Zasady opracowania Instrukcji bezpieczeństwa pożarowego
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego to dokument opracowywany w formie pisemnej dla konkretnego obiektu lub zespołu obiektów, który w swojej treści zawierać powinien między innymi:
warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia obiektu, sposobu użytkowania, prowadzonego procesu technologicznego i jego warunków technicznych, w tym zagrożenia wybuchem,
sposób poddawania przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym stosowanych w obiekcie urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic,
sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru i innego zagrożenia,
sposoby wykonywania prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, jeżeli takie prace są przewidywane,
sposoby praktycznego sprawdzenia organizacji i warunków ewakuacji ludzi,
sposoby zaznajamiania użytkowników obiektu z treścią przedmiotowej instrukcji
oraz przepisami przeciwpożarowymi.
Powyższy zakres dokumentacji zwanej „instrukcją ...”, jest zakresem podstawowym, stanowi minimum zawartości i wielokrotnie opracowujący rozszerzają jej treść o szereg dokumentów ściśle związanych z obiektem, rodzajem technologii, oceną stosowanych surowców i materiałów, wprowadzają stosowne klasyfikacje z punktu widzenia występującego zagrożenia, jak określone kategorie ZL lub PM a wreszcie uzupełniają
o dokumentację graficzną, która powinna zawierać wiele elementów jak chociażby plany ewakuacji i inne.
Ponadto Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego powinny być poddawane okresowej aktualizacji, ustawodawca określa ten okres co najmniej raz na dwa lata, a także po takich zmianach użytkowania obiektu lub zmian procesu technologicznego, które wpływają na zmianę warunków ochrony przeciwpożarowej, np.: rozbudowa obiektu, rozszerzenie parku maszynowego, zmiany przeznaczenia czyli funkcji użytkowych określonych pomieszczeń
lub powierzchni i inne.
Instrukcje powinny być zatwierdzone przez właściciela zakładu bądź kierującego daną jednostką - dyrektor, prezes, prokurent lub inne osoby odpowiedzialne za całość. Wdrożenie w życie „instrukcji...” jest również istotnym elementem składowym samego jej zatwierdzenia.
Rozpatrując praktyczny aspekt opracowania instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, należy w niej zawrzeć oprócz ogólnie określonych elementów w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 roku w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów następujące dane:
1) ogólną charakterystyka danego obiektu. Położenie na terenie działki. Odległość od obiektów sąsiednich. Powierzchnia. Wysokość. Ilość kondygnacji. Uzbrojenie terenu - zewnętrzna sieć wodociągowa - sieć hydrantów zewnętrznych, czy są, jak oznakowane. Dojazd do obiektu, ewentualnie możliwość wjazdu na jego teren. Możliwość dojazdu jednostek ratowniczych.
2) formę użytkowania obiektu a w przypadku obiektów produkcyjnych i magazynowych, opisy i charakterystyka technologii z punktu widzenia samego procesu jak
i występujących zagrożeń,
3) podanie klasyfikacji ZL, PM, wielkości gęstości obciążenia ogniowego, skali zagrożenia wybuchem w tym miejsc zagrożenia, wielkości stref zagrożenia, charakterystyka surowców i materiałów niebezpiecznych (karty charakterystyk materiałów, surowców
i produktów gotowych można zawrzeć w załącznikach), sposoby obchodzenia się
z materiałami niebezpiecznymi (składowanie, magazynowanie),
4) charakterystykę warunków konstrukcyjno - budowlanych ze zwróceniem uwagi na istotne elementy dotyczące bezpieczeństwa jak elementy oddzieleń pożarowych, zamknięcia drzwiowe w tych elementach, palność elementów konstrukcyjnych obiektu, stopień rozprzestrzeniania ognia przez te elementy,
5) przyczyny ewentualnych pożarów w kontekście formy użytkowania danego obiektu, charakteru prowadzonej technologii,
6) możliwe przyczyny rozprzestrzeniania się pożarów w konkretnym obiekcie, uwzględniając jego specyfikę w danym momencie na czas opracowywania instrukcji,
7) charakterystykę warunków ewakuacyjnych, w tym kierunki opuszczenia obiektu, wyjścia, klatki schodowe wraz z systemami je zabezpieczającymi, jak drzwi pożarowe, drzwi dymoszczelne, systemy wentylacji bądź oddymiania wraz z podaniem procedur ich uruchamiania lub gdy działają automatycznie jaka rolę sprawują, określenie miejsc koncentracji osób po opuszczeniu obiektu, sposób oceny stanu liczebności załogi i inne.
Te elementy, dla poszczególnych obszarów bądź całego obiektu powinny zostać zawarte w procedurach ewakuacyjnych określających zasady postępowania.
Obowiązek określenia warunków - scenariuszy oraz praktycznego sprawdzenia sposobów prowadzenia ewakuacji, wynika z wyżej wymienionego przepisu, a więc dotyczyć to będzie procedur określających organizacyjne i techniczne sposoby poprawnej, najbardziej właściwej ewakuacji załogi, bądź osób przebywających w obiekcie dla określonych obszarów np.: poszczególnych kondygnacji, odrębnych dużych pomieszczeń lub obszarów, odrębnych wydzielonych technicznie stref pożarowych itp. Zagadnienia techniczne opracowanych scenariuszy ewakuacji określać powinny najkrótsze i najbardziej bezpieczne kierunki - drogi opuszczenia obiektu np. najszersze korytarze, inne drogi komunikacyjne w obiekcie,
które pozbawione są palnych wystrojów wewnętrznych, drogi komunikacyjne - wewnętrzne, które posiadają właściwą konstrukcję obudowy tzn. zgodnie z warunkami technicznymi, jakim powinny odpowiadać budynki, są to takie drogi których obudowa jest po pierwsze niepalna a po drugie posiada parametry co najmniej 15 minut odporności ogniowej, a dalej scenariusze ewakuacyjne, które na dobrą sprawę ustala się nie tylko dla ewakuacji ludzi
ale także w dalszym etapie również dla ewakuacji mienia, powinny określać miejsca koncentracji osób i mienia, poza obszarem ewakuowanym, czyli np. poza obiektem,
lub w jego innym wydzielonym obszarze np. w innej strefie pożarowej.
Te wymienione wyżej elementy, powinny być zasadniczo poparte kompletną dokumentacją graficzną obiektu, uwzględniającą przewidywane i zakładane kierunki ewakuacji z obiektu lub jego poszczególnych stref, miejsca usytuowania wyjść w postaci drzwi, miejsca koncentracji poza obszarem ewakuowanym, osób i mienia.
Czytelność opracowanej dokumentacji graficznej, pozwala na szybką orientację
i podjęcie decyzji o sposobie jej przeprowadzenia w oparciu o zaistniałą sytuację, zarówno przez zespoły ewakuacyjne, o których za chwilę jak i przez dowódców przybyłych na miejsce zdarzenia jednostek ratowniczych.
Tak w dużym skrócie zasygnalizowane zostały techniczne aspekty opracowywanych scenariuszy ewakuacji. Natomiast dopełnieniem całości stają się zagadnienia o charakterze organizacyjnym, na które składają się:
zadania i obowiązki osób odpowiedzialnych za poszczególne obszary
np.: kierowników wydziałów, kierowników komórek organizacyjnych i innych, zgodnie ze schematem organizacji,
wyznaczenie dla poszczególnych obszarów tzw. zespołów ewakuacyjnych w składzie kilku osób składających się ze stałych pracowników, które to zespoły będą mieć
za zadanie poprowadzenie ewakuacji osób i mienia zgodnie z opracowanymi dla nich scenariuszami i w różnych wariantach w zależności od przewidywanych sytuacji.
Powołane instrukcją zespoły ewakuacyjne stanowić powinny grupy osób wybranych, wyznaczonych przez kierownictwo jednostki organizacyjnej, osób o szczególnych predyspozycjach zachowania się w chwili zagrożenia, osób kilkakrotnie przeszkalanych
w zakresie przewidywanych scenariuszy zdarzeń oraz osób, które kilkakrotnie na użytek praktyczny przeprowadzają ćwiczenia wewnętrzne w obszarze, który będą chronić
i obsługiwać, kończąc ten cykl przygotowawczy przeprowadzeniem pełnej ewakuacji wszystkich osób w obszarze chronionym.
Zadania osób będących członkami zespołów ewakuacyjnych, są szczególne i ważne,
i wymienić tutaj należy kilka jak: znajomość stanu osobowego załogi, znajomość kierunków opuszczenia obiektu, znajomość miejsca koncentracji po przeprowadzonej ewakuacji, umiejętność sprawdzenia w trakcie ewakuacji miejsc potencjalnego pozostania osób, umiejętność udzielenia pierwszej pomocy, np. w przypadku zasłabnięć, sposób przekazania informacji o ilości osób ewakuowanych z obiektu, umiejętność uruchomienia instalacji sygnalizacji alarmu pożaru, umiejętność uruchomienia instalacji oddymiającej a wreszcie taka organizacja zespołu ewakuacyjnego, która umożliwia jednoczesność działań polegających na prowadzeniu ewakuacji, alarmowaniu jednostek ratowniczych oraz prowadzenia działań zabezpieczających jak np. gaszenie powstałego pożaru przy użyciu podręcznego sprzętu gaśniczego, gaśnic i innych wewnętrznych instalacji np. hydrantowych.
Zakres opracowanych scenariuszy ewakuacyjnych, powinien być oparty na przynajmniej trzech założeniach. Są to: powstały wypadek, indywidualny bądź zbiorowy, atak terrorystyczny, powstanie pożaru lub wybuchu.
Powołanie wymienionych wyżej zespołów ewakuacyjnych, o takim jak wymieniono spektrum przygotowania, nie zwalnia, co powinno być zawarte w instrukcji, o konieczności przeszkolenia całej załogi, czyli wszystkich pracowników i przeprowadzania tych szkoleń cyklicznie.
A jakie inne jeszcze elementy powinna zawierać w swej treści, dokumentacja zwana instrukcją bezpieczeństwa pożarowego. Będą to:
wykaz telefonów stacjonarnych i komórkowych, także adresów i siedzib, członków kierownictwa danej jednostki organizacyjnej bądź właścicieli oraz jednostek interwencyjnych, jak: pogotowie, policja, straż pożarna, pogotowie wodociągowe, pogotowie gazowe, wydziały zarządzania kryzysowego urzędów gmin, starostw, miast, województwa, pracowników funkcyjnych danej jednostki organizacyjnej
i innych wg potrzeb,
zasady opracowania dokumentacji oraz zasady technicznego zabezpieczenia prowadzenia ewentualnych prac pożarowo niebezpiecznych np. prac związanych ze smołowaniem dachów budynków w celu zabezpieczenia przed opadami atmosferycznymi, prac spawalniczych bezpośrednio w pomieszczeniach
np. administracyjnych lub halach produkcyjnych, innych prac związanych z użyciem ognia otwartego np. pokazów z użyciem ogni sztucznych, widowisk teatralnych
z użyciem pochodni i ognia otwartego,
instrukcje szczegółowe postępowania pracowników na wypadek powstania pożaru,
co powinno mieć swoje rozszerzenie w ich wyeksponowaniu przy stanowiskach pracy, na ścianach korytarzy, w miejscach lokalizacji podręcznego sprzętu gaśniczego i szafek hydrantowych,
opracowanie właściwych zasad doboru jakościowego i ilościowego dla podręcznego sprzętu gaśniczego, stworzenie tak zwanej etatyzacji sprzętu gaśniczego wraz
z pokazaniem rozmieszczenia punktów gaśniczych.
Reasumując, instrukcja bezpieczeństwa pożarowego stanowi pewien materiał analityczny i ocenę dla danego obiektu, sporządzony przez znającego problematykę specjalistę, dający jego użytkownikowi podstawy organizacji jednostki w zakresie
jej bezpieczeństwa, ochrony ludzi i mienia.
5