Kanon różnicy wg J. S. Milla:
„Jeżeli przypadek, w którym dane zjawisko badane zachodzi, oraz przypadek, w którym ono nie zachodzi, mają wszelkie okoliczności wspólne, wyjąwszy jedną, i przy tym ta jedna zachodzi tylko w przypadku pierwszym, to okoliczność, co do której jedynie te dwa przypadki się różnią, jest skutkiem albo przyczyną, albo nieodzowną częścią przyczyny danego zjawiska” (Mill, 1962, t. 1, s. 606).
„...przypadek w którym dane zjawisko badane zachodzi, oraz przypadek, w którym ono nie zachodzi”, to wyróżnione przez badacza dwie grupy: eksperymentalna i kontrolna, różniące się co do wartości zmiennej niezależnej-głównej.
„...dane zjawisko badane...”, to wartości zmiennej zależnej, odpowiadające wartościom zmiennej niezależnej-głównej, które przyjmuje ona dla osób z grupy eksperymentalnej („przypadek w którym badane zjawisko zachodzi”). Wartości zmiennej zależnej przyjmowane przez nią dla osób z grupy kontrolnej, to - wg Milla - nie zachodzenie „danego zjawiska badanego”.
„...okoliczności wspólne, wyjąwszy jedną...”, to zmienne niezależne-uboczne oraz zmienne niezależne-zakłócające, zaliczone przez badacza do O(PY), które przyjmują te same wartości dla każdej osoby, tak z grupy eksperymentalnej, jak i z grupy kontrolnej.
© Jerzy Brzeziński (2008). Wykłady z metodologii ... Blok 2