How Many Nordic Countries?
Possibilities and Limits of Geopolitical Identity Construction
Mikko Lagerspetz
Artykuł porusza problem Północy - zmiany w znaczeniu i zawartości tego pojęcia oraz zmieniającą się ilość krajów przynależących do Krajów Nordyckich. Szczególny nacisk został położony na Estonię i jej starania o włączenie do tego regionu.
Od `Północy' do `Krajów Nordyckich
Sposób podziału Europy ma swoje korzenie w starożytności, kiedy to Europa płd. jako spadkobierca kultury greckiej i rzymskiej stanowiła centrum, a Północy przypadła rola „tych innych”, czyli krajów bardziej barbarzyńskich itp.
Współczesne użycie terminu `Kraje Nordyckie' (szw. Norden, fiń. Pohjola) ma swoje korzenie w romantyzmie, jednak jego znaczenie/zawartość zmieniało się wielokrotnie od tego czasu:
Początkowo tylko Dania + Szwecja + Norwegia.
W Finlandii coraz bardziej malały wpływy rosyjskie na rzecz szwedzkich (język, kultura, tradycje), w związku z czym zaczęto postrzegać ją również jako część północy.
W wieku XIX północni Niemcy, Bałtowie i mieszkańcy Petersburga również wykazywali tendencje do nazywania siebie mieszkańcami północy.
Finlandię trudno jednoznacznie zaliczyć do północy, gdyż może być postrzegana jako część krajów bałtyckich (razem z Estonią, Łotwą, Litwą i, według niektórych źródeł, Polską), jeśli uznamy, że są to kraje, którym udało się wyzwolić spod panowania Carskiej Rosji po rewolucji 1917r.
Estonia również wykazywała chęci przynależenia do północy, między innymi poprzez dążenie do współpracy z tym regionem.
Największą rolę w dzisiejszym sposobie postrzegania północy odegrał wybuch II wojny światowej:
Po włączeniu Litwy, Łotwy i Estonii do Związku Radzieckiego o powiększaniu północy o którykolwiek z tych krajów nie mogło być mowy.
Założenie Rady Nordyckiej w 1952r. zdeterminowało istnienie `Krajów Nordyckich' jako regionu składającego się z pięciu państw (szw., nor, dan., fin., isl.), które dążyły do współpracy. Rada Nordycka jest corocznym zgromadzeniem parlamentarzystów z pięciu wymienionych krajów plus przedstawicieli autonomicznych regionów Wysp Farerskich, Alandzkich i Grenlandii.
Geopolityczna tożsamość jako konstrukcja i jako źródło
Stosowanie podziałów i kategoryzacji jest jednym ze sposobów definiowania rzeczywistości i tworzenia „wiedzy”; najczęściej to ludzie decydują o tym, jak wygląda rzeczywistość („if men define things as real, they become real in their consequences”).
Po zakończeniu Zimnej Wojny podział Europy na Zachów i Wschód ulega przeobrażeniu. Istnieje wyraźne dążenie do integracji (m.in. poszerzanie UE i NATO). Jednak warunkiem przynależenia do tych organizacji staje się nie tylko przeprowadzania reform gospodarczych i politycznych, ale także pokazanie, że jest się „krajem zachodnim”.
Kraje Nordyckie reprezentują zupełnie odmienną grupę państw i stanowią alternatywę dla np. Estonii. Estonia z jednej strony wykazuje tendencje do przynależenia do krajów nordyckich, z drugiej jednak jest wciąż postrzegana jako kraj bałtycki.
Estonia próbowała odciąć się od wizerunku kraju bałtyckiego (zawsze wyprzedzała pozostałe dwa kraje, jeśli chodzi o rozwój gospodarczy) i prowadziła politykę zmierzającą do sytuacji, w której inne kraje europejskie zmieniłyby swój sposób postrzegania Estonii (sugerowano np., że końcówka -ia sprawia, że słowo nie jest całkiem „wschodnio-brzmiące”; były także pomysły zmiany flagi estońskiej - stara, trójkolorowa kojarzy się z republikami, które powstały po rozpadzie ZSRR, a nowa miałaby zwierać symbol krzyża Skandynawia).
Estonia dąży do zdefiniowania na nowo swojego położenia geopolitycznego, jednak podejmowane przez nią działania sprowadzają się do coraz to nowych propozycji zmiany symboli, a nie rzeczywistych kroków zmierzających do zmiany kierunku polityki państwa.
Wyobrażenia, a rzeczywistość
Jednym z najbardziej znaczących czynników decydujących o tym, że Finlandia stała się krajem nordyckim jest jej przynależność do Rady Nordyckiej.
Chociaż tylko część współpracy nordyckiej ukierunkowana jest na politykę zagraniczną, to współpraca ekonomiczna i polityczna tego regionu zaczęła się dużo wcześniej niż silniejszej dziś UE.
Znakiem rozpoznawczym wspólnoty krajów nordyckich stał się dziś wspólny system polityki socjalnej, czyli model państwa opiekuńczego. Pozostałe cechy wspólne północy to: położenie geograficzne, daleko sięgające powiązania historyczne, podobieństwo lingwistyczne pomiędzy językami skandynawskimi, religia luterańska, uczestnictwo w organizacjach zrzeszających kraje nordyckie, takich jak Rada Nordycka, wspólna prawno-administracyjna tradycja, równość płci.
Wspólna tożsamość ludzi zamieszkujących kraje nordyckie przestała obecnie wynikać jedynie z faktu wspólnej historii. Najczęściej podkreślanym wspólnym mianownikiem jest dziś podobieństwo systemów społecznych, które różnią się od tych funkcjonujących w pozostałych krajach europejskich.
Cechą charakterystyczną dla Estonii jest to, iż w politycznych odczytach skierowanych do zagranicznego odbiorcy podkreślane jest ukierunkowanie estońskiej polityki na kraje nordyckie, natomiast brak jest tego czynnika w przemowach skierowanych do odbiorcy krajowego. Takie postępowanie sugeruje, że Estonia stawia głownie na wykreowanie swojego obrazu jako państwa dążącego do integracji z krajami nordyckimi.
Odnosząc się do tytułu tej części artykułu, wyobrażenia kreują tożsamość, a tożsamość kreuje działanie. Jednak w przypadku krajów bałtyckich i ich ewentualnej przynależności do krajów nordyckich skontrastowanie wyobrażeń z rzeczywistością może okazać się bezpodstawne, ponieważ różnią się w wielu punktach wymienionych wcześniej jako cechy charakterystyczne dla krajów nordyckich
Cechą wyróżniającą Estonię spośród pozostałych krajów bałtyckich i dającą jej pewien przywilej w staraniu się o przyłączenie się do krajów nordyckich, jest przynależenie języka estońskiego do jednej rodziny z językiem fińskim.
Chęć bycia krajem nordyckim nie jest poparta staraniami Estonii dotyczącymi zaadoptowania systemu polityczno-społecznego istniejącego w Skandynawii.
Rzut oka na przyszłość
Dużym wyzwaniem dla krajów nordyckich jest obrona tzw. „nordyckości” przed unifikacją odbywającą się w ramach działalności UE.
Kraje nordyckie będące członkami UE podejmują działania do umacniania wizerunku „nordyckości” na arenie europejskiej i taka tendencja powinna utrzymać się w przyszłości.