativitas Domini
Data powstania - W 354 rok , spotykamy dokument świadczący o początku święta Bożego Narodzenia
Świętowanie - rozpoczyna tzw. wigilia - czuwanie. W wigilię Bożego narodzenia (przeddzień) jest post ścisły. W parafiach celebruje się Pasterkę - Msza Święta w nocy, następnie mamy Msze o świcie i Msze w dzien. Msza w nocy - pasterka wprowadzona w Polsce w V wieku, nawiązuje do pasterzy, którzy w Betlejem w nocy mieli objawienie anioła, przyszli do groty i oddali pokłon nowo narodzonemu Chrystusowi.
Treść - w tym dniu przeżywamy z wiarą noc w czasie której dokonało się wcielenie Syna Bożego. Uroczystosć wiąże się z Wcieleniem Chrystusa, Jego Narodzeniem, osobą Maryi i św. Józefem. Celebracja eucharystyczna wierzących uobecnia ten fakt i pozwala doświadczyć skutków i łaski Bożego Narodzenia. Nie jest to tylko wspomnienie historii, ale doświadczenie spotkania z Chrystusem narodzonym dla naszego zbawienia. Dlatego, że sensem narodzin Chrystusa jest zbawienie ludzi od grzechów i danie im życia wiecznego, J 3, 16-18, Mt 1, „Dasz mu na imię Jezus, albowiem zbawi swój lud od jego grzechów”, Łk 2 „dziś w mieście Dawida narodził się wam zbawiciel którym jest mesjasz, Pan”, Ga 4,4. --> [Author:W9]
Zwyczaje
żłobek i szopka - robienie żłóbka w Betlejem potwierdza ks. Orygenes w 248r. Tradycja rozwinęła się w średniowieczu (św. Franciszek) ma na celu plastyczne przedstawienie Bożego Narodzenia z Ewangelii. Z tradycją żłobka i szopki wiążą się jasełka. Jasełka to żywe, sceniczne przedstawienie prawd Bożego Narodzenia w formie teatralnej. Początkowo w szopkach i żłóbkach były figurki z czasem żywe osoby zaczęły przedstawiać Boże Narodzenie. W żłóbkach domowych i kościelnych początkowo ustawiano figurki papierowe, drewniane, szopkę, siano, figurkę dzieciątka Jezus.
Jasełka - to teatralne odtworzenie biblijnych wydarzeń związanych z Bożym Narodzeniem. Rozpowszechniły się w XII w. a w Polsce w XVII w. Przybliżają prawdy ewangeliczne i są uzupełnieniem i pogłębieniem obrazu przedstawionego przez nieruchome figurki w szopkach. Dawniej w formie ludowej jasełka były wystawiane przez wędrujące grupy dzieci młodzieży od domu do domu, ze śpiewem kolęd i pozdrowieniami domowników. Ten zwyczaj jasełek wędrownych zachował się w niektórych wioskach. W miastach obecnie jasełka mają formę teatralnych przedstawień.
Choinka - młody zwyczaj, drzewko symbolizuje nowonarodzone życie - gałązka zielona. Początkowo kładziono nacisk, aby była z drzewa laurowego któremu nie opadają liście, następnie w innych krajach świerk - znaczenie - Chrystus narodzony - Zbawiciel, który nie przeminie, zawsze trwa.
Ozdoby choinkowe - W tradycji polskiej za ozdoby choinkowe służyły: wydmuszki jaj, figurki piernikowe, jabłka - zdrowie, orzechy włoskie, gruszki, cukierki. Dzieci z tęsknotą czekały do św. Szczepana i wówczas obrywały wszystkie przysmaki z choinki. Za ozdoby służył wyroby rodziców i dzieci. Ozdoby przygotowywała i zawieszała cała rodzina.
Wręczanie prezentów - korzeniami zwyczaj sięga św. Mikołaja. Od czasów reformacji przeniesiono na uroczystość Narodzenia Bożego. Znaczenie: Chrystus jest darem Ojca, którego ludzie winni przyjąć. Obdarowywanie się podarunkami symbolizuje największy dar jaki został nam dany - Chrystus.
Opłatek - geneza tego zwyczaju jest niewyjaśniona jednoznacznie do dziś. Zaczął się w IV w. Kościoła i pozostał do dziś. Proboszczowie rozprowadzają opłatki do domów rodzinnych, które będą łamane na znak jedności i miłości między wiernymi razem z życzeniami. Ten zwyczaj ma na celu pojednanie i wyrażenie życzliwości. Obrzęd łamania opłatkiem ma miejsce po oczytaniu Pisma Świętego i modlitwie a przez spożyciem potraw, więc na samym początku wieczerzy. Łamany opłatek, chleb to znak jedności i zgody między żywymi i zmarłymi.
Składanie Życzeń - zawsze łączyło się z łamanym opłatkiem - wyraz miłości
Wolne miejsce przy stole - ten zwyczaj wyraża otwartości na Chrystusa, przedstawia gotowość przyjęcia niespodziewanego gościa. Symbolizuje także, obecność zmarłych, pamięć rodziny. W historii ustawiano kilka pustych krzeseł przy stole a obecni podchodzili do talerzy przy tych krzesłach i tam składali kawałek ułamanego opłatka na znak pojednania ze zmarłymi krewnymi. W niektórych domach przy talerzu ustawia się fotografię krewnego nieobecnego lub zmarłego (KK 49) - Jedność Ciała Chrystusa.
Pierwsza gwiazdka - Na pamiątkę gwiazdy betlejemskiej oczekuje się pierwszej gwiazdy na niebie. Nie zasiadano do stołu nim pierwsza gwiazdka nie powoła najpierw wszystkich do połamania się opłatkiem. Jest to bardzo stary zwyczaj w domach katolickich. Zawsze w Polsce ukazanie się pierwszej gwiazdki rozpoczynało wieczerzę wigilijną.
Śpiewanie kolęd - pieśni opiewające uroczystość Narodzenia Pańskiego. Najstarsze ze znanych polskich kolęd powstały w XV w. Do dziś liczba kolęd rośnie. W XIX w było znanych 600 kolęd i pastorałek. Śpiew kolęd i pastorałek jest w okresie Bożego Narodzenia w kościołach a także w domach rodzinnych. Śpiew w domach wyraża modlitewne, wspólnotowe radowanie się z Narodzenia Chrystusa.
Zwyczaj wkładania siana pod obrus na stole - Zwyczaj wcześniejszy od Świąt Bożego narodzenia, zachował się w domach rodzinnych. Zwyczaj ten pochodzi z czasów pogańskich, nawiązuje do starego kultu agrarnego. Otrzymał chrześcijańską interpretację - przypomina nam ubóstwo groty betlejemskiej.
Potrawy wigilijne- W Polsce zwyczaj spożywania 12 potraw. Sposób sporządzania, kolejność, była symboliczna i niezmienna. Do wigilijnych potraw należą np.: barszcz z uszkami, kapusta, kluski z makiem, grzyby suszone, karp, szczupak, śledź, suszone owoce, pierogi, groch, kasza.
Wizyta duszpasterska z kolędą - duszpasterze zgodnie z KPK 529, mają nawiedzić domy wierzących. Chrystus w osobie kapłana przychodzi na spotkanie z rodziną.. Wizyta duszpasterska jest wyznaniem wiary, jedności z Kościołem lokalnym. Wizyta ma charakter modlitewny i towarzyski. Śpiew kolęd, lektura Pisma Świętego, wspólna modlitwa, poświęcenie domu, rozmowa duszpasterska, życzenia. Wiąże się z tym odpowiednie przygotowanie domu na to spotkanie: krzyż, stół, świeca, Pismo Święte, woda święcona...
Praktyczne wskazówki do przeżycia Uroczystości
Pojednanie z Bogiem i ludźmi - sakrament pojednania,
Przygotowanie domu - wcześniejsze porządki, (nie na ostatnią chwilę), wspólne przygotowania
Atmosfera rodzinna - zbliżenie w relacjach, przebaczenie, rozmowy
Wieczerza wigilijna - Pismo Święte, modlitwa, opłatek, potrawy, kolędy, prezenty. Wigilia jest czuwaniem, czuwaniem nocnym. W NT wigilia miała na celu przygotowanie potraw, aby nie naruszać święta zbytnimi pracami. Wigilia to czas modlitwy, czuwania, pojednania. Wigilia przed uroczystością to czas postu ścisłego (jeden posiłek do syta w ciągu dnia). Post od pokarmów mięsnych trwa do północy a post ilościowy do ukazania się pierwszej gwiazdy na niebie. Dzień wigilijny zawsze służył zbliżeniu rodziny oczekującej na święto i wspólną celebrację liturgiczną w czasie Pasterki.
Uczestnictwo w liturgii - Uroczystość Bożego Narodzenia, Św. Szczepana - 26 XII, Młodzianków - 28 XII, Święto Rodziny Nazaretańskiej - 31 XII
Nauka i śpiew Kolęd - teksty, śpiewniki
3