Wiktor Pielewin

Omon Ra

Tłumaczenie EuGeniusz Dębski

Bohaterom Radzieckiego Kosmosu

Wiktor Pielewin urodził się w roku 1962. Studiował w moskiewskim Instytucie Energetycznym oraz Instytucie Literackim im. Gorkiego. Dopiero pod koniec lat osiemdziesiątych zaczął publikowad opowiadania w czasopismach literackich i magazynach poświęconych fantastyce. Rozgłos przyniósł mu tom prozy Niebieska latarnia, za który otrzymał nagrodę Bookera, najważniejsze wyróżnienie literackie w Rosji. Powieści Omon Ra, Życie owadów, Żółta Strzała czy Czapajew i pustka, sprawiły, że Pielewin stał się jednym z najpoczytniejszych pisarzy nie tylko w Rosji, lecz również na świecie. W roku 1998 przez „New Yorker" został uznany za jednego z sześciu najzdolniejszych pisarzy europejskich. Jego powieśd Generation „P" (WAB 2002), która jest satyrycznym obrazem współczesnego świata rosyjskiej polityki, mediów i reklamy, ukazała się w szesnastu krajach Europy, a w samej Rosji została sprzedana w liczbie przeszło dwustu tysięcy egzemplarzy. Pielewin, popularny w Rosji od z górą dekady, w styczniu 2002 trafił

na czołówki gazet, kiedy prokremlowska organizacja młodzieżowa „Idący razem" ogłosiła listę pisarzy

„słusznych" i „niesłusznych", których twórczośd demoralizuje rosyjskie społeczeostwo

„postmodernistycznym jadem". Na szczycie „czarnej" listy znalazło się właśnie nazwisko Pielewina.

1

Omon1- nie należy do imion specjalnie popularnych i może nie jest najlepszym z istniejących. Dał mi je ojciec, który przez całe swoje życie pracował w milicji. Chciał, żebym i ja został milicjantem.

- Zrozum. Omeczku - mawiał do mnie często. podchmielony -jak pójdziesz do milicji. z takim imieniem! A jeśli jeszcze do partii się zapiszesz...

Ojcu zdarzyło się strzelad do ludzi, ale nie był złym człowiekiem, z natury raczej wesołym i serdecznym.

Bardzo mnie kochał i nosił w sercu nadzieję, że uda mi się to, co nie udało się jemu. A jego życiowym marzeniem było posiadanie kawałka ziemi pod Moskwą, żeby móc na nim uprawiad buraki i ogórki - nie po to, by je sprzedawad na targu czy zjadad, chociaż to też, ale przede wszystkim po to, by móc się rozebrad do pasa, ciąd łopatą ziemię, patrzed jak ruszają się czerwone robaki i inni reprezentanci życia podziemnego, żeby wozid przez całe miasteczko dacz taczkę z gnojem i zatrzymywad się przy obcych furtkach, na pogaduszki z sąsiadami. Kiedy uświadomił sobie, że nic z tego nie będzie, zaczął hołubid nadzieję, że szczęśliwe życie przeżyje przynajmniej jeden z braci Kriwomazowych (mój starszy brat Owir2.

z którego ojciec chciał zrobid dyplomatę, zmarł na zapalenie opon mózgowych w czwartej klasie, pamiętam tylko, że miał na czole podłużny wielki pieprzyk).

Ja tam nie bardzo byłem przekonany co do ojcowskich planów, w koocu on sam był partyjny, imię miał

dobre - Matwiej, ale wszystko, co sobie wysłużył, to żebracza emerytura i samotny starczy alkoholizm.

Mamy niemal nie pamiętam. Pozostało mi w pamięci tylko jedno wspomnienie -jak pijany ojciec w mundurze usiłuje wyjąd z kabury pistolet, a ona, kobieta o prostych włosach, zapłakana, łapie go za ręce i krzyczy:

- Matwiej, opamiętaj się!

Mama zmarła, kiedy byłem malutki. Dorastałem więc w domu ciotki, odwiedzając ojca w dni wolne od pracy. Zazwyczaj był opuchnięty i czerwony, na jego wyszmelcowanej bluzie od piżamy krzywo wisiał

medal, z którego był bardzo dumny. W pokoju ojca panował przykry zapach, a na ścianie wisiała reprodukcja fresku Michała Anioła „Stworzenie świata", na którym nad leżącym Adamem szybuje brodaty Bóg. wyciągający dłoo na spotkanie szczupłej ludzkiej ręki. Ten obrazek dośd dziwnie działał na duszę ojca, i zapewne, kojarzył mu się jakoś z przeszłością. W jego pokoju zazwyczaj siedziałem na podłodze i bawiłem się małą kolejką, a ojciec chrapał na rozłożonej kanapie. Czasem budził się, przez jakiś czas wpatrywał się we mnie zmrużonymi oczami, a potem, wychylał się z kanapy i opierając o podłogę, wyciągał ku mnie wielką dłoo, na której wyraźnie widad było żyły. Ja miałem tę dłoo uścisnąd.

- Jak się nazywasz? - pytał.

- Kriwomazow - odpowiadałem, uśmiechając się nieśmiało, ale fałszywie. A on głaskał mnie po głowie i częstował cukierkami. Wszystko to wykonywał tak mechanicznie, że nawet nie odczuwałem obrzydzenia.

O ciotce nie za bardzo mam co opowiadad - byłem jej obojętny, dlatego starała się, bym możliwie dużo czasu spędzał na najprzeróżniejszych obozach pionierskich i grupach dnia wydłużonego. Nawiasem mówiąc, zadziwiającą urodę tego zwrotu dostrzegam dopiero teraz.

1 OMON - Otriad Milicji Osobowo Naznaczenija - Oddział Milicji Specjalnego Przeznaczenia 2 OWIR - Otdieł Wiz i Riegistracii - Biuro Wiz l Rejestracii, biuro paszportowe Ze swojego dzieciostwa zapamiętałem tylko to, co wiązało się, że tak powiem, z marzeniem o niebie. Nie od tego, rzecz jasna, zaczęło się moje życie - wcześniej był długi jasny pokój, pełen innych dzieci i wielkich plastykowych klocków, bezładnie porozrzucanych po podłodze, były oblodzone stopnie drewnianej wieżyczki, po których pośpieszne wspinałem się do góry, byli jacyś popękani młodzi trębacze z pomalowanego gipsu na podwórku i wiele innych rzeczy. Ale wątpię, czy można powiedzied, że widziałem to ja: we wczesnym dzieciostwie (podobnie chyba jak po śmierci) człowiek zagarnia sobą jednocześnie wszystko dokoła, dlatego można sądzid, że jeszcze nie istnieje, że osobowośd jako taką powstaje później, kiedy pojawia się przywiązanie do jednego określonego kierunku.

Mieszkałem wówczas nieopodal kina „Kosmos". Nad naszą okolicą dominowała metalowa rakieta, stojącą na zwężającym się słupie tytanowego dymu, przypominającego wetknięty w ziemię ogromny jatagan. Dziwne, ale jako osobowośd, zacząłem się nie od tej rakiety, a od drewnianego samolotu na placu zabaw pod swoim domem. Nie do kooca był to samolot, raczej domek z dwoma okienkami, do którego w czasie remontu ktoś przybił zrobione z desek po rozwalonym płocie skrzydła i ogon, a wszystko to zostało pomalowane zieloną farbą i ozdobione kilkoma rudymi gwiazdami. Wewnątrz mogły się zmieścid dwie-trzy osoby, ale jeszcze był tam niewielki stryszek z wyglądającym na wojskową komendę uzupełnieo trójkątnym okienkiem - według niepisanej podwórkowej umowy, ten stryszek spełniał rolę kabiny pilota, i kiedy samolot bywał strącany, najpierw wyskakiwali ci, co siedzieli w kadłubie, a dopiero potem, gdy już ziemia z rykiem pędziła ku oknom, pilot mógł iśd w ślady reszty - o ile oczywiście zdążył.

Zawsze starałem się byd pilotem, i nawet posiadłem pewną umiejętnośd, dzięki której widziałem niebo z obłokami i nadlatującą na spotkanie ziemię, zamiast krzywej wukaowskiej ściany, podziurawionej oknami, z których zawsze wyglądały włochate fiołki i zakurzone kaktusy.

Moimi ulubionymi filmami były te o lotnikach, z jednym z nich wiąże się najsilniejsze przeżycie z mojego dzieciostwa. Pewnego razu, kosmicznie ciemnego grudniowego wieczoru, włączyłem telewizor ciotki i zobaczyłem na ekranie kiwający się na boki samolot z pikowym asem na kadłubie i krzyżem na skrzydle.

Pochyliłem się ku ekranowi, i natychmiast pojawił się na nim powiększony widok kabiny: przez grube szyby uśmiechało się nieludzkie oblicze w goglach, przypominających narciarskie, i w kasku z błyszczącymi ebonitowymi nausznikami. Pilot uniósł dłoo w rękawiczce z czarnymi mankietami i pomachał do mnie. Potem na ekranie pojawił się drugi samolot, sfilmowany od środka: przy dwu identycznych drążkach siedziała para pilotów w półkożuszkach i uważnie wpatrywała się, poprzez wzmocniony stalowymi wstęgami pleksiglas, w ewolucje wrażego myśliwca, lecącego obok.

- Miejsce dziewięd - powiedział jeden pilot do drugiego. - Zmuszam do lądowania.

Drugi, wyróżniający się ładną przepitą twarzą, skinął głową.

- Nie mam ci za złe - powiedział, najwyraźniej kontynuując jakąś rozmowę. - Ale zapamiętaj, że to, co cię wiążę z Warią, musi byd czymś trwałym, na całe życie... Do grobowej deski.

W tym momencie przestałem odbierad to, co się działo na ekranie - ogłuszyła mnie pewna myśl, może nawet nie myśl, a jej słabo uświadamiany sobie cieo. To było tak, jakby sama myśl przeleciała gdzieś obok mojej głowy i zahaczyła ją tylko swoim skrajem. Chodziło o to, że skoro ja, dopiero co, zerknąwszy na ekran, zobaczyłem świat z kabiny, w której siedzieli dwaj piloci w półkożuszkach - to nic nie stoi na przeszkodzie, bym zaglądał do tej i innych kabin bez żadnego telewizora. Lot sprowadza się przecież do zestawu odczud, najważniejsze z których dawno temu już nauczyłem się podrabiad, siedząc na stryszku przyozdobionej czerwonymi gwiazdami skrzydlatej chałupki, wpatrując się w zastępujący niebo mur komendy uzupełnieo i imitując dźwięk silnika ustami.

To mgliste przenikanie do obrazów tak mną wstrząsnęło, że resztę filmu obejrzałem niezbyt uważnie, włączając się do telewizyjnej realności tylko podczas pojawiania się na ekranie dymnych ścieżek, albo nadlatujących na widza szeregów stojących na ziemi nieprzyjacielskich samolotów. „To oznaczą, myślałem, że możliwe jest przyglądanie się od samego siebie, jak z samolotu, i w sumie nieważne jest, skąd się patrzy - ważne, co przy tym się widzi..." Od tej chwili, wlokąc się po jakiejś zimowej ulicy, często wyobrażałem sobie, że lecę samolotem nad zaśnieżonym polem; skręcając przechylałem głowę, a świat posłusznie pochylał się w prawo, albo w lewo.

Ale i tak ten człowiek, którego bez wahania mógłbym nazwad sobą, uformował się później i stopniowo.

Za pierwszy przejaw swojej prawdziwej osobowości uważam tę sekundę, kiedy zrozumiałem, że przez cienką błonę nieba, możną jeszcze dążyd w nie mającą dna i kooca czero kosmosu. Stało się to tejże zimy, wieczorem, kiedy spacerowałem po terenie Wystawy Osiągnięd Gospodarki Narodowej. Szedłem pustą i ciemną zaśnieżoną aleją, gdy nagle z lewej dobiegło mnie brzęczenie, przypominające dzwonek ogromnego telefonu. Odwróciłem się i zobaczyłem go.

Odchylony do tyłu, siedzący w pustce jak w fotelu, wolno płynął przed siebie, a za nim równie wolno prostowały się w przestrzeni węże. Szkło jego hełmu było czarne, i tylko trójkątny odblask płonął na przysłonie, ale wiedziałem, że on mnie widzi. Byd może był martwy od kilku już wieków. Jego ręce pewnie sięgały gwiazd, a nogi do tęgo stopnia nie potrzebowały oparcia, że pojąłem raz i na całe życie: prawdziwą wolnośd może dad człowiekowi tylko nieważkośd - a mając już co do tego pewnośd, musiałem byd ogromnie znudzony wszystkimi tymi zachodnimi radiowymi głosami i produkcjami różnych sołżenicynów. W duchu, rzecz jasna, brzydziło mnie paostwo, którego niezrozumiałe, ale groźne wymagania zmuszały każdą, chod na kilka sekund powstającą grupę ludzi, by starannie naśladowała i wzorowała się na najpodlejszym z jej członków. Ale, zrozumiawszy, że pokoju i wolności nie da się na ziemi osiągnąd, duchem podążyłem w górę, i wszystko, czego wymagał wybrany przeze mnie życiowy szlak, już nie kolidowało z moim sumieniem, ponieważ sumienie ciągnęło mnie w kosmos i mało interesowało się wydarzeniami na Ziemi.

Miałem przed oczami po prostu oświetloną mozaikę na ścianie pawilonu, mozaika przedstawiała kosmonautę w otwartym kosmosie. Ta kompozycja przez jedną chwilę, więcej mi powiedziała niż dziesiątki książek, przeczytanych do tego momentu. Wpatrywałem się długo, a potem poczułem, że ktoś przygląda się również mnie.

Obejrzałem; się i zobaczyłem za swoimi plecami chłopca w mniej więcej moim wieku. wyglądającego dośd niezwykle - miał na głowie skórzany kask z błyszczącymi ebonitowymi nausznikami, a na szyi majtały mu się plastykowe okulary do nurkowania. Był wyższy ode mnie o pół głowy i może trochę starszy, a kiedy wszedł do oświetlonej reflektorem strefy uniósł dłoo w czarnej rękawiczce i rozciągnął usta w chłodnym uśmiechu. a przed moimi oczyma przemknął sekundowy kadr z pilotem w kabinie myśliwca z asem pik na kadłubie.

Nazywali go Mitiok. Okazało się, że mieszkamy bardzo blisko siebie, chociaż chodzimy do różnych szkół.

Mitiok wątpił w wiele rzeczy, ale jedno wiedział na pewno. Wiedział mianowicie, że najpierw zostanie lotnikiem. a potem poleci na Księżyc.

2

Istnieje najprawdopodobniej jakaś niepojęta zgodnośd między ogólnym zarysem życia i tymi drobnymi historiami, jakie stale przydarzają się człowiekowi, a do których nie przywiązuje on wagi. Teraz jasno widzę, że mój los był wyraziście zarysowany już wtedy, kiedy jeszcze nawet nie zastanawiałem się poważnie nad tym, jakim miałby byd, i nawet więcej - już wtedy jawił mi się w nieco uproszczonym wariancie. Byd może było to echo przyszłości. A może to, co uważamy za echo przyszłości, jest tak naprawdę nasieniem tej przyszłości, upadającym na grunt dokładnie w tym momencie, który potem, z perspektywy czasu, wydaje się przylatującym z przyszłości echem.

Krótko mówiąc, lato po siódmej klasie, było upalne i zakurzone. Z jego pierwszej połowy zapamiętałem tylko długie wycieczki rowerowe po pewnej podmoskiewskiej szosie. Na tylnym kole swojego półwyścigowego roweru marki „Sport" montowałem specjalną grzechotkę, zbudowaną z kawałka złożonego kilkakrotnie twardego papieru, przymocowanego do ramy klamrą do bielizny. Kiedy jechałem, papier tłukł się o szprychy i wydawał z siebie szybki i cichy terkot, przypominający odgłos samolotowego silnika. Pędząc w dół po stoku asfaltowej górki, wiele razy wyobrażałem sobie, że jestem nadlatującym na cel myśliwcem, wcale nie zawsze radzieckim, ale nie była to moja wina, po prostu na samym początku lata usłyszałem gdzieś kretyoską piosenkę, w tekście której znajdowały się słowa: „Mój Phantom, jak pocisk szybki, w niebie jasnym i błękitnym z rykiem nabiera wysokości". Należy zaznaczyd, że kretyostwo tej piosenki, którego byłem świadom bez cienia wątpliwości, zupełnie nie przeszkadzało mi w jednoczesnym wczuwaniu się w nią całym sobą. Jakie jeszcze pamiętam słowa: ..Widzę w niebie smugę dymu... Gdzieś daleko jest ojczysty Teksas". Jeszcze było tam coś o ojcu i matce, i o jakiejś Mary, bardzo realnej, ponieważ w piosence występowało też jej nazwisko.

W środku lipca wróciłem do Moskwy, a potem rodzice Mit'ka zdobyli dla nas dwa skierowania do obozu pionierskiego "Rakieta". Był to zwyczajny obóz na południu kraju, może nawet nieco lepszy od innych.

Zapamiętałem dobrze tylko pierwsze spędzone tam dni, ale właśnie wtedy wydarzyło się wszystko to, co potem stało się tak istotne. W pociągu biegaliśmy z Mit'kiem po wagonach i wrzucaliśmy do muszel klozetowych wszystkie butelki, jakie udawało się nam znaleźd - spadały na pędzące pod miniaturowym lukiem tory i bezdźwięcznie pękały, a namolna, kołaczącą w głowie piosenka, nadawała temu nieskomplikowanemu działaniu posmak walki o wolnośd Wietnamu.

Następnego dnia cały turnus, przybyły tym pociągiem, wyładowano na mokrym dworcu południowego miasta, przeliczono i załadowano na ciężarówki. Jechaliśmy długo drogą wijącą się między zboczami gór, potem z prawej pojawiło się morze i przysunęły się do nas kolorowe budyneczki. Wyładowano nas na wyasfaltowanym placu, ustawiono i poprowadzono do góry, po obramowanych cyprysami schodach, do płaskiego przeszklonego budynku na szczycie wzgórza. To była stołówka, gdzie czekał nas zimny obiad, chociaż pora była raczej na kolację - przyjechaliśmy kilka godzin później niż było zaplanowane. Obiad był

dośd niesmaczny - zupa z makaronowymi gwiazdkami, kura z ryżem i kompot.

***

Z sufitu stołówki na nitkach, oblepionych jakimś lepkim, kuchennym świostwem, zwisały kartonowe kosmiczne statki. Zapatrzyłem się na jeden z nich. Nieznany wykonawca zużył na model sporo folii i gęsto opatrzył go napisami „ZSRR". Statek wisiał dokładnie nad naszym stołem. Na folii lśniło zachodzące słooce, które nie wiadomo dlaczego, skojarzyło mi się z reflektorem lokomotywy metra, płonącym w czarnej otchłani tunelu. Nie wiadomo, dlaczego zrobiło mi się smutno.

Mitiok, kompletnie odwrotnie, był rozmowny i wesoły.

- W latach dwudziestych statki kosmiczne były takie - powiedział, dźgając widelcem w górę. - W

trzydziestych inne, w pięddziesiątych -jeszcze inne, i tak dalej.

- Jakie znowu statki kosmiczne w trzydziestych? - zapytałem bez specjalnego zaangażowania.

Mitiok myślał chwilę.

- U Aleksieja Tołstoja były takie wielkie metalowe jaja, a w mikroskopijnych odstępach czasu odbywały się w nich eksplozje, które dostarczały energii służącej do poruszania - powiedział w koocu. - To taka podstawowa zasada, a w ogóle możliwych wariantów jest wiele.

- Ale przecież tak naprawdę nie latały.

- Te też nie latają - odpowiedział i wskazał na przedmiot naszej rozmowy, kiwający się lekko w przeciągu.

Zrozumiałem w koocu, co miął na myśli, chociaż może nie udałoby mi się tego wypowiedzied. Jedyną przestrzenią, którą przemierzały gwiazdoloty komunistycznej przyszłości - nawiasem mówiąc, słowo

„gwiazdolot", na które często natykałem się w tak lubianej przeze mnie fantastyce, kojarzyło mi się z czerwonymi gwiazdami na burtach radzieckiej techniki kosmicznej - no więc, jedynym miejscem, po którym latały, była świadomośd radzieckiego człowieka, dokładnie tak jak stołówka dokoła nas była tym kosmosem, do którego wpuścił swoje statki poprzedni turnus, chcąc, by przemierzały one przestworza nad obiadowymi stolikami, kiedy twórców kartonowej floty nie będzie już obok. Myśl ta nałożyła się na trudny do wytłumaczenia smutek, jaki zawsze ogarniał mnie przy obozowym kompocie z suszu, i przyszła mi do głowy dziwną myśl.

- Wcześniej bardzo lubiłem sklejad plastykowe samoloty - powiedziałem. -Takie modele do składania.

Zwłaszcza wojskowe.

- Ja też - przyznał Mitiok. - Ale to było dawno.

- Podobały mi się enerdowskie modele. A w naszych często nie było pilota. Obsuwa jak diabli, kiedy kabina pusta.

- Dokładnie - powiedział Mitiok. - Dlaczego o tym mówisz?

- No, bo tak sobie myślę - powiedziałem, wskazując widelcem wiszący nad stołem kartonowy gwiazdolot -

czy jest tam ktoś w środku czy nie?

- Nie wiem - powiedział Mitiok. - Ciekawe, rzeczywiście.

***

Budynki obozu rozmieszczone były na płaskim zboczu góry, a dolna częśd terenu przechodziła w coś w rodzaju parku. Mitiok zniknął, więc poszedłem tam sam. Po kilku minutach znalazłem się w długiej i pustej cyprysowej alejce, w której panował już półmrok. Wzdłuż asfaltowej ścieżki ciągnęła się druciana siatka, na której wisiały wielkie pokryte rysunkami płyty ze sklejki. Na pierwszej był pionier z prostym rosyjskim obliczem, wpatrujący się przed siebie i przykładający do biodra miedzianą sygnałówkę z proporczykiem. Na drugim - ten sam pionier z werblem na pasku i pałeczkami w dłoni. Na trzecim, znowu on, wciąż zapatrzony przed siebie spod uniesionej w pionierskim salucie dłoni. Dalej wisiała płyta dwukrotnie większa od pozostałych i bardzo długa - na jakieś trzy metry. Ta była dwukolorowa - od prawej, skąd wolno nadchodziłem, czerwoną, dalej białą, a dzieliła te dwa kolory poszarpana i przechodzącą na białe pole falą, po której pozostawał czerwony ślad. Najpierw nie zrozumiałem, co to jest, i dopiero kiedy podszedłem bliżej, poznałem w splocie czerwonych i białych plam twarz Lenina z przypominającym taran występem bródki i otwartymi ustami. Lenin nie miał tyłu głowy - miał tylko twarz, a za nią cała czerwona powierzchnia była już Leninem. Przypominał mi bezcielesnego boga, pojawiającego się niczym falą, na powierzchni utworzonego przezeo świata.

Potknąłem się o garb na asfalcie i przeniosłem spojrzenie na kolejny obrazek - to był pionier, ale już w kosmicznym skafandrze, z czerwonym hełmem w ręku; na hełmie był napis „ZSRR", a na czubku miał

ostrą antenę. Kolejny pionier wysuwał się z lecącej rakiety i salutował dłonią w ochronnej rękawicy. I ostatnim był też pionier w skafandrze, stojący na wesołej żółtej powierzchni Księżyca obok statku kosmicznego, przypominającego jako żywo kartonową rakietę ze stołówki; widad było tylko oczy pioniera, dokładnie takie, jak na pozostałych obrazach. Ponieważ jednak dolna częśd twarzy była zasłonięta przez hełm, to w oczach widoczny był niewyobrażalny smutek.

Z tyłu dobiegł mnie odgłos szybkich kroków - odwróciwszy się zobaczyłem Mit'ka.

- Dokładnie - powiedział, zbliżając się.

- Co dokładnie?

- Patrz - wyciągnął do mnie rękę, w której coś trzymał. Przyjrzałem się i zobaczyłem niewielką plastelinową figurkę z głową owiniętą folią aluminiową.

- W środku był mały kartonowy fotel, na którym siedział - powiedział Mitiok.

- Coś ty, rozwaliłeś rakietę ze stołówki?

- zapytałem. Przytaknął skinieniem głowy.

- Kiedy?

- Dopiero co. Dziesięd minut temu. Najdziwniejsze. że wszystko tam... - Skrzyżował palce, tworząc z nich kratę.

- W stołówce?

- Nie. w rakiecie. Kiedy ją robili, to zaczęli od ludzika. Ulepili go, posadzili na fotelu i szczelnie okleili ze wszystkich stron tekturą.

Mitiok podał mi kawałek tektury. Wziąłem go i zobaczyłem, że ktoś starannie wyrysował na nim przyrządy, drążki, przyciski, a nawet obrazek na ścianie.

- Ale najdziwniejsze - powiedział zamyślony i nawet jakoś przygnębiony Mitiok - że nie było tam drzwi. Z

zewnątrz luk był narysowany, a od wewnątrz w tym miejscu - ściana z jakimiś zegarami.

Przyjrzałem się jeszcze raz strzępkowi tektury i zauważyłem iluminator, w którym błękitniała malutka Ziemia.

- Dobrze by było znaleźd tego, co rakietę skleił - powiedział Mitiok. - Nastrzelałbym mu po pysku.

- Ale za co? - zapytałem.

Mitiok nie odpowiedział. Zamiast tego wziął zamach, żeby cisnąd ludzikiem za płot, ale chwyciłem go za rękę i poprosiłem, żeby oddał figurkę mnie. Nie sprzeciwiał się i następne pół godziny minęło mi na poszukiwaniu pustego kartonowego opakowania po papierosach, które stało się futerałem ludzika.

Echo tego dziwnego odkrycia dosięgło nas następnego dnia, podczas poobiedniej ciszy. Otworzyły się drzwi i Mitiok został wywołany, wyszedł na korytarz. Dotarły do mnie strzępy rozmowy, kilka razy usłyszałem słowo „stołówka", i wszystko stało się jasne. Wstałem i wyszedłem na korytarz. Mit'ka zapędziła w kąt para: wąsaty chudy drużynowy i ruda niska drużynowa.

- Też tam byłem - oświadczyłem. Drużynowy zmierzył mnie aprobującym spojrzeniem.

- Chcecie czołgad się razem czy po kolei? - zapytał.

Zauważyłem, że trzyma w ręku zieloną torbę z maską przeciwgazową.

- Jak sobie wyobrażasz razem, Kola - zapytała nieśmiało drużynowa - skoro masz jedną maskę? Po kolei.

Mitiok, zerknąwszy na mnie, zrobił krok do przodu.

- Nakładaj - powiedział drużynowy. Mitiok nałożył maskę.

- Kładź się.

Legł na podłodze.

- Naprzód - powiedział Kola, pstrykając stoperem.

Budynek był długi na co najmniej pięddziesiąt metrów, korytarz biegł przez całą jego długośd. Podłogę pokrywało linoleum i kiedy Mitiok zaczął pełznąd, linoleum cicho, ale nieprzyjemnie pisnęło. Oczywiście, Mitiok nie miał szans zmieścid się w trzech minutach, jakie wyznaczył drużynowy. Nie pokonał w tym czasie nawet połowy trasy, ale kiedy doczołgał się w koocu do nas, Kola nie zmuszał go do powtórnego pełzania, ponieważ do kooca ciszy poobiedniej zostało ledwie kilka minut. Mitiok zdjął maskę. Miał

czerwoną twarz, lśniącą od kropel potu i łez, a na stopach już zdążyły się pojawid natarte o linoleum bąble.

- Teraz ty - powiedział drużynowy, przekazując mi mokrą maskę. - Przygotowad się...

Tajemniczo i dziwacznie wyglądał korytarz, kiedy człowiek wpatrywał się w jego pokrytą linoleum przestrzeo, przez zapocone szkła maski pgaz. Podłoga, na której się leży, chłodzi brzuch i pierś, koniec korytarza jest niewidoczny, a blada wstęga sufitu zlewa się ze ścianami niemal w jeden punkt. Maska z lekka ściska twarz, napiera na policzki i zmusza do wysunięcia warg w jakimś dziwacznym półpocałunku, odnoszącym się, jak można mniemad, do wszystkiego co go otacza. Zanim drużynowy wystartował mnie, lekko trąciwszy nogą, minęło dwadzieścia sekund, a wlokły się one straszliwie wolno, mogłem w tym czasie wiele zobaczyd. Oto kurz, oto kilka przeźroczystych ziarenek piasku w szczelinie na styku dwóch kawałków linoleum, oto zamalowany sęczek na płycie, pokrywającej ścianę od podłogi, oto mrówka, która po śmierci stała się dwoma cieniutkimi plasterkami, a pozostawiła po sobie malutki mokry ślad w przyszłości - o pół metra od miejsca, gdzie stopa kogoś przemierzającego korytarz stanęła po sekundzie od katastrofy.

- Naprzód! - rozległo się nad moją głową, więc wesoło i z zapałem poczołgałem się przed siebie. Kara wydawała mi się raczej żartem, nie rozumiałem, dlaczego niby Mitiok tak nagłe się załamał. Pierwsze dziesięd metrów przeczołgałem się migiem, potem zrobiło się gorzej. Pełznąc, człowiek w pewnej chwili musi odepchnąd się od podłogi wierzchem stopy, a skóra tam jest cieniutka i wrażliwa, i jeśli nie jest niczym chroniona, niemal natychmiast robią się otarcia. Linoleum przykleja się do ciała, wydaje się, że setki małych owadów wpijają się w nogi albo że czołga się człowiek po świeżo wylanym asfalcie. Dziwiłem się, jak wolno płynie czas - w jednym miejscu na ścianie wisiała duża pionierska akwarela, przedstawiająca krążownik „Aurora" na morzu Czarnym, zauważyłem, że dośd długo pełznę obok niej, a ona ciągle wisi w tym samym miejscu.

I nagle wszystko się zmieniło. To znaczy - wszystko szło jak dotychczas, tak samo jak przed chwilą czołgałem się po podłodze, ale ból i zmęczenie, osiągnąwszy apogeum nie do zniesienia, jakby coś wyłączyły we mnie. Albo na odwrót - włączyły. Zauważyłem, że dokoła jest bardzo cicho, tylko pod moimi stopami skrzypi linoleum, jakby po korytarzu toczyło się coś na zardzewiałych kółkach; za oknami, daleko stąd, szumi morze, a jeszcze gdzie indziej, jakby za morzem, dziecięcymi dyszkantami śpiewa głośnik:

- Wspaniała ma przyszłości, nie bądź dla mnie okrutna, Nie bądź dla mnie okrutna, okrutna dla mnie nie bądź...

Życie było pieszczotliwym zielonym cudem. niebo znieruchomiało błękitne i bezchmurne, świeciło słooce

- a w samym środku tego świata stał piętrowy sypialny blok, wewnątrz którego znajdował się długi korytarz, który przemierzałem czołganiem przez pełzanie w masce pgaz. I było to z jednej strony tak naturalne i zwyczajne, a z drugiej - tak przygnębiające i niemiłe, że zacząłem płakad w tej swojej gumowej mordzie, ciesząc się, że prawdziwa moja twarz jest ukryta przed wzrokiem drużynowych, a zwłaszcza przed szparami w drzwiach, przez które dziesiątki oczu przyglądają się mojej sławie i haobie.

Po kilku metrach łzy mi wyschły, a ja zacząłem gorączkowo szukad jakiejś myśli, która dodałaby mi sił do dalszego czołgania, ponieważ sam strach przed drużynowym już nie wystarczał. Zamknąłem oczy, i zaczęła się noc, aksamitny mrok, który z rzadka przecinały eksplodujące przed moją twarzą gwiazdy.

Znowu słychad było odległą piosenkę, i ja też cichutko, może w ogóle tylko w duchu, zaśpiewałem:

- Od źródła czystego do wspaniałej mej przyszłości, do wspaniałej mej przyszłości, zaczynam drogę swą.

Nad obozem rozległ się jasny mosiężny dźwięk trąbki - sygnał pobudki. Zatrzymałem się i otworzyłem oczy. Do kooca korytarza zostało mi ze trzy metry. Na ciemnoszarej ścianie przede mną wisiała półka, a na niej stał żółty księżycowy globus, przez zapotniałe i spryskane łzami szkła jawił mi się rozmyty i niewyraźny, wydawało się, że nie stoi na półce, a wisi w szarawej pustce.

3

Po raz pierwszy napiłem się wina w zimie, kiedy miałem czternaście lat. Stało się to w garażu, dokąd zaprowadził mnie Mitiok -jego brat, filozofujący włochacz, któremu udało się kiwnąd armię, pracował

tam jako stróż. Garaż znajdował się na wielkim ogrodzonym placu, zastawionym betonowymi płytami, dośd długo łaziliśmy z Mit'kom po nim, czasem trafiając na zadziwiające miejsca, całkowicie odrealnione i przywodzące na myśl sekcje dawno porzuconego statku kosmicznego, z którego pozostał tylko szkielet, dziwnie przypominający nagromadzenie betonowych płyt. Na dodatek za pochylonym drewnianym płotem paliły się latarnie, a światło ich było zagadkowe i nieziemskie, przy tym w czystym niebie wisiało kilka niewielkich gwiazd - słowem, gdyby nie butelki po wytrawnym i zlodowaciałe zacieki po moczu, dokoła mielibyśmy kosmos.

Mitiok zaproponował byśmy poszli tam się pogrzad, skierowaliśmy więc kroki do aluminiowej gofrowanej półkuli garażu, która sama też kojarzyła się jakoś z kosmosem. Wewnątrz było ciemno, niewyraźnie rysowały się kontury maszyn, cuchnących benzyną. W kącie stała buda z desek z przeszklonym oknem, która wyglądała jak przymocowana do ściany. W środku paliło się światło. My z Mit'kiem wcisnęliśmy się do środka, usiedliśmy na wąskiej i niewygodnej ławce, i nie odzywając się napiliśmy się herbaty zaparzonej w łuszczącym się emaliowanym rondelku. Brat Mit'ka palił długie cygaretki, przeglądał stary numer „Techniki Młodzieży" i zupełnie nie zareagował na naszą obecnośd. Mitiok wyciągnął spod ławki butelkę, energicznie postawił ją na cementowej podłodze i zapytał:

- Łykniesz?

Skinąłem głową, chociaż wcale nie chciało mi się pid wina. Mitiok napełnił ciemnoczerwoną cieczą szklankę, z której dopiero co piłem herbatę, podał ją mi, jakby wykonując jeden z elementów jakiegoś rytuału, a ja chwyciłem szklankę, podniosłem do ust i wypiłem, zdziwiwszy się, jak mało wysiłku trzeba włożyd w wykonywaną po raz pierwszy czynnośd. Póki Mitiok z bratem dopijali resztę, ja usiłowałem zdefiniowad własne odczucia, ale nic się ze mną nie działo. Chwyciłem zwolnione pismo, otworzyłem na chybił trafił i trafiłem na rozkładówkę z malutkimi rysunkami aparatów latających, nazwy których należało odgadnąd. Jeden z nich szczególnie mi się spodobał - był to amerykaoski samolot, którego skrzydła służyły jako wirniki przy pionowym starcie. Była tam też malutka rakieta z kabiną dla pilota, ale nie udało mi się jej dobrze przyjrzed, ponieważ brat Mit'fka, nie odzywając się i chyba nawet nie podnosząc wzroku, wyjął mi pismo z ręki. Żeby nie okazywad rozgoryczenia przesiadłem się do stołu, na którym stał słoik z grzałką i leżały pozasychane skórki z kiełbasy. Nagle ogarnęło mnie obrzydzenie na myśl, że siedzę tu, w tej małej zaplutej komórce, gdzie śmierdzi śmietnikiem, gdzie dopiero co piłem portwajn z brudnej szklanki, zrobiło mi się niedobrze na myśl. że cały ogromny kraj, gdzie mieszkam, to mnóstwo takich małych plugawych komórek, śmierdzących niczym śmietnik i w których dopiero co zostały dokooczone butelki portwajnu. A najważniejsze, że wstręt i obrzydzenie ogarnęło mnie na myśl, że właśnie w tych cuchnących kapciorach płoną te niezliczone różnokolorowe ognie, na widok których wieczorami ogarnia mnie zachwyt, kiedy los każe mi przemykad wieczorem obok jakiegoś wiszącego nad wieczorną stolicą okna. I szczególnie niesprawiedliwe wydało mi się to w zestawieniu z tym ładnym amerykaoskim aparatem łatającym z czasopisma. Przeniosłem wzrok na leżącą na podłodze gazetę -

pokrywały ją ciemne plamy, dziury po niedopałkach i okrągłe ślady po szklankach i talerzykach. Tytuły artykułów odstraszały jakąś nieludzką lodowatą rześkością i mocą - od dawna nic nie stało im na przeszkodzie, więc ze straszliwą siłą waliły i waliły w pustkę, a w tej pustce, po pijaku (bo już wiedziałem, że jestem pijany, ale nie przywiązywałem do tego wagi) łatwo można było się znaleźd i trafid swoim spowolnionym duchem pod jakieś najważniejsze zadanie dnia albo pozdrowienie hodowców bawełny.

Pomieszczenie, w jaki się znalazłem, było mi całkowicie obce. Mitiok przyglądał mi się uważnie; przechwyciwszy moje spojrzenie puścił do mnie oko i zapytał nieco bełkotliwie:

- To co - lecimy na Księżyc?

Skinąłem głową, a moje spojrzenie trafiło na malutką kolumnę zatytułowaną „WIADOMOŚCI Z ORBITY".

Dolna częśd tekstu urywała się, jedyne co dało się odczytad to słowa: „...dwudziestą ósmą dobę...", wydrukowane pogrubioną czcionką. Ale wystarczyło - od razu wszystko zrozumiałem i zamknąłem oczy.

Owszem, nory, w których mijało nasze życie były ciemne i brudne, a i my pewnie pasowaliśmy do tych nor, ale w błękitnym niebie nad nami, wśród rzadkich i ciekłych gwiazd istniały szczególne punkty, sztuczne, wolno płynące między gwiazdo

zbiorami, stworzone tu, na ziemi radzieckiej, wśród rzygowin, pustych butelek i śmierdzącego dymu tytoniowego, zbudowane ze stali, półprzewodników i elektryczności, przemierzające w tej chwili kosmos.

I każdy z nas, nawet ten niebieski na pysku alkoholik, który zarył się owym pyskiem w zaspę, którą mijaliśmy idąc tu, nawet brat Mit'ka i, oczywiście, Mitiok i ja, mieliśmy tam, w mroźnym czystym granacie, swoją małą ambasadę.

Wybiegłem na podwórko i długo, strasznie długo, przełykając łzy, wpatrywałem się w żółto-błękitny, nieprawdopodobnie bliski krąg księżyca w przejrzystym zimowym niebie.

4

Nie pamiętam chwili, w której zdecydowałem, że będę zdawał do szkoły lotniczej. Nie pamiętam pewnie dlatego, że decyzja ta dojrzała w mojej i Mit'ka duszy na długo przed ukooczeniem szkoły. Stał przed nami jakiś czas problem wyboru szkoły - było ich w kraju sporo, ale decyzja zapadła szybko, kiedy zobaczyliśmy w czasopiśmie „Radziecka Awiacja" kolorową wklejkę przedstawiającą życie w Księżycowym Miasteczku, znajdującym się przy zarajskiej Szkole Lotniczej nagrodzonej orderem, Czerwonego Sztandaru imienia Maresjewa3 Zerknąwszy na rozkładówkę jakby od razu przenieśliśmy się w tłum kursantów, między wymalowane żółtą farbą góry i kratery ze sklejki, poznaliśmy nawet siebie wśród tych ostrzyżonych krótko chłopaków, kręcących młynki na drążku i oblewających się wodą z wielkiej miednicy, pokrytej emalią o tak delikatnym brzoskwiniowym kolorze, że od razu kojarzyła się nam z dzieciostwem, i kolor ten nie wiadomo dlaczego napawał ufnością i przepełniał ochotą do nauki w Zarajsku, i to silniej niż wszystkie znajdujące się obok zdjęcia lotniczych trenażerów, przypominających wypełnione ludźmi, na poły rozłożone trupy samolotów.

Kiedy decyzja zapadła, reszta. okazała się drobiazgiem. Rodzice Mit'ka, przestraszeni losem starszego syna, cieszyli się, że ich młodszy syn znajdzie się w takim pewnym i bezpiecznym miejscu, mój natomiast ojciec do tego czasu stoczył się całkowicie i większą częśd czasu spędzał na tapczanie twarzą do ściany, pod kilimem z wypukłookim jeleniem. Moim zdaniem nawet nie zrozumiał, że zamierzam zostad lotnikiem, a ciotce było to obojętne.

***

Pamiętam miasto Zarajsk. Dokładniej nie można powiedzied, że pamiętam, czy nie pamiętam - tak mało było w nim tego, co się da zapamiętad czy zapomnied. W samym środku miasta znajdowała się zbudowana z białego kamienia dzwonnica, z której kiedyś skoczyła pewna księżna, i mimo że minęły wieki, miasteczko pamiętało ten czyn. Obok znajdowało się muzeum historyczne, a nieopodal - poczta i komenda milicji.

Kiedy wyszliśmy z autobusu, padał ukośny nieprzyjemny deszcz i było zimno. Wsunęliśmy się pod wiatę nad drzwiami do piwnicy z napisem „Punkt agitacyjny" i czekaliśmy pół godziny, aż ustanie deszcz. Za drzwiami chyba pili, dochodził stamtąd gęsty aromat cebuli i głosy; ktoś namolnie namawiał, żeby zaśpiewad „merci ku-ku", i w koocu, niemłode męskie i kobiece głosy zaśpiewały:

- Pora-pora-poradujemy się przez życie swe...

Deszcz ustał, wyszliśmy poszukad swojego autobusu i znaleźliśmy ten sam, którym tu przyjechaliśmy.

Okazało się, że nie powinniśmy byli w ogóle wysiadad, i mogliśmy przeczekad deszcz we wnętrzu, póki kierowca jadł obiad. Za oknami przemykały malutkie drewniane domki, potem miasto skooczyło się, zaczął się las. W tym lesie, już za miastem, rozlokowana była Zarajska Szkoła Lotnicza. Trzeba było do niej zasuwad pięd kilometrów przez las od ostatniego przystanku autobusu, noszącego nazwę „Sklep warzywny"; sklepu nie widzieliśmy, a nazwa, jak nam powiedziano, pochodziła jeszcze sprzed wojny.

Wysiedliśmy z autobusu i ruszyliśmy drogą posypaną mokrymi osikowymi wisiorkami. Droga długo prowadziła lasem i kiedy już myśleliśmy, że się zgubiliśmy, nagle stanęliśmy przed zespawanymi ze stalowych rur wrotami z wielkimi gwiazdami z blachy. Z boków las dochodził do wysokiego płotu z niemalowanych szarych desek, na szczycie którego wiła się żmija z zardzewiałego drutu kolczastego.

Okazaliśmy zaspanemu żołnierzowi skierowania z powiatowej komendy uzupełnieo i niedawno 3 Maresjew - radziecki beznogi as lotnictwa z czasów II wojny światowej. Bohater „Opowieści o prawdziwym człowieku" Borysa Polewoja.

otrzymane dowody osobiste. Wpuszczono nas do środka, polecając iśd do klubu, gdzie wkrótce miało zacząd się spotkanie.

Do środka ośrodka prowadziła asfaltowa droga, a po jej prawej stronie rozciągało się owo widziane w czasopiśmie Księżycowe Miasteczko; składało się z kilku długich parterowych baraków, pomalowanych żółtą farbą, dziesiątków wkopanych w ziemię szyn i poletka, udającego księżycową panoramę.

Przeszliśmy obok i znaleźliśmy się pod klubem garnizonowym, a tam, pod kolumnami, tłoczyła się grupa kandydatów. Wkrótce wyszedł do nas oficer, wyznaczył kogoś na dowódcę i kazał wszystkim zarejestrowad się w komisji. a potem pójśd po wyposażenie.

Z powodu upału komisja rekrutacyjna zasiadała w przypominającej chioski pawilon altanie obok klubu -

byli to trzej oficerowie, popijający piwo przy akompaniamencie cichej wschodniej muzyczki z radia i wydający tekturowe numery w zamian za dokumenty. Potem zaprowadzono nas na obrzeże stadionu, który porastała wysoka po pas trawa - na pewno z dziesięd lat nikt na nim w nic nie grał. Wydano nam dwa ogólnowojskowe namioty - w nich mieliśmy mieszkad w czasie egzaminów. Były to zrolowane walce wielowarstwowej gumy, które musieliśmy rozciągnąd na wkopanych w ziemię drewnianych tykach.

Poznaliśmy się wszyscy nosząc prycze, które poustawialiśmy w dwa piętra; prycze były ciężkie, stare, z niklowanymi kulkami, które można było nakręcid na oparcia, jeśli z góry nie stawiano drugiej pryczy. Kulki otrzymaliśmy oddzielnie w woreczku; kiedy egzaminy się skooczyły, ukradkiem odkręciłem jedną taką i ukryłem w tym pudełku po papierosach, gdzie mieszkał plastelinowy pilot z głową z czekoladowego sreberka. Jedyny świadek odległego i niezapomnianego wieczoru na południu.

Wydawało się, że nie spędziliśmy w tych namiotach jakoś dużo czasu, ale kiedy je zwinęliśmy, okazało się, że pod gumową podłogą wyrosła obrzydliwie bezbarwna, gruba i gęsta trawa. Co do samych egzaminów to niewiele zapamiętałem. Pamiętam tylko, że okazały się banalnie proste. Nawet było mi trochę przykro, że nie zdołałem przelad na kartkę wszystkich tych regułek i wykresów, jakie wchłonąłem w czasie długich wiosennych i letnich dni, spędzonych nad otwartymi podręcznikami. Ja i Mitiok bez trudu uzyskaliśmy odpowiednią ilośd punktów, a potem odbyła się rozmowa kwalifikacyjna, której wszyscy bali się najbardziej. Odbywali ją z nami: major, pułkownik i jakiś dziadek z ukośną szramą na czole, ubrany w wysłużony mundur służb technicznych. Powiedziałem im, że chcę się dostad do oddziału kosmonautów, pułkownik zapytał mnie, kim jest radziecki kosmonauta. Długo nie potrafiłem sformułowad właściwej odpowiedzi. W koocu, widząc przygnębienie na twarzach członków komisji, zrozumiałem, że za chwilę wylecę na korytarz.

- Dobra - odezwał się milczący dotąd dziaduś - a pamiętacie, jak przyszła wam do głowy myśl, żeby zostad kosmonautą?

Ogarnęła mnie rozpacz, ponieważ kompletnie nie wiedziałem, jak należy właściwie odpowiedzied na to pytanie. I zapewne z tej rozpaczy zacząłem opowiadad o plastelinowym czerwonym ludziku i o rakiecie z tektury, z której nie było wyjścia. Dziaduś od razu się ożywił, błysnął oczyma, a kiedy doszedłem do tego, jak z Mifkom musieliśmy czołgad się w masce po korytarzu, chwycił mnie za rękę i roześmiał się tak, że blizna na czole aż spurpurowiała. Potem nagle spoważniał.

- A czy wiesz - powiedział - że to nie takie proste, lot w kosmos? A jeśli Ojczyzna poprosi, żebyś oddał

życie? Co wtedy, no?

- Jak trzeba będzie - odparłem zasępiony. Wtedy on wpił się we mnie oczami i patrzył chyba ze trzy minuty.

- Wierzę - powiedział w koocu. - Możesz.

Usłyszawszy, że Mitiok, który od dziecka marzył o locie na Księżyc, zdaje też, zapisał jego nazwisko na kartce papieru. Mitiok opowiadał potem, że staruszek długo wypytywał go, dlaczego właśnie uparł się na Księżyc.

Następnego dnia, po śniadaniu, na kolumnach klubu garnizonowego pojawiły się listy z nazwiskami tych, co zdali, ja i Mitiok znajdowaliśmy się tam obok siebie, nie według alfabetu. Grupa się podzieliła - ktoś powlókł się na dobieg, ktoś skakał z radości, na pokreślonym białymi krechami asfalcie, ktoś pobiegł do telefonu, a nad tym wszystkim, jak pamiętam, ciągnęła się przez wyblakłe niebo, biała kondensacyjna smuga samolotu.

Przyjęci na pierwszy rok zostali wezwani na spotkanie z kadrą dydaktyczną, wykładowcy czekali już w klubie. Pamiętam ciężkie pluszowe zasłony, stół zajmujący całą scenę i siedzących przy nim oficjalnych i poważnych oficerów. Prowadził spotkanie dziarski podpułkownik z ostrym nosem; póki przemawiał, wyobrażałem go sobie w lotniczym kombinezonie i kasku, siedzącego w kabinie plamistego, jak drogie dżinsy, MIG-a:

- Chłopaki, bardzo nie chciałbym was straszyd, bardzo nie chciałbym zaczynad naszej rozmowy od jakiegoś straszenia, prawda? Ale przecież wiecie - nie my i nie wy wybieramy czasy, w jakich żyjemy - to czas nas wybiera. Byd może nie powinienem podawad wam takiej informacji, ale niech będzie, powiem...

Podpułkownik zamilkł na chwilę, pochylił się do siedzącego obok majora i coś mu powiedział na ucho.

Major nachmurzył się, postukał- zastanawiając się - w stół tępym koocem ołówka, a potem skinął głową.

- Znaczy tak - powiedział cicho podpułkownik. - Bardzo niedawno temu, na zamkniętej naradzie pracowników politycznych armii, czasy, w jakich żyjemy, zostały określone jako przedwojenne!

Podpułkownik zamilkł, oczekując reakcji ale sala, najwyraźniej, nie zrozumiała nic z jego słów, w każdym razie ani ja ani Mitiok nie zrozumieliśmy.

- Wyjaśniam - powiedział podpułkownik jeszcze ciszej. - Narada była piętnastego czerwca, tak? Czyli do piętnastego czerwca żyliśmy w czasie powojennym, a od tamtej chwili - już cały miesiąc - żyjemy w przedwojennym. - jasne to czy nie?

Przez kilka sekund w sali panowała cisza.

- Nie mówię tego po to, by straszyd - normalnym już głosem ciągnął podpułkownik

- po prostu musimy pamiętad, jaka na nasze barki spadła odpowiedzialnośd, tak? Słusznie postąpiliście zdając na naszą uczelnię. Chcę wam teraz powiedzied, że nie tylko szkolimy tu pilotów, ale przede wszystkim - prawdziwych ludzi, tak? I kiedy otrzymacie dyplomy i stopnie wojskowe, miejcie świadomośd, że do tego czasu staniecie się prawdziwymi ludźmi z możliwie największej litery, jaka tylko może byd w naszej radzieckiej ojczyźnie.

Podpułkownik usiadł, poprawił krawat i ujął wargami krawędź szklanki - ręce mu dygotały, wydawało mi się nawet, że usłyszałem cichutkie dzwonienie szkła o zęby. Wstał major.

- Chłopaki - powiedział śpiewnie - chociaż słuszniej byłoby nazywad was już kursantami, ale jednak zwrócę się do was tak - chłopaki! Przypomnijcie sobie słynną historię legendarnej postaci, opiewanej przez Borysa Polewoja! Tego, na cześd, którego nazwano naszą uczelnię! Straciwszy w boju obie nogi, nie poddał się, a stanąwszy na protezach, niczym Ikar wzbił się w niebo, by bid faszystowskiego gada! Wielu mówiło mu, że to niemożliwe, ale on pamiętał o najważniejszym, o tym, że jest radzieckim człowiekiem!

Nie zapominajcie tego i wy, nigdy i nigdzie nie zapominajcie! A my, kadra szkoleniowo-dydaktyczna, i osobiście ja, latający zastępca polityczny uczelni, obiecujemy, że zrobimy z was prawdziwych ludzi w bardzo krótkim czasie!

Potem pokazali nam nasze miejsca w koszarach pierwszego roku, dokąd przeniesiono nas z namiotów, i zaprowadzono do stołówki. Spod sufitu zwisały tam na nitkach zakurzone MIG-i i IŁ-y, sprawiające wrażenie olbrzymich powietrznych wysp w porównaniu z eskadrami szybkich czarnych much. Obiad był

dośd niesmaczny: zupa z makaronowymi gwiazdkami, kura z ryżem i kompot. Po obiedzie od razu zachciało mi się spad, ledwo żeśmy z Mit'kiem dotarli do prycz, zwaliliśmy się na nie i migiem zasnąłem.

5

Następnego ranka obudził mnie jęk, rozlegający się tuż przy moim uchu, jęk pełen bólu i niezrozumienia.

Tak naprawdę, to od dawna już słyszałem ten dźwięk przez sen, ale na dobre obudziłem się dopiero po tym jednym. szczególnie mocnym i pełnym cierpienia okrzyku. Otworzywszy oczy, rozejrzałem się. Na pryczach dokoła mnie działo się coś niezrozumiałego, jakieś wolne i porykujące poruszenie; usiłowałem oprzed się na łokciu, ale nie dałem rady, ponieważ, jak się okazało, byłem przypięty do pryczy kilkoma szerokimi pasami, przypominającymi te, którymi ściąga się przesadnie opuchnięte walizy. Jedyna rzecz, jaką mogłem zrobid, to przekręcid głowę z boku na bok, i to robiłem.

Z sąsiedniej pryczy patrzyły na mnie pełne cierpienia oczy Sławy, chłopaka ze wsi Tynda, z którym wczoraj zdążyłem się zapoznad - dolna częśd jego twarzy była zasłonięta jakąś szmatą. Otworzyłem nawet usta, żeby go zapytad, o co chodzi, ale odkryłem, że po prostu nie mogę poruszyd językiem i w ogóle - nie czuję dolnej połowy twarzy, jakby mi ścierpła czy coś takiego. Domyśliłem się, że też jestem zakneblowany, ale nawet nie zdążyłem się zdziwid, albowiem zamiast zdziwienia zaznałem przerażenia: tam, gdzie Sława powinien był mied nogi, koc niczym stopieo schodów nurkował w dół, a na świeżo wykrochmalonej poszwie widniały rozmazane czerwone plamy, takie, jakie zostawia na bawełnianych ręcznikach sok z arbuza. Najstraszniejsze było to, że własnych nóg nie widziałem i nie mogłem unieśd głowy, żeby na nie popatrzed.

- Piąty plu-uton! - dobiegł mnie od drzwi niezwykle bogaty w odcienie, przepełniony aluzjami sierżanci bas. - Na opatrunek!

I natychmiast do izby weszło chyba z dziesięd osób - to byli drugo- i trzecioroczniacy (dokładniej mówiąc -

kursanci drugiego i trzeciego rocznika służby, domyśliłem się tego po naszywkach na ich rękawach).

Wcześniej nie widziałem ich tu, a oficerowie mówili, że reszta szkoły wyjechała na wykopki kartofli. Ci chłopcy mieli dziwne buty ze sztywnymi, niezginającymi się cholewami i stąpali niezbyt pewnie: albo trzymając się ścian, albo opard łóżek. Poza tym odnotowałem dziwną bladośd ich twarzy, na których zastygł stygmat wielodniowej męki, jakby przetopionej w jakąś niewyrażalną gotowośd. Jakkolwiek nie na miejscu by to było, przypomniałem sobie słowa pionierskiego pozdrowienia, które z Mit'kiem i wraz z całą resztą powtarzaliśmy na obozie, na dalekim asfaltowym placu - przypomniałem sobie i uświadomiłem, że krzycząc „Zawsze gotów!" zapewnialiśmy - tak naprawdę kłamliwie - siebie, kolegów z apelu i przeźroczysty czerwcowy poranek.

Kursanci wytaczali na korytarz jedno łóżko po drugim, a na łóżkach tych ryczeli i wili się przytroczeni do nich pierwszoroczniacy, w koocu w izbie zostały dwa łóżka - moje i stojące pod oknem, na którym leżał

Mitiok. Rzemienie nie pozwalały mi się mu przyjrzed, ale katem oka widziałem, że leży spokojnie i może nawet śpi.

Po nas przyszli po jakichś dziesięciu minutach, odwrócili nogami do przodu i potoczyli po korytarzu. Jeden z kursantów pchał łóżko, a drugi, idący plecami do przodu, ciągnął je na siebie. Wyglądało to z boku tak, jakby cofał się po korytarzu, odpychając pędzące za nim łóżko. Skręciliśmy do długiej wąskiej windy z drzwiami na obu koocach kabiny i pojechaliśmy do góry, potem drugoroczniak cofał się przede mną na innym korytarzu, aż w koocu zatrzymaliśmy się przed obitymi czarną dermą drzwiami z wielką brązową tabliczką, treści której nie zdołałem przeczytad z powodu niewygodnej pozycji. Drzwi otworzyły się i zostałem wtoczony do pokoju, gdzie z sufitu zwisał ogromny kryształowy żyrandol w kształcie bomby lotniczej. Na górnej części ściany znajdował się wypukły ornament z sierpów, młotów i owiniętych winoroślą waz.

Odpięto moje pasy, więc szybko uniosłem się na łokciach, starając nie patrzed na nogi. Przede mną w głębi pokoju stało masywne biurko z zieloną lampą, oświetlone ukośnym, padającym z wąskiego okna promieniem światła. Siedzący przy biurku krył się przed moim wzrokiem za otwartym numerem Prawdy.

Z pierwszej stronicy patrzyło na mnie pomarszczone oblicze z dobrymi promiennymi oczami, skierowanymi prosto na mnie. Skrzypnęło linoleum podłogi, obok mojej pryczy wyhamowała prycza Mit'ka.

Gazeta kilka razy zaszeleściła odwracanymi stronami i legła na stół.

Przed nami siedział staruszek z blizną na czole, który podczas pierwszej rozmowy chwytał mnie za rękę.

Nosił teraz mundur generała-porucznika ze złotymi wieocami w kołnierzyku, włosy miał starannie przyczesane, a spojrzenie jasne i trzeźwe. Zauważyłem jeszcze, że jego twarz jakby powtarzała twarz z okładki Prawdy, patrzącą na mnie minutę temu. To było jak w filmie, gdzie najpierw długo pokazuje się jedną ikonę, a potem na jej miejscu stopniowo pojawia się inna - wizerunki są podobne, ale różne, a ponieważ moment przemiany jest rozmazany, widz sądzi że widzi przemianę jednej ikony w drugą.

- Ponieważ z wami, chłopcy, będziemy długo jeszcze się spotykali, możecie zwracad się do mnie

„towarzyszu kierowniku lotu" - powiedział staruszek. - Chcę wam pogratulowad - w wyniku egzaminów, a zwłaszcza rozmowy kwalifikacyjnej - staruszek puścił w tym momencie oko - zostaliście przyjęci od razu na pierwszy rok tajnej kosmicznej szkoły przy pierwszym oddziale KGB ZSRR. Tak więc prawdziwymi ludźmi staniecie się kiedy indziej, a na razie zbierajcie się do Moskwy. Tam się spotkamy.

Sens tych słów dotarł do mnie dopiero w pustym pokoju, do którego zawieziono nas znowu tym długim korytarzem, linoleum którego wyśpiewywało pod malutkimi stalowymi kółkami pryczy coś cichego i nostalgicznego, co wywołało wspomnienie odległego nadmorskiego południa.

Cały dzieo z Mit'kiem przespaliśmy - wyglądało na to, że do ostatniej kolacji dodano środka nasennego (jeszcze następnego dnia byliśmy senni), a wieczorem przyszedł po nas wesoły żółtowłosy porucznik w głośno skrzypiących butach i, śmiejąc się i wygłupiając, wywiózł po kolei nasze prycze na asfaltowy plac przed betonową muszlą estrady, na której stał stół, a siedziało przy nim kilku wysokich szarżą generałów z inteligentnymi dobrymi twarzami, a wśród nich - towarzysz kierownik lotu. My z Mitkiem mogliśmy, rzecz jasna, dojśd sami, ale porucznik powiedział, że taki jest ogólny porządek na pierwszym roku i kazał

nam leżed cicho, żeby nie denerwowad pozostałych.

Z powodu mnóstwa wypełniających go szczelnie prycz, plac przypominał podwórze jakiejś fabryki samochodów czy kombinatu traktorów; skomplikowaną orbitą polatywał nad nim zdławiony jęk, zanikając w jednym miejscu, by powstad w drugim, trzecim, jakby nad pryczami latał ogromny niewidoczny komar. Po drodze żółtowłosy porucznik powiedział, że zaraz się zacznie wieczór absolwentów, połączony z ostatnim egzaminem paostwowym.

A wkrótce on sam, pierwszy z pięddziesięciu takich samych poruczników, denerwując się i blednąc, ale na mistrzowskim poziomie, taoczył przed komisją Kalinkę przy akompaniamencie oszczędnej w ozdobniki harmonii latającego zastępcy politycznego dowódcy. Nazywał się ten porucznik Łandratow, dowiedziałem się tego, gdy kierownik lotu wręczył mu otwartą czerwoną legitymację i pogratulował

otrzymania dyplomu. Potem ten sam taniec wykonywali inni absolwenci i pod koniec imprezy nudziła mnie ona bardzo. Odwróciłem się w kierunku boiska piłkarskiego i nagle zrozumiałem, dlaczego pokrywa je tak wysoka warstwa chwastów.

Długo patrzyłem, jak ich łodygi kołyszą się na wietrze. Wydawało mi się, że szary, popękany od deszczów płot z drutem kolczastym. przebiegający zaraz za rozwalającą się bramką, jest właśnie Wielkim Murem i mimo tego. że niektóre deski były wyłamane albo wykrzywione, ciągnie się on jak i tysiące lat temu od pół wielkich Chin do miasta Zarajsk i sprawia, że starochioskim staje się wszystko, co pojawi się na jego tle - i altanki. gdzie w upale zasiada komisją, i zdjęty ze stanu zardzewiały myśliwiec, i stare ogólnowojskowe namioty, na które patrzę ze swojej pryczy, zaciskając pod kocem w dłoni odkręconą na pamiątkę niklowaną kulkę.

***

Następnego dnia, gdy ciężarówka wiozła mnie i Mit'ka przez las i pole, siedzieliśmy na swoich plecakach, opierając się o chłodną żelazną burtę. Pamiętam trzepocący brzeg brezentu, za którym przelatywały pnie drzew i poszarzałe słupy dawno temu zniszczonej linii telegraficznej. Od czasu do czasu drzewa odstępowały od drogi, a wtedy mogliśmy popatrzed na trójkąt zamyślonego bladego nieba. Potem mieliśmy postój i pięd minut ciszy, przerywanej odległym ciężkim stukotem - wychodzący za potrzebą kierowca wyjaśnił, że to biją krótkimi seriami karabiny maszynowe na strzelnicy pobliskiej uczelni im.

Aleksandra Matrosowa4 Potem znowu nami trzęsło na pace, zasnąłem, a obudziłem się na kilka sekund już w Moskwie, kiedy w brezentowej szczelinie pojawiły się na krótko, jakby wspomnienie odległego szkolnego lata, arkady domu towarowego „Świat Dziecka".

6

W dzieciostwie często wyobrażałem sobie stronę gazety, pachnącą jeszcze świeżą farbą, z moim własnym portretem w środku (jestem w hełmie i uśmiecham się) i podpisem: „Kosmonauta Kriwomazow czuje się świetnie!"

Trudno mi wyjaśnid, dlaczego tak tego pragnąłem. Zapewne marzyłem o przeżyciu części życia poprzez życie innych ludzi - tych, którzy będą patrzed na moje zdjęcie i myśled o mnie, wyobrażad sobie moje myśli, uczucia i budowę mojej duszy. I najważniejsze - chciałem byd jednym z tych innych ludzi, popatrzed na własną, składającą się z drukarskich punkcików twarz, zamyślid się nad tym, jakie ten człowiek lubi filmy i kim jest jego dziewczyna, a potem nagle przypomnied sobie, że ten Omon Kriwomazow to przecież ja. Od tej chwili się zmieniłem, niezauważalnie i stopniowo. Przestała mnie interesowad obca opinia, ponieważ wiedziałem - co mnie będą obchodzili inni, nie o mnie będą myśled, tylko o moim zdjęciu, tak samo obojętnie, jak ja dziś myślę o zdjęciach innych ludzi. Dlatego wiadomośd, że mój bohaterski czyn pozostanie anonimowy, nie była dla mnie ciosem, ciosem była nowośd, że trzeba będzie dokonad tego czynu.

Do kierownika lotu ja i Mitiok byliśmy zaprowadzeni oddzielnie, następnego dnia po przyjeździe, zaraz potem, jak zostaliśmy ubrani w czarne, przypominające suworowskie mundury, tyle że mieliśmy żółte pagony z niezrozumiałymi literami „WKU"5. Najpierw poszedł Mitiok, a po jakiejś półtorej godzinie wezwano mnie.

Kiedy otworzyły się przede mną wysokie dębowe odrzwia, stałem chwilę oszołomiony, chłonąc widok jako żywo przypominający scenę z wojennego filmu. W środku gabinetu znajdował się nakryty wielką żółtą mapą stół, przy którym siedziało kilka osób w mundurach - kierownik lotu, trzej generałowie, zupełnie niepodobni do siebie, ale wszyscy bardzo podobni do pisarza i dramaturga Gienricha Borowika, i dwaj pułkownicy: jeden niski i gruby, z malinowego koloru twarzą, a drugi - chudziutki i z mizernymi włoskami, przypominający starszawego chorowitego chłopczyka. Ten ostatni był w ciemnych okularach i siedział w wózku inwalidzkim.

- Kierownik Centrum Kontroli Lotów, pułkownik Chałmuradow - powiedział kierownik lotu, wskazując grubasa z malinowym obliczem.

Ten skinął głową.

- Zastępca do spraw politycznych wydzielonego oddziału kosmonautów pułkownik Urczagin.

Pułkownik w fotelu inwalidzkim odwrócił do mnie głowę, nieco pochylił ją i zdjął okulary, jakby chcąc lepiej mi się przyjrzed. Nie potrafiłem się opanowad i drgnąłem - to był ślepiec: powieki jednego oka zrosły się, a między rzęsami drugiego prześwitywał białawy śluz.

- Możesz nazywad mnie Bamłagiem Iwanowiczem, Omonie - powiedział wysokim tenorem. - Mam nadzieję, że się zaprzyjaźnimy.

Nie wiem dlaczego, ale kierownik lotu nie przedstawił mi generałów, a ci swoim zachowaniem w żaden sposób nie okazali, że przynajmniej mnie widzą. Zresztą, jednego chyba widziałem na egzaminie w zarajskiej lotniczej .

- Kursant Kriwomazow - przedstawił mnie kierownik lotu. - To co, możemy zaczynad? Odwrócił się do mnie, złożył ręce na brzuchu i zaczął mówid:

4 Matrosow Aleksander - podczas walki o wieś Czenuszki własnym ciałem zasłonił strzelnicę bunkra, by ułatwić zadanie swego pododdziału, pośmiertnie - bohater Związku Radzieckiego.

5 Wojenno-Kosmiczeskoje Ucziliszcze, Uczelnia Wojskowo-Kosmiczna, fikcyjna uczelnia.

- Czytasz pewnie, Omonie, gazety, oglądasz filmy i wiesz, że Amerykanom udało się ulokowad na Księżycu kilku swoich kosmonautów i nawet jeździli po jego powierzchni na wózku. Cel niby był pokojowy, ale to zależy od punktu widzenia. Wystarczy wybrad sobie prostego człowieka pracy z jakiegoś niewielkiego paostwa, powiedzmy, z Centralnej Afryki...

Kierownik lotu zmarszczył czoło i udał, że podwija rękawy, a potem ociera pot z czoła.

- Oto widzi on, że Amerykanie wylądowali na Księżycu, a my... Rozumiesz?

- Tak jest, towarzyszu generale! - odparłem.

- Najważniejszym celem kosmicznego eksperymentu, do którego zaczynamy cię przygotowywad, Omonie, jest pokazanie, że technicznie nie ustępujemy krajom Zachodu i też jesteśmy w stanie wysład na Księżyc ekspedycję. Nie możemy jednak wysład tam w tej chwili pilotowanego statku, który by powrócił. Ale istnieje inna możliwośd - możemy wysład tam statek automatyczny, który nie musi wracad na Ziemię.

Kierownik lotu pochylił się nad trójwymiarową mapą z wypukłymi górami i malutkimi lejami kraterów.

Przez środek makiety poprowadzona została jaskrawoczerwona krecha, przypominająca świeżo wykonaną gwoździem rysę.

- To jest fragment księżycowej powierzchni - powiedział kierownik lotu. - Jak wiesz, Omonie, nasza nauka kosmiczna przeważnie bada drugą stronę Księżyca, w odróżnieniu od lądujących na dziennej stronie Amerykanów. Ta oto długa krecha, to tak zwane pęknięcie imienia Lenina, odkryte kilka lat temu przez rodzimego satelitę. To unikatowy twór geologiczny, w okolice którego w ubiegłym roku wysłana została automatyczna ekspedycja, która miała pobrad próbki gruntu księżycowego. Wyniki badao wstępnych spowodowały, że uznaliśmy za konieczne dalsze badanie tej szczeliny. Wiesz zapewne, że nasz program kosmiczny zorientowany jest przede wszystkim na środki automatyczne - to Amerykanie ryzykują ludzkim życiem. My narażamy na niebezpieczeostwo tylko mechanizmy. Tak oto powstał pomysł o wysłaniu specjalnego transportowego środka, tak zwanego łunochoda, który przejedzie po dnie formacji i przekaże na Ziemię informację naukowe.

Kierownik lotu otworzył szufladę i, nie patrząc, zaczął czegoś szukad.

- Całkowita długośd szczeliny - sto pięd kilometrów, a szerokośd i głębokośd są nieznaczne i mierzone są w metrach. Przewiduje się. że łunochod przemierzy siedemdziesiąt kilometrów - na tyle powinno wystarczyd mu energii w akumulatorach, po czym ustawi w rowie symboliczny proporczyk i boję radiową, która wyśle w kosmos przekształcone na sygnał radiowy słowa „POKÓJ", „LENIN" i ..ZSRR".

W jego ręku znalazł się mały czerwony pojazd. Nakręcił go kluczykiem i ustawił na początku czerwonej krechy na mapie. Pojazd zabrzęczał i zaczął pełznąd przed siebie. To była dziecinna zabawka: przypominający małą puszkę po konserwach korpus na ośmiu małych czarnych kołach, ze słowem „ZSRR"

na burcie i dwoma przypominającymi oczy występami z przodu. Wszyscy obserwowali ją w napięciu, nawet pułkownik Urczagin odwracał głowę w synchronie z innymi. Pojazd dojechał do brzegu stołu i spadł na podłogę.

- Jakoś tak - powiedział w zamyśleniu kierownik lotu i podniósł na mnie spojrzenie.

- Proszę o pozwolenie zwrócenia się! - usłyszałem swój głos.

- Dawaj.

- Ale przecież łunochod działa automatycznie, towarzyszu generale-poruczniku!

- Automatycznie.

- No to do czego tu jestem potrzebny ja? Kierownik lotu opuścił głowę i westchnął.

- Bamłag - powiedział - teraz ty. Cicho zabrzęczał silnik elektryczny fotela i pułkownik Urczagin odjechał

od stołu.

- Chodźmy na spacer - powiedział i chwycił mnie za rękaw.

Pytająco zerknąłem na kierownika lotu, ten skinął przyzwalająco głową. Wyszedłem za Urczaginem na korytarz, wolno ruszyliśmy-ja szedłem, on jechał obok dostosowując prędkośd przy pomocy dźwigni, na koocu której znajdowała się ręcznie wytoczona kulka z różowego pleksiglasu z czerwoną różą w środku.

Kilka razy Urczagin otwierał usta i już miał się odezwad, ale za każdym razem zamykał je i już nawet pomyślałem sobie, że pułkownik nie wie od czego zacząd, kiedy nagle chwycił mnie celnie za przegub.

Dłoo miał z lekka wilgotną i wąską.

- Słuchaj mnie uważnie i nie przerywaj, Omonie - powiedział ufnie, jakbyśmy dopiero co śpiewali przy ognisku. - Zacznę z daleka. Czy rozumiesz, że w losie człowieczym dużo jest plątaniny, wiele pozornego bezsensu, dużo goryczy? Trzeba widzied wszystko przeraźliwie jasno, bardzo wyraźnie, żeby nie narobid błędów. W historii nic się nie dzieje tak jak w podręcznikach. Dialektyka polega na tym. że nauka Marksa, przewidziana dla kraju przodującego, zwyciężyła w kraju opóźnionym. My. komuniści, nie mieliśmy czasu na udowodnienie słuszności naszych idei - zbyt wiele czasu pochłonęła wojna, zbyt długą i poważną okazała się walka z echami przeszłości i wrogami wewnętrznymi. Nie zdążyliśmy technologicznie wyprzedzid Zachodu. Ale walka idei - to taka dziedzina, w której nie można pozwolid sobie na sekundowe nawet zatrzymanie. Paradoks, i znów dialektyka, polega na tym, że przy pomocy kłamstwa pomagamy prawdzie, ponieważ marksizm niesie w sobie wszystko zwyciężającą prawdę. To, za co oddasz swoje życie

-jest formalnie rzecz biorąc kłamstwem. Ale im bardziej świadomie...

W słonecznym splocie coś mi czknęło. Odruchowo usiłowałem wyrwad swój przegub z jego chwytu, ale dłoo pułkownika Urczagina działała niczym stalowa obręcz.

- ...Bardziej świadomie dokonasz swojego bohaterskiego czynu, tym bardziej zacznie on przypominad prawdę. Tym większy będzie sens twego krótkiego i pięknego życia!

- Oddam życie? Jaki czyn, jakie poświęcenie? - zapytałem nieswoim głosem.

- A takie - cicho i jakby ze strachem w głosie odpowiedział pułkownik -jakie już stało się udziałem ponad stu takich jak ty chłopaków, jak ty i twój przyjaciel.

Zamilkł i milczał chwilę, potem zaczął mówid:

- Przecież słyszałeś, że nasz program kosmiczny oparty jest na wykorzystaniu automatyki?

- Słyszałem.

- No więc teraz właśnie pójdziemy do pokoju trzysta dziewięd, gdzie opowiedzą ci o naszej kosmicznej automatyce.

7

- Towarzyszu pułkowniku...

- Towarzyszu pułkowniku! - przedrzeźniał mnie. - Przecież w zarajskim lotniczym wyraźnie pytali: „czy jesteś gotów oddad życie?" I co odpowiedziałeś?

Siedziałem na metalowym krześle, przyśrubowanym do podłogi na środku pokoju, moje ręce były przypięte do podłokietników, a nogi - do nóżek krzesła. Okna pomieszczenia były szczelnie przesłonięte storami, a w kącie stało niewielkie biurko z telefonem bez tarczy. Naprzeciwko mnie siedział w swoim fotelu pułkownik Urczagin, rozmawiał ze mną wesołym kpiącym tonem, ale wyczuwałem, że jest śmiertelnie poważny.

- Towarzyszu pułkowniku, proszę zrozumied - jestem całkowicie zwyczajnym chłopakiem. Wy mnie bierzecie za kogoś innego... A ja zupełnie nie taki, jak ci...

Fotel Urczagina zamruczał, ruszył z miejsca. podjechał do mnie na styk i zatrzymał się.

- Poczekaj, Omonie - powiedział. - Poczekaj. Oto dotarliśmy do sedna. Jak sądzisz, czyją krwią przesiąknięta jest nasza ziemia? Myślisz, że jakąś szczególną? Jaką niby szczególną? Jakichś niezwykłych ludzi?

Wyciągnął do mnie rękę, obmacał moją twarz i uderzył chudą piąstką w usta - niezbyt mocno, ale tak, że poczułem smak krwi na języku.

- Dokładnie taka została przelana. Takich chłopaków, jak ty...

Potarmosił mnie za szyję.

- Nie złośd się - powiedział. - Jestem teraz niczym twój drugi ojciec. A ojciec może nawet pasem zlad. Co się tak wykręcasz, jak baba?

-Ja, Bamłagu Iwanowiczu, nie czuję, bym był gotów do czynu - odpowiedziałem, oblizując krew. - To znaczy czuję, że nie jestem gotów... Lepiej już wrócę do Zarajska niż tak...

Urczagin pochylił się do mnie i, głaszcząc po szyi, zaczął mówid cicho i czule:

-Aleś ty głuptas, Omonie. Zrozum, kochanieoki, że na tym polega istota poświęcenia: dokonuje go zawsze ktoś całkowicie doo nie przygotowany, ponieważ czyn bohaterski, to taka sprawa, do której nie można się przygotowad. To znaczy można, na przykład, wytrenowad szybkie dobieganie do strzelnicy w bunkrze, można wydwiczyd zręczne zasłanianie jej własną piersią i my tego uczymy, ale samego duchowego aktu czynu bohaterskiego nie można wykształcid, można go tylko dokonad. Im bardziej przed nim chciało ci się żyd, tym lepiej dla samego czynu. Akty bohaterstwa, nawet niewidzialne, są krajowi niezbędne - one karmią tę najważniejszą siłę, która...

Dobiegło nas głośne krakanie. Za zasłoną mignął czarny cieo blisko przelatującego ptaka, pułkownik zamilkł. Przez minutę może zastanawiał się w swoim fotelu, potem włączył silnik i wyjechał na korytarz.

Drzwi trzasnęły, a po minucie znowu otworzyły się, do pokoju wszedł żółtowłosy porucznik WWS6 z gumowym szlauchem w ręku. Jego twarz wydała mi się znajoma, ale nie mogłem sobie uświadomid, gdzie już go widziałem.

- Poznajesz? - zapytał.

Pokręciłem głową. Podszedł do stołu i usiadł na nim, zwieszając nogi w błyszczących czarnych butach z cholewami pomarszczonymi niczym miechy harmonii. Widok tych butów spowodował, że przypomniałem sobie - to był ten właśnie porucznik z zarajskiej szkoły, który wywoził moją i Mit'ka pryczę na plac. Nawet przypomniałem sobie nazwisko.

- Łan... Łan...

- Łandratow - powiedział zginając szlauch.

- Przysłali mnie. żebym z tobą porozmawiał. Urczagin przysłał. Ty co, naprawdę chcesz z powrotem do maresjewskiej uczelni?

- Ja nie to, że chcę tam - odparłem. - Ja nie chcę na Księżyc. Nie chcę czynów bohaterskich.

Łandratow prychnął, jego dłonie plasnęły w brzuch i biodra.

- Ciekawe - powiedział - nie chcesz. Myślisz, że oni cię zostawią w spokoju? Wypuszczą? Albo do szkoły oddadzą? A jeśli nawet oddadzą, to czy ty wiesz, jak to jest, kiedy wstajesz z pryczy i robisz pierwsze kroki na kulach? Czy jak się czujesz przed deszczem?

- Nie wiem - odpowiedziałem.

- A może, myślisz, że jak już nogi się zagoją, to będzie cud-miód-ultramaryna? W ubiegłym roku sądzono u nas dwóch ludzi za zdradę Ojczyzny. Od czwartego roku począwszy zaczynają się zajęcia na trenażerach.

Wiesz co to jest?

-Nie.

- Tak ogólnie, to jak w samolocie, siedzisz w kabinie, drążek, pedały, ale gapisz się w ekran telewizora.

Więc ci dwaj podczas zajęd, zamiast tego, by dwiczyd immelman, polecieli suki na zachód, na maksymalnie niskim pułapie. Nie odpowiadali na wezwania radiowe. Wyciągają ich potem i pytają: - „co z wami, orły? Na co wyście liczyli?" Milczą. Jeden, co prawda, potem odpowiedział: „Chciałem, powiada, poczud, powiada. Przynajmniej przez minutę..."

- Co się z nimi stało?

Łandratow mocno walnął trzymanym w ręku szlauchem w stół, na którym siedział.

- A co ci za różnica - powiedział. - Najważniejsze przecież - że można ich zrozumied. Przez cały czas ma człowiek nadzieję, że w koocu zacznie latad. Więc kiedy w koocu powiedzą ci prawdę... Myślisz, że komuś jesteś taki beznogi potrzebny? A i samolotów w kraju mamy tylko kilka, latają wzdłuż granic, żeby Amerykanie fotografowali. A i to...

Łandratow zamilkł.

6 Wojenno-Wozdusznyje Siły - Siły Powietrzne.

- Co „a i to"?

- Nieważne. Co innego chcę ci powiedzied

- myślisz, że po zarajskiej uczelni będziesz ciął obłoki w myśliwcu? W najlepszym razie trafisz do zespołu pieśni i taoca jakiegoś Okręgu Obrony Przeciwlotniczej. A najpewniej będziesz „kalinkę" w jakiejś knajpie taoczył. Jedna trzecia naszych absolwentów zapija się na śmierd, a jedna trzecia - ci, co im operacja niezbyt się udała - w ogóle kooczą życie samobójstwem. Ty, nawiasem mówiąc, jak się ustosunkowujesz do samobójstwa?

- Jakoś tak - powiedziałem. - Nie zastanawiałem się.

- A ja się zastanawiałem, wcześniej. Na drugim roku zwłaszcza. Szczególnie raz, kiedy w telewizji pokazywali turniej w Wimbledonie, a ja miałem dyżur w klubie, na kulach. Taki mnie smutek ogarnął. Ale potem jakoś się ułożyło, przeszło mi. Bo rozumiesz, trzeba coś sobie postanowid, potem już jest lżej. Tak więc musisz uważad, jakby ci się takie myśli pojawiły - nie poddawaj się. Lepiej pomyśl, ile ciekawych rzeczy zobaczysz, jeśli ruszysz na Księżyc. Przecież i tak te suki nie wypuszczą cię żywego. Zgódź się, co?

- Nie za bardzo, jak widzę, ich lubisz - powiedziałem.

- A za co mam ich lubid? Przecież ani słowa prawdy człowiekowi nie powiedzą. A właśnie, jak będziesz rozmawiał z kierownikiem lotu, to nie wspominaj o śmierci albo że w ogóle na Księżyc lecisz.

Rozmawiajcie tylko o automatyce, rozumiesz? Bo jak nie. to znowu będziemy w tym pokoju rozmawiali.

Ja jestem gorliwym wykonawcą.

Łandratow pokiwał w powietrzu szlauchem, wyjął z kieszeni paczkę papierosów „Polot", zapalił.

- Twój przyjaciel zgodził się od razu - poinformował mnie.

***

Kiedy wyszedłem na powietrze, lekko kręciło mi się w głowie. Wewnętrzne podwórko, oddzielone od miasta ogromnym szaro-brązowym kwadratem budynku, bardzo przypominało kawałek podmoskiewskiego osiedla, wyciętego dokładnie w kształcie podwórka i przeniesionego tutaj. Drewniana altanka pokryta łuszczącą się farbą i zespawany z metalowych rur drążek, na którym aktualnie wisiał

chodnik, trzepany widocznie wcześniej i zapomniany, były tu również ogrody, kurnik i placyk sportowy, kilka stołów do ping-ponga i okrąg z zakopanych w ziemię i pomalowanych opon samochodowych, który od razu skojarzył mi się ze zdjęciami Stonehenge. Mitiok siedział na ławce przy wyjściu, podszedłem, usiadłem obok, wyciągnąłem nogi i popatrzyłem na czarne spodnie mundurowe, zaprawione w buty - nie wiem dlaczego, ale po rozmowie z Łandratowem wydawało mi się, że to nie moje nogi.

- Czy to wszystko prawda? - cicho zapytał Mitiok.

Wzruszyłem ramionami. Nie wiedziałem, co dokładnie ma na myśli.

- Dobra, co do lotnictwa to jakoś jestem w stanie uwierzyd - powiedział. - Ale co do broni atomowej...

Przypuśdmy, że w czterdziestym siódmym jeszcze można było zmusid do podskoku dwa miliony więźniów politycznych. Ale przecież teraz już ich nie mamy, a próby z bronią atomową odbywają się co miesiąc...

Otworzyły się drzwi, przez które dopiero co wyszedłem, na podwórko wyjechał fotel pułkownika Urcząginą. Pułkownik zatrzymał się i kilką razy spenetrował podwórze uchem. Zrozumiałem, że szuka nas, by coś jeszcze dodad do powiedzianego, ale Mitiok umilkł i Urczagin, widocznie, postanowił już nas nie ruszad. Zabrzęczał silnik elektryczny fotela i skierował się do przeciwległego skrzydła budynku; mijając nas Urczagin z uśmiechem odwrócił głowę i jakby zajrzał nam w dusze dobrymi kraterami oczodołów.

8

Myślę, że większośd moskwian świetnie wie, co się znajduje głęboko pod ich stopami, kiedy stoją w kolejkach do kas w „Świecie Dziecka" czy przejeżdżają stację „Dzierżynskaja". Dlatego nie będę się opowiadał rzeczy oczywistych. Powiem tylko, że makieta naszej rakiety miała skalę jeden do jednego, a obok niej mogła zmieścid się druga taka sama. Ciekawe, że winda była stara, jeszcze przedwojenna, a jechała w dół tak długo, że można było przeczytad ze dwie, może trzy strony książki.

Makieta rakiety została zmontowana dośd umownie, w niektórych miejscach po prostu zbita z desek i tylko robocze miejsca załogi imitowały dokładnie te prawdziwe. Wszystko to było potrzebne do zajęd praktycznych, które dla mnie i Mit'ka miały zacząd się nie tak szybko, ale mimo to przeniesiono nas tam, głęboko, do przestronnego boksu z dwoma obrazami, przedstawiającymi okna z widokami na budującą się Moskwę. Stało tam już siedem prycz, zrozumieliśmy, że niedługo nadejdzie uzupełnienie. Boks dzieliło od sali dwiczeo trzy minuty spaceru po korytarzu, a z windą wyszła zabawna historia: nie tak dawno wydawało się nam, że straszliwie wolno jedzie na dół, teraz się okazało, że tak naprawdę wolno to ona jedzie do góry.

A na górę jeździliśmy bardzo rzadko i większą częśd wolnego czasu spędzaliśmy również w sali dwiczeo.

Pułkownik Chałmuradow wykładał nam skróconą wersję teorii lotu rakietowego i wyjaśniał wiele rzeczy na makiecie rakiety. Kiedy przerabialiśmy częśd teoretyczną, rakietą byłą zwyczajnym eksponatem szkoleniowym, ale kiedy nadchodził wieczór i gasło podstawowe oświetlenie, w świetle mętnych kinkietów makieta czasem stawała się na kilka sekund czymś zapomnianym i zadziwiającym i jakby posyłała nam z Mit'kiem ostatnie pozdrowienia z dzieciostwa.

***

Myśmy byli tu pierwsi. Reszta chłopaków z nasze; załogi przybywała do centrum szkoleniowego stopniowo. Pierwszym z nich był Sioma Anikin. niewysoki krępy facet spod Riazania. wcześniej odbywający służbę w marynarce. Bardzo mu było dobrze w czarnym mundurze kursanta, który na Mit'ku wisiał jak na wieszaku. Sioma był człowiekiem spokojnym i nierozmownym, cały swój czas spędzał na treningach, tak jak powinniśmy byli robid to wszyscy. A przecież jego zadanie było proste i najmniej romantyczne. Słoma był naszym pierwszym stopniem i młode życie jego, jak powiedziałby Urczagin, lubiący podkreślad uroczystośd chwili przestawianiem szyku słów w zdaniu, miało się skooczyd w czwartej minucie lotu. Sukces całej wyprawy zależał od precyzji jego działania - pomyliwszy się o włos skazywał na szybką i bezsensowną śmierd całą resztę. Widocznie Stoma bardzo się tym przejmował, dlatego trenował

nawet w pustych koszarach, doprowadzając swoje ruchy do poziomu automatyzmu. Przykucał, zamykał

oczy i zaczynał poruszad wargami - liczył do dwustu czterdziestu, a potem zaczynał obracad się w przeciwną do ruchu wskazówek zegara stronę, co czterdzieści pięd stopni wykonując skomplikowane ruchy rękami - i mimo że wiedziałem, iż w myślach otwiera zaczepy, mocujące pierwszy człon rakiety do drugiego, za każdym razem jego rytuał przypominał mi scenę z westernu madę in Hong-Kong.

Wykonawszy te skomplikowane manipulacje ośmiokrotnie, Sioma błyskawicznie walił się na plecy i mocno wierzgał nogami w górę, odpychając się od niewidzialnego drugiego stopnia.

Naszym drugim stopniem był Iwan Greczko, przybyły do szkoły miesiąc po Siomie. Był to jasnowłosy i błękitnooki Ukrainiec, przysłali nam go z trzeciego roku zarajskiej szkoły, dlatego chodzenie sprawiało mu jeszcze nieco problemów. Była w nim jakaś duchowa prostota czy może jasnośd, jakiś przeciągły uśmiech do całego świata, za co kochali go wszyscy, z kim się spotykał. Mocno zaprzyjaźnił się Iwan z Siomą.

Pokpiwali z siebie i stale ścigali się, kto szybciej i lepiej wykona operację odstrzału swojego stopnia.

Oczywiście, Sioma był zręczniejszy, ale Iwan miał do otwarcia tylko cztery zamki, dlatego robił to szybciej.

Naszym trzecim stopniem był Otto Płucis, rumiany i wiecznie zamyślony mieszkaniec którejś z republik nadbałtyckich, który - jak daleko sięgam pamięcią - nigdy nie dołączył do Iwana i Siomy, gdy ci trenowali w miejscu skoszarowania. W ogóle wydawało się, że tylko jedno robił: rozwiązywał krzyżówki z

„Czerwonego Żołnierza" leżąc na swojej pryczy (zawsze na połyskującym niklowanym oparciu krzyżował

stopy w starannie wyczyszczonych butach). Ale wystarczyło raz zerknąd, jak radzi sobie ze swoim przydziałem zatrzasków na makiecie, by stało się jasne, że jeśli jest w naszym pojeździe jakiś niezawodny element, to jest nim system odłączania trzeciego stopnia. Otto był nieco dziwny - bardzo lubił po capstrzyku opowiadad jakieś kretyoskie historie, podobne do tych, jakimi dzieci straszą się wzajemnie na obozach.

- Poleciała raz ekspedycja na Księżyc - mówił w ciemnościach. - Lecą, lecą. Niemal dolecieli. I nagle otwiera się luk, i wchodzą jacyś ludzie w białych kitlach. Kosmonauci mówią do nich: „My na Księżyc lecimy!". A ci w fartuchach: „Dobra, dobra. Tylko się nie denerwujcie. Zaraz zrobimy taki mały zastrzyczek..."

Albo coś takiego:

- Lecą ludzie na Marsa. Już niemal dolecieli, patrzą w iluminator. Nagle odwracają się i widzą, że za nimi stoi taki facio, niski, cały na czerwono, a w ręku trzyma taką ogromną kosę. „Co - powiada - chłopaki, na Marsa się zachciewa?"

***

Ja i Mitiok jeszcze nie zaczęliśmy swojej części teoretycznej, kiedy treningi chłopaków z grupy balistycznej skomplikowały się znacznie. Siomy Anikina niemal to nie ruszyło - wysokośd jego czynu to cztery kilometry, więc on po prostu wkładał na mundur waciak. Iwan miał gorzej - na czterdziestu pięciu kilometrach, gdzie miało dojśd do chwili jego nieśmiertelności, panował mróz, a powietrze było mocno rozrzedzone, dlatego musiał dwiczyd w baranim kożuchu, wysokich butach i w masce tlenowej, co przeszkadzało mu we wchodzeniu przez wąski luk do makiety. Otto miał lepiej - dla niego przygotowano specjalny skafander z elektrycznym podgrzewaniem, wykonanym przez krawcowe z Krasnej Górki z kilku amerykaoskich skafandrów do lotów na dużych wysokościach. Zdobyliśmy te skafandry w Wietnamie; skafander Otta jak na razie nie był jeszcze gotowy - dopracowywano system ogrzewania. Otto, żeby nie marnowad czasu, trenował w skafandrze płetwonurka, i do tej chwili mam przed oczami jego zaczerwienione i spocone dziobate oblicze za szybą hełmu, kiedy wyłaził z luku. Witając się z nami mówił

coś jakby „Zweigs!" albo „Cweiks!"

***

Ogólną teorię lotu wykładali nam na zmianę kierownik lotu i pułkownik Urczagin.

Kierownik lotu nazywał się Pagader Władiienowicz Pidorenko. Pochodził z malutkiej ukraioskiej wsi Pidorenki, a jego nazwisko wymawiało się z akcentem na pierwszym „o". Jego ojciec również był czekistą i dał synowi imię składające się z pierwszych liter słów: „partyjno-gospodarczy aktyw dzierżyoskiego powiatu", a poza tym w imionach Pagader i Władiien było w sumie piętnaście liter, co odpowiadało liczbie radzieckich republik. Ale mimo to nie znosił, kiedy ktoś zwracał się do niego po imieniu, i podwładni, związani z nim jakimiś służbowymi stosunkami, używali albo „towarzyszu generale-poruczniku", albo, jak ja i Mitiok, „towarzyszu kierowniku lotu". Wymawiał on słowo „automatyka" z taką czystą i marzycielską intonacja. że jego łubiaoski gabinet, do którego wjeżdżaliśmy. by wysłuchad wykładu, na sekundę jakby zmieniał się w rezonator ogromnego fortepianu, ale. mimo że słowo to pojawiało się w jego wykładach często, żadnych technicznych danych nam nie podawał, opowiadał raczej różne historie z życia albo wspominał, jak działał podczas wojny w białoruskiej partyzantce.

Urczagin również nie tykał żadnych tematów technicznych, zwykle łuskał słonecznik i żartował albo opowiadał coś śmiesznego, na przykład pytał:

- Jak podzielid huk na pięd części? A kiedy mówiliśmy, że nie wiemy, odpowiadał sam sobie:

- Trzeba huknąd w rękawiczkę. I zachłystywał się wysokim śmiechem. Zadziwiał mnie optymizm tego człowieka, ślepego, sparaliżowanego, przykutego do fotela inwalidzkiego - ale wykonującego swoje obowiązki, nieustannie radującego się życiem. W naszej szkole kosmicznej było dwóch zampolitów, zastępców do spraw politycznych, których za plecami nazywaliśmy czasem politrukami. Urczagin i Burczagin, obaj pułkownicy, obaj absolwenci Wyższej Wojskowo-Politycznej Szkoły im. Pawła Korczagina, bardzo podobni jeden do drugiego. Naszą załogą zajmował się najczęściej Urczagin. Obaj zampolici mieli do dyspozycji jeden fotel inwalidzki z silnikiem elektrycznym, dlatego, kiedy jeden z nich prowadził

szkolenie, drugi milczący i nieruchomy leżał oparty na poduszkach łóżka w swoim miniaturowym pokoiku czwartego piętra - w mundurze, do pasa przykryty kocem, kryjącym przed postronnym spojrzeniem basen. Ubogie umeblowanie pokoju, planszeta do pisania listów z wąskimi wycięciami w nakładanej od góry tekturce, niezmienna szklanka mocnej herbaty na stole, biała firanka i fikus - wszystko to wzruszało mnie niemal do łez, w takich momentach przestawałem myśled, że wszyscy komuniści to chytrzy, podli i zamożni ludzie.

***

Jako ostatni do załogi dołączył Dima Matiuszkiewicz, odpowiadający za moduł księżycowy. Był

zamkniętym w sobie i, chod młodym, całkowicie siwym mężczyzną. Trzymał się z boku i wiedziałem o nim tylko tyle, że wcześniej służył w wojsku. Widząc nad łóżkiem Mifka wycięte z czasopisma „Rabotnica"

reprodukcje obrazów Kuindżi, powiesił nad swoją pryczą arkusz papieru, na którym namalował małego ptaszka i wypisał wielkimi literami:

OVERHEAD THE ALBATROSS

Pojawienie się Dimy przypadło na okres, kiedy wprowadzono nam nową dyscyplinę szkoleniową.

Nazywała się jak film: „Silni duchem". Nie był to przedmiot wykładowy w ścisłym tego słowa znaczeniu, chociaż w rozkładzie zajęd zajmował miejsce znaczące. Zaczęli nas odwiedzad ludzie, których zawodem były bohaterskie czyny - opowiadali nam o swoim życiu bez śladu patosu w głosie, ich słowa były proste, jak rozmowy w kuchni i dlatego sama natura czynu, poświęcenia, wydawała się nam zrodzona z powszedniości, z życiowych drobiazgów, z szarego i zimnego naszego powietrza.

Najbardziej z silnych duchem zapadł mi w pamięd Iwan Trofimowicz Popadja7. Śmieszne nazwisko. To był

wysoki mężczyzna, prawdziwy rosyjski heros (jego przodkowie uczestniczyli w bitwie nad Kałką)8, miał

mnóstwo medali na bluzie, czerwoną szyję i twarz, niemal cały był pokryty białymi koralikami blizn, miał

też opaskę na lewym oku. Życiorys jego był niezwykły: zaczynał jako prosty jegier w ośrodku myśliwskim, w którym polowali członkowie partii i rządu, a do jego obowiązków należało napędzanie zwierzyny -

dzików i niedźwiedzi - na stojących pod drzewami strzelców. Pewnego razu wydarzyło się nieszczęście.

Stary odyniec wyrwał się spod fladr i kłem zadał śmiertelną ranę strzelającemu zza brzózki członkowi rządu. Ten zmarł w drodze do miasta i na naradzie wyższych :organów władzy została podjęta decyzja o zakazie polowania wyższych funkcji na dzikie zwierzęta. Ale - rzecz jasna - taka koniecznośd. co i rusz powstawała i pewnego razu Popadja został wezwany do komitetu partyjnego myśliwskiego ośrodka.

Wytłumaczono mu rzecz całą, wszystkie okoliczności i ich otoczkę, ha koniec usłyszał:

- Iwanie! Kazad ci nie możemy, a nawet gdybyśmy mogli, to i tak byśmy tego nie uczynili. Ale coś takiego jest bardzo potrzebne. Pomyśl. Nie będziemy cię niewolid.

Długo i mocno dumał Popadja - całą noc, a rano przyszedł do komitetu i powiedział, że się zgadza.

- Nie wątpiłem, że tak będzie - powiedział sekretarz.

Iwan Trofimowicz otrzymał kamizelkę kuloodporną, hełm i skórę odyoca i zaczęła się dlao nowa praca -

taka. jaką spokojnie można nazwad codziennym bohaterstwem. Przez pierwsze dni bał się trochę, szczególnie o odsłonięte nogi, ale potem się przyzwyczaił, a i członkowie rządu, wiedzący co jest grane, starali się walid w bok, osłonięty kamizelką kuloodporną, pod którą Iwan Trofimowicz dla miękkości 7 popadja - żona popa

8 Kałka - dopływ rz. Kalmius, nad którym w 1223 roku miała miejsce bitwa rosyjskich i połowieckich wojsk z mongoło-tatarską armiq.

podkładał Jasiek. Pewnie, czasem jakiś zmurszały weteran KC pudłował, i Iwan Trofimowicz wylatywał na długie zwolnienie. Przeczytał na zwolnieniach mnóstwo książek, w tym swoją ulubioną, wspomnienia Pokryszkina9. Jaka była to niebezpieczna - porównywalna z walką - praca, widad chodby z tego, że Iwanowi Trofimowiczowi raz w tygodniu zmieniano pokiereszowaną pociskami legitymację partyjną, którą nosił w wewnętrznej kieszeni skóry. W dniach, kiedy był ranny, służbę nieśli inni jegrzy, w gronie których był i syn jego, Marat, ale za najbardziej doświadczonego uchodził Iwan Trofimowicz, który obsługiwał najważniejsze imprezy, czasem nawet był umyślnie przetrzymywany w rezerwie, jeśli przyjeżdżał popolowad jakiś nieznaczący komitet wojewódzki (Iwan Trofimowicz za każdym razem czuł

się jednak urażony, zupełnie jak Pokryszkin, któremu nie pozwalano latad z własnym pułkiem). Iwana Trofimowicza hołubiono. Przez cały ten czas i on i syn poznawali zwyczaje i głosy leśnej zwierzyny -

niedźwiedzi, wilków i dzików: podnosili swój kunszt.

Dawno temu odwiedził stolicę naszej Ojczyzny amerykaoski polityk Kissinger. Prowadzono z nim bardzo ważne rozmowy na bardzo ważnym szczeblu i wiele zależało od tego, czy zdołamy podpisad wstępny traktat o redukcji arsenałów jądrowych - szczególnie ważne było to z tego powodu, że nigdy ich nie mieliśmy, a nasi nieprzyjaciele nie mogli się o tym dowiedzied. Dlatego Kissingera fetowano na najwyższym szczeblu i poziomie paostwowym i uruchomione zostały wszystkie służby - na przykład, kiedy okazało się, że z kobiet podobają mu się niskie brunetki, to właśnie takie łabędzie przepłynęły zwartą czwórką po jezierze łabędzim Teatru Wielkiego przed jego, połyskującymi w mroku rządowej loży, rogowymi okularami.

Na polowaniu rozmowy o traktatach jakoś lepiej się prowadzi, zapytano więc Kissingera, na co lubi polowad. Zapewne zamierzając jakoś bardzo wyszukanie zażartowad, powiedział, że nad inną zwierzynę przedkłada niedźwiedzie, i był zdziwiony a nawet przestraszony, kiedy następnego ranka przywieziono go na polowanie. Po drodze wyjaśniono mu, że dla niego zostały wytropione dwa misie.

Byli to komuniści Iwan i Marat Popadja. Ojciec i syn, najlepsi specjegrzy ośrodka. Iwana Trofimowicza gośd położył celnym strzałem, gdy tylko, wraz z Maratęm, stojąc na tylnych łapach i rycząc, wyszli z lasu; jego tusza została zaczepiona specjalnymi hakami i zawleczona do samochodu. A w Marata Amerykanin nijak nie mógł trafid, chociaż walił już niemal na styk, a ten szedł umyślnie tak wolno, jak tylko mógł, wystawiając na amerykaoskie kule szeroką swą pierś. Nagle stało się coś zupełnie nieprzewidzianego -

zacięła się strzelba zamorskiego gościa, a ten, zanim ktokolwiek zdążył cokolwiek przedsięwziąd, cisnął

broo w śnieg i rzucił się na Marata z nożem. Oczywiście - prawdziwy niedźwiedź szybko by takiego myśliwego załatwił, ale Marat pamiętał o ciążącej na nim odpowiedzialności. Podniósł łapy i ryknął, mając nadzieję, że odstraszy Amerykanina - ale ten, czy to pijany, czy szalony, podbiegł i wsadził Maratowi nóż w brzuch. Cienkie ostrze przeszło między płytami kamizelki. Marat upadł. Wszystko to stało się na oczach jego ojca, leżącego o kilka metrów od tego miejsca. Marat został przeciągnięty do ojca i Iwan Trofimowicz zrozumiał, że syn żyję jeszcze - słyszał jego ciche jęki. Krew, pozostawiana na śniegu, nie była cieczą z pojemnika, była prawdziwa.

- Trzymaj się synku! - wyszeptał Iwan Trofimowicz, przełykając łzy. - Trzymaj się!

Kissinger był zachwycony . Zaproponował, żeby wszyscy towarzyszący mu wypili po kielichu po prostu na

„miśkach", jak to określił. I że tam właśnie podpiszą traktat. Marata i Iwana Trofimowicza przykryto zdjętą ze ściany domku tablicą honorową, na której znajdowały się ich fotografie, i w ten sposób powstał

stół. Wszystko, co widział Iwan Trofimowicz przez następną godzinę to przemieszczające się nogi, mnóstwo nóg, jedyne co słyszał - obcą pijacką mowę i szybkie paplanie tłumacza, niemal został

zgnieciony przez taoczących na „stole" Amerykanów. Kiedy zapadł zmrok i całe towarzystwo zniknęło, traktat był podpisany, a Marat - martwy. Wąska smużka krwi wyciekała z jego otwartej paszczy na 9 Aleksander Pokryszkin - as radzieckiego lotnictwa myśliwskiego, w czasie II wojny światowej zestrzelił 59

samolotów przeciwnika, awansował do stopnia marszałka lotnictwa.

granatowy w mroku śnieg, a na skórze migotała przyczepiona przez kierownika polowania złota gwiazda bohatera. Całą noc ojciec przeleżał obok martwego syna, płacząc i nie wstydząc się swoich łez.

***

Nagle na nowo zrozumiałem sens dawno pozbawionych sensu słów: „w życiu zawsze jest miejsce na czyn bohaterski", co rano witających mnie ze ściany sali wykładowej. Nie było to romantyczne baj durzenie. a trzeźwa i precyzyjna konstatacja tego faktu, że nasze radzieckie życie jest nie ostatnią instancją realności, a dopiero jej przedsionkiem. Nie wiem, czy dobrze wyjaśniłem, o co mi chodzi. Powiedzmy, w jakiejś tam Ameryce, gdzieś na chodniku między lśniącą witryną sklepową, a zaparkowanym przy krawężniku płymuthem, nie było i nie ma miejsca na poświęcenie - o ile, rzecz jasna, nie liczyd tej chwili, kiedy przechodzi tamtędy radziecki wywiadowca. A u nas - mimo że można się znaleźd pod taką samą zewnętrznie wystawą i na takim samym chodniku - ale ponieważ czas mamy albo powojenne, albo przedwojenny, to właśnie tu otwierają się prowadzące do bohaterstwa drzwi, ale nie gdzieś na zewnątrz, a z wnętrza, z samej głębi duszy.

- Zuch - powiedział Urczagin, kiedy podzieliłem się z nim swoimi przemyśleniami - ale bądź ostrożny.

Drzwi do poświęcenia rzeczywiście otwierają się od wewnątrz ale sam czyn odbywa się na zewnątrz. Nie wpadnij aby w subiektywny idealizm. W przeciwnym przypadku natychmiast, już za sekundę, zaginie sens wysokiego i dumnego twego szlaku.

9

Był maj, pod Moskwą płonęły wyschnięte torfowiska, w zasnutym dymem niebie wisiało blade. ale gorące słooce. Urczagin dał mi do czytania książkę japooskiego pisarza, który był podczas wojny pilotem-samobójcą; straszliwie mnie poraziło podobieostwo swojego stanu z tym, opisywanym przez niego.

Dokładnie tak samo jak on nie myślałem o tym. co mnie :czeka, żyłem dniem dzisiejszym. zaczytywałem się książkami, zapominałem o całym bożym świecie, patrząc na płonący wybuchami ekran (w każdą sobotę wieczorem pokazywano nam wojenne filmy), szczerze martwiłem się swoimi niezbyt wysokimi ocenami. Słowo „śmierd" było obecne w moim życiu, jak kartka z tekstem, od dawna wisząca na ścianie -

wiedziałem, że znajduje się na odpowiednim miejscu, ale nigdy nawet nie zerkałem na nią. Nie rozmawialiśmy na ten temat z Mit'kiem, ale kiedy powiedziano nam, że zaczynają się, w koocu, również nasze zajęcia z aparaturą, popatrzyliśmy na siebie i poczuliśmy jakby powiew lodowatego wichru.

***

Zewnętrznie łunochod wyglądał jak wielka balia do prania, ustawiona na ośmiu ciężkich kołach, przypominających tramwajowe. Na jego obudowie znajdowała się masa najprzeróżniejszych wypukłości i występów, anten różnego kształtu, mechanicznych rąk i innych rzeczy - wszystko to nie działało i zostało doczepione tylko dla telewizji, ale sprawiło odpowiednie wrażenie. Na dachu łunochoda mieściły się drobne ukośne nacięcia, ale nie były wynikiem przemyślanego działania - po prostu ten arkusz blachy, z którego go wykonano, przeznaczony był na podłogę przy wejściu do metra, a tam zawsze są takie nacięcia. Ale ten wzorek potęgował tajemniczośd maszyny.

Dziwna jest ludzka psychika! Po pierwsze, potrzebuje szczegółów. Pamiętam, że kiedy byłem mały, często rysowałem czołgi i samoloty i pokazywałem je swoim przyjaciołom. Podobały im się zawsze rysunki, na których było dużo bezsensownych kresek, więc później umyślnie je dorysowywałem. Tak samo było z łunochodem - wydawał się z powodu tych szczegółów i kresek bardzo skomplikowanym i mądrym aparatem.

Jego pokrywa odsuwała się w bok, była szczelna, z gumową uszczelką, miała kilka warstw izolacji cieplnej.

Wewnątrz było wolna przestrzeo - mniej więcej jak w wieżyczce czołgu, znajdowała się tam nieco przerobiona rama z roweru „Sport" z pedałami i dwoma zębatkami, z których jedna była starannie przyspawana do osi tylnej pary kół. Kierownica była zwyczajna, półwyścigowy baran - poprzez specjalną przekładnię mogła ona nieco obracad przednie koła, na środku kierownicy przymocowany był kompas, a do podłogi - blaszane pudło nadajnika ze słuchawką telefoniczną. W ścianie przed kierownicą czerniały dwie malutkie okrągłe soczewki, przypominające drzwiowe judasze. Widad było przez nie krawędzie przednich kół i dekoracyjny manipulator. Z drugiej strony ramy wisiało radio, najzwyklejsza cegła

„kołchoźnika" z czerwonego plastyku z czarnym pokrętłem regulacji głośności (kierownik lotu wyjaśnił, że w celu pokonania stanu psychologicznego oderwania od kraju na wszystkie radzieckie statki kosmiczne obowiązkowo transmituje się program „Majak"). Zewnętrzne soczewki, wielkie i wypukłe, przesłonięte były żaluzjami od góry i z boku, i dlatego wydawało się, że łunochod ma coś na kształt twarzy czy raczej pyska - dośd sympatycznego, trochę jak te, jakie rysuje się na robotach i arbuzach w czasopismach dla dzieci.

Kiedy wlazłem po raz pierwszy do środka i nad moją głową zatrzasnęła się pokrywa, pomyślałem, że nie wytrzymam takiej ciasnoty i niewygody. Musiałem jakby wisied nad ramą. dzieląc wagę między oparte na kierownicy ręce, oparte na pedałach nogi i siodełko, które nie tyle brało na siebie częśd wagi, ile narzucało pozycję, jaką miało przybrad ciało. Tak pochyla się cyklista, kiedy rozwija dużą prędkośd - ale ten ma możliwośd wyprostowania się, a tu nie było takiej możliwości, ponieważ plecy i czubek głowy opierały się o pokrywę. Inna sprawa, że jakieś dwa tygodnie po rozpoczęciu zajęd, kiedy się trochę przyzwyczaiłem, okazało się, że w środku jest wystarczająco dużo miejsca, by na całe godziny zapominad, jak jest go mało.

Okrągłe „oczka" znajdowały się dokładnie przed twarzą - ale soczewki tak zniekształcały widok, że zupełnie nie można było zrozumied, co się dzieje za stalową burtą pojazdu. Ale dokładnie i mocno powiększony był widok na grunt tuż przed kołami i koniuszek żebrowanej anteny; cała reszta rozpływała się w jakieś zygzaki i plamy, wydawało się, że człowiek patrzy załzawionymi oczami w długi ciemny korytarz przez szkła maski pgaz.

Pojazd był dośd ciężki, kierowad nim nie było łatwo - pojawiły się nawet we mnie wątpliwości, czy dam radę pokonad w nim całe te siedemdziesiąt kilometrów księżycowej pustyni. Już po jednym kółku po podwórku byłem mocno zmęczony, okrutnie bolały mnie plecy, ramiona i krzyż.

Teraz co drugi dzieo, na zmianę z Mit'kiem, wjeżdżałem windą do góry, wychodziłem na podwórko, rozbierałem się do spodenek i podkoszulka, właziłem do łunochoda i długo, dwicząc mięśnie nóg, jeździłem w kółko po podwórku, rozpędzając kury i czasem nawet przejeżdżając je - oczywiście, nie robiłem tego umyślnie, po prostu przez optykę zupełnie nie dało się odróżnid spóźnionej kury od, powiedzmy, gazety czy zerwanej przez wiatr ze sznura onucy, a zresztą i tak nie dałbym rady zahamowad.

Na początku jeździł przede mną na swoim fotelu, wskazując mi drogę, pułkownik Urczagin - przez soczewki widziałem go jako rozmytą szaro-zieloną plamę, ale stopniowo tak się wyrobiłem, że mogłem z zamkniętymi oczami objechad całe podwórko - wystarczyło pod odpowiednim kątem skręcid kierownicę i maszyna sama zataczała regularne koło, wracając dokładnie w miejsce, z którego zaczynała trasę. Czasem nawet przestawałem patrzed przez soczewki, po prostu pracowałem mięśniami, z opuszczoną, wypełnioną myślami głową. Czasem wspominałem dzieciostwo, czasem wyobrażałem sobie, jak będzie wyglądała chwila szybko zbliżającego się startu w wiecznośd. A czasem po prostu kooczyłem stare myśli, które znowu gościły w mojej świadomości. Oto, na przykład, często myślałem: „kim jestem?"

***

Muszę powiedzied, że pytanie to dręczyło mnie już w dzieciostwie, kiedy budziłem się i patrzyłem w sufit.

Potem, kiedy nieco podrosłem, zacząłem zadawad to pytanie w szkole, ale usłyszałem jedynie, że świadomośd jest właściwością wysokozorganizowanej materii, wypływającej z leninowskiej teorii odbicia.

Sensu tych słów nie rozumiałem i nadal dręczyło mnie: Jak mogę wiedzied? I kim jest ten, który widzi? I co, w ogóle znaczy - widzied? Widzę coś zewnętrznego, czy po prostu patrzę sam na siebie? I co to jest, to wewnątrz mnie? Często odczuwałem, że stoję tuż przed progiem, za którym znajduje się rozwiązaniem zagadki, ale usiłując wykonad ostatni krok, nagle traciłem to „ja", które dopiero co widziałem na owym progu.

Kiedy ciotka wychodziła do pracy, często prosiła, żeby popilnowała mnie staruszka-sąsiadka, której zadawałem wszystkie te pytania, z zadowoleniem widząc, jaką trudnośd sprawiają jej odpowiedzi.

- Ty, Omoczku, masz duszę - mówiła. - I ona wygląda przez oczka, a sama żyje w ciele, tak jak twój chomiczek żyje w garnku. A ta dusza to częśd Boga, który wszystkich nas stworzył. No więc właśnie ty jesteś tą duszą.

- A po co Bóg wsadził mnie do tego garnka? - pytałem.

- Nie wiem - odpowiadała starucha.

- A gdzie on siedzi?

- Wszędzie - odpowiadała starucha i pokazywała to rękami.

- Więc ja też jestem Bóg? - pytałem.

- Nie - odpowiadała. - Człowiek nie jest Bogiem. Ale jest stworzony na Boga podobieostwo.

- A radziecki człowiek jest też stworzony na Boga podobieostwo? - pytałem, z trudem radząc sobie z niezrozumiałym słowem.

- Oczywiście - mówiła starucha.

- A czy bogów jest dużo?

- Nie. Jest jeden.

- A dlaczego w informatorze jest napisane. że jest ich dużo? - pytałem wskazując na informator ateisty, stojący na półce ciotki.

- Nie wiem.

- A jaki bóg jest lepszy?

Ale starucha ponownie odpowiadała:

- Nie wiem. Wtedy pytałem:

- A czy mogę sam sobie wybrad?

- Wybieraj, Omoczku - śmiała się staruszka, więc zaczynałem grzebad się w słowniku, gdzie bogów była cała kupa. Szczególnie podobał mi się Ra, bóg, któremu zawierzyli tysiące lat temu starożytni Egipcjanie -

podobał mi się pewnie dlatego, że miał sokolą głowę, a pilotów, kosmonautów i w ogóle bohaterów w radiu często nazywano sokołami. I zdecydowałem wtedy, że jeśli już jestem stworzony na podobieostwo boga, niech to będzie na podobieostwo tego. Pamiętam, że chwyciłem wielki zeszyt i wpisałem do niego:

„W dzieo Ra, oświetlając ziemię płynie po niebiaoskim Nilu w łodzi Manzet, wieczorem przesiada się do łodzi Mesektet i spływa do piekła, gdzie walcząc z siłami mroku, płynie po podziemnym Nilu, a rano ponownie pojawia się na horyzoncie".

Starożytni nie mogli wiedzied, że w rzeczywistości Ziemia obraca się dokoła Słooca, napisane było w informatorze, dlatego stworzyli ten poetycki mit.

Pod tekstem w informatorze był staroegipski obrazek, przestawiający przechodzenie Ra z jednej barki do drugiej - znajdowały się tam dwie identyczne, stykające się ze sobą łodzie, w których siedziały dziewczęta, jedna z nich przekazywała drugiej dysk z siedzącym w nim sokołem - to właśnie był Ra.

Najbardziej podobało mi się to, że w tych łodziach, obok mnóstwa niezrozumiałych przedmiotów, znajdowały się cztery wyraźnie chruszczowowskie pięciopiętrowce.

I od tego czasu, chociaż reagowałem na imię Omon, w duchu nazywałem siebie „Ra", właśnie tak miał na imię bohater moich wewnętrznych przygód, których zaznawałem przed snem, zamknąwszy oczy i odwróciwszy się do ściany - do czasu, kiedy moje marzenia nie zostały odmienione w wyniku zwyczajnej wiekowej transformacji.

***

Ciekawe. czy przyjdzie do głowy komuś, kto będzie oglądał w gazecie zdjęcie łunochoda, że we wnętrzu stalowego baniaka - powstałego tylko po to. by przejechał po Księżycu siedemdziesiąt kilometrów i zatrzymał się na wieki - siedzi człowiek, wpatrujący się w otoczenie przez dwie szklane soczewki? A co to zresztą za różnica? Jeśli nawet ktoś się domyśli, to i tak nie dowie się, że tym człowiekiem byłem ja, Omon Ra, wierny Ojczyzny sokół, jak kiedyś powiedział kierownik lotu, objąwszy mnie za ramiona i wskazując lśniący obłok za oknem.

10

Po jakimś czasie do zestawu zajęd wprowadzono jeszcze jeden przedmiot - „Ogólną teorię Księżyca"; uważany był za fakultatywny dla wszystkich prócz mnie i Mit'ka. Zajęcia prowadził doktor nauk filozoficznych w stanie spoczynku Iwan Aleksiejewicz Kondratjew. Jakoś go nie lubiłem, chociaż żadnych obiektywnych powodów do niechęci nie było, a jego wykłady były dośd ciekawe. Pamiętam, że swoje pierwsze spotkanie z nami zaczął w dośd niezwykły sposób - przez pierwsze pół godziny czytał nam z kartki różne wiersze o Księżycu; w koocu sam siebie tak tym wzruszył, że musiał przecierad okulary.

Wtedy jeszcze byłem na etapie robienia konspektów i po tym wykładzie pozostały mi jakieś bezsensowne zestawy fragmentów, cytat: „Niczym złota miodu kropla migoce słodki Księżyc... Księżyca, planów, cichej sławy... Jak wiele w dźwięku tym... Ale są w życiu takie dziedziny, Księżycem udręczone. Dla wyższej siły, wyższej godziny, są one niedoścignione... A w niebie, do wszystkiego przyuczony, bez sensu krzywi się ten dysk... A on kierował nurtem myśli i tylko dlatego - księżycem... Nieprzytulna ciekła księżycowośd..." I do tego kolejne półtorej strony w takim stylu. Potem wykładowca spoważniał i zaczął mówid oficjalnie, śpiewnie:

- Przyjaciele! Wspomnijmy historyczne słowa Włodzimierza Iljicza Lenina, wypowiedziane przez niego w tysiąc dziewiędset osiemnastym roku w liście do Inessy Armand. „Ze wszystkich planet i niebieskich ciał -

pisał Włodzimierz Iljicz - najważniejszym dla nas jest Księżyc". Od tego czasu minęły lata, wiele zmieniło się w świecie. Ale leninowska ocena nic nie straciła ze swej precyzji i pryncypialnej wagi, czas wręcz potwierdził jej słusznośd. Ogieo tych leninowskich słów w szczególny sposób oświetla dzisiejszą kartkę w kalendarzu. Rzeczywiście, Księżyc odgrywa w życiu ludzkości ogromną rolę. Znakomity rosyjski uczony Gieorgij Iwanowicz Gurdżijew, jeszcze w okresie swojej nielegalnej działalności opracował marksistowską teorię Księżyca. Zgodnie z nią, Ziemia posiadała pięd księżyców - właśnie dlatego gwiazda, symbol naszego paostwa, ma pięd promieni.

Upadków, każdego z księżyców towarzyszyły wstrząsy społeczne i katastrofy. Na przykład czwarty księżyc, który upadł na planetę w 1904 roku i znany jest jako meteoryt tunguski. wywołał pierwszą rosyjską rewolucję. za którą wkrótce wybuchła druga. Wcześniej; upadki księżyców prowadziły do zmiany formacji społeczno-politycznych - oczywiście. katastrofy kosmiczne nie wpływały na. poziom rozwoju sił

wytwórczych, formujących się niezależnie od woli i świadomości ludzkiej i promieniowania planet, ale sprzyjały formowaniu subiektywnych przesłanek rewolucji. Upadek dzisiejszego księżyca, księżyca numer pięd. ostatniego z całego zestawu - powinien doprowadzid do całkowitego zwycięstwa komunizmu na skalę układu słonecznego. W cyklu naszych wykładów poznamy dwie podstawowe prace Lenina, poświęcone Księżycowi - „Księżyc i powstanie" oraz ..Rady postronnego". Dziś zaczniemy od przeglądu burżuazyjnych falsyfikatów problemu - poglądów, według których życie organiczne na Ziemi jest po prostu pożywieniem dla Księżyca. źródłem pochłanianych przezeo emanacji. Jest to fałszywe już chociażby dlatego, że celem istnienia życia organicznego na Ziemi jest nie karmienie Księżyca, ale jak wykazał Włodzimierz Iljicz Lenin, budowa nowego społeczeostwa, wolnego od wyzysku człowieka numer jeden, dwa i trzy, przez człowieka numer cztery, pięd, sześd i siedem...

I tak dalej. Mówił długo i zawile, a najlepiej zapamiętałem z tego wszystkiego zadziwiający swoją poetyką przykład: ciężar wiszącego na łaocuchu odważnika zmusza mechanizm zegara do pracy; Księżyc to taki odważnik. Ziemia to zegar, a życie - tykanie kółek i odgłosy mechanicznej kukułki.

Stosunkowo często przechodziliśmy badania medyczne - badano nas wzdłuż i w poprzek, nie było w tym nic dziwnego. Dlatego, kiedy usłyszałem, że ja i Mitiok mamy przejśd jakieś badanie reinkarnacyjne, pomyślałem, że będzie to jakiś sprawdzian odruchów czy może pomiar ciśnienia - drugie słowo komunikatu nic mi nie mówiło. Ale kiedy wezwano mnie na dół, kiedy zobaczyłem speca, który miał mnie badad, poczułem dziecinny lęk, nie do pokonania i zupełnie niestosowny w świetle tego, co mnie czekało w najbliższej przyszłości.

Miałem mianowicie przed sobą nie lekarza ze sterczącym z kieszeni stetoskopem, a oficera, pułkownika, ale w nie w fartuchu, lecz w jakiejś dziwnej czarnej sutannie z epoletami, grubego i wielkiego, z czerwonym, jakby obgotowanym w kapuśniaku obliczem. Na jego piersi wisiał niklowany gwizdek i stoper. Gdyby nie oczy, przypominające szczeliny obserwacyjne ciężkiego czołgu, wyglądałby mi na piłkarskiego sędziego. Ale zachowywał się pułkownik serdecznie, dużo się śmiał i pod koniec rozmowy trochę się uspokoiłem. Rozmawialiśmy w małym pokoiku, w którym znajdował się tylko stół, dwa krzesła, obita ceratą kozetka i drzwi do drugiego pokoju. Wypełniwszy kilka żółtawych formularzy pułkownik, dał

mi do wypicia coś gorzkiego, postawił przede mną na stole małą klepsydrę i wyszedł drugimi drzwiami, polecając, bym przyszedł do niego, kiedy cały piasek przesypie się do dolnej części klepsydry.

Pamiętam, że wpatrywałem się w klepsydrę, dziwiąc się, jak wolno ziarenka piasku przelatują przez jej gardło, aż zrozumiałem, że dzieje się tak dlatego, iż każde ziarnko ma własną wolę, i żądne nie chce opaśd w dół, ponieważ równa się to dla niego śmierci. Jednocześnie - nie były w stanie tego uniknąd, a przy tym i ten, i tamten świat, myślałem, bardzo są podobne do tego zegarka - kiedy wszyscy żywi umierają w jednym kierunku, realnośd odwraca się, przez co odżywają oni w tym, to znaczy - zaczynają umierad w tamtym.

Przez pewien czas byłem z tego powodu smutny, a potem zauważyłem, że piasek już się nie przesypuje, i przypomniałem sobie, że miałem iśd do pułkownika. Byłem niespokojny i jednocześnie było mi lekko, pamiętam, że długo szedłem do drzwi, za którymi czekano na mnie, chociaż tak naprawdę miałem do nich dwa czy trzy kroki. Położywszy dłoo na klamce, pchnąłem ją, ale drzwi się nie otwierały. Wtedy pociągnąłem za nie i nagle zobaczyłem, że ciągnę do siebie nie drzwi a koc. Leżałem na swojej pryczy, na jej brzegu siedział Mitiok. Kręciło mi się w głowie.

- No? Jak tam? - zapytał Mitiok. Wyglądał na bardzo podnieconego.

- Gdzie tam? - zapytałem, opierając się na łokciach i usiłując uświadomid sobie co zaszło.

- Na badaniu reinkarnacyjnym - powiedział Mitiok.

- Zaraz - powiedziałem, przypominając sobie, że dopiero co ciągnąłem do siebie drzwi - zaraz... Nie. Nic nie pamiętam.

Nie wiadomo dlaczego czułem pustkę i samotnośd, jakbym długo szedł przez gołe jesienne pole. Było to tak niezwykłe, że zapomniałem o całej reszcie, również o stałej w ostatnich miesiącach świadomości zbliżającej się śmierci, która to świadomośd straciła swoją wyrazistośd i stałą się po prostu tłem dla wszystkich pozostałych myśli.

- Zgodziłeś się pewnie, co? - z lekką pogardą w głosie rzucił Mitiok.

- Odczep się - powiedziałem, odwracając się do ściany.

- Przed chwilą przywlokła cię tu para takich tłustomordych chorążych w czarnych sutannach - mówił

Mitiok - i powiedzieli: „Masz, zabieraj swojego Egipcjanina''. A ty całą bluzę sobie obrzygałeś. Naprawdę r---: nie pamiętasz?

- Naprawdę - odparłem.

- No to życz mi - powiedział - bo zaraz moja kolej.

- Do diabła - rzuciłem.

Dominującym w tej chwili uczuciem była chęd snu - wydawało mi się, że jeśli wystarczająco szybko zasnę, to obudzę się znowu jako ja.

Słyszałem, jak Mitiok zamykał skrzypiące drzwi, a potem już było rano.

***

- Kriwomazow! Do kierownika lotu! - krzyknął mi ktoś do ucha.

Budziłem się wolno, dopiero kiedy byłem całkowicie ubrany, obudziłem się ostatecznie. Prycza Mit'ka była posłana i nie naruszona. pozostał; chłopcy w podkoszulkach siedzieli na swoich miejscach.

Wyczułem wiszące w powietrzu jakieś napięcie, chłopaki wymieniali dziwne spojrzenia. Nawet Iwan darował sobie swoje zwykłe poranne dowcipy, głupie, ale bardzo śmieszne. Zrozumiałem. że coś się stało i przez całą drogę do góry, na trzecią nadziemną kondygnację, gdzie znajdował się gabinet kierownika lotu usiłowałem zrozumied, co mianowicie. Idąc po korytarzu, mrużąc oczy przed przebijającymi się przez zasłony promieniami słooca, którego od dawna już nie widziałem, zauważyłem swoje odbicie w ogromnym zakurzonym lustrze, przy jednym z zakrętów, i przeraziła mnie własna martwa bladośd twarzy.

W tym momencie zrozumiałem, że mój czyn bohaterski, w istocie już się zaczął.

Kierownik lotu wstał mi na spotkanie i uścisnął moją dłoo.

- Jak tam przygotowania? - zapytał.

- W porządku, towarzyszu kierowniku lotu.

Patrzył mi przez chwilę badawczo w oczy.

- Widzę - przytaknął po jakimś czasie

- widzę. Wiesz po co cię, Omonie, wezwałem? Pomożesz mi. Weź ten oto magnetofon

- wskazał malutki japooski kasetowiec leżący na stole przed nim - formularze, długopis i idź do pokoju trzysta dwadzieścia dziewięd, akurat jest pusty. Przepisywałeś kiedyś taki zapis?

-Nie.

- To łatwe. Odsłuchasz kawałek, przepiszesz to, coś usłyszał, i odgrywasz dalej. Jeśli nie zrozumiesz za pierwszym razem, słuchasz kilka razy.

- Jasne. Mogę odejśd?

- Możesz. Poczekaj. Myślę, że zrozumiesz, dlaczego poprosiłem właśnie ciebie o przepisanie rozmowy.

Niedługo powstaną w twojej głowie różne pytania, na które tam - kierownik lotu tknął palcem w podłogę

- nikt ci nie odpowie. Ja też mógłbym ci nie odpowiadad, ale według mnie lepiej będzie, jeśli cię wprowadzę. Nie chcę, byś się zadręczał zbędnymi myślami. Ale pamiętaj, że ani politrucy, ani załoga nie powinni wiedzied tego, czego zaraz dowiesz się ty. To. co się tu w tej chwili dzieje -jest z mojej strony złamaniem dyscypliny służbowej. Jak widzisz, takie postępowanie dotyczy nawet generałów.

Nie odżywiając się już, wziąłem ze stołu magnetofon i kilka żółtych formularzy

- takich samych, jakie widziałem wczoraj i poszedłem do pokoju trzysta dwadzieścia dziewięd. Okna w nim były szczelnie zasłonięte, a na środku stało znajome mi metalowe krzesło z rzemieniami na nóżkach i podłokietnikach, tyle że w tej chwili dodatkowo prowadziły doo ze ściany jakieś przewody. Usiadłem przy małym biurku w kącie, położyłem przed sobą poliniowany blankiet i włączyłem magnetofon.

- Dziękuję, towarzyszu pułkowniku... Bardzo wygodnie, po prostu fotel, a nie zwykłe krzesło, cha-cha-cha... Oczywiście, że jestem zdenerwowany. Przecież to egzamin, prawda?,.. Rozumiem. Tak. Przez dwa

„i" - Swiridenko...

Wyłączyłem magnetofon. To był głos Mit'ka, ale jakiś dziwny, jakby do jego strun głosowych zamiast płuc podłączony został miech kowalski - Mitiok mówił śpiewnie i lekko, przez cały czas na wydechu. Nieco przewinąwszy taśmę do tyłu, znowu wcisnąłem „play" i już nie zatrzymywałem taśmy.

- ...egzamin, prawda?. Rozumiem. Tak. Przez dwa „i" - Swiridenko... Nie, dziękuję. nie palę. W naszej grupie nikt nie pali - takich tu nie trzymają... Tak, drugi rok. Aż się nie chce wierzyd. Już jako chłopiec marzyłem o locie na Księżyc.. Oczywiście, jasne. Właśnie tak, tylko dla ludzi z kryształową duszą. Pewnie -

kiedy cała Ziemia pod nogami... O kim na Księżycu? Nie, nie słyszałem... Ha -ha -h ha, to żart, żartowniś...

Dziwnie tu jest. No, niezwykle. Wszędzie tak u was jest, czy tylko w wydziale specjalnym? Ile tu czaszek na półkach, Boże -jak książki na regale. I metki mają, niech ja... Nie, mnie nie o to chodzi, skoro leżą, znaczy trzeba. Ekspertyzy jakieś tam, czy kartoteki. Rozumiem. Rozumiem. Niesłychane... A jak się zachował... A to nad okiem, to od czekana? Moja. Tam są też dwie ankiety. Ostatni sprawdzian przed Bajkonurem. Tak. Gotów. Przecież ;a. towarzyszu pułkowniku, wszystko to już szczegółowo... Po prostu opowiedzied o sobie, od dzieciostwa zacząd? Nie, nie mi tu wygodnie... A, skoro tak trzeba. Tu powinny byd takie zagłówki jak w samochodach, bo poduszka będzie spadała, jak się głowę pochyli... Ha! A ja się zastanawiałem. po co wam taka gruba świeca... Z czego? Nie, żartujecie, towarzyszu pułkowniku...

Niesamowite. Słowo honoru, pierwszy raz w życiu widzę. Czytałem tylko, że tak można zrobid, ale nigdy nie widziałem. Zadziwiające. Jakby jakiś korytarz. Dokąd? W to właśnie? Chryste Panie, ile tu luster, jak u fryzjera. Nie, no towarzyszu pułkowniku... Co też... To tylko takie powiedzonko, przyczepiło się do mnie od babki mojej. Ja jestem naukowym ateistą, w przeciwnym przypadku nie poszedłbym do lotniczej...

Mniej więcej pamiętam. Przecież do Moskwy przyjechałem dopiero, jak miałem jedenaście lat, a urodziłem się w takim małym miasteczku - wiecie, takie przy torach kolejowych, raz na trzy dni pociąg przejedzie i koniec. Cisza. Ulice brudne, gęsi po nich łażą. Dużo pijanych. Wszystko szare takie - zima, lato, bez różnicy. Dwie fabryki, kino. No, jeszcze park - wiadomo, lepiej tam się nie pchad. I oto, wiecie, czasem w niebie rozlegnie się warczenie - podnosi człowiek głowę i patrzy. Co tam jeszcze objaśniad... I książki czytałem w dużych ilościach; to, co we mnie dobre, to zasługa książek. Najukochaosza, oczywiście

- Mgławica Andromedy. Wielki miała na mnie wpływ ta książka. Proszę sobie wyobrazid, żelazna gwiazda... A na czarnej planecie stoi radosny radziecki gwiazdolot z basenem, dokoła plama błękitnego światła, a tam, gdzie się to światło kooczy - wrogie życie, ono się boi światła i może tylko czaid się w mroku. Meduzy jakieś czy coś takiego, nie zrozumiałem do kooca, i jeszcze ten czarny krzyż - to jest, moim zdaniem, do wierzących aluzja. Taki tam był czarny krzyż, krył się w mroku, a tam, gdzie błękitne światło, ludzie pracują, wydobywają anamezon. I nagle ten czarny krzyż jak nie walnie w nich czymś takim niepojętym! Celował w samego Erga Noora, ale go Niza Krit zasłoniła swą piersią. A nasi potem w odwecie - łup, uderzenie jądrowe, aż po horyzont. Nizę Krit uratowano, a najważniejsze meduzy zostały schwytane i do Moskwy. Pamiętam, że czytałem i myślałem -jak też ciężko pracują nasi ludzie w ambasadach naszych za granicą! Dobra to książka... Pamiętam też inną. Tam taka jaskinia była, czy może...

- …

- Albo nie, jaskinia była potem, nie jaskinią, a korytarze. Niskie korytarze, a na sufitach - sadza z pochodni. To wojownicy po nocach chodzili z pochodniami, pilnowali pana królewicza. Mówili, że przed akkadami. W rzeczywistości strzegli przed bratem, rzecz jasna... Wy, towarzyszu naczelniku północnej wieży, wybaczcie mi, jeśli coś nie tak gadam, ale tak wszyscy u nas uważają- i wojownicy, i słudzy. Nawet gdybyście kazali mi język odciąd, to i tak każdy inny to samo powie. Bo to sama królowa Szubad taki garnizon tu wystawiła, od Meskalamduga. Jak on jedzie na polowanie, to zawsze obok południowego muru przejeżdża, a z nim dwustu wojowników w miedzianych kołpakach - niby po co, do polowania na lwy? Wszyscy to powtarzają... to znaczy jak? Ale co też pan, naczelniku północnej wieży, znowu się siedmiopałecznika najedliście? Przecież jam jest Ninhursag, kapłan Arraty i rzeźbiarz pieczęci. To znaczy -

jak wyrosnę, będę i kapłanem i rzeźbiarzem, na razie jeszcze jestem mały... po co to piszecie, przecież mnie znacie. Podarowaliście mi uzdę z miedzianymi blaszkami, nie pamiętasz, panie? Dlaczego... Zaraz...

Siedzieliśmy z tym Namturą - no, ten, panie, co ma uszy obcięte, on mnie uczył jak się rzeźbi trójkąt. To dla mnie najtrudniejsza rzecz. Najpierw należy wykonad dwa głębokie cięcia, a potem z trzeciej strony szerokim dłutem podważyd, i... No tak, a tu nagle ktoś z zewnątrz zasłonę zrywa, bezczelnie tak - my patrzymy, a tam dwaj wojownicy stoją. Co za radośd, powiadają! Nasz królewicz już nie jest królewiczem, a wielkim królem Abbaragą! Właśnie wyruszył był do bóstwa Nanne, no i my, jak się okazało, też mamy się zbierad. Namturą rozpłakał się ze szczęścia, zaczął coś po akkadyjsku śpiewad i szmaty swoje zbierad w tobołek. A ja od razu poszedłem na podwórko, powiedziałem tylko, żeby Namturą dłuta pozbierał. A na podwórzu - Urszu-Zwycięzco! - wojownicy z pochodniami, i jasno jak w dzieo... Nie, co też wy, panie naczelniku północnej wieży! Oczywiście, że nie. To po prostu Namturą tak mamrotał przez cały czas...

Nie, i ofiar też nigdy nie składałem. Nie należy. Jestem teraz nun wielkiego króla Abaraggi, nie można tak po prostu mi uszu odciąd, musi byd rozkaz królewski... Dobra, wybaczam. A, i wozy z zaprzężonymi bykami już stały. W tym momencie zbliża się do mnie władca rygli, masz, powiada, Ninhursagu, sztylet z paostwowego brązu, jesteś już dorosły. Do tego dał mi jeszcze woreczek mąki jęczmiennej, ugotujesz, mówi, sobie w drodze. A ja patrzę - po podwórku przechadzają się ci, w miedzianych kołpakach. No, myślę sobie, wielki Urszu! To znaczy. wielki Anu! Pogodzili się, widad, Meskalamdug z Abaraggą...

Wiadomo, czy można się z monarchą sprzeczad, skoro każde jego słowo - Anu. No i w tym momencie wskazali mi wóz, na który wlazłem. Był tam jeszcze jeden chłopiec - kierował bykami, wcześniej go nawet nie zauważyłem. Pamiętam tylko, że miał naszyjnik z turkusów, drogi naszyjnik. nie ma co. I sztylet za pasem - też właśnie otrzymał, jak ja. W sumie - popatrzyłem na twierdzę, trochę mi się smutno zrobiło, ale nagle chmury się rozsunęły i jak nie zaświeci Księżyc!.. Od razu zrobiło mi się lekko i wesoło... W tym momencie w skale obok stajni odsunęła się płyta - a tam wejście do jaskini się okazało. Nie wiedziałem nawet, że tam jest jaskinia. Naprawdę, nie wiedziałem... Żebym tak czynu godnego w bitwie nie dokonał!

A, panie, przecież to ty byłeś! Teraz sobie przypomniałem. I w tym momencie. znaczy się, wy, panie, naczelniku północnej wieży, do nas podeszliście z dwoma pucharami piwa i powiadacie, że to niby od królewskiego brata Meskalamduga. Spódnica była, panie, ta sama, tylko na głowie- kołpak miedziany. No to wypiliśmy. Nigdy przedtem nie piłem piwa. A potem ten drugi chłopiec coś krzyknął, szarpnął wodze i pojechaliśmy - prosto w ten wyłom w skale. Pamiętam, że droga prowadziła w dół. ale co było po bokach

- nie wiem, ciemno było...Potem? Potem znaleźliśmy się w wieży. To z powodu piwa, prawda?. Ukarzą?

Proszę się wstawid, panie naczelniku północnej wieży. Proszę opowiedzied, jak było. Albo przekażcie tabliczki, skoro już wszystko zostało zapisane. Oczywiście, że ze sobą... Nie, wam nie dam, sam postawię.

Nikt nie oddaje pieczęci, Ur... Anu Obrooco! No. Naprawdę się podoba? Sam zrobiłem. Za trzecim razem udało się. To bóg Marduk. Jaki płot, to bogowie starsi stoją. Proszę o wstawiennictwo, panie naczelniku północnej wieży! Ja w zamian trzy pieczęcie wyrzeźbię. Nie, nie płaczę... Już, więcej nie będę. Dziękuję.

Wy, panie, jesteście mężem mądrym i potężnym, ja to z całego serca mówię. Tylko proszę nie opowiadad, że płakałem... Bo powiedzą, cóż niego za kapłan Aratty - napije się piwa i płacze... Pewnie, że chcę. A gdzie? Z południa czy z północy? Bo tu wszystkie ściany zwierciadlane. Rozumiem... Wiem. To wtedy, kiedy Niniil poszła się kąpad do czystego strumienia, a potem wyszła na brzeg kanału. Matka ją ostrzegała, a ona nie posłuchała, wyszła na brzeg kanału i tu ją Enlil zaciążył. A potem on do Kiuru przychodzi, a rada bogów mu mówi - Emilu, gwałcicielu jeden, precz z miasta! Wiadomo, Niniil za nim poszła... Nie, nie oślepia. Inne dwa? To już było potem, kiedy Enlil udawał stróża na przeprawie i kiedy Nanna już pod sercem Ninlil był...

-…

- No i można powiedzied, że ta para jest po prostu różną demonstracją tego samego. Można powiedzied tak: Hekate - to ciemna i dziwna strona, a Selena-jasna i cudowna. Ale tu. przyznaję, nie bardzo jestem kompetentny. tyle tylko. co usłyszałem w Atenach...Bywałem, a jakże, bywałem. Jeszcze za Domicjana.

Ukrywałem się tam. Gdyby nie to, tomy byśmy, ojcze senatorze, w tym palankinie nie jechali w tej chwili... Jak zwykle, obraza majestatu, Że niby u gospodarza w atrium posąg księcia stoi, a obok pochowano dwóch niewolników. A przecież posągu takiego nigdy tam nie było. Nawet za Nerwy baliśmy się wrócid. A za obecnego princepsa nie ma się czego bad. On do nas wysłał jako legata samego Pliniusza Młodszego - oto jakie czasy nadeszły, chwała Izydzie i Sarapisowi! Nienadaremnie... Ależ nie, co też, ojcze senatorze, klnę się na Heraklesa! Mam to z Aten, tam teraz Egipcjanin Egipcjaninem pogania... Jakie ciekawe macie te deseczki, niemal wosku nie widad... A pyski lwów - z czego, z elektronu? Proszę-proszę, brąz koryncki... Pierwszy raz widzę... Sekstus Rufin. Nie, oswobodzony. Co chciałem rzec... A! Co mi się podoba w palankinie. to to, że jeśli niewolnicy są. oczywiście, wydwiczeni, to możne sobie jechad i pisad.

Kaganek płonie jak w pokoju, a obok pinie przepływają... Ojcze senatorze, w sercu mi czytacie. Stale układam, w duchu. Oczywiście, nie jestem Marcjalisem, takie tam - stilosy tylko zużywam...Pieśni układam krótkie takie. Kiedyś Katullus takie śpiewał oraz Calvus i starożytni. Ja to wolę, wolę wierszyki, porzuciłem forum...No, przesadzam, ojcze senatorze, ale tak to bywa z poetami. Tak naprawdę, to trafiłem do sprawy o chrześcijanach z powodu literatury. Chciałem na legata naszego popatrzed, wielki człowiek... Nie, niezupełnie jako świadek. Ależ nie, wszystko napisałem jak było- naprawdę jest z Galilei, ten Maksym. Zbierają się u niego po nocach, jakiś dym wdychają. A potem on wyłazi na dach w samych caligach i drze się jak kogut - jak to zobaczyłem, od razu wiedziałem, że to chrześcijanie... O nietoperzach trochę nakłamałem, wiadomo. A co tam. Oni i tak wszyscy mają tylko jedną drogę - do szkoły gladiatorów. A legat nasz mi się spodobał. Tak... Do stołu zaprosił, wierszy moich słuchał. Chwalił bardzo.

A potem powiada - przyjdź, Sekstusie do mnie na kolację. Jak pełnia nastanie. Ja, powiada, przyślę... I -

rzeczywiście, przysłał. Zabrałem wszystkie zwoje z wierszami - a nuż. myślę, do Rzymu wyśle. Najlepszą pelerynę chwyciłem. Jakże bym śmiał togę, przecież nie mam obywatelstwa rzymskiego! Pojechaliśmy więc, tylko nie wiadomo dlaczego: za miasto. Długośmy jechali, aż zasnąłem w tym powozie. Budzę się, patrzę - ni to willa jakaś, ni to świątynia! ludzie z pochodniami. No więc weszliśmy do wnętrza - przez dom i do: atrium. Tu już stół nakryty, pod gołym niebem. księżyc wszystko to oświetla. Dziwnie wielki był

wtedy. Niewolnicy mi mówią, ze pan legat zaraz przyjdzie, a ja mam się na razie położyd przy stole, wina się napid. Oto. powiadają, wasze miejsce, pod marmurowym jagnięciem. Położyłem się, wypiłem - a reszta leży dokoła mnie i się gapi... I milczą. Coś im. myślę sobie, legat o moich wierszach opowiedział...

Aż mi się głupio trochę zrobiło. Ale zaraz za parawanem dwie harfy zaczęły grad. nagle tak mi się wesoło zrobiło - dziw. Zupełnie nie wiem, dlaczego zerwałem się z miejsca i zacząłem taoczyd... A potem się pojawiły trójnogi z ogniem i jacyś ludzie w żółtych chitonach. Ci to chyba trochę byli nie tego, siedzą, siedzą i nagle ręce do księżyca wyciągają i coś po grecku zaczynają śpiewad... Nie, nie zrozumiałem co -ja taoczyłem, było mi wesoło. Potem się pojawił legat - nie wiadomo dlaczego miał na głowie frygijską czapkę ze srebrnym dyskiem, a w ręku - fujarkę. Oczy mu błyszczały. Dolał mi wina. Dobre, powiada, wiersze piszesz, Sekstusie. Potem o księżycu zaczął mównic - całkiem jak pan, ojcze senatorze... Zaraz, przecież i pan tam był, rzeczywiście. Hę - hę, a ja sobie myślę, dlaczego jedziemy w tym palankinie? Tak-tak... Tyle że teraz ma pan togę, a naonczas - chiton i kołpak frygijski, jak na głowie legata. No tak, i jeszcze miał pan włócznię czerwoną z kooskim ogonem. Naprawdę było mi niezręcznie plecami się do pana odwracad, ale legat mówi do mnie - popatrz, Sekstusie, na Hekate, a ja ci zagram na fujarce. I zagrał, cichuteoko. No to ja oczy uniosłem, patrzę, patrzę, a potem zaczęliście mnie o tę Hekate i Selenę rozpytywad. Ale kiedy zdążyłem wsiąśd do tego palankinu? Nic się nie stało? No to chwała Je...

Heraklesowi. Apollinowi i Heraklesowi... No i dobrze, po to je przyniosłem, żeby legatowi przeczytad. A pan, ojcze senatorze, też się interesuje literaturą? No bo patrzę, ciągle piszecie i piszecie. A-a! Na pamiątkę. Moje wiersze panu też się spodobały? To jest twoja godzina, spaceruje Lieius, i króluje we włosach pachnąca róża. Oczywiście. Mogę gemmę przyłożyd. To nic, rzeźba nie jest głęboka, nie trzeba dużo wosku. Odbije się. Dojeżdżamy? Dziękuję bardzo, ojcze senatorze, bo mi się uczesanie... A ile kosztuje w metropolii takie zwierciadło? Ho-ho, ja dziękuję, za takie pieniądze u nas w Bitynii można domek kupid. To też koryncki brąz? Srebro? I jakiś napis...

- …

- Poradzę sobie, przeczytam. Tak... Leutenantowi Woolfowi za Prusy Wschodnie. Generał Ludendorf. Oj, przepraszam, brygadefuhrer, samo się otworzyło. Zadziwiająca papierośnica, błyszczy jak lustro. A pan, jak rozumiem, w piętnastym roku był już leutenantem? I też lotnictwo? Ależ co pan, brygadenfuhrer, czuję się skrępowany. Z powodu tych trzech krzyży nawet nie mogę polecied na zadanie. JAK-ów i MiG-

ów, podobno, pełno, a Vogel von Richthoffen -jeden. Gdyby nie specmisja, zapleśniałbym, pewnie w pustych koszarach... Tak, pisze się tak jak „ptak". Mama najpierw się zdenerwowała, kiedy ojciec oświadczył, że tak chce mi dad na imię. Ale Baldur von Shirah - to ojca był przyjaciel - poświęcił mi cały wiersz. Teraz utwór w szkołach jest przerabiany... Ostrożnie, z tamtego okna ktoś strzela... Tak to nie, ściana za gruba... Wyobrażam, co by napisał, jakby wiedział o specmisji. Pewnie spłodziłby cały poemat.

Ja sam uwierzyłem, że mnie na Zachodni Front przenoszą, dopiero w Berlinie dowiedziałem się wszystkiego. Najpierw, rzecz jasna, zdenerwowałem się. Co tam oni, w tym „Ahnenerbe"10 , nie mają co robid - pilotów bojowych odwołują sobie z frontu?. Ale kiedy zobaczyłem ten samolot - dziewico Mario!

Od razu... Ale co też pan, panie brygadenfuhrer, po prostu mieszkałem od dziecka we Włoszech. Tak. Od chwili, kiedy zacząłem latad nie widziałem niczego piękniejszego. Potem dopiero uświadomiłem sobie, że to właściwie Me-109, tylko z innym silnikiem i długimi skrzydłami... Do licha, taśma źle poszła... Nie, sam sobie poradzę... No więc, jak mówię - ledwo wszedłem do hangaru i aż mi dech zaparło. Biały, taki lekki, jakby świecił w mroku. Ale co mnie zdziwiło najbardziej - przygotowanie. Sądziłem, że teorię będę sam musiał opanowad, a zamiast tego wozili mnie do was, do „Ahnenerbe", mierzyli czaszkę, a wszystko przy akompaniamencie Wagnera. Ale na pytania nikt nie odpowiadał. W sumie, jak mnie w nocy obudzili, to pomyślałem, że znowu będą mi czaszkę mierzyd. Nie, patrzę - pod oknami stoją dwa mercedesy, silnikami pomrukują... Świetnie, panie brygadenfuhrer! Dokładnie pod wieżyczkę! Gdzie się pan tak wyrobił z tą rzeczą... Wracajmy do tematu - wsiadłem, pojechaliśmy. Potem... Tak, był kordon, esesmani z pochodniami. Przekroczyliśmy go, potem las się skooczył, budynek stał jakiś z kolumnami i lotnisko.

Dokoła żywego ducha, tylko taki lekki wiaterek i księżyc na niebie. Sądziłem, że znam wszystkie lotniska pod Berlinem, ale tego nigdy wcześniej nie widziałem. I ten mój samolot stoi, już na pasie startowym, i coś takiego ma podwieszone pod skrzydłami, też białe, jakby bomba. Ale nie pozwolono mi nawet zbliżyd się do tego, od razu poprowadzono mnie do budynku... Nie, nie pamiętam. Pamiętam tylko, że Wagnera grali. Kazali się rozebrad, umyli, jak dziecko... Nie, granaty były potem... Nacierali skórę olejkiem - wie pan, jakoś tak starożytnie pachniało, przyjemny zapach. Dali mi mundur letni, tyle że cały biały. Wszystkie moje medale przypięte do piersi. No, myślę sobie, Vogel, zaczęło się... Przecież o czymś takim marzyłem przez całe życie. Potem ci, z „Ahnenerbe" powiadają: proszę iśd, kapitanie, do samolotu. Tam wszystkiego się pan dowie. Uścisnęli rękę, jeden po drugim. No to poszedłem. Ha! I buty też dostałem białe, aż strach, że się zakurzą... Teraz. Podchodzę ci ja do samolotu, a tam... Ale przecież pan tam był, panie brygadenfuhrer, tylko nie w tym hełmie, a w takim czarnym kołpaku... I zaczął mi pan wszystko to objaśniad - mam się wzbid na jedenaście tysięcy. kurs na księżyc przycisk na lewym panelu... A, do licha.

Już prawie sięgnąłem... No i do tego dali mi planszetę, tę białą, a potem kawy z koniakiem z termosu.

Mówię, że nie trzeba, że ja przed lotem nigdy nie piję, a pan tak surowo na mnie popatrzył - a czy ty, Vogel, wiesz aby od kogo ta kawa? Na co ja się odwracam i widzę - nie, nigdy bym nie uwierzył... Tak. Jak w kronice, i mundur ten sam, dwurzędowy. Tylko na głowie kołpak i lornetka na piersi. I wąsy nieco szersze, niż na portretach. A może to z powodu księżycowego światła tak mi się wydawało. Ręką mi pomachał, całkiem jak na stadionie... No to wypiłem kawę, wsiadłem do samolotu, nałożyłem od razu maskę tlenową i poleciałem. I tak mi się lekko zrobiło na duszy-jakbym oddychał podwójną piersią.

Wzbiłem się na jedenaście tysięcy, kurs na księżyc - ogromny był wtedy, bania na pół nieba, popatrzyłem w dół. A tam wszystko zielonkawe takie, jakaś rzeka błysnęła... No i nacisnąłem ten przycisk. Nie wiem dlaczego, ale zaczęło mnie w prawo znosid, a już co do lądowania - nie pamiętam kompletnie... Podpisad tu? A pan też niech mi coś skrobnie na pamiątkę. Dziękuję... Dużo ich do Berlina się przedarło? No tak, to zrozumiałe... Bzdura, pewnie odłamkiem cegły... Nos cały. Ha. widzę, że drobiazg. Z taką papierośnicą można się golid, nawet lusterka nie potrzebuje...

- …

- Nie. więcej nie trzeba, przecież nie prosiłem. To wyście sami postawili, towarzyszu pułkowniku, kiedyście świecę zapalali... Co tam dalej - no. książki czytałem, a potem sobie zmajstrowałem mały taki teleskop. Przede wszystkim zająłem się poznawaniem księżyca. Nawet raz się przebrałem na poranny 10 „Ahnenerbe" - Działające podczas II wojny światowej nazistowskie Stowarzyszenie Badań nad Pradziejami Spuścizny Duchowej. Celem tego towarzystwa było badanie zasięgu ducha, czynów i spuścizny indogermańskiej rasy nordyckiej i przekazywanie narodowi wyników tych badań w formie jak najbardziej interesującej.

apel szkolny za łunochod... Dobrze pamiętam ten wieczór... Ależ nie, u nas w szkole zawsze wszystkie apele poranne były wieczorami, a na dodatek sobotę na poniedziałek przenieśli... Wszyscy byli w auli -

oni mieli proste kostiumy, mogli nawet taoczyd. A ja miałem na sobie coś takiego, że jak stawałem na czworaka, to rzeczywiście przypominało to łunochod. W auli grała muzyka, wszyscy czerwoni... A ja postałem pod drzwiami i poszedłem precz, przez pustą szkołę. Korytarze ciemne były, puste... No więc ja sobie na czworaka pełznę do okna, a za nim na niebie - księżyc, ale nie żółty, tylko zielony jakiś, jak na obrazie malarza Kuindżi11- znacie, towarzyszu pułkowniku? Nad moim łóżkiem wisi, z „Rabotnicy". No więc wtedy przysięgłem sobie, że na księżyc dotrę... Ha -ha ha... No to rzeczywiście, jeśli wy, towarzyszu pułkowniku zrobicie wszystko, to na pewno dotrę... A co dalej - po szkole trafiłem do zarajskiej lotniczej, stamtąd od razu tu... Otrzymaliście? Tak, wiem, towarzyszu pułkowniku, zawsze lepiej jak ludzie. Gdzie, tu? Nie szkodzi, że atrament niebieski? Słusznie. Dusza prosta, protokół krótki... Dziękuję. Jeśli można, to z malinowym. Gdzie wy zdobywacie naboje do syfonu? No tak... Towarzyszu pułkowniku, mogę pytanie?

Proszę mi powiedzied, czy naprawdę cały grunt księżycowy do was odwożą? Nie pamiętam kto, ktoś z naszych... Oczywiście, przecież tylko w telewizji widziałem... O rany... Ile do takiej puszki wchodzi -

pewnie ze, trzysta gram? A można? Dziękuję... Bardzo dziękuję. Mogę jeszcze jedną kartkę, będzie pewniejsze... Dziękuję. Pamiętam. W prawo po korytarzu, do windy i na dół. Nie dojdę? Jeszcze działa?

No to będę wdzięczny za odprowadzenie... Ho-ho... Nie, nigdy. Nowy mundur? Dlaczego, mnie się podoba. W naszym wojsku przecież też kołpaki były - budionówki. Ładne, tylko takie niezwyczajne - nie ma daszka, znaczek okrągły... Nie, nie zapomniałem... Dlaczego w lewo? I po co wam pochodnia? A elektryk... No tak, nie dopuszczony. Proszę poświecid, stopnie strome... Jak w naszym module lądującym.

Towarzyszu pułkowniku. przecież to jest to...

Rozległ się trzask i dwa głosy, męski i kobiecy. zaśpiewały unisono:

- ... Zębach. Ach, piosenkę tę pamięta...

Powstała jakby krótka pauza.

- Malachit stepowy - na poły pytająco zaśpiewała kobieta.

- I młoda mięta - potwierdził głęboki baryton.

Wyłączyłem magnetofon. Byłem przerażony. Przypomniałem sobie pułkowników czarnej sutannie z gwizdkiem i stoperem na piersi. Nikt nie zadawał Mitrowi żadnych pytao, a to, na co on odpowiadał, było tylko cichym gwizdem, od czasu do czasu przerywającym jego monolog.

11

Nikt z naszych nie zapytał mnie o Mit'ka. Tak naprawdę to z nikim poza mną się nie przyjaźnił, tylko czasem grał z Ottonem w ręcznie wykonane karty. Jego pryczę wyniesiono z naszego boksu, i tylko wiszące na ścianie kolorowe wkładki z Robotnicy z reprodukcjami obrazów Kuindżi Księżycowa noc nad Dnieprem i Chan Bajkonur przypominały, że żył kiedyś na tym świecie taki jeden Mitiok. Na zajęciach wszyscy udawali, że nic się nie stało, szczególnie rześki i serdeczny był pułkownik Urczagin.

Czas płynął i nasz mały oddział, jakby nie zauważywszy straty jednego żołnierza, już dośpiewywał swoje

„Jabłuszko". Nikt o tym nie mówił wprost, ale stawało się jasne - lot coraz bliżej. Kilka razy spotkał się z nami kierownik lotu i opowiadał nam jak to w czasie wojny walczył w oddziale Kowpaka12. Każdemu z nas zrobiono zdjęcie, potem wszystkim razem, potem z kadrą dydaktyczną, pod sztandarem. Na górze zaczęliśmy spotykad nowych kursantów - szkolono ich oddzielnie, a w jakim celu - nie wiedziałem.

Mówiło się coś o wysłaniu jakiejś automatycznej sondy do Alfy Mikrocefala zaraz po naszej wyprawie, ale pewności, że ci nowi chłopcy są właśnie załogą tej sondy nie miałem.

11 Archip Kuindżi - rosyjski malarz-pejzażysta, „Po burzy", „Brzozowy zagajnik"

12 Jeden z organizatorów ruchu partyzanckiego podczas II wojny światowe, dwukrotny bohater Związku Radzieckiego.

Na początku września, wieczorem, nieoczekiwanie wezwano mnie do kierownika lotu. Nie było go w gabinecie, adiutant w sekretariacie, nudzący się nad starym numerem „Newsweeka", powiedział, że czeka na mnie w pokoju numer trzysta dwadzieścia dziewięd.

Zza drzwi z cyframi „329" dobiegały głosy i coś podobnego do śmiechu. Zastukałem, ale nikt mi nie odpowiedział. Zastukałem mocniej i nacisnąłem klamkę.

Sufit pokoju zasnuwała chmura tytoniowego dymu, która nie wiadomo dlaczego przywołała wspomnienie smugi kondensacyjnej w niebie nad zarajską lotniczą. Do metalowego krzesła na środku pokoju za ręce i nogi przypięty był mały Japooczyk - to, że jest to Japooczyk zrozumiałem widząc czerwony okrąg na białym prostokącie na rękawie jego lotniczego kombinezonu. Miał wargi sine i spuchnięte, jedno oko zmieniło się w cieniutką szczelinę w środku purpurowego sioca, a kombinezon splamiony był krwią, plamy były i świeże, i bure, przyschnięte. Przed Japooczykiem stał Łandratow w swoich wysokich błyszczących butach i mundurze galowym porucznika WWS. Przy oknie, opierając się o ścianę i skrzyżowawszy ręce na piersi stał niewysoki młody mężczyzna po cywilu. Przy biurku siedział

kierownik lotu - z roztargnieniem patrzył przez Japooczyka i postukiwał w stół tępym koocem ołówka.

- Towarzyszu kierowniku lotu! - zacząłem, ale ten machnął ręką i zaczął układad rozłożone na biurku papiery w teczce. Przeniosłem spojrzenie na Łandratowa.

- Cześd - powiedział ten, podał mi szeroką dłoo, i nagle, zupełnie dla mnie nieoczekiwanie, z całej siły kopnął Japooczyka w brzuch. Japooczyk cicho zacharczał.

- Nie chce, suka, do wspólnej załogi! - ze zdziwieniem wytrzeszczając gały i rozkładając ręce, powiedział

Łandratow i nienaturalnie wykręcając stopy, wytaoczył krótki przysiad z podwójnym przyklaskiem w cholewy.

- Przestao, Łandratow! - mruknął kierownik lotu, wychodząc zza biurka.

Z kąta pokoju dobiegł mnie cichy, pełny nienawiści skowyt, popatrzyłem w tamtym kierunku i zobaczyłem psa, siedzącego przed ciemnoniebieskim talerzykiem z narysowaną rakietą. To była bardzo stara syberyjska łajka, miała czerwone oczy, ale uderzyły mnie nie one, a okrywający ciało jasnozielony mundurek z epoletami generała-majora z dwoma medalami Lenina na piersi.

- Poznaj - przechwyciwszy moje spojrzenie, powiedział kierownik lotu. - Towarzyszka Łajka. Pierwszy radziecki kosmonauta. Jej rodzice, nawiasem mówiąc, są naszymi kolegami po fachu. Też pracowali w organach, tyle że na północy.

W ręku kierownik lotu pojawiła się mała piersiówka z koniakiem, z której nalał trochę na spodek. Łajka od niechcenia usiłowała capnąd go za rękę, ale spudłowała i znowu cicho zaskowytała.

- Spryciara - uśmiechnął się kierownik lotu. - Ale nie powinna szczad byle gdzie. Łandratow. skocz po szmatę. Łandratow wyszedł.

- Yoi o-tenki ni narimasu ne - z trudem rozkleiwszy wargi, powiedział Japooczyk. - Hana-ha sakuragi, hito-ha Fujiwara.13

Kierownik lotu z pytaniem na twarzy odwrócił się do młodego mężczyzny.

- Bredzi: towarzyszu generale-poruczniku - powiedział ten.

Kierownik lotu chwycił leżącą na stole teczkę.

- Idziemy, Omon.

Wyszliśmy na korytarz, tam objął mnie za ramię. Łandratow ze szmatą w ręku przeszedł obok nas i zamykając drzwi do trzysta dwudziestego dziewiątego, puścił do mnie oko.

- Łandratow jest jeszcze młody - powiedział zamyślony kierownik lotu - szaleje. Ale pilot z niego wspaniały. Urodzony.

Przemierzyliśmy kilka metrów korytarza w milczeniu.

- To co, Omonie - oświadczył kierownik lotu - pojutrze na Bajkonur. Tak to.

13 "Ustaliło się ładna pogoda. Wśród kwiatów - wiśnia, wśród ludzi - Fujiwara" Fujiwara - jeden ze znaczniejszych arystokratycznych rodów w historii Japonii.

Od kilku miesięcy oczekiwałem tych słów, ale i tak miałem wrażenie, że w mój splot słoneczny walnęła kulka śniegu z ciężką mutrą w środku.

- Twój kryptonim wywoławczy, jak prosiłeś - „Ra". Nie było łatwo - kierownik lotu znacząco wskazał

palcem w górę - ale wybroniliśmy. Tylko tam - teraz wskazał dół - na razie nic nie mów.

Zupełnie nie pamiętałem, żebym kiedykolwiek kogokolwiek prosił o coś takiego.

***

W trakcie zajęd zaliczeniowych na makiecie naszej rakiety byłem zwykłym widzem - zdawała reszta chłopaków, a ja siedziałem sobie na ławce pod ścianą i się przyglądałem. Swoje zaliczyłem tydzieo wcześniej, na podwórku, wykonując w pełni wyposażonym łunochodem ósemkę o długości stu metrów w ciągu sześciu minut. Chłopaki zmieścili się w normach, więc ustawiono nas przed makietą, żeby zrobid pożegnalne zdjęcie. Nie widziałem go, ale świetnie sobie wyobrażam, jak wyszło: z przodu - Sioma Anikin w waciaku, ze śladami oleju silnikowego na rękach i twarzy, za nim - opierający się o aluminiową laskę (z powodu podziemnej wilgoci czasem łamało go w kikutach) Iwan Greczko w długim baranim kożuchu, ze zwisającą na pierś odpiętą maską tlenową, za nim - w srebrzystym skafandrze, ocieplonym w kilku miejscach kawałkami baj owego koca w żółte kaczuszki, Otto Płucis -jego kask był odpięty i przypominał

zesztywniały na kosmicznym mrozie kaptur. Dalej - Dima Matiuszkiewicz w takim samym skafandrze, tyle że kawałki koca miał nie w kaczuszki, a zwyczajne zielone paski. Ostatni z załogi -ja, w mundurze kursanta. Za mną. w elektrycznym swoim fotelu - pułkownik Urczagin, a z lewej - kierownik lotu.

- A teraz, według dobrego naszego obyczaju, - powiedział kierownik lotu, kiedy fotograf skooczył -

wyjdziemy na kilka minut na Plac Czerwony.

Przemierzyliśmy całą salę i zatrzymaliśmy się na krótko przy małych żelaznych drzwiach - zatrzymaliśmy się, by ostatni raz obrzucid spojrzeniem rakietę, dokładnie taką, jaką wkrótce mieliśmy wzlecied w niebo.

Potem kierownik lotu otworzył kluczem ze swojej wiązki małe żelazne drzwi i poszliśmy korytarzem, którego wcześniej nigdy nie widziałem.

Dośd długo maszerowaliśmy między murowanymi ścianami, po których ciągnęły się różnokolorowe przewody, kilka razy korytarz skręcał, a jego sufit czasem tak się obniżał, że musieliśmy się pochylad. W

jednym miejscu zauważyłem w ścianie małą niszę, w której leżały przywiędłe kwiaty, obok wmurowana była niewielka tablica pamiątkową ze słowami: „Tu w 1932 roku barbarzyosko zamordowany został

łopatą towarzysz Serob Nałbandian". Potem pod nogami pojawił się czerwony chodnik, korytarz rozszerzył się i w koocu, doprowadził nas do schodów.

Schody były bardzo długie, a z boku prowadziła gładka pochylnia, mniej więcej na metr szeroka z szeregiem wąskich stopni na środku - coś jak dla wózków w przejściach podziemnych. Zrozumiałem po co to, kiedy zobaczyłem, że kierownik lotu zaczął wtaczad do góry fotel z pułkownikiem Urczaginem. Kiedy się męczył, Urczagin zaciągał hamulec ręczny, parą tą nieruchomiała, z tego powodu reszta też się nie śpieszyła, szczególnie że i Iwan miał kłopoty z długimi schodami. W koocu doszliśmy do wysokich dębowych drzwi z wyrzeźbionymi herbami, kierownik lotu otworzył zamek swoim kluczem, ale napęczniałe z wilgoci skrzydła dały się otworzyd dopiero wtedy, gdy uderzyłem w nie mocno ramieniem.

W oczy uderzyło światło dzienne, ktoś zasłonił oczy dłonią, ktoś odwrócił się - tylko pułkownik Urczagin siedział spokojnie, z niezmiennym półuśmiechem na twarzy. Kiedy nasze oczy przywykły do światła, okazało się, że stoimy twarzą do szarych nagrobków przed murem Kremla, domyśliłem się więc, że wyszliśmy przez tylne wejście do Mauzoleum.

Tak dawno nie widziałem nad sobą otwartego nieba, że zakręciło mi się w głowie.

- Wszyscy kosmonauci - cichym głosem zaczął kierownik lotu - wszyscy ilu ich było w naszym kraju, przed lotem przychodzili tu. do świętych dla każdego radzieckiego człowieka kamieni i trybun, by wziąd cząstkę tego miejsca ze sobą w kosmos. Bardzo długą i ciężką drogę przebył nasz kraj - zaczęło się wszystko od taczanek i kulomiotów, a teraz wy, drodzy chłopcy, pracujecie z najbardziej skomplikowanymi automatami - przerwał na chwilę i nie mrugając, zimnym spojrzeniem przemierzył nasze oczy - które powierzyła wam Ojczyzna, i z którymi my z Bamłagiem Iwanowiczem zapoznaliśmy was w trakcie wykładów. Jestem pewien, że w ten wasz ostatni spacer po powierzchni Ojczyzny zabierzecie ze sobą cząstkę Placu Czerwonego, chociaż czym on jest dla każdego z was, nie wiem...

Staliśmy milcząc na powierzchni ojczystego globu. Był dzieo, niebo było odrobinę zachmurzone, i błękitne jodły kiwały swoimi łapami na wietrze. W powietrzu wisiał zapach jakichś kwiatów. Kuranty zaczęły wybijad piątą, kierownik lotu zerknąwszy na zegarek, przesunął wskazówki i powiedział, że mamy jeszcze kilka minut czasu.

Wyszliśmy na schody przed frontem Mauzoleum. Ludzi na Placu Czerwonym nie było wcale, jeśli nie liczyd dwu wartowników, którzy dopiero co objęli posterunek, w żaden sposób nie okazujących, że nas widzą, i trzech par schodzących z posterunku pleców, oddalających się w kierunku wieży Spasskiej.

Rozejrzałem się na boki, wchłaniając w siebie wszystko, co widziałem i czułem: siwe mury GUM-u, puste

„Warzywa-Owoce" cerkwi Wasylija Błażennego, mauzoleum Lenina, niewidoczną, ale wyczuwalną za wysokim murem zieloną kopułę, nad którą niezmiennie powiewa czerwony sztandar, fronton Muzeum Historycznego i szare, jakby odwrócone od ziemi niebo, które, byd może, jeszcze nie wiedziało, że już niedługo przebije je żelazny penis radzieckiej rakiety.

- Czas na nas - oznajmił kierownik lotu. Nasi wolno poszli za Mauzoleum. Po minucie pod słowem

„LENIN" zostałem tylko ja i pułkownik Urczagin. Kierownik lotu zerknął na zegarek i odkaszlnął, ale Urczagin powiedział:

- Chwileczkę, towarzyszu generale-lejtenancie. Chcę Omonowi powiedzied dwa słowa.

Kierownik lotu skinął głową i zniknął za wypolerowanym granitowym rogiem.

- Podejdź do mnie, mój chłopcze - powiedział pułkownik.

Podszedłem. Na bruk Placu Czerwonego spadły pierwsze, wielkie i rzadkie krople. Urczagin poszukał w powietrzu, a ja podałem mu swoją dłoo. Chwycił ją, ścisnął lekko i przyciągnął do siebie. Pochyliłem się, a on zaczął mi szeptad do ucha. Słuchałem go i patrzyłem, jak ciemnieją stopnie przed jego wózkiem.

Towarzysz Urczagin mówił dobre dwie minuty, z długimi pauzami. Kiedy skooczył i zamilkł, jeszcze raz ścisnął mi dłoo i puścił ją.

- Teraz idź do reszty - powiedział. Zrobiłem już krok, ale obejrzałem się.

- A wy?

Krople deszczu tłukły już coraz częściej.

- To nic - stwierdził, wyjmując parasol z przypominającego kaburę futerału na boku fotela. - Pojeżdżę sobie tu.

I oto co ja zabrałem ze sobą z przedwieczornego placu Czerwonego - ciemną kostkę brukową i szczuplutką postad w starym mundurze, siedzącą w fotelu inwalidzkim i otwierającą swój krnąbrny parasol.

Obiad był dośd niesmaczny - zupa z makaronowymi gwiazdkami, kura z ryżem i kompot; zazwyczaj, wypiwszy kompot, zjadałem cały rozgotowany susz, ale tym razem zjadłem, nie wiem dlaczego tylko pomarszczoną gorzką gruszkę, a potem poczułem mdłości i odepchnąłem od siebie talerz.

12

Niby płynąłem na rowerze wodnym wśród gęstych trzcin, z których sterczały ogromne słupy telegraficzne, rower był dziwny - nie taki, jak zwykłe rowery wodne - z pedałami przed siedzeniem, a jakby przerobiony z naziemnego: między dwa grube i długie pływaki wstawiona została rama ze słowem

„Sport" Kompletnie nie wiedziałem, skąd się tu wzięły te trzciny, rower wodny i ja sam też. Ale niezbyt się tym przejmowałem. Dokoła było tak pięknie, że aż chciało się płynąd i płynąd coraz to dalej i patrzed, i niczego innego pewnie nie chciałbym przez długi czas. Szczególnie piękne było niebo - nad horyzontem wisiały niskie i długie bzowego koloru obłoki, przypominające klucz bombowców strategicznych. Było ciepło, cicho pluskała mielona przez śrubę woda, a z zachodu dochodził odległy odgłos grzmotu.

Potem zrozumiałem, że to nie grzmot. Po prostu co jakiś równy odcinek czasu albo we mnie, albo wokół

mnie wszystko się trzęsło, a w mojej głowie rozlegał się grzmot. Po każdym takim uderzeniu całe otoczenie - rzeka, trzciny, niebo nad głową - jakby się wycierały. Świat robił się znajomy do najdrobniejszych szczegółów, jak drzwi kibla od wewnątrz, i odbywało się to szybko, póki nie zauważyłem, że wraz ze swoim rowerem znajduję się już nie w trzcinach, i nie w wodzie, i nawet nie pod sklepieniem nieba, a w przeźroczystej kuli, która odizolowała mnie od wszystkiego dokoła. Każde uderzenie powodowało, że ściany kuli stawały się coraz bardziej mocniejsze i grubsze, przesączało się przez nie coraz mniej światła, póki nie zrobiło się całkowicie ciemno. Wtedy zamiast nieba nad głową pojawił się sufit, zapaliło się jakaś słaba żarówka elektryczna, a ściany zaczęły zmieniad swój kształt, zbliżając się do mnie niemal na styk, wyginając się i tworząc jakieś półki, zastawione szklankami, słoikami i czymś jeszcze. A wtedy rytmiczne podrygiwanie świata stało tym, czym było od początku - dzwonkiem telefonu.

Siedziałem we wnętrzu łunochodu na siodełku, ściskając kierownicę, pochylony nad swoją ramą. Miałem na sobie letni waciak, czapkę-uszankę i futrzane unty na stopach, dokoła szyi miałem, owiniętą jak szal, rurę maski tlenowej. Dzwoniło przyśrubowane do podłogi zielone pudło radiostacji. Podniosłem słuchawkę.

- No-żesz ty, kurwa twoja mad. pedale zasrany! - eksplodował w moim uchu łamiący się, cierpiącym i potworny bas. - Co ty tam, konia walisz?

- Kto to?

- Kierownik Centrum Kontroli Lotów, pułkownik Chalmuradow. Obudziłeś się wreszcie?

- A co mam robid?

- Srad i drobid! Gotowośd za minutę!

- Tak jest, gotowośd za minutę! - krzyknąłem w odpowiedzi, ze strachu gryząc się w wargi aż do krwi, a wolną ręką wczepiając się w kierownicę.

- Pier-rdoła! - warknęła słuchawka, a potem dotarły do mnie strzępy słów. Widocznie ten, co się na mnie wydzierał, mówił teraz do kogoś innego, odsunąwszy słuchawkę od ust. Potem w słuchawce coś bipnęło i dał się słyszed inny głos, przemawiający beznamiętnie i mechanicznie, ale z silnym ukraioskim akcentem:

- Pięddziesiąt dziewięd... Pięddziesiąt osiem...

Znajdowałem się w takim stadium wstydu i szoku, w którym człowiek zaczyna głośno jęczed albo wywrzaskiwad nieprzyzwoite słowa; myśl o tym, że omal nie zawaliłem czegoś, co nie dałoby się poprawid, przesłoniła wszystkie inne. Wsłuchując się we wkrapiane mi w ucho liczby, usiłowałem sobie przypomnied, co się stało, i wyszło mi, że chyba nie zrobiłem niczego strasznego. Pamiętałem tylko, że odsunąłem od ust szklankę z kompotem i odsunąłem się od stołu - nagle odechciało mi się jeśd. A potem stopniowo zacząłem rozumied, że to dzwoni telefon i trzeba podnieśd słuchawkę.

- Trzydzieści trzy...

Odnotowałem, że łunochod jest kompletnie wyposażony. Półki, dotychczas puste, teraz były szczelnie zastawione - na dolnej połyskiwały tłusto posmarowane wazeliną puszki z chioską tuszonką „Wielki Mur", na górnej leżał mapnik, kubek, nóż do konserw i kabura z pistoletem. Wszystko to było okręcone drutem, żeby nie fruwało dokoła mnie. W lewe biodro wpijała się butla z tlenem opatrzona napisem „Ostrożnie z ogniem", a w prawe - aluminiowy bidon; odbijała się w nim świecąca na ścianie malutka lampka, nad którą wisiała mapa Księżyca z dwoma czarnymi punktami, z których niższy był opisany: „Punkt lądowania". Obok mapy na ścianie wisiał czerwony flamaster.

- Szesnaście...

Przylgnąłem do okularów na ścianie przed sobą. Panowała za nimi kompletna ciemnośd, czego należało się spodziewad - dotarło do mnie, skoro łunochod jest zasłonięty korpusem osłony.

- Dziewięd... osiem...

„Sekundy przedstartowego odliczania

- przypomniałem sobie słowa towarzysza Urczagina - cóż to jest, jak nie pomnożony na miliony telewizorów głos historii?"

-Trzy... Dwa... Jeden... Zapłon.

Gdzieś poniżej rozległ się huk i łoskot

- z każdą sekundą narastały i wkrótce przekroczyły wszelkie możliwe granice -jakby setki młotów waliły w metalowy kadłub rakiety. Potem zaczęły się wstrząsy, kilka razy walnąłem głową o ściankę przed sobą -

gdyby nie czapka-uszanka pewnie wytłukłbym sobie mózg. Kilka puszek tuszonki poleciało na podłogę, potem kiwnęło się wszystko tak, że przemknęła mi myśl o katastrofie, a w następnej chwili w słuchawce, którą ciągle jeszcze przyciskałem do ucha, rozległo się odległe:

- Omon! Lecisz!

- Jedziemy! - krzyknąłem.

Huk przeszedł w równy i mocny warkot, a wstrząsy w wibracje, przypominające dygot pędzącego pociągu. Odłożyłem słuchawkę na widełki, telefon od razu się rozdzwonił.

- Omon, jak tam, w porządku? To był głos Słomy Anikina, nakładający się na monotonnie recytowaną informację o pierwszej fazie lotu.

- W porządku - powiedziałem. - Dlaczego tak nagle... Aha, pewnie...

- Myśleliśmy, że odwołają start, tak mocno spałeś. A moment startu jest przecież dokładnie obliczony. Od tego zależy orbita. Nawet wysłali żołnierza, żeby wlazł na wieżę, walił w obudowę buciorem, żebyś się obudził. No i cały czas przez łącznośd cię wzywali.

-Aha.

Przez kilka sekund milczeliśmy.

- Posłuchaj - odezwał się znowu Sioma

-ja mam, wiesz, cztery minuty, nawet mniej. Potem muszę odczepid stopieo. Myśmy się już wszyscy pożegnali ze sobą, a z tobą... Przecież już nie pogadamy nigdy więcej.

Nie znalazłem w głowie żadnych odpowiednich słów, jedyne co odczułem - niezręcznośd i smutek.

- Ornon? - zawołał Sioma.

- Tak, Sioma - powiedziałem. - Słyszę. Lecimy, wiesz.

- Tak - odparł.

- Jak się czujesz? - zapytałem, czując, że pytanie jest bez sensu i nawet uwłaczające Słomie.

- W porządku. A ty?

- Też. Widzisz coś?

- Nic. Tu wszystko jest zasłonięte. Straszny hałas. I trzęsie okropnie.

- Mnie też - stwierdziłem i zamilkłem.

- Dobra - powiedział Sioma. Czas na mnie. Wiesz co? Jak na Księżyc dolecisz, wspomnij mnie, dobrze?

- Oczywiście - powiedziałem.

- Po prostu wspomnij, że był taki Sioma. Pierwszy stopieo. Obiecujesz?

- Obiecuję.

- Koniecznie musisz dolecied i wszystko zrobid, słyszysz?

- Tak.

- Czas na mnie. Żegnaj.

- Żegnaj, Sioma.

W słuchawce coś stuknęło kilka razy, a potem poprzez trzaski zakłóceo i ryk silników dobiegł mnie głos Słomy - głośno śpiewał swoją ulubioną piosenkę:

A-a, w Afryce są góry tak szerokie...

A-a, w Afryce są góry tak wysokie...

A-a, krokodyle-antylopy.

A-a, jeżozwierze-kaszaloty.

A-a... A-a-a-a...

Na "kaszalotach" coś zatrzeszczało, jakby odrywał się kawałek brezentu, i zaraz potem w słuchawce rozległy się krótkie sygnały, ale sekundę wcześniej - jeśli się nie pomyliłem - piosenka Słomy przeszła w krzyk. Rzuciło mną, uderzyłem plecami w sufit, upuściłem słuchawkę. Ze zmiany w tonie odgłosu silników domyśliłem się, że zaczął pracowad drugi stopieo. Pewnie najgorsze dla Słomy było włączenie silnika.

Wyobraziłem sobie, jak to jest - rozbid szybę zabezpieczenia, nacisnąd na czerwony guzik, wiedząc, że za sekundę ożyją ogromne leje wylotów. Potem przypomniałem sobie o Waoce, chwyciłem słuchawkę, ale słychad w niej było tylko przerywane sygnały. Uderzyłem kilka słuchawką w widełki i krzyknąłem:

- Wania! Wania! Słyszysz mnie?

- Czego? - zapytał w koocu jego głos.

- Sioma. wiesz...

- Tak - powiedział. - Słyszałem wszystko.

- A ty kiedy?

- Za siedem minut. Wiesz o czym teraz myślę?

- O czym?

- Przypomniałem sobie dzieciostwo. Pamiętam, jak łapałem gołębie. Braliśmy, rozumiesz, taką niewielką skrzyneczkę drewnianą, taką jak po bułgarskich pomidorach, sypaliśmy pod nią okruchy chleba, stawialiśmy na boku i opieraliśmy na patyku. A do patyka przywiązywaliśmy sznurek, tak z dziesięd metrów. Sami kryliśmy się w krzakach albo za ławką, a kiedy gołąb wchodził pod skrzynkę, pociągaliśmy za sznurek. Skrzynka opadała.

- Dokładnie tak samo i my robiliśmy.

- A pamiętasz, że jak skrzynka opada, to gołąb od razu chce wzlecied i tłucze skrzydłami o ścianki - aż cała podskakuje.

- Pamiętam - powiedziałem. Wania umilkł.,

***

W międzyczasie zrobiło się zimno. I trudno było oddychad - po każdym ruchu miało się ochotę odetchnąd, jak po długim biegu po schodach. Chcąc zrobid wdech, zacząłem podnosid do twarzy maskę tlenową.

- Jeszcze pamiętam - powiedział Wania

-jak waliliśmy z gilz wypełnionych siarką z zapałek. Trzeba napakowad, zaślepid, a z boku musi byd taki mały otworek - do niego przykładało się szereg z kilku zapałek.

- Kosmonauto Greczko - rozległ się nagle w słuchawce głos. Ten głos, który mnie obudził i obsztorcował

przed startem. - Przygotowad się.

- Tak jest - niemrawo odparł Wania. - A potem trzeba owinąd je nitką, albo -jeszcze lepiej - taśmą izolacyjną, bo nitka się czasem obsuwa. Jeśli chcesz wyrzucid z okna, gdzieś tak z szóstego, żeby w powietrzu wybuchło, to musisz wziąd cztery zapałki. I...

- Koniec z rozmowami - przerwał bas.

- Nałożyd maski tlenowe.

-Tak jest. Ale tej pierwszej nie wolno zapalad przez pocieranie, tylko najlepiej od peta. Bo się zapałki poprzesuwają i nie będzie zapłonu przez dziurkę.

Więcej już nic nie usłyszałem - tylko ciągły trzask zakłóceo. Potem znowu rzuciło mną na ścianę, a w słuchawce rozległy się krótkie sygnały. Zaczął pracę trzeci stopieo. To, że mój przyjaciel Wania dopiero co

- skromnie i zwyczajnie, czyli tak jak zawsze wszystko robił - odszedł z życia na wysokości czterdziestu pięciu kilometrów, nie docierało do mnie. Nie czułem smutku, a przeciwnie wręcz - odczuwałem dziwne podniecenie, a nawet euforię.

Nagle zauważyłem, że tracę przytomnośd. A raczej, nie to zauważyłem, że tracę, ale że ją odzyskuję. Niby dopiero co trzymałem przy uchu słuchawkę, a oto już leży na podłodze, dzwoni mi w uszach, a ja tępo patrzę na nią ze swojego zadartego pod sufit siodełka. Dopiero co maska z wężem były owinięte dokoła mojej szyi - a tu kręcę głową, usiłując odzyskad przytomnośd, a maska leży na podłodze obok słuchawki.

Dociera do mnie. że to głód tlenowy, sięgnąłem po maskę, przyłożyłem do ust - od razu lepiej, poczułem też, że strasznie zmarzłem. Zapiąłem waciak na wszystkie guziki i opuściłem uszy czapki. Rakietą trzęsło.

Zachciało mi się spad i mimo że wiedziałem, czym to grozi, nie potrafiłem się przemóc - złożyłem ręce na kierownicy i zamknąłem oczy.

Przyśnił mi się Księżyc - taki, jak go rysował w dzieciostwie Mitiok: czarne niebo, bladożółte kratery i grzęda odległych gór. Wyciągnąwszy przed mordę przednie łapy, ku płonącej nad horyzontem kuli Słooca wolno i płynnie szedł niedźwiedź z gwiazdą bohatera na piersi i zaschniętą strużką krwi w cierpiętnicze wyszczerzonym pysku. Nagle zatrzymał się i odwrócił pysk w moim kierunku. Poczułem, że patrzy na mnie, podniosłem więc głowę i popatrzyłem w jego nieruchome błękitne oczy.

- I ja, i cały ten świat jesteśmy tylko czyjąś myślą - cicho powiedział niedźwiedź.

Ocknąłem się. Dokoła było bardzo cicho. Widocznie jakaś częśd mojej świadomości zachowała kontakt ze światem zewnętrznym, dlatego nagła cisza podziała jak dzwonek budzika. Pochyliłem się do soczewek.

Okazało się, że osłona już odpadła - miałem przed sobą Ziemię.

Zacząłem obliczad, ile mogłem spad - i nie udało mi się dojśd do żadnego w miarę pewnego wniosku.

Chyba nie mniej niż kilka godzin, bo odczuwałem głód, zacząłem więc szperad po półce - tam chyba widziałem nóż do konserw. Ale nie było go tam. Uznałem, że musiał spaśd na podłogę, zacząłem się rozglądad i w tym momencie zadzwonił telefon.

- Halo!

- Ra, odbiór. Omon, słyszysz mnie?

- Tak jest, towarzyszu kierowniku lotu.

- No, wygląda, że wszystko idzie dobrze. Mieliśmy jeden trudny moment, kiedy telemetrią nawaliła. Nie to. że nawaliła, rozumiesz, ale równolegle został włączony inny system i telemetria nie odpaliła.

Musieliśmy nawet kontrolę na kilka minut odłączyd. To wtedy zaczęło powietrza brakowad, pamiętasz?

Był podniecony i mówił dziwnym tonem, szybko. Uznałem, że się denerwuje, chociaż z drugiej strony błysnęło mi. że jest pijany.

- A ty, Omonie, przestraszyłeś nas wszystkich. Tak mocno spałeś, że jeszcze chwila i odwołalibyśmy start.

- Moja winą, towarzyszu kierowniku lotu.

- Nic się nie stało. Nie jesteś winien. Za dużo podali ci środka nasennego przed Bajkonurem. Na razie wszystko idzie dobrze.

- Gdzie teraz jestem?

- Już na roboczej orbicie. Lecisz na Księżyc. A co? Rozpędzanie z orbity satelity też przespałeś?

- Wygląda, że przespałem. A co, Otto, już koniec?

- Koniec. Przecież widzisz, że osłona się odczepiła. Ale musiałeś zrobid dwa dodatkowe okrążenia. Otto w pierwszej chwili spanikował. Nie chciał włączad żadnego bloku rakietowego. Już myśleliśmy, że stchórzył.

Ale potem się chłopak zmobilizował, i... W każdym razie masz od niego pozdrowienia. " - A Dima?

- Co Dima? Z Dimą wszystko w porządku. Automatyka lądowania na odcinku lotu bez napędu nie działa przecież. A, no tak, jeszcze korekta... Matiuszkiewicz, słyszysz nas?

- Tak jest - usłyszałem w słuchawce głos Dimy.

- Na razie odpoczywaj sobie - powiedział kierownik lotu. - Łącznośd jutro o piętnastej, potem korekta orbity. Koniec.

Odłożyłem słuchawkę i przylgnąłem do okularów, wpatrując się w błękitny półokrąg Ziemi. Często czytałem, że wszystkich bez wyjątku kosmonautów zadziwiał widok naszego globu z kosmosu. Pisali o jakieś pięknej mgiełce, o tym, że lśniące światłami miasta na nocnej stronie planety przypominają ogromne ogniska, ą na dziennej stronie widad nawet rzeki - no więc, wszystko to nieprawda. Tak naprawdę, to Ziemia z kosmosu najbardziej przypomina niewielki szkolny globus, jeśli się patrzy nao przez, powiedzmy, zapocone szkła maski pgaz. Widok ten szybko mnie znudził, oparłem wygodniej głowę na rękach i ponownie zasnąłem.

Kiedy się obudziłem, nie było Ziemi już widad. W soczewkach migały tylko rozmazane punkciki gwiazd, odległe i nieosiągalne. Wyobraziłem sobie żywot ogromnej rozżarzonej kuli, bez żadnego oparcia wiszącej. w lodowatej pustce, wiele miliardów kilometrów od sąsiednich gwiazd, mikroskopijnych migocących punkcików, o których wiadomo tylko, że istnieją, a i to nie na pewno, ponieważ gwiazda może zginąd, ale jej światło długo jeszcze będzie pędziło we wszystkich kierunkach, czyli, że o gwiazdach nie wiadomo niczego, poza tym, że ich istnienie jest straszne i bezsensowne, skoro wszystkie ich poruszenia w przestrzeni są na wieki określone i podporządkowane prawom mechaniki, nie pozostawiającym żądnej nadziei na przypadkowe spotkanie. Ale przecież i my, ludzie, myślałem sobie, niby spotykamy się, poklepujemy po plecach i rozchodzimy się, ale w pewnym szczególnym wymiarze, do którego czasem zagląda nasza przestraszona świadomośd, tak samo nieruchomo wisimy w pustce, gdzie nie ma góry i dołu. jutra i wczoraj, nie ma nadziei na zbliżenie do siebie ani nawet możliwości demonstracji swojej woli. a potem odmienienia swojego losu; sądzimy o zachodzącym tylko według dochodzącego do nas zmyłkowego lśnienia i idziemy przez całe życie na spotkanie tego, co uważamy za światło, chociaż źródło jego może od dawna już nie istnied. I na dodatek, myślałem, przez całe swoje życie dążyłem ku temu, by wzbid się nad tłumami robotników i chłopów, wojskowych i inteligencji twórczej, a teraz, wisząc w połyskującej czerni na niewidzialnych niciach losu i orbicie, uświadomiłem sobie, że stad się ciałem niebieskim, to to samo, co otrzymad dożywocie z odsiadką w więziennym wagonie, który bez przystanku jedzie po okólnej trasie kolejowej.

13

Pędziliśmy z prędkością dwóch i pół kilometra na sekundę, bezwładnościowa faza lotu zajęła około trzech dób, ale wydawało mi się, że trwa to co najmniej tydzieo. Pewnie dlatego, że słooce kilka razy na dobę przechodziło przed okularami, a ja za każdym razem rozkoszowałem się wschodami i zachodami niezwykłej urody.

Od całej ogromnej rakiety pozostał teraz tylko moduł księżycowy, składający się ze stopnia korekty i hamowania, w którym siedział Dima Matiuszkiewicz, i aparatu lądującego, czyli po prostu łunochodu na platformie. Żeby nie marnowad paliwa, osłona odstrzeliła się jeszcze przed rozpędem z orbity satelity, za ściankami łunochodu był teraz otwarty kosmos. Moduł księżycowy leciał jakby tyłem, odwrócony główną dyszą ku Księżycowi, i stopniowo w mojej świadomości odbyło się to, co z chłodną łubiaoską windą, która przekształciła się z mechanizmu zjazdu pod ziemię w przyrząd do wyjeżdżania na jej powierzchnię.

Najpierw moduł księżycowy coraz wyżej i wyżej wznosił się nad Ziemią, a potem stopniowo wyszło, że właściwie opada on na Księżyc. Ale były też różnice. W windzie wjeżdżałem i wyjeżdżałem głową do góry.

A z ziemskiej orbity pędziłem głową w dół, dopiero potem, po około dobie lotu, okazało się, że już jestem znowu głową do góry, ale spadam coraz szybciej i szybciej w czarną studnię, wczepiony w kierownicę roweru i oczekując, kiedy jego nieistniejące koła bezdźwięcznie wyrżną w Księżyc.

Starczało mi czasu na wszystkie tę myśli, ponieważ na razie nie miałem nic do roboty. Często miałem ochotę pogadad z Dimą, ale on był praktycznie przez cały czas zajęty licznymi i skomplikowanymi obliczeniami dotyczącymi korekty orbity. Czasem podnosiłem słuchawkę i podsłuchiwałem jego niezrozumiałe szarpane rozmowy z inżynierami z Centrum Kontroli:

- Czterdzieści trzy stopnie... Pięddziesiąt siedem... Tangaż... Odchylenia...

Przez jakiś czas słuchałem tego, potem się odłączałem. Jak zrozumiałem, najważniejszym zadaniem Dimy było schwytanie w jeden przyrząd optyczny Słooca, a w drugi Księżyca, potem miał coś zmierzyd i przekazad wynik na Ziemię, gdzie specjaliści winni byli porównad realną orbitę z wyliczoną i wyliczyd długośd korygującego impulsu silnika. Sądząc z tego, ile razy coś mnie mocno tarmosiło na siodełku, Dima radził sobie z zadaniem.

Kiedy szturchaoce ustały, odczekałem z pół godziny, podniosłem słuchawkę i zawołałem:

- Dima! Halo!

- Słucham - odpowiedział swoim zwyczajnym, dośd oschłym głosem.

- Co tam - skorygowałeś orbitę?

- Wygląda, że tak.

- Ciężko było?

- W porząsiu - odparł.

- Słuchaj, a gdzieś ty się tak wyszpenił? Z tymi stopniami? Przecież tego nie było na zajęciach?

- Służyłem dwa lata w rakietowych strategicznych - odparł. - Tam jest bardzo podobny system naprowadzania, tyle że według gwiazd. No i bez łączności - musisz sam obliczyd na kalkulatorze. Jak się pomylisz - spierdoliłeś.

- A jak się nie pomylisz? Dima nie odpowiedział.

- Jako co służyłeś?

- Jako dyżurny operacyjny. Potem jako strategiczny.

- Co to oznacza?

- Nic specjalnego. Jeśli siedzisz w rakiecie operacyjno-taktycznej, toś operacyjny. A jeśli w strategicznej, to jesteś dyżurnym strategicznym.

- Ciężko było?

- W porząsiu. Jak stróż w cywilu. Doba - dyżur w rakiecie, trzy doby odpoczywasz.

- To dlatego jesteś siwy... Wszyscy tam są siwi, tak?

Dima znowu przemilczał moje pytanie.

- To z powodu odpowiedzialności, tak?

- E tam... Raczej z powodu startów dwiczebnych - odpowiedział niechętnie.

- Jakich startów dwiczebnych? A, to jak w „Izwiestijach" na ostatniej stronie, małym petitem piszą, żeby na Pacyfiku nie wpływad w jakiś tam kwadrat, tak?

-Tak.

- Często są takie starty?

- Jak się trafi. Ale zapałkę co miesiąc wyciągasz. Dwanaście razy w roku, cała eskadra - dwudziestu pięciu ludzi. No i siwieją chłopaki.

- A jeśli odmówisz losowania?

- To się tylko tak nazywa, że losujesz. Tak naprawdę przed dwiczebnym startem zampolit odwiedza wszystkich i daje każdemu kopertę. W kopercie już jest twoja zapałka.

- A jak się trafi krótka, nie można odmówid?

- Po pierwsze, nie krótka, a długa. A po drugie, nie wolno. Można tylko napisad podanie o przeniesienie do oddziału kosmonautów. Ale musisz mied dużo szczęścia.

- Wielu ma to szczęście?

- Nie liczyłem. Mnie się udało. Dima odpowiadał niechętnie i często niegrzecznie przemilczał pytania. Nie wymyśliłem, o co jeszcze mógłbym go zapytad, więc odłożyłem słuchawkę.

Kolejną próbę rozmowy z nim przedsięwziąłem, kiedy do hamowania zostało tylko kilka minut. Wstyd się przyznad, ale opanowała mnie nieludzka ciekawośd - czy zmienił się Dima przed... Jednym słowem, chciałem sprawdzid, czy będzie tak samo opanowany, jak w czasie naszej poprzedniej rozmowy, czy bliski koniec lotu nie sprawi, że stanie się rozmowniejszy. Podniosłem słuchawkę i zawołałem:

- Dima. Tu Omon. Podnieś słuchawkę. Naglę usłyszałem w odpowiedzi:

- Słuchaj, kontakt za dwie minuty! Twoje radio działa? Włącz szybko!

Dima cisnął słuchawkę. W jego głosie brzmiało podniecenie, pomyślałem, że w radiu jest coś o nas. Ale

„Majak" nadawał muzykę - włączywszy radio usłyszałem cichnący dźwięk syntezatora. audycja się kooczyła i po kilku sekundach nastała cisza. Potem usłyszałem sygnały dokładnego czasu, dowiedziałem się. że w jakiejś tam Moskwie jest czternasta. Odczekawszy jeszcze chwilę podniosłem słuchawkę.

- Słyszałeś? - zapytał podniecony Dima.

- Słyszałem - powiedziałem. - Ale sam koniec.

- Poznałeś?

- Nie - przyznałem.

- To Pink Floyd był. One ofThese Days.

- Czyżby masy pracujące o to prosiły?

- zdziwiłem się.

- Ale skąd - powiedział Dima. - To podkład do audycji „Życie nauki". Z płyty Meddle. Czysty underground.

- Lubisz Pink Floyd?

- Ja? Bardzo. Miałem wszystkie ich kawałki. A ty.iaki masz do nich stosunek?

Po raz pierwszy słyszałem tak podnieconego Dimę.

- W sumie, to w porządku - powiedziałem.

- Ale nie wszystko mi się podoba. Mają taką płytę, gdzie na okładce była krowa.

- Atom Heart Mother - powiedział Dima.

- Ta mi się podoba. Pamiętam też inny album, podwójny, gdzie siedzą na podwórku, a na murze obraz z tymże podwórkiem, gdzie siedzą...

- Ummagumma.

- Może. No więc, to w ogóle nie jest według mnie muzyka.

- Słusznie! Gówno, nie muzyka! - ryknął w słuchawce jakiś głos, na kilka sekund zamilkliśmy.

- Nie gadaj - odezwał się w koocu Dima.

- Nie gadaj, tam na koocu była nowa wersja Sourceful of Secrets. Inne brzmienie niż w Nice Pair. I wokal.

Gilmour śpiewa. Tego nie pamiętałem.

- A co ci się na Atom Heart Mother podoba? - zapytał Dima.

- Wiesz co, na drugiej stronie są dwie takie piosenki. Jedna spokojna, z gitarą. A druga z orkiestrą. Bardzo ładny kawałek. Tam ta-ta-ta-ta-ta-ta-ta-ta tam taram tra-ta-ta...

- Wiem - powiedział Dima. - Summer Sixty Eight. A ta spokojna to If.

- Może - powiedziałem. - A twoja ulubiona płyta?

- Wiesz co, nie mam ulubionej płyty

- powiedział z pychą Dima. - Mnie nie płyty się podobają, a muzyka. Na przykład z Meddle podoba mi się pierwszy kawałek. O echu. Zawsze płaczę jak słucham. Tłumaczyłem sobie ze słownikiem. Al-bat-ros nad gło-wą, pa-ram-ram pa-ram ze mną... And help me understand the best I can...

Dima przełknął ślinę i zamilkł.

- Widzę, że dobrze znasz angielski - powiedziałem.

- Już mi to mówiono w rakietowym oddziale. Zampolit mówił. Nie o to chodzi. Nie znalazłem jednej płyty.

Podczas ostatniego urlopu specjalnie do Moskwy pojechałem, wziąłem czterysta rubli. Łaziłem po giełdach, łaziłem - nikt nawet o niej nie słyszał.

- Co to za płyta?

- Nie będziesz wiedział. Muzyka do filmu. Nosi tytuł Zabrijski pojnt. Zi-ej-bi-ar-aj-eskej-aj-i. Zabriskie Point.

-A- powiedziałem. - Miałem ją. Nie płytę. ale nagranie na taśmie. Nic szczególnego... Dima, czemu milczysz? Hej. Dima?

W słuchawce długo coś trzeszczało, potem Dima zapytał:

- Do czego jest podobna?

- Jakby ci to powiedzied - zamyśliłem się na chwilę. - Słyszałeś Mor?

- Tak. Tyle że nie Mor, a More.

- No to one są podobne. Tyle, że nie ma wokalu. Zwykły soundtrack. Możesz uważad, że jeśli słyszałeś More, to tę też słyszałeś. Typowi pinkowie - saks, syntezator. Druga stro...

W słuchawce piknęło i wszystko zagłuszył ryk Chałmuradowa:

- Ra, odbiór! O czym wy tam, kurwa, pieprzycie? Mało macie roboty? Przygotujcie automatykę do miękkiego lądowania!

- Gotowa jest, gotowa! - zawołał przygnębiony Dima.

- No to zacznijcie orientowad oś silnika hamującego do księżycowego pionu!

- Dobra.

Wyjrzałem przez oczka łunochodu w kosmos i zobaczyłem Księżyc. Był już bardzo blisko - obraz przed moimi oczami przypominałby flagę petlurowską, gdyby jej powierzchnia nie była czarna, a niebieska.

Odezwał się telefon. Podniosłem słuchawkę, ale to znowu był Chałmuradow.

- Uwaga! Na trzy włączyd silnik hamujący na rozkaz z radiowysokościomierza!

- Rozumiem - odezwał się Dima.

- Raz... Dwa...

Rzuciłem słuchawkę.

Włączył się silnik. Działał z przerwami, a gdzieś po dwudziestu minutach nagle uderzyłem ramieniem w ścianę, potem plecami w sufit i wszystko dokoła zadygotało od niewyobrażalnego huku, zrozumiałem, że Dima odszedł w nieśmiertelnośd, nie pożegnawszy się. Ale nie miałem mu za złe -jeśli nie brad pod uwagę naszej ostatniej rozmowy, to zawsze był milczkiem i samotnikiem, a poza tym wydawało mi się, że siedząc po całych dobach w gondoli swojej między kontynentalnej balistycznej, posiadł jakąś szczególną wiedzę, taką, która na zawsze pozbawiła go konieczności witania się i żegnania.

Nie odnotowałem chwili lądowania. Po prostu wstrząsy i huk ustały jak ucięte nożem, i, wyjrzawszy przez okulary, zobaczyłem taki sam mrok, jak przed startem. Najpierw pomyślałem, że stało się coś nieoczekiwanego, ale potem przypomniałem sobie, że planowo miałem wylądowad podczas księżycowej nocy.

Przez jakiś czas czekałem, nie wiem sam czego, a potem zadzwonił telefon.

- Chałmuradow - powiedział głos. - Wszystko w porządku?

- Tak jest, towarzyszu pułkowniku.

- Zaraz włączy się telemetria - powiedział. - Opadną pochylnie. Zjedziesz na grunt i zameldujesz. Tylko przyhamowuj, rozumiesz?

I dodał ciszej, odsuwając słuchawkę od ust:

- An-de-chraund. Co za kurestwo jakieś.

Łunochod zakołysał się, z zewnątrz usłyszałem głuche uderzenie.

- Naprzód - rzucił Chałmuradow. To była chyba najtrudniejsza częśd mojego zadania - miałem zjechad po dwóch wąskich pochylniach, które opadły na księżycowy grunt. Na pochylniach były specjalne koleiny, w które wchodziły koła, dlatego ześliznąd się z nich było niemożliwe, ale pozostawało niebezpieczeostwo, że jedna z pochylni opadnie na kamieo, a wtedy łunochod, zjeżdżając na grunt, może się przechylid i wywrócid. Kilka razy sprawdziłem pedały, poczułem, że masywny pojazd pochylił się i dalej już jedzie sam.

Nacisnąłem na hamulec, ale bezwład okazał się silniejszy i pociągnął łunochod w dół, coś nagle szczęknęło, hamulec puścił i moje nogi ze straszliwą siłą kilka razy pokręciły pedałami do tyłu, łunochod jednak niepowstrzymanie stoczył się po pochylniach, kiwnął się i stanął równo, na wszystkich ośmiu kołach.

Byłem na Księżycu. Ale nie odczuwałem żadnych specjalnych emocji z tym związanych; myślałem tylko o tym, czy uda mi się nałożyd z powrotem łaocuch. Kiedy mi się w koocu udało, zadzwonił telefon. To był

kierownik lotu. Jego głos brzmiał uroczyści i oficjalnie.

- Towarzyszu Kriwomazow! W imieniu całego zespołu kierowniczego i lotniczego, obecnego w tej chwili w Głównym Centrum Kontroli Lotów, gratuluję miękkiego lądowania radzieckiej stacji automatycznej

„Łuna - 17B" na Księżycu!

Usłyszałem oklaski, zrozumiałem, że otwierają szampany. Potem dobiegła mnie muzyka - był to jakiś marsz, ale słychad go było bardzo słabo, i niemal zagłuszały go rozlegające się stale w słuchawce trzaski.

14

Wszystkie moje dziecinne marzenia o przyszłości rodziły się z lekkiego smutku, właściwego tym oddzielonym od pozostałego życia wieczorom, kiedy leży człowiek w trawie obok dogasającym cudzego ogniska, obok leży rower, na zachodzie jeszcze rozpływają się fioletowe pasma, pozostałe po słoocu, które dopiero co zaszło, a na wschodzie już widoczne są pierwsze gwiazdy.

Mało co widziałem i przeżyłem, ale wiele rzeczy podobało mi się, i zawsze uważałem, że lot na Księżyc wchłonie w siebie wszystko to, obok czego przechodziłem, mając nadzieję odkryd to kiedyś potem, ostatecznie i na zawsze. Skąd miałem wiedzied, że to, co w życiu najlepszego, zawsze widzi się jakby kątem oka? W dzieciostwie często wyobrażałem sobie nieziemskie obrazy - zalane martwym światłem, zryte kraterami kamienne równiny, odległe ostre szczyty gór, czarne niebo, na którym płonie ogromna pochodnia słooca i lśnią gwiazdy. Wyobrażałem sobie wielometrowe pokłady kosmicznego pyłu, wyobrażałem sobie kamienie, nieruchomo leżące na księżycowej powierzchni od wielu miliardów lat - nie wiem dlaczego, ale bardzo poruszała mnie myśl o tym, że kamieo może nieruchomo przeleżed na jednym i tym samym miejscu aż tyle czasu, a tu nagle ja się pochylę i chwycę go grubymi paluchami skafandra.

Myślałem o tym, jak zobaczę nad głową błękitną kulę Ziemi, przypominającą trochę szkolny globus, zniekształcony nieco przez łzy na okularach maski pgaz i o tym, że ta najważniejsza w moim życiu sekunda połączy mnie z tymi chwilami, kiedy wydawało mi się, że stoję na progu czegoś nieosiągalnego i cudownego.

W rzeczywistości zaś Księżyc okazał się byd miniaturową przestrzenią, ciemną i duszną, w której tylko chwilami zapalało się przytłumione światło elektryczne. Był nieodwołalnym mrokiem za bezradnymi soczewkami iluminatorów i niespokojnym snem w dziwacznej pokręconej pozycji, z głową, opartą o leżące na kierownicy ręce.

Przemieszczałem się wolno, jakieś pięd kilometrów dziennie i zupełnie nie miałem pojęcia, jak wygląda otaczający mnie świat. Chociaż pewnie to królestwo mroku nijak nie wyglądało - poza mną nie było tu ludzi, dla których coś może jakoś wyglądad, a reflektora nie włączałem, żeby nie rozładowad akumulatora. Grunt pode mną był najwyraźniej równy, maszyna jechała gładko. Ale kierownicy zupełnie nie dało się skręcid - najprawdopodobniej zaklinowała się przy lądowaniu, nie zostało więc mi nic innego, jak tylko kręcid pedałami. Straszliwie niewygodna w korzystaniu była toaleta, do tego stopnia, że wolałem teraz powstrzymywad się do ostatniej chwili, jak kiedyś w czasie przedszkolnego leżakowania. Mimo wszystko jednak, moja droga w kosmos była tak długa, że nie pozwalałem sobie na to, by ponure myśli zapanowały nam moim umysłem, byłem nawet szczęśliwy.

Mijały godziny i doby, zatrzymywałem się tylko po to, by skłonid głowę na ręce i zasnąd. Tuszonka kooczyła się powoli, wody w bidonie było coraz mniej, co wieczór o centymetr wydłużałem czerwoną krechę na mapie, wiszącej przed moimi oczami. Linią coraz bardziej zbliżała się do małego czarnego kółka, za którym już nie powinna się pojawid. Kółko przypominało oznaczenie stacji metra, bardzo mnie irytowało, że nijak się nie nazywa, w koocu napisałem obok niego „Zabriskie Point".

Prawą ręką ściskając w kieszeni waciaka niklowaną kulkę, od godziny wpatrywałem się w etykietkę z napisem „Wielki Mur". Odczuwałem ciepłe wiatry nad polami odległych Chin i namolnie dzwoniący na podłodze telefon mało mnie interesował. W koocu jednak po jakimś czasie chwyciłem słuchawkę.

- Ra, odbierz! Dlaczego nie odpowiadasz? Dlaczego pali się światło? Dlaczego stoimy? Wszystko widzę na telemetrii.

- Odpoczywam, towarzyszu kierowniku lotu.

- Przekaż wskazania licznika! Popatrzyłem na mały stalowy cylinder z cyframi pod szkłem.

- Trzydzieści dwa kilometry siedemset metrów.

- Zgaś światło i słuchaj. Patrzymy tu na mapę - właśnie dojeżdżasz.

Serce podskoczyło mi w piersi, chociaż niby wiedziałem, że do czarnego kółka, które niczym otwór lufy wpatrywało się we mnie ze ściany, było daleko.

- Dokąd?

- Do modułu lądującego „Łuną-17B"

- Przecież to ja jestem „Łuną-17B" - powiedziałem.

- No to co? Oni też.

Chyba znowu był trochę pijany. Ale rozumiałem, o czym mówi. To była ekspedycja, która miała dostarczyd grunt księżycowy na Ziemię, na Księżycu wylądowała para kosmonautów, Pasiuk Dracz i Zurab Parcwania. Mieli ze sobą niewielką rakietę, przy pomocy której odesłali na Ziemię piędset gram gruntu, po czym przeżyli na księżycowej powierzchni półtorej minuty i zastrzelili się.

- Uwaga, Omonie! - odezwał się kierownik lotu. - Teraz uważaj. Zwolnij i włącz reflektor.

Pstryknąłem przełącznikiem i przylgnąłem do czarnych soczewek oczu. Z powodu zniekształceo optycznych wydawało mi się, że mrok dokoła łunochodu tworzy arkę i usuwa się przede mnie niekooczącym się tunelem. Wyraźnie widziałem tylko niewielki odcinek, kawałek kamienistego gruntu, nierównego i szorstkiego - był to stary bazalt, co jakieś metr-półtora poprzecznie do kierunku mojego ruchu nad grunt wystawały niewielkie podłużne występy, bardzo przypominające pustynne barchany.

Dziwne było, że zupełnie nie wyczuwałem ich podczas ruchu.

- No? - rozległo się w słuchawce.

- Nic nie widzę - odpowiedziałem.

- Włącz reflektory i naprzód. Nie śpiesz się. Jechałem tak dobre czterdzieści minut. Potem łunochod na coś się natknął. Podniosłem słuchawkę.

- Ziemia, odbiór. Coś tu jest.

- Włącz reflektory.

Dokładnie na środku mojego pola widzenia leżały dwie ręce w czarnych skórzanych rękawiczkach, rozcapierzone palce prawej przykrywały rączkę szufelki, w czerpaku której leżał jeszcze piasek, zmieszany z drobnymi kamyczkami. W lewej zaciśnięty był matowo połyskujący makarow. Między rękami widziałem coś ciemnego. Przyjrzawszy się odróżniłem podniesiony kołnierz oficerskiego waciaka i sterczący nad nim wierzch uszanki, ramię i częśd głowy leżącego były zasłonięte kołem łunochodu.

- No co, Omonie? - sapnęła do ucha słuchawka.

Krótko opisałem to, co miałem przed oczami.

- A dystynkcje, dystynkcje jakie?

- Nie widzę.

- Cofnij pół metra.

- Łunochod do tyłu nie jedzie - powiedziałem. - Hamulec nożny.

- A-ach do licha... Mówiłem głównemu konstruktorowi - mruknął kierownik lotu. - Jak to się mówi, jakbym wiedział, gdzie upadnę - podłożyłbym siana. Ciekawi mnie, kto to - Zura czy Pasza. Zura był

kapitanem, a Pasza - major. Dobra, wyłączaj reflektory, bo załatwisz akumulatory.

- Tak jest - powiedziałem, ale zanim wykonałem polecenie, jeszcze raz popatrzyłem na nieruchomą rękę i filcowy wierzch uszanki.

Przez jakiś czas nie mogłem się ruszyd z miejsca, ale potem zacisnąłem zęby i nacisnąłem całym ciałem na pedały. Łunochod szarpnął się, podskoczył, a po sekundzie opadł na grunt.

- Naprzód - powiedział Chałmurądow, który zastąpił kierownika lotu. - Bo wypadasz z harmonogramu.

Oszczędzałem prąd i niemal cały czas spędzałem w ciemnościach, zawzięcie pedałując i włączając światło tylko na kilka sekund, by sprawdzid kierunek na kompasie, chod nie miało to kompletnie sensu -

kierownica przecież i tak nie działała. Ale tak kazała Ziemia. Trudno było opisad ten stan - mrok, duszna ciasna przestrzeo, kapiący z czoła pot, lekkie kołysanie - pewnie coś takiego odczuwa płód w matczynym wnętrzu.

Zdawałem sobie sprawę, że jestem na Księżycu, ale ogromna odległośd, dzieląca mnie od Ziemi, była dla mnie jednak czystą abstrakcją. Wydawało mi się, że ludzie, z którymi rozmawiam przez telefon, znajdują się gdzieś obok - nie dlatego, że ich głosy w słuchawce były dobrze słyszane, raczej dlatego, że nie wyobrażałem sobie, jak łączące nas stosunki służbowe i uczucia prywatne - coś kompletnie niematerialnego - mogły rozciągnąd się na kilkaset tysięcy kilometrów. Ale najdziwniejsze było to, że tę niewyobrażalną odległośd wydłużyły się również wspomnienia, wiążące mnie z dzieciostwem.

Kiedy chodziłem do szkoły, zazwyczaj spędzałem lato w podmoskiewskiej wsi, przytulonej do szosy.

Większą częśd czasu spędzałem na siodełku roweru, przez cały dzieo przejeżdżając po trzydzieści-czterdzieści kilometrów. Rower był kiepsko wyregulowany - kierownica była za niska, musiałem strasznie się na nim pochylad -.tak, jak obecnie w łunochodzie. I oto teraz, może z powodu identycznych pozycji, zaczęły mnie nawiedzad lekkie halucynacje. Jakoś odłączałem się, zapadałem w sen na jawie - a w ciemnościach nie było to trudne - i wydawało mi się, że widzę przed sobą cieo na mknącym do tyłu asfalcie, widzę białą przerywaną linię na środku szosy i wdycham pachnące benzynowymi spalinami powietrze. Zaczynało mi się wydawad, że słyszę ryk pędzących obok ciężarówek i odgłos trących o asfalt opon - i tylko kolejny seans łączności przywracał mnie do przytomności. Ale potem znowu wypadałem z księżycowej realności, przenosiłem się na podmoskiewską szosę i rozumiałem, jak wiele znaczyły dla mnie spędzone tam godziny.

Pewnego dnia połączył się ze mną towarzysz Kondratjew i zaczął recytowad wiersze o Księżycu. Nie wiedziałem jak tu uprzejmie mu przerwad, ale nagle zaczął recytowad wiersz, który od pierwszych słów wydał mi się fotografią mojej duszy.

Tak wierzyliśmy w naszych bytów łączności,

Ale oglądam się i dziwne - to nie jest oczywiste!

Jak też wydajesz mi się, moja młodośd:.

Z barw i kolorów - nie moja, zupełnie nie rzeczywista.

Kiedy się dobrze zastanowię, to Księżyca lśnienie, Jest między mną i tobą, między mielizną i tonącym, Albo widzę słupy i twoje tylko cienie,

Gdy ty tak prosto do Księżyca na swym półwyścigowym.

Ty już dawno...

Cicho chlipnąłem i towarzysz Kondratjew od razu zamilkł.

- A dalej jak? - zapytałem.

- Zapomniałem - powiedział towarzysz Kondratjew. - Całkiem mi z głowy wyleciało.

Nie uwierzyłem mu, ale wiedziałem, że sprzeczad się czy prosid nie ma sensu.

- O czym teraz myślisz? - zapytał.

- O niczym.

- To niemożliwe - nie zgodził się ze mną. - Na pewno w głowie wiruje jakaś myśl. Opowiedz, proszę.

- Dzieciostwo często wspominam - powiedziałem niechętnie. - Jak jeździłem na rowerze na kanał, przede mną było jasno, świeży wiatr...

Zamilkłem.

- No? Czego nie rozumiesz?

- Przecież jechałem do kanału... No to dlaczego mnie tu...

Towarzysz Kondratjew milczał przez kilka minut, po tym czasie cicho odłożyłem słuchawkę.

Włączyłem radio „Majak" - nawiasem mówiąc, nie bardzo chciało mi się wierzyd, że to naprawdę

„Majak", chociaż zapewniało mnie ono o tym co dwie minuty.

- Siedmiu synów podarowała Ojczyźnie Maria Iwanowna Płachuta ze wsi Małyj Pieriechwat - zagadał

szybujący nad roboczym południem Rosji kobiecy głos. - Dwaj z nich: Iwan Płachuta i Wasilij Płachuta, służą obecnie w armii, w pancernych wojskach MSZ. Proszą, by nadad dla matki żartobliwą piosenkę Samowar. Spełniamy waszą prośbę, chłopcy. Mario Iwanowna, dla was dziś śpiewa ludowy żartowniś ZSRR Artiom Płachuta, który tym chętniej zgodził się spełnid tę prośbę, z tym większym zadowoleniem, że sam osiem lat przed bradmi został zdemobilizowany w stopniu starszego kaprala.

Rozbrzęczały się struny domry, dwa czy trzy razy huknęły czynele, i pełen uczucia głos. napierając na głoskę „r", jak na sąsiada w autobusie, zaśpiewał:

- Ech. gor-racy wrzątek-wrząteczek!

Cisnąłem słuchawkę. Te słowa mną wstrząsnęły. Przypomniała mi się siwa głowa Dimy i krowa z okładki Atom Heart Mother, po plecach wolno przeleciały mi zimne ciarki. Przez minutę czy dwie czekałem, potem, uznawszy, że piosenka już się skooczyła, przekręciłem czarną gałkę. Przez sekundę było cicho, a potem jakby przyczajony na tę sekundę baryton walnął mi prosto w twarz: Częs-stowali gadów herbatą

A i wodą i ognistą!

Tym razem odczekałem długo i kiedy włączyłem odbiornik, usłyszałem głos spikerki:

- ... nijmy sobie naszych kosmonautów i wszystkich tych. którzy pracą na ziemi czynią umożliwiają ich kosmiczną wachtę. Dla nich dziś...

Nagle przeskoczyłem do swoich myśli, dokładniej - po prostu runąłem w jedną z nich, jak w przerębel, a odzyskałem słuch dopiero po kilku minutach, kiedy ciężki chór dalekich basów kładł ostatnie cegły w monumentalny budynek nowej pieśni. Alę i tak, mimo że całkowicie wyłączyłem się z rzeczywistości, odruchowo naciskałem na pedały, mocno wykręcając w bok prawe kolano - tak mi doskwierał nagniotek, jakiego nabawiłem się z powodu unta.

Oto co mną wstrząsnęło:

Jeśli teraz, zamknąwszy oczy, przemieszczałem się - o ile człowiek w ogóle może gdzieś się przemieścid -

po widmowej podmoskiewskiej szosie, a nieistniejący asfalt, liście i słooce przed moimi zaciśniętymi oczami stawały się tak realne, jakbym naprawdę pędził pod górkę na swojej ulubionej drugiej zębatce, jeśli, zapomniawszy o Zabriskię Point, do którego zostało mi już całkiem niewiele, to jednak przez kilka sekund byłem szczęśliwy, i czy nie znaczyło to, że już wtedy, w dzieciostwie, kiedy byłem po prostu częścią pogrążonego w letnim szczęściu świata, kiedy naprawdę pędziłem na swoim rowerze po pasie asfaltu, na spotkanie wiatru i słooca, zupełnie nie interesując się tym, co mnie czeka w przyszłości - nie znaczyło to aby, że już wtedy tak naprawdę toczyłem się po czarnej i martwej powierzchni Księżyca, widząc tylko to, co przenikało do wnętrza świadomości przez zniekształcające wszystko okulary zgęstniałego dokoła mnie łunochodu?

Żegnaj, jęczmienny kłosie,

Jutro będę w kosmosie.

W kwadracie z okna ram

Księżyca blady stan

Pokaże, że jest tutaj sam...

15

„Socjalizm to ustrój cywilizowanych prywaciarzy z potwornym Rasputinem na czele, który kopiowany jest i fotografowany nie tylko przez duże grupy zespołowych propagandzistów i agitatorów, ale również przez zespołowych organizatorów, podzielonych według ich miejsca w historycznie ukształtowanym systemie wykorzystania aeroplanów przeciwko potrzebom i ubóstwu nisko lecącej kawalerii, która umiera, gnije, lecz jest tak samo niewyczerpana, jak my musimy reorganizowad Rabkrin"14.

Nad tekstem, ułożonym ze złotych liter, znajdował się kartusz ze złotym ostrobrodym profilem i półokrągłe słowo „LENIN", obramowanym dwoma oliwkowymi gałązkami z folii. Często przechodziłem obok tego miejsca, ale dokoła zawsze było pełno ludzi, a w ich obecności nie odważyłem się podejśd bliżej. Uważnie przyjrzałem się całej konstrukcji: była to spora, metrowa, chyba, płyta, obciągnięta malinowym pluszem. Wisiała na ścianie na dwóch zaczepach, a z boku przywierała do ściany przyczepiona małym haczykiem. Rozejrzałem się. Trwała jeszcze poobiednia cisza, korytarz był pusty.

Podszedłem do okna - prowadząca do stołówki aleja była pusta, tylko z jej dalszego kooca w moją stronę wolno pełzły dwa łunochody, w których rozpoznałem Jurę i Lenę. Było cicho, tylko z parteru dochodziło ciche postukiwanie piłeczki o stół do ping-ponga - myśl o tym, że ktoś ma prawo grad w tenisa stołowego w czasie ciszy poobiedniej, przepełniła mnie melancholią. Odczepiwszy haczyk, pociągnąłem płytę do siebie. Otworzył się kwadrat ściany, a w jego środku znajdował się wyłącznik, pokryty złotą farbą. Czując, że coraz mocniej ssie mnie w dołku, wyciągnąłem rękę i przesunąłem dźwigienkę wyłącznika w górę.

Rozległ się niezbyt głośne buczenie i jeszcze nie wiedząc co to jest, poczułem, że zrobiłem ze sobą i otaczającym mnie światem coś strasznego. Buczenie powtórzyło się, głośniej i nagle okazało się, że przełącznik, otwarte malinowe drzwiczki i cały korytarz - wszystko to nie jest prawdziwe, ponieważ tak naprawdę stoję nie obok ściany z przełącznikiem. a siedzę w niewygodnej, skręconej pozycji w jakimś ekstremalnie niewygodnym miejscu. Buczenie rozległo się kolejny raz. w ciągu kilku sekund zgęstniał

dokoła mnie łunochod. Kolejny sygnał, w moim umyśle błysnęła myśl, że wczoraj, zanim położyłem głowę na kierownicy, doprowadziłem czerwoną linię dokładnie do czarnego kółka z napisem „Zabriskie Point".

Dzwonił telefon.

- Wyspałeś się, ciulu? - zahuczał w słuchawce głos pułkownika Chałmuradowa.

- Sam jesteś ciul - powiedziałem niespodziewanie rozeźlony.

Chałmuradow perliście i zaraźliwie zarechotał - najraźniej wcale się nie obraził.

- Ja tu znowu sam siedzę w Centrum. Nasi pojechali do Japonii, dogadują się co do wspólnego lotu.

Pagader Władilenowicz kazał cię pozdrowid, bardzo żałował, że nie zdążył się pożegnad - wszystko się zdecydowało w ostatniej chwili. A ja przez ciebie zostałem tu. No to jak - dzisiaj ustawiasz proporczyk z boją radiową? Koniec męki, co? Cieszysz się?

Milczałem.

- Złościsz się na mnie czy jak? Omon? Za to że nazwałem się pierdołą? Przestao. Całe Centrum Kontroli stanęło na głowie, prawie że lot odwołaliśmy - powiedział Chałmuradow, a potem milczał chwilę. - No co ty, jak baba, słowo honoru... Chłop jesteś czy nie? Szczególnie, że przecież to taki dzieo. Przypomnij sobie.

- Pamiętam.

- Zapnij się możliwie szczelnie - z troską w głosie powiedział Chałmuradow. - Szczególnie waciak na szyi.

Co do twarzy...

- Wiem nie gorzej niż wy - przerwałem mu.

- ... Najpierw okulary, potem owio szalem, a dopiero potem uszankę. Koniecznie zawiąż pod brodą.

Rękawice. Rękawy i unty przewiąż sznurkiem - z próżnią nie ma żartów. Jak to wszystko zrobisz, to powinno wystarczyd na trzy minuty. Zrozumiałeś wszystko?

- Rozumiem.

14 Rabkrin - Rabocze-Krestjanskaja Inspekcija - Inspekcja Robotniczo-Chtopska - organ kontroli państwowej, działający w państwie radzieckim w latach 1920-1934.

- Nie „rozumiem", kurwa, a „tak jest!". Jak się przygotujesz - zamelduj.

Powiadają, że człowiek w ostatnich chwilach życia widzi je całe, jak na przyspieszonym wstecznym podglądzie. Nie wiem. Ją tam nic takiego nie odczuwałem, chociaż mocno się starałem. Zamiast tego wyraźnie, w najdrobniejszych szczegółach, wyobraziłem sobie Łandratowa w Japonii - jak idzie po nasłonecznionej porannej ulicy w drogich, właśnie zakupionych adidasach, uśmiecha się i pewnie nawet nie pamięta, na co je dopiero co naciągnął. Wyobraziłem sobie też pozostałych - kierownika lotu, udającego starszawego gentlemana w garniturze z kamizelką i towarzysza Kondratjewa, udzielającego przemyślanego wywiadu korespondentowi programu „Wriemia"15. Nie przyszła mi do głowy ani jedną myśl o sobie. Żeby się uspokoid, włączyłem „Majak" i wysłuchałem cichej piosenki o ogniach, które zapalają się tam daleko za rzeką, o opuszczonej głowie, przebitym sercu i białogwardzistach, którzy nie mają nic do stracenia, poza swoimi okowami. Przypomniałem sobie, jak w dawno temu w dzieciostwie czołgałem się w p-gazie po linoleum, bezgłośnie wtórując głośnikowi, i cicho zaśpiewałem:

- To są białogwardy-yjskie okowy!

Nagle radio zamilkło i zadzwonił telefon.

- To jak - zapytał Chałmuradow - gotów?

- Jeszcze nie - odpowiedziałem. - Gdzie się mam śpieszyd?

- Ale kutas z ciebie, chłopie - powiedział Chałmuradow. - Pewnie dlatego w twoich aktach stoi, że w dzieciostwie nie miałeś przyjaciół, poza tym ciulem, którego rozstrzelaliśmy. Może byś trochę o innych pomyślał, co? Przez ciebie znowu nie zdążę na tenisa.

Z jakiegoś powodu myśl o tym, że Chałmuradow w białych spodenkach na swoich grubych udach już niedługo będzie stał na łużnikowskim korcie i odbijał piłeczkę o kort, a mnie już w tym czasie nie będzie, wydała mi się nieprawdopodobnie krzywdząca - nie dlatego, że poczułem zazdrośd, a dlatego, że nagle przerażająco wyraźnie przypomniałem sobie słoneczny wrześniowy dzieo w Łużnikach, jeszcze z czasów szkoły. Ale potem zrozumiałem, że kiedy mnie nie będzie, Chałmuradowa i Łużników też nie będzie, i ta myśl rozwiała melancholię, przywianą tu do mnie przez sen.

- O innych? O jakich znowu innych? - zapytałem cicho. - Zresztą, to drobiazg. Proszę iśd, sam sobie poradzę.

- Przestao.

- Naprawdę, możecie iśd.

- Przestao, przestao - poważnie powiedział Chałmuradow. - Ja muszę zamknąd protokół, sygnał z Księżyca zarejestrowad, moskiewski czas odnotowad. Lepiej się po prostu pośpiesz.

- A Łandratow też pojechał do Japonii? - zapytałem nagle.

- Dlaczego pytasz? - podejrzliwie rzucił Chałmuradow.

- Tak po prostu. Przypomniałem sobie.

- Ale co przypomniałeś? Powiedz?

- Takie tam - powiedziałem. - Przypomniałem sobie, jak on Kalinkę taoczył na wieczorku absolwenckim.

- Rozumiem. Hej. Łandratow, jesteś w Japonii? Pytają o ciebie.

Rozległ się śmiech i śliskie skrzypienie ściskających słuchawkę palców.

- Tu jest - powiedział w koocu Chałmuradow. - Każe cię pozdrowid.

- Jego proszę też. Dobra, chyba czas na mnie.

- Otworzysz luk - szybko zaczął Chałmuradow, powtarzając wykutą na blachę instrukcję - i od razu chwytaj za kierownicę, żeby cię powietrze nie wyrzuciło. Potem odetchnij z maski tlenowej przez szal i wyłaź. Przejdziesz piętnaście kroków w kierunku marszu, wyjmiesz proporzec, boję radiową, ustawisz i 15 "Wriemia" - czas, nazwa dziennika telewizyjnego włączysz. Tylko pamiętaj, odnieś trochę, bo łunochod sygnał ekranuje... A potem... Pistolet z jednym nabojem ci daliśmy, a tchórzy w naszym oddziale kosmonautów nigdy nie było.

Odłożyłem słuchawkę. Telefon znowu zadzwonił. ale nie zwracałem nao uwagi. Błysnęła mi myśl, żeby nie włączad radioboi, żeby to bydlę Chałmuradow przesiedział w Centrum Kontroli Lotów do kooca dnia, a potem jeszcze otrzymał jakąś partyjną naganę, ale przypomniałem sobie Siomę Anikina i jego słowa o tym, że mam koniecznie dolecied i wszystko co trzeba wykonad. Nie mogłem zdradzid chłopaków z pierwszego i drugiego członu rakiety, zresztą milczka Dimę z księżycowego modułu też nie, umarli po to, żebym ja się tu znalazł i przed obliczem ich wspaniałych krótkich żywotów moja złośd na Chałmuradowa wydała mi się czymś drobnym i haniebnym. I kiedy uznałem, że zaraz, za kilka sekund, zmobilizuję się i wykonam wszystko jak trzeba, telefon zamilkł.

Zacząłem się zbierad i po pół godzinie byłem gotowy. Najszczelniej jak mogłem zatkałem uszy i nozdrza specjalnymi hydrokompensacyjnymi tamponami z natłuszczonej waty, sprawdziłem ubranie - wszystko miałem szczelnie zapięte, powsuwane co gdzie trzeba i ściągnięte, co prawdą - gumą gogli motocyklowych była zbyt ciasna, okulary wpiły mi się w twarz, ale dałem sobie spokój - nie tak znowu długo miałem to znosid. Chwyciwszy leżącą na podłodze kaburę, wyjąłem z niej pistolet, odbezpieczyłem go i wsunąłem do kieszeni waciaka. Przerzuciwszy worek z boją przez lewe ramię, położyłem prawą dłoo na słuchawce, ale przypomniałem sobie, że już zatkałem uszy watą, ą i nie za bardzo chciało mi się marnowad ostatnich chwil życia na rozmowę z Chałmuradowem. Przypomniałem sobie naszą ostatnią rozmowę z Dimą i pomyślałem, że słusznie uczyniłem, okłamując go, co do ..Zabriskie Point". Po co miał

chłop odchodzid z tego świata z nierozwiązaną tajemnicą?

Odetchnąłem jak przed nurkowaniem i zabrałem się do roboty.

Podczas długich godzin treningów moje ciało na tyle dobrze zapamiętało, co ma robid, że ani razu nie pomyliłem się, chod działałem niemal w całkowitych ciemnościach, ponieważ akumulator rozładował się do tego stopnia, że żarówka nie dawała światła - widoczny był tylko czerwony robaczek jej spirali.

Najpierw musiałem odkręcid pięd śrub na obwodzie pokrywy. Kiedy ostatnia uderzyła o podłogę, wymacałem na ścianie szklane okienko awaryjnego odrzucenia pokrywy i mocno uderzyłem w szkło ostatnią puszką „Wielkiego Muru". Szkło rozprysło się, wysunąłem przez okienko rękę, zaczepiłem palcem o kółko pironaboju i szarpnąłem. Pironąbój wykonany został ze spłonki granatu F l i miał

trzysekundową zwłokę, dlatego akurat miałem czas, żeby się chwycid kierownicy i możliwie nisko pochylid głowę. Potem nad moją głową huknęło i tak mną kiwnęło, że niemal wypadłem z siodełka, ale udało mi się utrzymad na nim. Minęło pół sekundy, podniosłem głowę. Miałem nad głową bezdenną czero otwartego kosmosu. Między nim i mną był tylko cienki pleksiglas motocyklowych gogli. Dokoła panował absolutny mrok. Pochyliłem się, głęboko odetchnąłem z otworu maski tlenowej i niezgrabnie przerzuciwszy ciało przez burtę, podniosłem się i poszedłem przed siebie - każdy krok kosztował mnie niewiarygodnie wiele wysiłku z powodu straszliwego bólu pleców, wyprostowanych po raz pierwszy od miesiąca. Nie chciało mi się iśd aż piętnaście kroków, opadłem na kolano, poluzowałem taśmę worka w radiową boją i wyciągnąłem ją na zewnątrz - zaczepiła się dźwigienką i żadną miarą nie chciała wyjśd.

Coraz trudniej było mi utrzymywad powietrze w płucach, przez krótką chwilę owładnęła mną paniką -

wyszło mi, że za chwilę umrę, nie wykonawszy tego, po co tu przybyłem. Ale w następnej chwili worek obsunął się, ustawiłem boję na niewidoczną powierzchnię Księżyca i przekręciłem dźwigienkę. W eter uleciały zakodowane słowa „LENIN", ZSRR" i „POKÓJ", powtarzane co trzy sekundy, a na obudowie zapaliło się miniaturowe czerwone światełko, oświetlające rysunek płynącej przez pszeniczne kłosy kuli ziemskiej - i nagle po raz pierwszy zauważyłem, że herb mojej Ojczyzny przedstawia widok na nią z Księżyca.

Powietrze wyrywało mi się z płuc na zewnątrz, wiedziałem, że za kilka sekund będę musiał wytchnąd je i oparzonymi ustami zaczerpnę pustkę. Wziąłem zamach i cisnąłem jak mogłem najdalej niklowaną kulkę.

Czas było umierad. Wyjąłem z kieszeni pistolet, podniosłem go do skroni i usiłowałem przypomnied sobie coś najważniejszego w swoim niedługim istnieniu, ale do głowy nie przychodziło mi nic innego, jak historia Marata Popadji, opowiedziana przez jego ojca. Wydawało mi się głupim i krzywdzącym umierad z taką myślą, co to nie mą ze mną nic wspólnego, usiłowałem pomyśled o czymś innym, ale nie potrafiłem; przed moimi oczami stała zimowa polana, siedzący w krzakach jegrzy, dwa niedźwiedzie, z rykiem szarżujące na myśliwych - i, naciskając spust, nagle z bezwzględną pewnością uświadomiłem sobie, że Kissinger wiedział. Pistolet nie wypalił, ale i bez niego wszystko stało się jasne, przed moimi oczami popłynęły jaskrawe koła ratunkowe, usiłowałem schwytad jedno z nich, spudłowałem i zwaliłem się na lodowaty i czarny księżycowy bazalt.

***

W policzek wpijał mi się ostry kamieo - co prawda, twarz miałem osłoniętą szalem, ale i tak nie było to przyjemne. Uniosłem się na łokciach i rozejrzałem. Dokoła mnie nie było niczego. W nosie mnie świerzbiało, kichnąłem i jeden z tamponów wyleciał z nosa. Wtedy zrzuciłem z głowy szal, okulary i uszankę, potem wyciągnąłem z nosa i uszu spuchnięte tampony. Panowała tu głęboka cisza, wyraźnie czułem zapach pleśni. Było wilgotno i, mimo waciaka, zimno.

Wstałem, okręciłem się machając rękami i w koocu, wyciągnąwszy je przed siebie, ruszyłem do przodu.

Niemal od razu potknąłem się o coś, ale utrzymałem równowagę. Po kilku kolejnych krokach moje palce dotknęły ściany, obmacawszy ją, odkryłem grube zwisające przewody, oklejone jakimś lepkim puchem.

Odwróciłem się i poszedłem w drugą stronę; szedłem teraz ostrożniej, wysoko unosząc stopy, ale po kilku krokach znowu się potknąłem. Potem moje ręce znowu oparły się o ścianę i znowu wymacałem biegnące po niej przewody. Nagle zobaczyłem o pięd metrów ode mnie malutką czerwoną lampkę, oświetlające metalowy pięciokąt boi radiowej i wszystko sobie przypomniałem.

Ale nie zdążyłem uporządkowad wszystkich wspomnieo i przemyśled cokolwiek - daleko ode mnie zapaliło się jakieś światło, odwróciłem głowę w tamtym kierunku, instynktownie zasłoniłem rękami twarz i przez palce popatrzyłem w gardziel tunelu, na koocu którego zapaliło się jasne światło, oświetlając gęsto pokryte kablami ściany i łączące się w perspektywie szyny.

- Hej. Kriwomazow! - huknął nieludzko silny głos. - Wychodź z podniesionymi rękami. ścierwo! Dostałeś medal, a ty co?

Ostrożnie wyjrzałem zza łunochodu: jakieś pięddziesiąt metrów ode mnie na szynach stała maleoka drezyna z oślepiającym mnie reflektorem; przed drezyną stał na szeroko rozstawionych nogach mężczyzna z megafonem w jednej ręce i pistoletem w drugiej. Uniósł broo, huknął wystrzał, i pocisk, po kilku rykoszetach, uleciał gdzieś pod sufit. Ukryłem się za pojazdem.

- Wyłaź, gadzie!

Znałem ten głos, ale nie potrafiłem go zidentyfikowad.

- Dwa! Jeszcze raz wystrzelił i trafił w łunochod.

- Trzy!

Jeszcze raz wyjrzałem ostrożnie i zobaczyłem, że odłożył megafon na swoją drezynę. rozłożył ręce i wolno potruchtał w kierunku łunochodu. Kiedy trochę się zbliżył, usłyszałem, że z jego ust ulatuje cichy warkot, mężczyzna udawał ryk samolotowych silników, i wtedy go poznałem - to był Łandratow. Cofnąłem się do tunelu, ale zrozumiałem, że gdy tylko Łandratow dotrze do łunochodu będę kompletnie odsłonięty i bezbronny. Po sekundzie wahania zanurkowałem pod pokryte zadziorami dno pojazdu.

Teraz widziałem tylko zbliżające się nogi, zręcznie, ale jakoś dziwnie stąpające po pokładach. Wyglądało, że nic nie zauważył. Zbliżając się do łunochodu zahuczał inaczej, z większym napięciem, co zinterpretowałem jako wiraż, obejście aparatu z boku. Potem jego nogi pokazały się między zardzewiałymi tramwajowymi szynami, i wtedy, nieoczekiwanie dla samego siebie, chwyciłem go za stopy. Kiedy moje palce zacisnęły się wokół jego kostek, omal nie wypuściłem ich z powodu mdlącego ohydnego uczucia niemal całkowitej pustki w jego butach. Zaatakowany wrzasnął i zwalił się, jak zaś nie wypuściłem kostek z rąk, i protezy pod miękką skórą nienaturalnie wykręciły się. Przekręciłem je jeszcze mocniej i wygramoliłem się spod łunochodu na zewnątrz, a kiedy już stamtąd wylazłem, Łandratow dopełzał do leżącego między pokładami pistoletu, który upuścił przy upadku. Została sekunda, nie więcej, chwyciłem ciężki pięciobok proporczyka-boi i mocno uderzył nim w pokryty żółtymi włosami tył głowy Łandratowa.

Rozległ się chrzęst i czerwona lampka zgasła.

Ręczna drezyna Łandratowa była znacznie lżejsza od mojego łunochodu i poruszała się znacznie szybciej.

Zasilany wielkim akumulatorem reflektor oświetlał okrągłą sztolnię ze ścianami obwieszonymi kablami, oklejonymi czymś przypominającym lepkie włókna. jakimi pokrywają się, na przykład nici, na których wisi coś w kuchni czy w jadalni stołówek. Sztolnia ta była, sądząc z wyglądu, porzuconym tunelem metra.

Kilka razy widziałem odgałęzienia, takie same czarne i pozbawione życia tunele jak ten, po którym jechałem. Czasem wpadały mi w oko biegające po podkładach szczury - niektóre były wielkości niewielkiego psa, ale na mnie, chwała Bogu, nie zwracały specjalnej uwagi. Potem z prawej pojawił się boczny tunel, podobny do poprzednich, ale kiedy podjechałem doo, drezyna tak mocno majtnęła się w prawo, że wyleciałem na szyny i mocno uderzyłem się w ramię.

Okazało się, że przejeżdżałem przez na wpół otarty rozjazd - przednie koła pojechały do przodu, tylne skręciły w prawo, w wyniku czego drezyna zaklinowała się na śmierd. Zrozumiałem, że dalej będę musiał

iśd po ciemku, powlokłem się przed siebie, żałując, że nie zabrałem makarowa Łandratowa, chociaż i on nie uratowałby mnie przed szczurami, gdyby przypuściły na mnie atak.

Ledwie przeszedłem pięddziesiąt metrów, gdy usłyszałem przed sobą szczekanie psów i krzyki.

Odwróciłem się i pobiegłem z powrotem. Za moimi plecami zapłonęły światła, odwróciwszy się zobaczyłem szare ciała dwóch owczarków, biegnących po torach przed prześladowcami, których jedynymi widocznymi fragmentami były kiwające się oczka latarek. Nikt do mnie nie strzelał. Pewnie obawiali się, że trafią któregoś psa.

- Tam jest! Biełka! Striełka! Bierz go! - wrzasnął ktoś z tyłu.

Skręciłem w boczny tunel i pognałem z maksymalną możliwą dla siebie prędkością, wysoko podnosząc nogi, żeby nie połamad ich o przeszkody. Raz, nadepnąwszy na szczura, omal nie upadłem, ale nagle zobaczyłem jasne i równo świecące nieziemskie gwiazdy - widniały z prawej, rzuciłem się w ich kierunku, walnąłem w mur, przelazłem przezeo, czepiając się kabli i plecami wyczuwając pędzące za mną wilczury.

Przewaliwszy się przez szczyt muru, zwaliłem się na ziemię i nie połamałem kości tylko dlatego, że wyrżnąłem w coś miękkiego, przypominającego obciągnięty plastykiem fotel. Przelazłem przez to, wcisnąłem się w szczelinę między szeregiem jakichś opakowao i skrzyo, i długo czołgałem się tą szczeliną, dotykając rękami pokrytych plastykiem opard krzeseł i poręczy kanap. Potem dokoła zrobiło się jaśniej.

Usłyszałem nieopodal cichą rozmowę, znieruchomiałem. Przede mną znajdowała się tylna ściana szafy -

płyta z dużym napisem ..Newka". Z tyłu rozlegały się krzyki i szczekanie, a potem odezwał się wzmocniony głośnikami głos:

- Proszę o spokój! Cisza! Za dwie minuty bezpośrednia transmisja!

Psy ciągle szczekały, a jakiś bezczelny tenor zaczął wyjaśniad o co chodzi Megafon ryknął ponownie:

- Wypierdalad z terenu! Razem z psami pójdziecie pod trybunał!

Szczekanie zaczęło stopniowo cichnąd - widocznie psy zostały wyprowadzone. Minęła jeszcze minuta, zanim odważyłem się wyjrzed zza szafy.

W pierwszej chwili wydało mi się, że trafiłem do jakiegoś starorzymskiego planetarium. Na bardzo wysokiej kopule sufitu połyskiwały szkłem i blachą włączone na jedną trzecią mocy gwiazdy. Jakieś czterdzieści metrów ode mnie stał dźwig na szynach. na jego wysięgniku, około czterech metrów od podłogi, szybował bardzo przypominający ogromną butelkę statek „Salut" z przycumowaną doo kosmiczną ciężarówką „Agdam T-3", statek był nadziany na wysięgnik niczym plastykowy model samolotu na nóżkę podstawki. Widocznie cała konstrukcja była zbyt ciężka dla jednego dźwigu, ponieważ rufę kosmicznej ciężarówki podtrzymywały dwie czy trzy oparte o podłogę długie belki. Belki były widoczne w półmroku, ale kiedy obok mnie zapłonęły dwa reflektory, stały się praktycznie niewidzialne, ponieważ jak i ściana za nimi, były pomalowane na czarno i w promieniach elektrycznego światła błyszczały tylko udające gwiazdy kawałeczki aluminiowej folii.

Reflektory były przesłonięte filtrami, ich światło było dziwne, białawe i martwe. Prócz statku kosmicznego, który od razu zaczął wyglądad bardzo prawdopodobnie, reflektory oświetliły kamerę telewizyjną z wielkim napisem „Samsung", obok której palili papierosy dwaj żołnierze z automatami, oraz długi stół z mikrofonami, jedzeniem i widmowo-przeźroczystymi butelkami wódki, przypominającymi wbite w stół sople lodu. Przy stole siedzieli dwaj generałowie, obaj bardzo przypominali w jakiś sposób aktora Gienricha Borowika.

Obok stał mały stolik z mikrofonem, przy którym siedział cywil. Za jego plecami znajdowała się ściana z dykty z napisem „Wriemia" i rysunkiem kuli ziemskiej, nad którą ukosem szybowała pięcioramienna gwiazda z bardzo długimi promieniami bocznymi. Z cywilem przy mikrofonie rozmawiał pochylony nad stołem innym cywil.

- Dubl trzeci!

Kto to powiedział, nie zauważyłem. Drugi cywil szybko podbiegł do kamery i odwrócił ją do stolika.

Rozległ się dzwonek, cywil przy mikrofonie wyraźnie i wolno zaczął mówid:

- Znajdujemy się w tej chwili na pierwszej linii radzieckiej nauki kosmicznej, w jednej z filii CKL. Siódmy rok pełnią orbitalną wachtę kosmonauci Armen Wezirow i Dżambuł Meżełajtis. Lot ten - najdłuższy w historii - wysunął nasz kraj na pierwsze miejsce w światowej kosmonautyce. Symboliczną wagę ma fakt, że wraz z operatorem Nikołajem Gordijenko znaleźliśmy się tu w dniu, kiedy kosmonauci wykonują ważne naukowe zadanie - dokładnie za pół minuty wyjdą oni w otwarty kosmos w celu zamontowania astrofizycznego modułu „Kwant".

Całe pomieszczenie rozjarzyło delikatne, przydmione światło - podniosłem głowę i zobaczyłem, że lampki na suficie zapaliły się pełną mocą. Miałem przed oczami wspaniałą panoramę nocnego nieba, ku któremu od wieków dążył człowiek, układając urokliwe, ale takie przecież naiwne legendy o wbitych w niebiaoską sferę srebrnych gwoździach.

Od strony „Salutu" rozległy się stłumione uderzenia - takie, jakie powstają, kiedy ktoś ramieniem popycha zacinające się z powodu wilgoci drzwi do piwnicy, obawiając się przy tym, że zbyt mocne uderzenie spowoduje wywrócenie stojących za drzwiami kanek ze śmietaną. W koocu zobaczyłem, że pokrywa luku uniosła się nieco nad powierzchnię korpusu statku kosmicznego, i od razu od stołu, przy którym siedział cywil z mikrofonem, rozległo się:

- Uwaga! Włączamy bezpośrednią transmisję!

Luk wolno otworzył się i nad powierzchnią statku kosmicznego pojawił się okrągły srebrzysty hełm z krótką anteną. Wszyscy przy stole zaczęli klaskad, za hełmem pojawiły się ramiona, plecy i srebrzyste ręce

- od razu przymocowały linę asekuracyjną do specjalnego uchwytu na kadłubie statku, ruchy rąk były bardzo wolne i płynne, wypracowane w czasie długich treningów w basenie. W koocu pierwszy kosmonauta wylazł w otwarty kosmos i zatrzymał się o kilka kroków od luku - pomyślałem, że musi byd niesamowicie odważny, stojąc tak na czterometrowej wysokości. Nagle wydało mi się, że jeden z generałów patrzy w moją stronę, schowałem głowę za szafą, a kiedy znowu ją wysunąłem, obaj już kosmonauci stali na powierzchni swojego statku, oślepiająco-biali na tle atramentowej kosmicznej dali, usianej drobniutkimi punkcikami gwiazd. Jeden z kosmonautów trzymał w ręku niewielką skrzynkę.

Musiał to byd, jak się domyśliłem, astrofizyczny moduł „Kwant". Kosmonauci wolno i jakoś tak podwodnie szli po korpusie, zatrzymali się przy wysokim maszcie i dośd szybko przymocowali doo skrzynkę. Potem odwrócili się do kamery, płynnie pomachali rękami, i takimi samymi nurkowymi krokami pokonując przestrzeo, wrócili do luku. w którym następnie po kolei zniknęli.

Luk zamknął się, ale ja długo jeszcze patrzyłem na migocące w niewyobrażalnej dali gwiazdy - gdzie rozrzucił długie cienkie ręce gwiazdozbiór Łabędzia, wahając się, kogo wziąd w objęcia: ogromnego na pół

nieba Pegaza czy malutką, ale taką rozczulająco jasną i czystą Lirę.

Cywil tymczasem szybko i radośnie mówił do mikrofonu:

- Na czas operacji w Centrum Kontroli Lotów zapanowała cisza. Przyznaję, że i ja wstrzymałem oddech, ale wszystko odbyło się pomyślnie. Nie sposób nie dziwid się precyzji i synchronizacji działao kosmonautów - widad nie na próżno latami dwiczyli i pełnili orbitalną wachtę. Zamontowana dziś aparatura...

Odpełzłem za szafę. Ogarnął mnie dziwny stan - czułem apatię i obojętnośd do wszystkiego, co się tu działo. Gdyby w tej chwili wznowiono za mną pościg, pewnie nawet był nie uciekał i nie sprzeciwiał się; jedyna rzecz, jakiej pragnąłem, to sen. Z księżycowego przyzwyczajenia oparłem głowę na skrzyżowanych rękach i zasnąłem. Przez sen usłyszałem:

-Telewizyjny przekaz o pracy w otwartym kosmosie prowadzony był przy pomocy kamery zamontowanej przez inżyniera pokładowego na obudowie jednej ze słonecznych baterii bloku bazowego.

***

Spałem długo, chyba z pięd godzin. Kilka razy obok mnie ktoś się krzątał i przeklinał, potem wysoki kobiecy głos zażądał, by zmienid kanapę, ale ja nawet się nie poruszyłem, może mi się to śniło? Kiedy w koocu obudziłem się, dookoła panowała cisza. Ostrożnie podniosłem głowę i wyjrzałem zza szafy. Stół z mikrofonem był pusty, a kamera przykryta brezentem. Świecił tylko jeden reflektor oświetlając statki kosmiczne. Ludzi nie było. Wyszedłem zza szafy, rozejrzałem się: wszystko było takie, jak podczas transmisji telewizyjnej, tyle że teraz zobaczyłem na podłodze pod statkami kosmicznymi dośd wielką kupę nieczystości, obrzydliwie ozdobioną papierkami i puszkami po „Wielkim Murze". Na moich oczach coś z pluśnięciem walnęło w stos. Podszedłem do stołu, na którym została niedopita wódka i talerze z zakąskami. Strasznie zachciało mi się wódki. Kiedy usiadłem moje plecy odruchowo zgarbiły się, przyjmując pozycję rowerzysty, z pewnym wysiłkiem udało mi się wyprostowad, zlałem resztki wódki -

wystarczyło jej na pełne dwie szklanki. Po kolei wlałem je w siebie. Przez kilka sekund wahałem się, czy nie zakąsid pozostawionym na talerzu marynowanym grzybkiem, ale kiedy przyjrzałem się oklejonemu śluzem widelcowi, zwyciężyło obrzydzenie.

Przypomniałem sobie swoich kolegów z załogi i wyobraziłem sobie taką samą albo podobną salę, na podłodze której jeszcze pewnie stoją ocynkowane trumny - cztery zalutowane i jedna pusta. W jakiś sposób chłopaki mieli więcej szczęścia niż ja, ale i tak na myśl o nich ogarnął mnie smutek. Potem pomyślałem o Mit'ku. Wkrótce w głowie mi zaszumiało i odrodziła się zdolnośd do myślenia o dzisiejszych wydarzeniach. Lecz zamiast myśled o tym, przypomniałem sobie ostatni dzieo na Ziemi, ciemniejący od deszczu bruk Placu Czerwonego, wózek towarzysza Urczagina i przypadkowe dotknięcie jego ciepłych warg, szepczących do mojego ucha:

„Omenie. Wiem, jak ciężko ci było stracid przyjaciela i dowiedzied się, że już od dziecka, podążając do tej swojej chwili nieśmiertelności, niestety w ramię w ramię stałeś z chytrym i doświadczonym wrogiem - nie chcę nawet wymawiad głośno jego imienia. Ale przypomnij sobie jedną rozmowę, podczas której byliście obaj obecni. On powiedział wtedy - „Co za różnica, z jaką myślą umrze człowiek? Przecież jesteśmy materialistami". Pamiętasz - powiedziałem wtedy, że po śmierci człowiek żyje w owocach czynów swoich.

Ale nie powiedziałem wtedy innej rzeczy, najważniejszej. Zapamiętaj, Omonie, chociaż żadnej duszy człowiek, rzecz jasna, nie posiada, każda dusza - to wszechświat. Na tym polega dialektyka. I póki istnieje chodby jedna dusza, gdzie nasza sprawa żyje i zwycięża, to sprawa ta nie zginie. Albowiem istnied będzie cały wszechświat, ośrodkiem którego będzie to oto..."

Zatoczył ręką koło, wskazując plac, którego kostka połyskiwała już groźną czernią.

„A teraz najważniejsza rzecz, jaką musisz zapamiętad, Omonie. Teraz nie zrozumiesz moich słów, ale wypowiadam je dla tej chwili, która nastąpi potem, kiedy nie będzie mnie przy tobie. Słuchaj. Wystarczy tylko jedna czysta i uczciwa dusza, by nasz kraj wysunął się na pierwsze miejsce w świecie w dziedzinie opanowania kosmosu, wystarczy jedna dusza, by na odległym Księżycu rozwinął się czerwony sztandar zwycięskiego socjalizmu. Ale przynajmniej jedna taka dusza i przynajmniej na jedno mgnienie oka są konieczne, ponieważ właśnie w nich rozwinie się ten sztandar...”

Nagle poczułem silną woo potu. odwróciłem się i natychmiast poleciałem na podłogę, powalony z krzesła silnym uderzeniem pięści w grubej gumowej rękawicy.

Nade mną stał kosmonauta w wyszarganym filcowym skafandrze i hełmie z napisem „ZSRR". Chwycił

pustą butelkę, rozbił ją o kant stołu i z tulipanem w uniesionej ręce pochylił się nade mną, ale zdążyłem się odtoczyd, poderwad na równe nogi i rzucid się do ucieczki. Kosmonauta skoczył za mną - poruszał się płynnie, ale nie wiadomo dlaczego bardzo szybko, i to było straszne. Kątem oka dojrzałem drugiego -

pośpiesznie schodził po podpierającej kadłub „Agdama T-3" czarnej belce, zdzierając gwiazdy ze sreberka. Dobiegłem do drzwi, uderzyłem w nie ramieniem, ale były zamknięte. Wtedy rzuciłem się z powrotem, wykonałem unik przy pierwszym i zderzyłem się z drugim kosmonautą, a ten wymierzył mi kopniaka ciężkim butem z podeszwą magnetyczną - celował w pachwinę, ale trafił w nogę - a potem usiłował bykiem wsadzid mi antenę w brzuch. Udało mi się jeszcze raz odskoczyd. Nagle zrozumiałem, że wypiłem wódkę, na którą oni się szykowali, od byd może kilku lat, i naprawdę się wystraszyłem.

Rozejrzawszy się po ścianach, zauważyłem niewielkie zakratowane drzwi z czerwoną błyskawicą w trójkącie i napisem „Uwaga! Niebezpieczeostwo!" i pobiegłem ku nim.

Za drzwiami ciągnął się wąski korytarz z dudniącą pod stopami metalową podłogą. Przebiegłem po nim zaledwie pięd metrów, gdy usłyszałem za plecami ciężkie i dźwięczne kroki ścigających. To dodało mi prędkości i sił, skręciłem za róg i zobaczyłem krótki korytarz, zakooczony okrągłym oknem wentylacyjnym z porwaną siatką drucianą, za którą widad było nieruchome zardzewiałe śmigło. Skoczyłem do tyłu, ale nagle znalazłem się tak blisko prześladowcy, że nawet nie odczułem go jako całości, a odnotowałem coś jak ciąg nie związanych ze sobą odczud: kula z przysłoną z butelkowego plastyku i czerwonymi literami

„ZSRR", czarną gumowa pięśd ze sterczącym z niej przeźroczystym trójzębem, strasznie mocna woo potu i majorskie pagony na zafarbowanym srebrzanką filcu. W następnej chwili już wiłem się w wentylacyjnym tunelu za oknem. Dośd szybko przecisnąłem się między łopatami ogromnego wentylatora, przypominającego śrubę okrętową, ale kiedy zacząłem się czołgad po idącej w górę sztolni, mój waciak zwinął się w ogromną bułę i ugrzęzłem zwinięty jak płód w łonie. Potem z dołu coś zaszurgotało, coś dotknęło mojej łydki, a ja z krzykiem poderwałem się. w ułamku sekundy wdrapałem się dobre dwa metry i przecisnąłem w poziomą odnogę. Ta kooczyła się okrągłym okienkiem, za którym zobaczyłem kulę ziemską w rozmytej mgiełce obłoków, rozpłakałem się i poczołgałem w jej kierunku.

Przez cienką błonkę łez Ziemia była rozmazana i niewyraźna, i jakby wisiała w żółtawej pustce; może z powodu tej pustki gapiłem się tylko na jej zbliżającą powierzchnię, przeciskając się ku niej, aż nagle rozstąpiły się otaczające mnie ściany i brązowe kafle podłogi poleciały mi na spotkanie.

***

- Hej! Obywatelu!

Otworzyłem oczy. Nade mną stała kobieta w brudnym niebieskim fartuchu, na podłodze obok niej stało wiadro, a w ręku trzymała mop.

- Niedobrze ci czy co? Czego tu szukasz? Rozejrzałem się. Na wprost mnie znajdowała się ściana z brązowymi drzwiami z napisem „sprawdzid do 14.VII". Obok wisiał kalendarz z wielką fotografią Ziemi i napisem „Za pokojowy Kosmos!". Leżałem w krótkim korytarzyku z niebieskimi ścianami, w których były trzy czy cztery pary drzwi. Popatrzyłem do góry i zobaczyłem w ścianie naprzeciwko kalendarza czarną dziurę otworu wentylacyjnego.

- Co? - zapytałem.

- Pijany czy co? Pytam. Trzymając się ściany, wstałem i powlokłem się korytarzem.

- Gdzie?! - powiedziała kobieta i obróciła mnie gwałtownym ruchem. Poszedłem w drugim kierunku. Za rogiem zaczynały się okrągłe i dośd strome schody do góry, kooczące się przy drewnianych drzwiach. Zza drzwi dochodził niewyraźny hałas.

- Idź - dźgnęła mnie w plecy kobieta. Wszedłem na schody, obejrzałem się - kobieta nieufnie przyglądała mi się z dołu - pchnąłem drzwi i znalazłem się w półmroku niszy, w której stało kilka osób w cywilu. Nie zwróciły na mnie specjalnej uwagi. Gdzieś daleko rozległ się narastający hałas, popatrzyłem w bok i zobaczyłem napis złożony z liter z brązu „BIBLIOTEKA IM. W.I. LENINA"

„Ziemia" - uświadomiłem sobie.

Wyszedłem z kącika pod schodami i wolno powlokłem się po peronie metra w kierunku wielkiego zwierciadła na jego koocu. Nad lustrem migotały groźne pomaraoczowe znaki czasu, komunikujące, że jeszcze nie jest wieczór, ale już minęło sporo czasu, a ostatni pociąg odjechał nieco ponad cztery minuty temu. Z lustra patrzył na mnie młody człowiek, z dawno niegoloną szczeciną, oczy miał rozognione, w włosy w mocnym nieładzie. Ubrany był w czarny waciak, ubrudzony tu i ówdzie wapnem, i wyglądał, jakby spał poprzedniej nocy diabli wiedzą gdzie.

Zresztą tak przecież było. Zaczął mi się przyglądad spacerujący po peronie milicjant z maleokimi ciemnymi wąsikami, więc kiedy nadjechał pociąg, bez wahania wszedłem do wagonu. Drzwi zamknęły się, pociąg ruszył ze mną w moje nowe życie. Lot trwa, pomyślałem. Połowa lampek w łunochodzie nie paliła się i dlatego światło wydawało mi się jakieś takie skiśnięte. Usiadłem na ławce, siedząca obok kobieta odruchowo podciągnęła nogi, odsunęła się i postawiła w powstałą między nami przestrzeo siatkę z zakupami - kilka torebek ryżu, makaron-gwiazdki i mrożona kura w celofanowym worku.

Musiałem zdecydowad, dokąd pojadę. Podniosłem wzrok na wiszący na ścianie obok hamulca bezpieczeostwa schemat tras metra, i zacząłem przyglądad się, w jakim miejscu czerwonej linii właściwie się znajduję.

KONIEC

---