Problematyka państwa opiekuńczego

W innych państwach nazwy państwa opiekuńczego odwołują się do dobrobytu  
i zabezpieczenia ( państwo dobrobytu, państwo zabezpieczenia socjalnego), ang. welfare state

Problem nazewnictwa - nazwy wywodzą się z kultury i tradycji danego narodu

Państwo opiekuńcze to koncepcja państwa i społeczeństwa w pełni ukształtowana po II wojnie światowej

Prawodawstwo państwa opiekuńczego ma służyć przede wszystkim zabezpieczeniu przeciwko podstawowym ryzykom życiowym, takimi jak: starość, choroba, niepełnosprawność czy bezrobocie.

Wielka Brytania - podział na tych, którzy na pomoc zasługują i na tych, którzy na pomoc nie zasługują . Zasługują Ci, którzy mają problemy nie z własnej winy

Domy Pracy w Wielkiej Brytanii - zsyłano tam osoby z różnymi problemami: sieroty, złodziei, przestępców, bezdomnych, prostytutki

Beveridge wprowadza w Wielkiej Brytanii państwo opiekuńcze ( Raport Beveridge'a: państwo powinno chronić przed zdarzeniami losowymi takimi jak choroba, śmierć bezrobocie, zapewnić dostęp do nauki, opieki zdrowotnej, emerytury i renty, dostateczne warunki mieszkaniowe)

3 wymiary definiowania państwa opiekuńczego:

• Zagwarantowanie minimalnego dochodu ( płaca minimalna, minimalny dochód gwarantowany)

• Umożliwienie unikania ryzyk socjalnych

• Zabezpieczenie standardów społecznych

A.Giddens „ Poza lewicą i prawicą. Przyszłość polityki radykalnej”

Pomiędzy biednymi i bogatymi występują nierówności i rolą państwa opiekuńczego jest redukować owe nierówności. Podstawą państwa opiekuńczego jest redystrybucja od tych którzy mają do tych którzy nie mają za pośrednictwem systemu

Ubóstwo symbolizuje różne kwestie społeczne

Giddens uważa, że to lewica wprowadziła pojęcie „kwestie społeczne”

Pewne sprzeczności państwa opiekuńczego:

• Chcąc zaradzić pewnym problemom stworzyło następne

• Pieniądze nie zawsze trafiają od bogatych do biednych, pewne rozwiązania mimo zamysłu twórców i tak sprzyjają bardziej bogatym

• Rozdawanie zbyt wielu świadczeń

• Sprzeczności ideowe

Lata 80 - reforma państwa opiekuńczego, Regan, Thatcher - racjonalne rozdawanie świadczeń, cięcie wydatków, znowu powrócono do podziału na biednych, którym pomoc się należy i na biednych, którym pomoc się nienależny, interwencja aktywna zamiast interwencji pasywnej - osoba której jest udzielana pomoc musi brać udział w procesie pomocy

Praca centralnym punktem odniesienia dla państwa opiekuńczego; problem z tymi, którzy nie mogą pracować czasowo lub trwale

Reżim państwa opiekuńczego - G. Esping - Andersen

Prawa ubogich (poor laws) - Anglia: stare prawa 1601r., nowe prawo 1834r.

Wprowadzenie reform społecznych lata 30 XX w.:

• Bismarck w Niemczech

• Giollitti we Włoszech

• Disaneli w Anglii

Beveridge lata 40 XXw. - dał początek nowego podejścia do państwa opiekuńczego

USA, Wielka Brytania - minimalizowanie działań państwa opiekuńczego, faworyzowanie rynku

Skandynawia - faworyzowanie socjalizmu demokratycznego

Europa kontynentalna - katolicyzm społeczny

Państwo opiekuńczy podejmuje działania na rzecz:

• Upowszechnienia edukacji

• Likwidacji przywilejów wynikających z urodzenia

• Dochód nie należy już do zarabiającego - pieniądze zebrane z podatków poddawane redystrybucji

• Eliminowanie ryzyk socjalnych w różnych cyklach życia

Np. dostęp do bezpłatnej edukacji, dostęp do służby zdrowia, wprowadzenie emerytur

Kryzys lat 70 (kryzys naftowy) - kryzys państwa opiekuńczego, państwo opiekuńcze trudne do utrzymania

Nowe zadania państwa opiekuńczego:

• Branie pod uwagę dynamiki zmian życiowych obywateli

• Zbieranie fragmentarycznych informacji w jedną całość

• Zbieranie informacji o przeszłości danej osoby

• Państwo opiekuńcze to pewien system wartości, państwo opiekuńcze powinno głownie kierować się sprawiedliwością społeczną, odwołanie do praw społecznych

• Podejście do państwa opiekuńczego jako do inwestycji

Spójność społeczna - uspójnienie polityki społecznej

4 światy socjalne w Europie:

• skandynawski - nowoczesne państwa opiekuńcze - każdy ma prawo do pracy, wystarczy być obywatelem danego państwa by jakaś pomoc przysługiwała, wysokie opodatkowanie i rozbudowane świadczenia społeczne

• „bismarckowski” - głównie Niemcy, Austria - zinstytucjonalizowane państwo opiekuńcze - głównie funkcje kompensacyjne , większe zindywidualizowanie pomocy, obietnica pełnego zatrudnienia

• państwa anglosaskie - USA, Australia, Nowa Zelandia, Wielka Brytania - rezydualne państwo opiekuńcze - państwo nie jest głównym pracodawcą ale pomaga w znalezieniu pracy, duża dysproporcja pomiędzy tym co można uzyskać pracując a tym co można dostać z pomocy społecznej, co zachęca do pracy

• państwa kręgu łacińskiego - Europa południowa: Hiszpania, Włochy, Grecja, częściowo Francja - częściowe, rudymentarne państwo opiekuńcze - późne wprowadzenie rozwiązań socjalnych

Europejski model społeczny - rozsądne planowanie zarówno na poziomie państwa jak i na poziomie Europy

By móc podejmować racjonalne decyzje potrzebne są dokładne informacje

Polska nie buduje własnych rozwiązań

2 problemy, którymi zajmuje się państwo opiekuńcze:

• polityka rodzinna

• starość, starzenie się

Polityka rodzinna

Polska polityka rodzinna (prorodzinna) to głównie becikowe

Nie mówi się o:

• Ulga prorodzinna

• Edukacja ( w tym dostęp do przedszkola - odpłatność/ nieodpłatność przedszkola) - w Polsce dostęp do przedszkoli ograniczony - zbyt mała liczba miejsc, a do tego spory koszt opłacenia przedszkola

• Aktywność zawodowa rodziców - w innych krajach dba się o to, by rodzic opiekujący się dzieckiem jak najszybciej mógł wrócić do pracy; W Polsce nadal wyraźny podział na rodzica A i rodzica B - rodzic A to ten, który utrzymuje rodzinę a rodzic B to ten który zajmuje się domem i dzieckiem, zwykle jest to kobieta

• Kwestia zmian w ramach życia rodziny - promocja partnerstwa, W Polsce pewne zadania w rodzinie są silnie przypisane do określonej płci

• Polityka mieszkaniowa

W ogóle w polskiej polityce rodzinnej jest silny podział na płci

Nieefektywność systemu, który propaguje, że jedno z rodziców zarabia a drugie opiekuje się dzieckiem, gdyż po pewnym czasie następuje spadek dochodów w rodzinie, co będzie zmuszać państwo do kolejnej pomocy, wypłacania kolejnych świadczeń

Polska polityka rodzinna skupia się głównie na pomocy najuboższym, w innych krajach polityka rodzinna to zapewnienie rodzinom odpowiedniego poziomu życia

Starość

Starzenie się polskiego społeczeństwa - coraz więcej osób starszych, coraz mniej dzieci

Społeczna definicja starości wiąże się z przejściem na emeryturę - niedobrze wiązać dezaktywizację zawodową ze starością

Mało mówi się w Polsce o poprawie jakości życia osób starszych, brak dyskusji o jakości starości. Główny punkt dyskusji w Polsce to wiek emerytalny

Mała pomoc państwa w dostępie do usług opiekuńczych, często następuje dezaktywizacja jednego członka rodziny (głównie kobiety), by zająć się osobą starszą. Państwo polskie nie wspomaga osób, które same zajmują się osobami starszymi w przeciwieństwie do państw zachodnich

Dochody minimalne

Standard życia:

• System pomocy społecznej -> linnie ubóstwa - nie chcemy by obywatel spadł poniżej tej linni:

• Minimum socjalne - standard integracji społecznej

• Minimum egzystencji - standard egzystencji biologicznej, zagrożenia związane z egzystencją biologiczną a nie społeczną

• Próg interwencji socjalnej

• Wsparcie dochodowe rodzin

Każde świadczenie powinno być wyższe od minimum egzystencji

• System płac:

• Płaca minimalna - powinna być większa od świadczeń jakie można uzyskać z pomocy społecznej

• Minimalny dochód gwarantowany

Płaca minimalna to nie jest to samo co minimalny dochód gwarantowany

Płaca minimalna oznacza, że nie można płacić mniej jeśli ktoś pracuje na pełen etat. Płaca jest elementem dochodu, dochód jest kategorią szerszą. Można mieć dochód bez pracy, natomiast płaca minimalna jest związana z pracą

Minimalny dochód gwarantowany - jest to dochód jaki powinno osiągnąć gospodarstwo domowe danej osoby. Jeśli praca wypełnia 50% dochodu, to drugie 50% dopłaci pomoc społeczna. Tak minimalny dochód gwarantowany wygląda w teorii, która mówi także że osoba nie musi pracować, Praktycznie jednak minimalny dochód gwarantowany wygląda tak, że my zapewnimy ci minimalny dochód gwarantowany, jeśli ty dorzucisz coś do tego dochodu. Żadnego państwa nie stać na to by wprowadzić taki doktrynalny minimalny dochód gwarantowany

Praca jest kluczowa, brak pracy oznacza jakieś wykluczenie

• Out of work - do tej grupy zaliczają się osoby jeszcze bez pracy, już bez pracy, bez perspektyw na znalezienie pracy

Trzeba pamiętać, że na każdym etapie życia standard życia różni się. Obecnie właśnie standard życia określa się za pomocą pracy, ale nie można zapominać właśnie o tych, którzy są poza pracą. Często nie myśli się o osobach, których nie da się integrować poprzez pracę np. emeryci

Cel/sens istnienia państwa opiekuńczego

• Zapobieganie ryzykom socjalnym - rozwiązywanie problemów

• Tworzenie rzeczywistości społecznej np. pełne zatrudnienie przy godziwych warunkach pracy i godziwym wynagrodzeniu; większość elementów pomocy nakierowana jest na pomoc w zalezieniu pracy, znalezienie pracy = dochód

• Problemy związane z ludzi znajdującymi się poza pracą (out of work)

• Inkluzyjne społeczeństwo - samo znalezienie pracy nie zapewni integracji/inkluzji społecznej, przy integracji ważna jest także sfera kultury; praca nie rozwiązuje wszystkich problemów - powstaje nowe zjawisko „woorking poor” - pracujący ubodzy, ważna jest także wiedza i współdziałania, które obejmuje wszystkie elementy wiedzy o państwie opiekuńczym.

Wiedza w ramach welfare state:

1. naukowa

2. osoby dotknięte danym problemem

3. osoby zajmujące się danym problemem

Niektóre problemy państwa opiekuńczego:

• Problemy związane z mafią i korupcją - książka „Gomora - werbowanie do mafii młodych ludzi i powierzanie im niebezpiecznych zadań; mafia zaczyna przypominać korporacje, gdzie na każdym poziomie zarządza menadzie; mafia to łapówki; w Polsce z korupcją jest kojarzony głównie lobbing; w Polsce brak obszarów takich jak we Włoszech, które jednoznacznie kojarzą nam się z mafią; nie ma możliwości zlikwidowania korupcji drogą sutkową, administracyjną, aby zlikwidować korupcje należy zmienić mentalność; korupcja prowadzi do zwiększenia różnic społecznych

• Państwa afrykańskie - książka „Afrykańska odyseja” - nie ma możliwości, by Afryka rozwinęła się tak jak Europa, inna kultura, inna wizja rodziny; Afryka ma postawę roszczeniową - należy jej się pomoc za to, że Europa czerpała stąd niewolników i wykorzystywała w czasach kolonialnych; w polityce bardzo ważne pochodzenie, to z jakiego plemienia się jest, stanowiska polityczne obsadza jeden klan; w Afryce edukacja nie jest powszechna, jest płatna; bardzo dużo uchodźców z Afryki, często cała rodzina się składa na to, by jedna osoba mogła opuścić Afrykę, uciec do Europy i stamtąd przysyłać pieniądze na utrzymanie rodziny, edukację, uchodźcy potrafią iść do Europy latami, zwykle przez brak pieniędzy; Europa jawi się Afrykańczykom jako raj, wiele ofiar wśród uchodźców; Polska nie ma dużego problemu z uchodźcami - mało uchodźców, Polska nie leży na szlaku uchodźczym, Polska jest zwykle krajem tranzytowym, uchodźcy w Polsce to głównie Czeczeni; nie zdajemy sobie sprawy jakim problemem są uchodźcy; wiele dziewcząt, które uciekają z Afryki pracuje w Europie jako prostytutki - ciężko je wyciągnąć z tego, gdyż często nie widzą alternatywy a chcą pracować, by móc wysyłać rodzinie pieniądze; dużym problemem już nawet po dotarciu do Europy są duże różnice kulturowe

• Slumsy - książka „Planeta slumsów” - slumsy, fawele, to obszar gdzie nie działa żadne prawo; ONZ stworzył spis slumsów na świecie:

• w Nigerii w slumsach mieszka 80% ludności miejskiej

• w Etiopii 95%

• w Chinach 30%

• w USA 5%

Miasta z największą liczbą ludności:

• Meksyk - 22 mln

• Sao Paulo - 20 mln

• Delhi - 18 mln

• Kair - 15 mln

• Nowy Jork - 22 mln

Największy wzrost liczby ludności w miastach Azji i Ameryki Południowej; miasta azjatyckie obrastają dzielnicami nędzy, wiele ludzi mieszka na chodnikach

Za slumsami nie idzie żadna urbanizacja - brak planów zabudowy, ulic, komunikacji, brak urządzeń sanitarnych; często są to obszary na których nie powinno stawiać się domów - np. obszary zagrożone powodziami; termin slumsy pojawił się w XIX w. w Anglii - była to dzielnica zakazana dla osób z dobrych domów, obecnie slumsy kojarzą się z biedą i chorobami; w Polsce są dzielnice biedne, ale nie ma slumsów; rozwój slumsów następuje w krajach o dużej liczbie ludności lub dużej liczbie uchodźców

Kryzys 2009

1. Cele UE dla zabezpieczenia społecznego

2. Postrzeganie i rozumienie kryzysu 2009

3. Konsekwencje

Ad. 1

2 obszary zabezpieczenia:

• Ochrona socjalna (system emerytalny, ochrona zdrowia)

• Integracja społeczna

Ochrona socjalna

Należy zmienić warunki nabycia emerytury - już teraz mówi się o wydłużeniu czasu pracy

UE wraz z kryzysem nie zmieniła celów, ale przykład emerytur pokazuje, że zmieniają się warunki osiągnięcia danego celu.

Z powodu kryzysu w niektórych państwach UE doszło do obniżenia świadczeń.

Rosną koszty ochrony zdrowia, ten cel jest coraz trudniejszy do realizacji; na tym obszarze widać regres, chociaż nie mówi się o tym wprost. System ochrony zdrowia powinien przejść gruntowną reformę. Nie ma bezpłatnej ochrony zdrowia - jest pytanie kto płaci; składka nie zabezpiecza wszystkiego, kryzys uprzytomnił, że składka zabezpiecza coraz mniej. Czesi wprowadzili minimalne odpłaty za usługi medyczne - powstaje idea mini odpłatności. Pojawia się poszukiwanie pieniędzy. Kryzys pokazał także urynkowienie pewnych obszarów ochrony zdrowia - następuje pewien rozjazd standardów pomiędzy publiczną a prywatną służbą zdrowia.

Integracja społeczna

Integracja społeczna miała zlikwidować ubóstwo i wykluczenie.

Początki walki UE z ubóstwem to stworzenie wspólnej definicji ubóstwa, zaczęto mówić tym samym językiem, zaczęto porównywać poziom ubóstwa w poszczególnych krajach.

Duże problemy z wykluczeniem społecznym. Kryzys ujawnił błędy - brak koordynacji, miejscami brak kwalifikacji, marnotrawstwo

Ad. 2

W Polsce kryzys postrzegany i przedstawiany jako kryzys finansowy. Nie mówi się o tym, że kryzys ten można określić kryzysem demokracji, kryzysem pewnej reprezentacji politycznej, kryzysem pewnej moralności w polityce, kryzysem profesjonalizmu w polityce, kryzysem struktur społecznego awansu, a wreszcie kryzysem tego co społeczne. Brak w Polsce dyskusji na temat obecnego kryzysu.

Raport na temat jakości życia

Badanie jakości życia przeprowadzone w 28 państwach (państwa UE, kandydaci do UE)

Państwo:

• Silny protektor sfery społecznej - większość działań finansowanych przez państwo, realizacja priorytetów państwa

• Działania społeczne niezależne od państwa

Badanie partycypacji w społeczeństwie obywatelskim:

• Partycypacja aktywna - człowiek zaangażowany w dane działania bezpośrednio

• Partycypacja pasywna - gdy ktoś identyfikuje się z działaniami podejmowanymi przez jakąś grupę, ale nie uczestniczy bezpośrednio w danych działaniach; aprobata danych działań, ale brak większego zaangażowania

Partycypacja różni się ze względu na zasoby i indywidualne postawy, możemy tez podzielić na kontekst krajowy i kontekst lokalny

Pozytywnie na partycypacje wpływa: bezpieczne sąsiedztwo, zaufanie do polityki, satysfakcja z usług publicznych; negatywnie: wiek, większa urbanizacja

Działania:

• Formalne - angażowanie się w działania związane z: działalnością charytatywną, sportem, edukacją, religią; mniejsze zaangażowanie na rzecz osób starszych,, praw pacjenta, spraw międzynarodowych; najwyższe działania formalne w Szwecji, Finlandii, Danii, Belgii, Polska dużo poniżej unijnej średniej

• Nieformalne - udział w kręgach koleżeńskich, sąsiedzkich; najczęściej kontakty z przyjaciółmi

Motywacje do działania: wyższe wykształcenie, wyższe zarobki, zdrowie. Jednak motywacje do działania w każdym państwie inne, zależy to między innymi od doświadczeń historycznych, stopnia urbanizacji

Widoczne zmniejszanie się zainteresowania polityką, mniejsza liczba członków partii, niższa frekwencja wyborcza; udział w wyborach jest w zasadzie jedynym udziałem obywatela w polityce, brak takich form udziału jak mitingi, spotkania z politykami; wpływ obywateli na politykę państwa jest nikły. Udziałowi w polityce sprzyja: wiek, edukacja, udział w praktykach religijnych, zatrudnienie

Nieznajomość języka angielskiego wyklucza całe wspólnoty uczestnictwa w działaniach UE. 47% europejczyków nie zna języka angielskiego; 59% deklaruje średnią znajomość angielskiego; Polska na przedostatnim miejscu - 20%. Największa znajomość: Szwecja, Dania, Holandia. Wyżej niż Polska znalazły się nawet Bułgaria i Rumunia. W całej UE bardzo dobrą znajomość języka angielskiego deklarowało 16%

Czy jesteśmy zadowoleni z życia w swoim państwie?

• Średnia unijna 7 1%

• Najwyższe zadowolenie w Danii

• Najniższe: Litwa, Bułgaria

• Na zadowolenie wpływ miało: zadowolenie z polityki, przejrzystość rządów, zdrowie

Czynniki wpływające na inkluzję społeczną:

• Wzrost przejrzystości władzy

• Zmniejszenie korupcji

• Większy poziom rozwoju kraju

Trzeba mówić ludziom, że są zdolni do podjęcia jakiś działań

1

---