Przemieszczanie produktów między poszczególnymi ogniwami łańcucha logistycznego wiąże się z koniecznością zatrzymania tych produktów w pewnych miejscach, na pewien okres czasu, w stanie spoczynku, co nazywamy składowaniem. Gdy składowanie wiąże się z koniecznością zaangażowania osób do obsługi, trwałego wykorzystania odpowiednio wyposażonych pomieszczeń, i można wskazać, że w rozpatrywanym okresie czasu dane produkty mogły być inaczej wykorzystane, mówimy, że stały się one zapasem.
Czym są zapasy?
Zapasy to zwykle stosy surowców, materiałów, części zamiennych, produkcji w toku czy wyrobów gotowych, które gromadzone są w niezliczonych ilościach punktów w obrębie systemu logistycznego. Koszt utrzymania tych zapasów może sięgać 20-40% ich wartości w ciągu roku. Z tego względu sprawne i precyzyjne zarządzanie zapasami daje firmie określone korzyści ekonomiczne
Zapasy dóbr rzeczowych są, oprócz innych czynników wytwórczych, nieodłącznym składnikiem i uwarunkowaniem sprawnego przebiegu procesów gospodarczych. Wśród tych zapasów możemy wyróżnić następujące grupy rodzajowe:
• Surowce i materiały
• Produkcję w toku
• Wyroby gotowe
• Towary
Zapasy materiałowe są tworzone w przedsiębiorstwach przemysłowych, budowlanych itp., a ich podstawowym celem jest zapewnienie ciągłości procesów produkcyjnych. Występują one w wielu podmiotach gospodarczych i stanowią bardzo zróżnicowany technologicznie asortyment, poczynając od surowców o jednorodnym charakterze, a kończąc na przedmiotach o wysokim stopniu przetworzenia.
Podobną funkcję spełniają zapasy produkcji w toku tworzone w różnych fazach procesów wytwórczych. Na ich strukturę rzeczową, wielkość, szybkość odnawiania itp. zasadniczy wpływ wywierają technologia i organizacja produkcji.
Zapasy wyrobów gotowych są produktami przeznaczonymi do sprzedaży, a ich podstawową funkcją jest zaspokajanie popytu zgłaszanego przez przedsiębiorstwa handlowe.
Zapasy towarów powstają w przedsiębiorstwach handlowych i służą bezpośredniemu zaspokajaniu popytu konsumpcyjnego bądź produkcyjnego wynikającego w innych przedsiębiorstwach przemysłowych.
Powody utrzymywania zapasów, to:
• Wyrównywanie różnic w intensywnościach strumieni dopływu (zakupów) i odpływu (zużycia, sprzedaży).
• Neutralizowanie wahań losowych cechujących strumienie odpływu (popyt większy od prognozowanego średniego), a także ewentualnych opóźnień w dostawach uzupełniających.
• Uzyskiwanie rabatów od dostawcy przy zakupie większych partii.
• Sezonowy charakter niektórych dóbr (np. płody rolne)
• Pomyślną koniunkturę rynkową, co do której istnieje uzasadnione przypuszczenie, iż niebawem się „odwróci”
Operatywnymi narzędziami zarządzania zapasami w przedsiębiorstwach są:
- normy zapasów (materiałów, produkcji nie zakończonej i wyrobów gotowych),
- limitowanie zakupów materiałów,
- kontrola zamówień z punktu widzenia wielkości zapasów,
- system alarmowy o stanie zapasów w magazynie,
- przeglądy zapasów w celu ujawnienia zapasów nieprawidłowych,
- plan kredytowania środków obrotowych
Podstawową przyczyną gromadzenia zapasów jest konieczność wyrównywania różnych intensywności strumieni zakupów (dostaw) i strumieni zużycia. Najlepiej obrazuje to przedstawienie wszystkich surowców i materiałów, znajdujących się w węzłach logistycznych, jako zbiornika retencyjnego.
Zapasy jako zbiornik retencyjny
• Dobro - paleta drewniana jednorazowa (wym. 1000 x 1000 )
• Stosowana polityka - (S, Q)
• Łączne zapotrzebowanie jest identyczne.
W polityce zakupów (sterowaniu zapasami) podstawowym zagadnieniem jest ustalenie optymalnej partii zakupu. Chodzi o to, aby zapewniała ona minimalizację łącznych kosztów. Koszty te obejmują: koszty tworzenia zapasów (zwane również kosztami zakupu bądź zaopatrzenia) oraz przeciwstawne im koszty utrzymania zapasów (powodowane zamrożeniem kapitału, odsetkami bankowymi, kosztami magazynowania). Przeciwstawność tych kosztów wynika z tego iż zmniejszając jedne (np. tworzenie zapasów przez rzadsze, a więc większe zakupy), automatycznie zwiększamy drugie (większe nabywane partie powodują większe zapasy, a co za tym idzie zwiększają koszty ich magazynowania. Zatem żeby usprawnić sterowanie zapasami należy najpierw oszacować te koszty.
Koszty tworzenia zapasów obejmują wszystkie wydatki związane z opracowaniem jednego zamówienia, złożeniem go u dostawcy i dostawą zamówionego towaru. Zakłada się, iż każdorazowe zamówienie dostawy wywołuje takie same koszty, niezależnie od zamówionej ilości (tylko do pewnego zakresu). Do kosztów tych możemy zaliczyć wydatki administracyjne, koszty materiałów biurowych związanych z zakupami, ewentualne koszty transportu, koszty odbioru dostawy, prac księgowych, przetwarzania danych itp.
• Koszt złożenia zamówienia (P) - 32 zł.
• Cena jednostkowa dobra (c) - 2,30 zł/szt.
• Współczynnik kosztów magazynowania (i) - 19,5%
Þ = 0,4485
Wzór na wielkość optymalnej partii zakupu.
Minimalne koszty zapasów występują wtedy, gdy koszty tworzenia zapasów są równe kosztom ich utrzymania, a zatem gdy zachodzi równość:
Wyznaczając z tego równania Qopt uzyskujemy:
Þ 3961,48 3962 szt.
Poza tym musimy wziąć także pod uwagę możliwość wahań popytu, jak również możliwość opóźnienia realizacji dostawy. Obrazują to rysunek poniżej:
Zapas jest monitorowany okresowo i zamówienia uzupełniające są wystawiane w przypadku, gdy poziom zapasu w magazynie obniży się do (lub poniżej) poziomu alarmowego s (odpowiednik poziomu A)
• Roczne zapotrzebowanie (d) - 20 800 szt.
• Okres realizacji zamówienia (t) - 2 dekady
• Roczne zapotrzebowanie (Kz) - 20 800 szt.
• Średnie zapotrzebowanie w okresie (a) - 3 962 szt.
• Zapas bezpieczeństwa:
Rozwiązaniem pozwalającym nam zneutralizować niekorzystne czynniki występujące w modelu sterowania zapasami, są zapasy bezpieczeństwa (safety stock), zwane też zapasami rezerwowymi lub buforowymi. Aby zachować zdolność zaspokajania popytu w czasie upływającym od chwili wystawienia zamówienia do chwili dostawy, w momencie wystawiania zamówienia musi istnieć pewien zapas. Poziom tego zapasu ustala się na podstawie prognoz popytu i średniego czasu trwania realizacji zamówień. Wspomniany poziom należy powiększyć o rezerwę niezbędną do zamortyzowania sygnalizowanych wahań w faktycznym popycie i/lub okresie realizacji zamówień.
1. Zapotrzebowanie jest w miarę regularne
Nr okresu Stan na początek okresu Wielkość zapotrzebowania Zamówienie Dostawa Stan na koniec okresu Niedobór
1 3962 389 0 0 3573 0
2 3573 399 0 3174 0
3 3174 378 0 2796 0
4 2796 401 0 2395 0
5 2395 385 0 2010 0
6 2010 415 0 1595 0
7 1595 402 0 1193 0
8 1193 397 0 796 0
9 796 409 3962 387 0
10 387 410 0 0 -23
11 0 399 0 3962 3563 -399
12 3563 389 0 3174 0
13 3174 400 0 2774 0
14 2774 401 0 2373 0
15 2373 390 0 1983 0
16 1983 419 0 1564 0
17 1564 403 0 1161 0
18 1161 395 0 766 0
19 766 395 3962 371 0
20 371 400 0 0 -29
21 0 405 0 3962 3557 -405
22 3557 389 0 3168 0
23 3168 388 0 2780 0
24 2780 406 0 2374 0
25 2374 403 0 1971 0
26 1971 396 0 1575 0
27 1575 405 0 1170 0
28 1170 401 0 769 0
29 769 397 3962 372 0
30 372 388 0 0 -16
31 0 393 0 3962 3569 -393
32 3569 413 0 3156 0
33 3156 411 0 2745 0
34 2745 405 0 2340 0
35 2340 395 0 1945 0
36 1945 405 0 1540 0
37 1540 395 0 1145 0
38 1145 411 0 734 0
39 734 401 3962 333 0
40 333 408 0 0 -75
41 0 390 0 3962 3572 -390
42 3572 401 0 3171 0
43 3171 405 0 2766 0
44 2766 398 0 2368 0
45 2368 402 0 1966 0
46 1966 402 0 1564 0
47 1564 406 0 1158 0
48 1158 395 0 763 0
49 763 411 3962 352 0
50 352 403 0 0 -51
51 0 397 0 3962 3565 -397
52 3565 399 0 3166 0
S 20 800 S - 1 335
Podsumowanie!
Jeżeli jesteśmy w stanie przewidzieć wielkość zapotrzebowania, gdyż jest ono w miarę regularne oraz jest (ok.) połową poziomu składania zamówienia, przedsiębiorstwo powinno zmienić poziom sygnalizacji zamówienia o jedną dekadę. Spowodowałby to zlikwidowanie niedoborów w okresie oczekiwania na dostawę.
2. zapotrzebowanie charakteryzuje się tendencją malejącą
Nr okresu Stan na początek okresu Wielkość zapotrzebowania Zamówienie Dostawa Stan na koniec okresu Niedobór
1 3962 700 0 0 3262 0
2 3262 680 0 0 2582 0
3 2582 679 0 0 1903 0
4 1903 675 0 0 1228 0
5 1228 631 0 0 597 0
6 597 623 3962 0 0 -26
7 0 609 0 0 0 -609
8 0 602 0 3962 3360 -602
9 3360 589 0 2771 0
10 2771 569 0 2202 0
11 2202 542 0 0 1660 0
12 1660 530 0 0 1130 0
13 1130 504 0 0 626 0
14 626 501 3962 0 125 0
15 125 500 0 0 0 -375
16 0 499 0 3962 3463 -499
17 3463 497 0 0 2966 0
18 2966 488 0 0 2478 0
19 2478 471 0 0 2007 0
20 2007 463 0 0 1544 0
21 1544 425 0 0 1119 0
22 1119 411 0 0 708 0
23 708 409 3962 0 299 0
24 299 405 0 0 0 -106
25 0 402 0 3962 3560 -402
26 3560 400 0 0 3160 0
27 3160 399 0 0 2761 0
28 2761 392 0 0 2369 0
29 2369 389 0 0 1980 0
30 1980 350 0 0 1630 0
31 1630 335 0 0 1295 0
32 1295 331 0 0 964 0
33 964 329 0 0 635 0
34 635 326 3962 0 309 0
35 309 321 0 0 0 -12
36 0 308 0 3962 3654 -308
37 3654 305 0 0 3349 0
38 3349 297 0 0 3052 0
39 3052 286 0 0 2766 0
40 2766 282 0 0 2484 0
41 2484 252 0 0 2232 0
42 2232 249 0 0 1983 0
43 1983 233 0 0 1750 0
44 1750 201 0 0 1549 0
45 1549 199 0 0 1350 0
46 1350 195 0 0 1155 0
47 1155 189 0 0 966 0
48 966 182 0 0 784 0
49 784 175 3962 0 609 0
50 609 169 0 0 440 0
51 440 152 0 3962 4250 0
52 4250 150 0 0 4100 0
S 20 800 S - 2 939
Podsumowanie!
W sytuacji realizacji zamówień o tendencji malejącej można zauważyć duże niedobory na stanie magazynowym w początkowej fazie projektu, malejące przy kolejnych zamówieniach. Można wyciągnąć z tego wnioski, iż w momencie spływanie większych zamówień dostawy powinny być realizowane częściej.
3. zapotrzebowanie zmienne w kolejnych okresach
Nr okresu Stan na początek okresu Wielkość zapotrzebowania Zamówienie Dostawa Stan na koniec okresu Niedobór
1 3962 320 0 0 3642 0
2 3642 120 0 0 3522 0
3 3522 432 0 0 3090 0
4 3090 429 0 0 2661 0
5 2661 103 0 0 2558 0
6 2558 623 0 0 1935 0
7 1935 154 0 0 1781 0
8 1781 523 0 0 1258 0
9 1258 103 0 0 1155 0
10 1155 709 0 0 446 0
11 446 352 3962 0 94 0
12 94 726 0 0 0 -632
13 0 251 0 3962 3711 -251
14 3711 219 0 0 3492 0
15 3492 923 0 0 2569 0
16 2569 401 0 0 2168 0
17 2168 253 0 0 1915 0
18 1915 562 0 0 1353 0
19 1353 982 0 0 371 0
20 371 156 3962 0 215 0
21 215 329 0 0 0 -114
22 0 623 0 3962 3339 -623
23 3339 192 0 0 3147 0
24 3147 720 0 0 2427 0
25 2427 402 0 0 2025 0
26 2025 100 0 0 1925 0
27 1925 853 0 0 1072 0
28 1072 286 0 0 786 0
29 786 139 3962 0 647 0
30 647 759 0 0 0 -112
31 0 203 0 3962 3759 -203
32 3759 765 0 0 2994 0
33 2994 234 0 0 2760 0
34 2760 729 0 0 2031 0
35 2031 295 0 0 1736 0
36 1736 172 0 0 1564 0
37 1564 490 0 0 1074 0
38 1074 598 0 0 476 0
39 476 106 3962 0 370 0
40 370 753 0 0 0 -383
41 0 126 0 3962 3836 -126
42 3836 453 0 0 3383 0
43 3383 135 0 0 3248 0
44 3248 230 0 0 3018 0
45 3018 365 0 0 2653 0
46 2653 95 0 0 2558 0
47 2558 457 0 0 2101 0
48 2101 283 0 0 1818 0
49 1818 845 0 0 973 0
50 973 420 0 0 553 0
51 553 152 3962 0 401 0
52 401 150 0 0 251 0
S 20 800 S - 2 444
Podsumowanie!
Zamówienia o zmiennej wielkości ciężko jest zaplanować na przyszłość. Nie jesteśmy w stanie określić wielkości, dlatego istnieje możliwość występowania niedoborów na magazynie. Wyeliminowanie ich, bądź zmniejszenie jest możliwe poprzez częstsze zamawianie lub zwiększenie progu minimalnego wywołującego złożenie zamówienia u dostawcy.
Bardzo specyficzne jest sterowanie zapasami, kiedy zapotrzebowania jest regularne. Sytuacja taka ma miejsce na rynku, gdy:
- pyt na nabywane dobro jest stały w czasie, czyli ściśle stacjonarny
- dostawy następują dokładnie w momencie, kiedy zapas w magazynie osiąga poziom zerowy.
Nr okresu Stan na początek okresu Wielkość zapotrzebowania Zamówienie Dostawa Stan na koniec okresu Niedobór
1 3962 400 0 0 3562 0
2 3562 400 0 0 3162 0
3 3162 400 0 0 2762 0
4 2762 400 0 0 2362 0
5 2362 400 0 0 1962 0
6 1962 400 3962 0 1562 0
7 1562 400 0 0 1162 0
8 1162 400 0 3962 4724 0
9 4724 400 0 0 4324 0
10 4324 400 0 0 3924 0
11 3924 400 0 0 3524 0
12 3524 400 0 0 3124 0
13 3124 400 0 0 2724 0
14 2724 400 0 0 2324 0
15 2324 400 0 0 1924 0
16 1924 400 3962 0 1524 0
17 1524 400 0 0 1124 0
18 1124 400 0 3962 4686 0
19 4686 400 0 0 4286 0
20 4286 400 0 0 3886 0
21 3886 400 0 0 3486 0
22 3486 400 0 0 3086 0
23 3086 400 0 0 2686 0
24 2686 400 0 0 2286 0
25 2286 400 0 0 1886 0
26 1886 400 3962 0 1486 0
27 1486 400 0 0 1086 0
28 1086 400 0 3962 4648 0
29 4648 400 0 0 4248 0
30 4248 400 0 0 3848 0
31 3848 400 0 0 3448 0
32 3448 400 0 0 3048 0
33 3048 400 0 0 2648 0
34 2648 400 0 0 2248 0
35 2248 400 0 0 1848 0
36 1848 400 3962 0 1448 0
37 1448 400 0 0 1048 0
38 1048 400 0 3962 4610 0
39 4610 400 0 0 4210 0
40 4210 400 0 0 3810 0
41 3810 400 0 0 3410 0
42 3410 400 0 0 3010 0
43 3010 400 0 0 2610 0
44 2610 400 0 0 2210 0
45 2210 400 0 0 1810 0
46 1810 400 3962 0 1410 0
47 1410 400 0 0 1010 0
48 1010 400 0 3962 4572 0
49 4572 400 0 0 4172 0
50 4172 400 0 0 3772 0
51 3772 400 0 0 3372 0
52 3372 400 0 0 2972 0
S 20800 S 0
Jak widać zapasy są nieodłącznym elementem działalności gospodarczej i skuteczne zarządzanie nimi jest bardzo ważne, gdyż wpływa na wynik finansowy firmy i zadowolenie klienta. Myśląc o zapasach musimy patrzeć szerzej na cały system logistyczny. Obecne tendencje pokazują, że rynek idzie w kierunku pełnej automatyzacji produkcji, transportu wewnątrz zakładowego, magazynowania. Również kooperanci włączani są bezpośrednio do linii produkcyjnych. Takie rozwiązania zmniejszają ilość zapasów magazynowanych w przedsiębiorstwie. Część z nich przejmują na siebie także kooperanci. Wysoka niezawodność linii produkcyjnych powoduje mniejsze ilości zapasów produkcji w toku. Niewątpliwie szybki rozwój techniki i nowych technologii wpływa, że firmy mogą zmniejszać ilość zapasów, lecz czy dojdziemy do sytuacji, kiedy niepotrzebne będzie utrzymywanie zapasów? - chyba nie.