DOKUME~3 DOC

Od Gutenberga do Internetu - rzecz o prawie przedruku. Czesc I Generalna zasada prawa autorskiego jest ochrona interesów twórcy. Jak czytamy w art. 17 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych o ile ustawa nie stanowi inaczej "twórcy przysluguje wylaczne prawo do korzystania z utworu i rozporzadzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu". Ustawodawca kierujac sie interesem spolecznym a w szczególnosci majac na uwadze zapewnienie szerokiego dostepu do dóbr kultury oraz koniecznosc zapewnia warunków do szybkiej, szerokiej i nieskrepowanej wymiany informacji wprowadzil pewne ograniczenia w zakresie monopolu autorskiego. W rozdziale III prawa autorskiego, zamieszczone zostaly przepisy o dozwolonym uzytku prywatnym (art. 23 pr. aut) oraz dozwolonym uzytku publicznym ( art. 24-33 pr. aut) , okreslajace przypadki w których dopuszczalne jest korzystanie z chronionego utworu bez zgody uprawnionego podmiotu oraz z braku odmiennego wskazania w ustawie bez koniecznosci uiszczania wynagrodzenia autorskiego. W pierwszej czesci artykulu omówie miedzynarodowa geneze regulacji prawa przedruku oraz jej rozwój w polskim ustawodawstwie. W drugiej czesci artykulu analizuje aktualnie obowiazujacy przepis art. 25 pr. aut. wprowadzajacy ustawowa licencje dla prasy. W szczególnosci podejme problematyke korzystania przez prase , radio i telewizje z informacji rozpowszechnionych w Internecie jak równiez stosowania przepisu art. 25 pr. aut do ukazujacych sie w sieci elektronicznych periodyków. Konwencja Bernenska Niewatpliwie decydujacy wplyw na ksztalt przepisów o dozwolonym uzytku publicznym w kolejnych polskich ustawach prawnoautorskich mialy postanowienia Konwencji Bernenskiej o ochronie dziel literackich i artystycznych z dnia 9 wrzesnia 1886 r. Pierwszy tekst Konwencji w bardzo waskim zakresie zabezpieczal interesy autorów w zakresie dozwolonego przedruku prasowego. Wynikalo to glownie z ówczesnego stanu ustawodawstw narodowych oraz niskiego poziomu techniki, nie stanowiacego zagrozenia dla interesów twórcy. Jak wskazuje J. Bleszynski " Zalozeniem art. 7 w brzmieniu aktu z 1886 r. stala sie mianowicie pelna swoboda przedruku w oryginale i tlumaczeniu publikacji prasowych bez wzgledu na ich rodzaj i tresc." (1) Zakaz przedruku mial charakter wyjatkowy i musial wynikac z wyraznej dyspozycji autora lub wydawcy. Autor czy wydawca nie mógl jednak zabronic przedruku artykulów dyskusyjnych na tematy polityczne oraz wiadomosci biezacych ( tzw. wiadomosci dnia). Krytyka tak szerokiej mozliwosci korzystania z prawa przedruku, doprowadzila w 1896 r. w Paryzu do przeredagowania omawianych postanowien Konwencji. (tzw. Akt dodatkowy). Zgodnie z nowa redakcja Konwencji prawo przedruku zostalo wylaczone w stosunku do powiesci w odcinakach oraz felietonów. Zakaz odnosil sie zarówno do przedruku w oryginale jak i tlumaczen. Kolejna bardzo istotna zmiana postanowien Konwencji w zakresie prawa przedruku miala miejsce 1908 r. w Berlinie. Zgodnie z art. 9 Konwencji ( dawniej art.7) generalna zasada stal sie zakaz przedruku. Przedruk zostal ograniczony wylacznie do "artykulów" i to jedynie z dziennika do dziennika pod warunkiem, ze wydawca lub autor wyraznie nie zabronili przedruku. Redakcja berlinska Konwencji wylaczala równoczesnie spod ochrony autorskoprawnej wiadomosci dnia oraz kronike biezaca, majace charakter prostych informacji prasowych. Tak rygorystyczne postanowienia w zakresie przedruku powodowaly sprzeciw wielu panstw eurpejskich, wprowadzono zatem mozliwosc przystapienia do berlinskiej redakcji Konwencji z zastrzezeniem art. 9 ( zglaszajacy zastrzezenie w zakresie przedruku stosowal dalej redakcje Konwencji z 1886 albo 1896 r.). W celu wyeliminowania zastrzezen odnosnie prawa przedruku i ujednolicenia miedzynarodowej ochrony autorskiej podjeto dalsze prace nad Konwencja. Kolejna redakcja Konwencji przyjeta w Rzymie w 1928 r. wprowadzala zgodnie z oczekiwaniami panstw wczesniej zglaszajacych zastrzezenia do art. 9 redakcji berlinskiej znaczne zmiany w regulacji prawa przedruku. Jak stanowi art. 9 ust. 2 redakcji rzymskiej Konwencji "aktualne artykuly dyskusyjne na tematy ekonomiczne , polityczne lub religijne moga byc odtwarzane przez prase, jezeli odtworzenie ich nie jest wyraznie zastrzezone."(2) Ponadto Konwencja wymaga wyraznego wskazania zródla przedruku. Nalezy podkreslic, ze zgodnie z rzymska redakcja Konwencji przedruk nie jest ograniczony do dzienników, moze byc dokonywany w ramach dowolnych periodyków. Rozwój technicznych srodków masowej komunikacji w szczególnosci radia, telewizji, lacznosci satelitarnej a co za tym idzie powstanie nowych szerokich mozliwosci eksploatacji utworów, spowodowal podjecie prac nad dostosowaniem Konwencji do nowych warunków spolecznych. Podjete prace doprowadzily do przyjecia na konferencji w Sztokholmie w 1967 r. nowej redakcji Konwencji. Jak stanowi art. 10 (bis) redakcji sztokholmskiej ustawodawstwu krajowemu " zastrzega sie mozliwosc zezwolenia na odtwarzanie w prasie , radiu lub telewizji albo na publiczne rozpowszechnianie, za pomoca srodków przekazu przewodowego, artykulów na aktualne tematy gospodarcze, polityczne lub religijne, opublikowanych w dziennikach lub czasopismach, badz majacych ten sam charakter, lecz nadawanych droga radiowo - telewizyjna, jezeli taka reprodukcja, takie nadanie lub transmisja nie sa wyraznie zastrzezone . Zawsze jednak powinno byc wyraznie wskazane zródlo; obowiazek ten powinien byc usankcjonowany przez ustawodastwo panstwa, w którym zada sie ochrony." Jak podkresla J. Bleszynski dodany w redakcji sztokholmskiej art. 10 (bis) " nie wprowadzil ex iure conventionis ograniczenia praw autorskich w zakresie decydowania o przedruku, nadaniach radiowo - telewizyjnych lub przewodowych. Powstala natomiast mozliwosc wprowadzania ich przez ustawodawstwo krajowe". (3) Konwencja pozostawia zatem znaczna swobode krajowemu ustawodawcy, okreslajac jednak pewien zakres mozliwych ograniczen praw twórców. Zgodnie natomiast z art. 2 ust 8 Konwencji , ochrona konwencyjna nie obejmuje "wiadomosci biezacych lub o róznych wydarzeniach majacych charakter zwyklych informacji prasowych". Ostatniej redakcji Konwencji dokonano w 1971 r. na konferencji dyplomatycznej w Paryzu. Jak czytamy w preambule redakcji paryskiej Konwencji, kraje zwiazkowe "postanowily zrewidowac akt przyjety przez Konwencja Sztokholmska, pozostawiajac bez zmian artykuly 1 do 20 i od 22 do 26 tego aktu." Redakcja paryska Konwencji nie wprowadzila zatem zmian w zakresie prawa przedruku (art. 10 bis). W chwili obecnej Polska jest strona redakcji paryskiej Konwencji Bernenskej. Konwencje Miedzynarodowe Art. 9 ust 1 Porozumienia w Sprawie Handlowych Aspektów Wlasnosci Intelektualnej (TRIPS)(4) naklada na czlonków konwencji obowiazek stosowani art. 1 - 21 Konwencji Bernenskiej oraz zalacznika. W zwiazku z powyzszym znacznie zwieksza sie zakres stosowania postanowien Konwencji Bernenskiej, obowiazkowi stosowania konwencji podlegaja wszyscy czlonkowie Swiatowej Organizacji Handlu (WTO) , niezaleznie czy przystapili oni wczesniej do Konwencji Bernenskiej.(5) Podobnie art. 1 ust. 4 Traktatu o prawie autorskim WIPO (WIPO Copyright Treaty) zobowiazuje strony traktatu do stosowania przepisów art. 1 - 21 Konwencji Bernenskiej. Art. 10 Traktatu zezwala natomiast strona traktatu na stosownie ograniczen prawa autorskiego przewidzianych w Konwencji Bernenskiej. Zgodnie z trescia tzw. Uzgodnionych Ustalen (AGREED STATEMENTS) - stanowiacych wyjasnienia interpretacyjne do konwencji WIPO - ograniczenia praw autorskich zawarte w Konwencji Bernenskiej odnosza sie równiez do srodowiska cyfrowego. Przedruk po Polsku Prawo przedruku stalo sie przedmiotem zainteresowania podczas prac nad pierwsza polska ustawa prawnoautorska. Art. 18 projektu prawa autorskiego przygotowanego przez F. Zolla (6) stanowil, ze "W zakresie utworów nalezacych do dziedziny pismiennictwa wolno kazdemu: (..) c) przedrukowywac w dziennikach artykuly z innych dzienników oglaszane bez zastrzezenia . Wolnosc przedruku nie obejmuje jednak artykulów tresci literackiej (felietony). Mozna dowolnie przedrukowywac wiadomosci dziennikarskie, nie podpadajace pod pojecie artykulów." Z niewielkimi zmianami regulacja praw przedruku znalazla sie w pierwszej polskiej ustawie o prawie autorskim z dnia 26 marca 1926 r. (7) Zgodnie z art. 13 ustawy z 1926 r.: " W dziedzinie pismiennictwa wolno pod warunkiem art. 16: 1. przedrukowywac w dziennikach artykuly z innych dzienników, ogloszone bez zastrzezenia; wolnosc przedruku nie obejmuje jednak artykulów tresci naukowej i literackiej". Jak wskazuje sie w literaturze, pierwsza redakcja prawa przedruku byla zgodna z obowiazujaca w tym czasie Polske redakcja berlinska Konwencji Bernenskiej. (8) W konsekwencji ratyfikowania przez Polske w 1934 r. redakcji rzymskiej Konwencji, konieczna stala sie nowelizacja ustawy. Nowelizacja objela równiez art. 13 dostosowujac formule praw przedruku do postanowien redakcji rzymskiej Konwencji. Znowelizowany w 1935 r. art. 13 ustawy stanowil, ze " W dziedzinie pismiennictwa wolno kazdemu , pod warunkami art. 17: 1. przedrukowywac w prasie aktualne dyskusyjne artykuly prasowe na tematy ekonomiczne, polityczne lub religijne, jezeli zostaly one ogloszone bez zastrzezenia; 2. przedrukowywac w czasopismach lub w dzielach, przeznaczonych na publikacje tego rodzaju , mowy, wygloszone na zebraniach lub rozprawach o charakterze publicznym , co jednak nie uprawnia do zbiorowego wydania mów jednej osoby; (..) 4. podawac krótkie streszczenia utworów ogloszonych lub wystawionych" Zgodnie z idea redakcji rzymskiej Konwencji, wolnosc przedruku okreslona zostal w sposób pozytywny, przepis wyczerpujaco okreslal kategorie artykulów objetych prawem przedruku. (9) Nalezy zauwazyc, ze prawo przedruku odniesione zostalo do calej prasy, czyli dzienników, czasopism i innych periodyków a nie tylko dzienników jak to milo miejsce w redakcji przepisu z 1926 r. Regulacja prawo przedruku znalazla sie równiez w ustawie z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim.(10) Zgodnie z art. 18 ustawy "W dziedzinie pismiennictwa wolno: 1. przedrukowywac w prasie aktualne artykuly i wypowiedzi, zamieszczone w dziennikach i czasopismach, na tematy polityczne, gospodarcze, naukowe, techniczne i kulturalne, 2. drukowac w czasopismach lub dzielach, przeznaczonych na publikacje tego rodzaju, mowy wygloszone na publicznych zebraniach lub rozprawach, co jednak nie uprawnia do zbiorowego wydania mów jednej osoby, 3. przytaczac dla wyjasnienia lub nauczania w dzielach, stanowiacych samoistna calosc, krótkie ustepy opublikowanych juz wykladów, mów i innych utworów jak równiez drobne utwory juz opublikowane, 4. zamieszczac w antologiach i wypisach cudze utwory, opublikowane w ksiazkach lub czasopismach, 5. podawac krótkie streszczenia utworów, ogloszonych lub wystawionych, (...)." Art. 18 ustawy z 1952 r. wprowadzal znacznie szerszy zakres mozliwosci przedruku niz przewidywaly to postanowienia Konwencji.(11) Formula prawa przedruku nie uwzglednila jednak pojawienia sie nowych srodków komunikacji masowej oraz rozwoju techniki ograniczajac sie jedynie do przedruku prasowego. (poza regulacja pozostal przedruk w radiu czy telewizji). Regulacja uniemozliwiala równiez przedruk artykulów w tlumaczeniu oraz nie zapewnial wynagrodzenia twórca przedrukowywanych utworów. (12) Calkiem niedawno.. Znaczne zmiany w regulacji prawa przedruku wprowadzila obecnie obowiazujaca ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.(13) Pierwotny tekst art. 25 pr. aut. stanowil iz : "Wolno rozpowszechniac w celach informacyjnych w prasie radiu i telewizji: 1. juz rozpowszechnione: a) sprawozdania o aktualnych wydarzeniach, b) aktualne artykuly i wypowiedzi na tematy polityczne, gospodarcze i spoleczne, c) aktualne zdjecia reporterskie, 2. krótkie wyciagi ze sprawozdan, artykulów i wypowiedzi, o których mowa w pkt. 1 lit. a) i b), 3. przeglady publikacji i utworów rozpowszechnionych, 4. mowy wygloszone na publicznych zebraniach i rozprawach; nie upowaznia to jednak do publikacji zbioru mów jednej osoby, 5. krótkie streszczenia rozpowszechnianych utworów" Ponadto przepis wskazywal, ze rozpowszechnianie utworów dozwolone jest zarówno w oryginale jak i w tlumaczeniu oraz przyznawal twórcy prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworów o których mowa w art. 25 ust. 1 pkt. 1 lit. b) i c). A zatem art. 25 pr. aut w pierwotnym brzmieniu ujmowal licencje ustawowa dla prasy znacznie szerzej niz wyzej omawiany art. 10 (bis) Konwencji Bernenskiej (akt paryski). Prawa twórców zostaly zatem znacznie bardziej ograniczone niz zezwalala na to Konwencja Bernenska. Musimy zauwazyc, ze zgodnie z art. 7 pr. aut. jezeli umowy miedzynarodowe których strona jest Rzeczpospolita Polska, przewiduje dalej idaca ochrone niz to wynika z ustawy (tzn. polskiego pr. aut) nalezy stosowac postanowienia tych umów. Jak wskazuje zatem E. Traple " ze wzgledu na art. 7 polskiej ustawy, szersze wyjatki, niz przewidziane w wyraznych uregulowaniach konwencyjnych, beda musialy byc uznane za nieskuteczne w odniesieniu do podmiotów wymienionych w tym przepisie". (14) Natomiast J. Barta i R,. Markiewicz stwierdzaja, ze art. 7 prawa autorskiego znajdzie zastosowanie jedynie w przypadku "gdy do podwyzszenia poziomu ochrony w wyniku podpisania umów miedzynarodowych doszlo juz po dacie uchwalenia prawa autorskiego (4 luty 1994)". Zdaniem autorów jedynie stosujac taka wykladnie odwolujaca sie do "fikcji "racjonalnego ustawodawcy", mozna wyjasnic zamieszczenie w ustawie (obok art.7) postanowien przewidujacych nizszy poziom ochrony (np. art. 25 ust.1 pkt b) niz w ratyfikowanych wczesniej miedzynarodowych umowach" (15) W 1999 r. podjeto prace nad nowelizacja prawa autorskiego(16), majace dostosowac je do miedzynarodowych regulacji prawnoautorskich. . W wyniku podjetych prac dokonano nowelizacja prawa autorskiego ustawa z dnia 9 czerwca 2000 r(16)., przedmiotem nowelizacji stal sie równiez omawiany przepis art. 25 pr. aut. Analizie aktualnego stanu prawnego w zakresie licencji ustawowej dla prasy poswiecona jest druga czesc artykulu. Przypisy: 1. Jan Bleszynski, "Konwencja bernenska a polskie prawo autorskie", Warszawa 1979, srt. 223 2. Konwencja Bernenska o ochronie dziel literackich i artystycznych (redakcja Rzymska) Dz.U. 35.84.515 3. Jan Bleszynski, "Konwencja bernenska...j.w.", srt. 243 4. Obwieszczenie Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 12 lutego 1996 r. w sprawie publikacji zalaczników do Porozumienia ustanawiajacego Swiatowa Organizacje Handlu (WTO), Dz.U. 96.32.143; zalacznik nr 1 stanowi Porozumienie w Sprawie Handlowych Aspektów Prawa Wlasnosci Intelektualnej 5.zobacz: J. Barta, R. Markiewicz TRIPS a prawa twórców i producentów, Rzeczpospolita 06/09/1995 a takze: Aurelia Nowicka, Prawo autorskie a spoleczenstwo informacyjne w: Internet fenomen spoleczenstwa informacyjnego, praca zbiorowa red. Tadeusz Zasepa 6. F.Zoll, Projekt ustawy o prawie autorskim, Kraków 1926 7. Wiecej na temat prawa przedruku z ustawie o prawie autorski z 1926 znajdziesz w: B. Michalski, Przedruk prasowy w swietle prawa, Kraków 1971 8. TAk: Jan Bleszynski, "Konwencja bernenska...j.w.", srt. 232 9. Wiecej na ten temat: S. Ritterman, Komentarz do ustawy o prawie autorskim, Kraków 1937 10. Ustawa z dnia 10 lipca o prawie autorskim (Dz. U. Z dnia 31 lipca 1952 r.) 11. Co ciekawe J. Bleszynki uwazal za celowo i wskazane pozostawienie regulacji sprzecznych z konwencja bernenska , J. Bleszynskei, "Konwencja bernenska...j.w.", str. 239 12. Wiecej na tema prawa przedruku w ustawie z 1952 znajdziesz w : J. Bleszynski, M. Staszków, Prawo Autorskie i Wynazazcze, Warszawa 1983; : B. Michalski, Przedruk prasowy...j.w., Kraków 1971 13. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz U. z dnia 23 lutego 1994 r. Nr. 24 poz.83) 14. E Traple w : J. Barta, M. Czajkowska-Dabrowska, Z. Cwiakalski, R. Markiewicz, E. Traple, Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 1995, str. 189 NA wykladnie ta wsazuja równiez : J. Barta, R. Markiewicz, Dla tych, co zyja z cudzych tekstów, Rzeczpospolita 20.11.1996; J. Barta, R. Markiewicz, Przedruk i inne licencje ustawowe dla prasy, Prace z Wynalazczosci i Ochrony Wlasnosci Intelektualnej 68 / 1997; J. Barta, R. Markiewicz, Sluzy szeroko otwarte, Rzeczpospolita 23/06/2000 15. J. Barta, R Markiewicz w: J. Barta, M. Czajkowska-Dabrowska, Z. Cwiakalski, R. Markiewicz, E. Traple, Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Warszawa 1995, str. 362. 16. Ustawa z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ( Dz. U. Z 2000 r. Nr 53 poz. 637)