Schiller Intryga i miłosć

91. Fryderyk Schiller

`fryderyk sziler,

Intryga i miłość

(1784)

„Ich schreibe als Weltbürger, der keinem Fürsten dient“.

„Piszę jako obywatel, który nie służy żadnemu z książąt“

F. Schiller (Archiwum autora)

Johann Christoph Friedrich Schiller urodził się 10 listopada 1759 roku w Marbach (Wirtembergia). Był synem felczera wojskowego. Uczęszczał do szkoły łacińskiej w Ludwigsburgu. Gdy ukończył 13 rok życia wstąpił, na rozkaz despotycznego księcia, do szkoły militarnej. Jedyne, czego się tam nauczył to nienawiść do wszelkiej tyranii. Po roku 1780, kiedy ukończył znienawidzoną szkołę, objął posadę medyka przy pułku grenadierów, którzy stacjonowali w Stuttgarcie. Już podczas studiów w akademii fascynowały go dzieła Klopstocka, Goethego, Szekspira, Rousseau i innych, którzy tworzyli utwory w jego epoce. Lektura dzieł tych pisarzy stała się impulsem do stworzenia „czegoś swojego”. Dlatego już w 1781 roku wydane zostało dzieło „Zbójcy”, które później stało się znanym na cały świat utworem. Następnie prześladowany przez księcia otrzymał zakaz wydawania innych komedii. Taki stan rzeczy sprawił, że musiał wyjechać. I tak rozpoczęły się dla Schillera lata nędzy i ucieczki, podczas których cierpiał nie tylko z powodu braku środków finansowych, ale także nie mógł tworzyć swoich dzieł. Z takiej sytuacji wybawiła go na krótko matka jego przyjaciela - H. Von Wolzogen, która udzieliła mu gościny w Bauerbach. I tu właśnie napisał kolejne dzieło - „Kabale und Liebe”(„Intryga i miłość”), które odegrało dużą rolę w rozwoju niemieckiego teatru narodowego. W 1789 r. Schiller przeprowadził się do Weimaru, gdzie za pośrednictwem Goethego otrzymał posadę profesora historii na uniwersytecie w Jenie. W 1790 r. ożenił się z Charlottą von Lengefeld.

Bardzo wielkie znaczenie dla dalszej twórczości Schillera miała zawarta przyjaźń z Goethem. Pracowali oni wspólnie prawie 10 lat, m.in. na łamach literackich czasopism „Horen” i „Musenalmanach”.

Okres współpracy Goethego i Schillera przypadający na lata 1794 - 1805, w których powstały najwybitniejsze dzieła obu poetów, zyskał w literaturze specjalny termin - Klasyka Weimarska. Chociaż Schiller podupada na zdrowiu (choroba płuc) przyśpiesza pracę nad dramatami okresu klasycznego. Po długiej, ciężkiej chorobie umiera w wieku 45 lat, pozostawiając bez zakończenia swój ostatni dramat - „Dymitr”. Pogrzeb poety odbył się bez przysłowiowej „pompy” i pochowany został na cmentarzu przy kościele Św. Jakuba w Weimarze. Dopiero w roku 1827 przeniesiono jego trumnę do weimarskiej Krypty Książęcej. Był jednym z najwybitniejszych pisarzy niemieckich. Dorósł do rangi Goethego - czego świadectwem jest pomnik w Weimarze, gdzie stoi obok autora „Fausta”.

Dorobek literacki Schillera jest bardzo bogaty. Jego zbiór młodzieńczych wierszy: „Antologia na rok 1782” utrzymany jest w stylu poezji „burzy i naporu”. Z późniejszej liryki na uwagę zasługuje hymn „Do radości”, opiewający wolność i braterstwo.

Bardzo popularne są do dziś ballady autorstwa Schillera - m.in. „Pierścień Polikratesa”, „Rękojmia” i inne. Jako dramaturg dążył Schiller do wychowania moralno - politycznego narodu niemieckiego, początkowo w okresie „burzy i naporu” jako piewca wolności i równości społecznej, a w okresie klasyki jako „rycerz” głęboko pojętego humanizmu. Pierwszy dramat „Zbójcy” ukazuje namiętny protest przeciwko feudalnym stosunkom społecznym i tyranii. Następny utwór dramatyczny „Intryga i miłość” oskarża feudalizm absolutny w Niemczech, ukazuje walkę postępowego mieszczaństwa o niezależne mu prawa. Innym jeszcze znanym dramatem Schillera jest także „Don Karlos”. Jego autorstwa jest także trylogia historyczna „Wallenstein”, która stanowi realistyczny, pełen grozy obraz wojny trzydziestoletniej, zaś jej tytułowy bohater jest „nosicielem” idei zjednoczenia Niemiec.

Autor czerpał tematykę z rzeczywistości, istotne konflikty przenosił na płaszczyznę przeżyć wewnętrznych bohaterów. Jego utworom nie brakuje cech idealistycznych. Niemniej trzeba przyznać, iż twórczość dramatyczna Schillera odegrała ogromną rolę w rozbudzeniu uczuć narodowych zarówno w Niemczech, jak i poza granicami. Poza swoimi osiągnięciami literackimi zajmował się również tłumaczeniem m.in. dramatów Eurypidesa, Szekspira i innych. Autor „Zbójców” cieszył się dużą popularnością także w Polsce, o czym świadczą liczne przekłady jego dzieł. Utwory Schillera były tłumaczone na język polski przez takie osobistości, jak: K. Budzyński, J. Kasprowicz, A. Mickiewicz, J. Tuwim i inni.

Słynne cytaty Schillera:

*Jestem lepszy niż moja reputacja.

*Jeśli chcesz się poznać, to spójrz jak żyją inni; jeśli chcesz zrozumieć innych - zajrzyj we własne serce.

*Kluczem do edukacji jest przeżycie piękna.

*Kto niewiasty obronić nie zdoła, niewart jej serca.

*O radości, iskro bogów. - Obramieńcie się, miliony!
Pocałunek całej ziemi! Bracia, za gwiazdami temi
Ojciec mieszka uwielbiony.

*Pozory rządzą światem

* Taki ma koniec, co piękne na ziemi!

*To właśnie skutkiem, klątwą złego czynu, że ze zła biorąc, w zło się rozkorzenia.

*Trwaj tylko w słońcu, bo nic pięknego nie rośnie w ciemności.

*Tylko w życiu wszystko się postarza, wiecznie młoda jest tylko fantazja.

*Z głupotą sami bogowie walczą nadaremno.

*Zegar nie bije dla tych, co szczęśliwi!

*Zwykli ludzie płacą tym, co robią, szlachetni tym czym są.

*Żeby ocalić wszystko, musimy wszystko zaryzykować.

*Życie jest chmurne, a sztuka radosna.

*Co ma ożyć w pieśni, zginąć powinno w rzeczywistości.

*Czas przynosi radę. Należy oczekiwać jej cierpliwie. Bywa, że trzeba zawierzyć chwili.

*Dwadzieścia trzy lata przeżyłem,
I cóż zdziałałem dla nieśmiertelności?

* Gdzie wolność wielka, tam i wiele błędu

„Intryga i miłość” jako tragedia ludzkich słabości

Co sprawiło, że utwór stał się arcydziełem literatury powszechnej? Jaka jest przyczyna niesłabnącego powodzenia tej sztuki , która na dobrą sprawę powinna spocząć w lamusie teatru, podobnie jak wiele dramatów okresu „burzy i naporu”, znanych dziś głównie tylko historykom literatury? Jest on bez wątpienia czymś więcej niż tylko literackim dokumentem epoki. Schiller swoje dzieło uczynił utworem MORALNYM. Przedstawił wielkie różnice w świadomości „dworskich panów” i zwyczajnych mieszczan. Ten aspekt sprawia, że dramat jest ponadczasowy i uniwersalny. Zasady moralne, tkwiące w każdym człowieku, jak i zwyczajne poczucie przyzwoitości, pozwala postawić człowieka na pozycji zwycięscy, nawet wtedy, gdy ponosi klęskę w oczach innych.

BOHATEROWIE:

Prezydent Von Walter - jest pierwszym ministrem, prawa ręka na dworze jednego z książąt niemieckich

Ferdynand- major, syn Prezydenta

Marszałek Von Kalb

Lady Milford - faworyta księcia, Angielka (faworyta, czyli ulubienica i kochanka)

Wurm - sekretarz osobisty Prezydenta

Miller - muzykant miejski

Jego Żona

Luiza - córka Millerów

Zofia - pokojówka Lady Milford

Kamerdynerzy, służący, straż sądowa

Z TEATRU:

On jest synem prezydenta, ona córką kapelmistrza. On jest arystokratą, ona prostą mieszczką. Są w sobie zakochani. To się nie może dobrze skończyć...
Młody major Ferdynand fatalnie ulokował swoje uczucia. Zakochał się w córce muzyka, Luizie Miller. Młodzi pragną się pobrać. Ojciec Ferdynanda, cyniczny i bezwzględny von Walter, ma wobec syna inne plany. Major ma poślubić książęcą metresę, lady Milford, co zapewni prezydentowi większy wpływ na panującego księcia. Chociaż lady Milford okazuje się być dobrą kobietą, w której lata życia na dworze wśród fałszu i obłudy nie zniszczyły poczucia przyzwoitości, major odrzuca ją. Postanawia za wszelką cenę doprowadzić do swojego małżeństwa z Luizą, choćby było to jawnym wystąpieniem przeciw woli ojca. Ferdynand grozi też rodzicowi, że w razie kolejnych prób zmuszenia go do mariażu z metresą wyjawi krwawą tajemnicę okoliczności, w jakich prezydent objął swoją władzę. Młodzi rozważają pomysł ucieczki z kraju, ale Luiza boi się tak radykalnego kroku.
Skrycie kochający córkę muzyka dworak Wurm podsuwa von Walterowi pomysł intrygi, mającej zmusić nieposłusznego syna do poślubienia lady Milford. Mężczyźni chcą skompromitować Luizę w oczach Ferdynanda. Gdy na rozkaz prezydenta Miller zostaje uwięziony, kochająca córka jest gotowa zrobić wszystko, aby uratować ojca. Podstępny Wurm dyktuje Luizie liścik miłosny zaadresowany do pewnego oficera, który następnie podrzuca Ferdynandowi, oraz wymusza na bezradnej dziewczynie milczenie. Major daje wiarę pomówieniom. Oszalały z bólu i rozpaczy zjawia się w domu Millerówny...
Dramat "Intryga i Miłość" (Kabale und Liebe) pióra Friedricha Schillera, niemieckiego poety, dramatopisarza i teoretyka teatru, powstał w 1784 roku. W zaledwie trzy lata po debiutanckich "Zbójcach" tego najwybitniejszego, obok Johanna Wolfganga Goethego, przedstawiciela okresu "burzy i naporu" - nurtu zapowiadajcego romantyczny przełom w literaturach innych krajów Europy. Młody, bo dwudziestoczteroletni twórca ukazał w "Intrydze i miłości" najgłębsze konflikty trawiące niemieckie społeczeństwo końca XVIII wieku. Panującą na dworach obłudę, bezwzględne intrygi i zepsucie arystokracji przeciwstawia zgodnemu z naturą żywotowi warstw mieszczańskich. Czy miłość zdoła pokonać uprzedzenia i stanowe bariery? [PAT]

STRESZCZENIE SZCZEGÓŁOWE:

AKT I

Scena I

Miller rozmawia z żoną o romansie córki Luizy z synem prezydenta - Ferdynandem Walterem. Nie jest zadowolony, a nawet rozgoryczony. Martwi się, że młody major chce się tylko zabawić kosztem ich dziecka. Żona broni tego związku. Z jej wypowiedzi widać, że nie jest zbyt mądra. Ciągle przekręca słowa, nie znając ich znaczenia. Miller postanawia powiadomić prezydenta o poczynaniach jego syna.

Scena II

Do Millerów przychodzi sekretarz prezydenta - Wurm. Pyta się o Luizę. Chcę ją za żonę. Żona muzyka daje mu do zrozumienia, że Luiza przeznaczona jest komuś innemu, że będzie niedługo wielką panią… Miller jest zły na żonę. Boi się, że Wurm wygada prezydentowi o romansie… Obiecuje, że odda Wurmowi Luizę za żonę, jeśli tylko dziewczyna się na to zgodzi… Po wyjściu sekretarza opowiada żonie jak bardzo nienawidzi tego człowieka.

Scena III

Luiza wraca do domu z Kościoła. Wyznaje ojcu, że dręczona przez miłość do Ferdynanda, nie potrafi już myśleć o Bogu… Miller jest bardzo zmartwiony.

Scena IV

Do domu wpada Ferdynand. Kochankowie padają sobie w ramiona i rozmawiają o swoim uczuciu. Luiza zwierza się ukochanemu, że nie wierzy w szczęśliwe zakończenie tego romansu, gdyż pochodzą z innych sfer. Ferdynand uspokaja ją.

Scena V

Wurm donosi prezydentowi o romansie Luizy i Ferdynanda. Prezydent nie martwi się tym. Oświadcza Wurmowi, że syn jego ożeni się z Lady Milford. To jedyny sposób na zdobycie przyjaźni księcia. Wurm podpowiada prezydentowi, by wystawić uczucia syna na próbę…

Scena VI

Prezydent o planowanym ożenku syna rozmawia z marszałkiem dworu. Rozkazuje mu, żeby uprzedził lady Milford o wizycie Ferdynanda. Marszałek ma także wieść roznieść po całym mieście.

Scena VII

Przychodzi Ferdynand. Ojciec oświadcza mu o małżeństwie z Lady Milford. Ferdynand jest wzburzony. Oznajmia, że nie będzie mężem kochanki księcia. Ojciec jest nieubłagany. Rozkazuje synowi pojechać do Lady Milford. Fedynand postanawia opowiedzieć matronie księcia, że kocha inną.

AktII

Scena I

Lady Milford zwierza się pokojówce, że jest bardzo nieszczęśliwą kobietą. Mierzi ją dworska postawa „sługusów” księcia, nie zależy jej na sławie. Wyznaje przy tym swoją miłość do… Ferdynanda. Młody major jest jedynym mężczyzną, z którym mogłaby być szczęśliwa.

Scena II

Do Lady Milford przychodzi kamerdyner. Przynosi jej szkatułkę z klejnotami. Okazuje się, że jest to prezent ślubny od księcia. Kamerdyner opowiada kobiecie, jak książę zdobył klejnoty. Dostał je za chłopów, których wysłał poprzedniego dnia do Ameryki. Wśród nich byli dwaj synowie kamerdynera. Lady M. jest wstrząśnięta. Nakazuje sługom sprzedać klejnoty i oddać pieniądze ludziom, którzy stracili dom w pożarze. Lady M. pogrąża się. Czuje się odpowiedzialna za krzywdę innych.

Scena III

Wchodzi Ferdynand. Podczas rozmowy z Lady M. potępia kobietę za jej romans z księciem i złe uczynki. Lady M. opowiada mu swoją historię. Jako Angielka uciekała ze swojego kraju(jej ojciec został ścięty przez króla). Nie miała nic i była nikim, dopóki nie zobaczył jej książę. Zaopiekował się nią, uczynił faworytą. Nie odnalazła jednak szczęścia. Jest przyzwoitą kobietą, nie chce ranić biednych ludzi. Ferdynand jest zaskoczony osobą i postawą Lady M, o których tyle słyszał nieprawdziwych rzeczy. Współczuje jej szczerze . Major wyznaje jednak, że kocha Luizę i zrobi wszystko, by była jego żoną. Lady M. jest zaskoczona i zawiedziona. Mówi majorowi, że może mu pomóc, wola prezydenta i księcia jest święta…

Scena IV

Miller wpada do domu zdenerwowany. W miasteczku huczy od wieści o rychłych zaręczynach Ferdynanda z Lady M. Wszyscy też już wiedzą o romansie młodego majora z córką muzykanta… Luiza też jest wystraszona. Rodzina boi się prezydenta, postanawia uciekać z miasta.

Scena V

Pojawia się Ferdynand. Opowiada Luizie o decyzji i woli ojca. Miller nakazuje majorowi bronić Luizy przed mocą prezydenta. Ferdynand postanawia stawić czoła ojcu, na obronę mając tylko miłość…

Scena VI

Do Millerów przychodzi sam prezydent. Obraża Luizę nazywając ją łatwą dziewką. W obronie córki staje Miller. Zabrania mu obrażać rodzinę we własnym domu. Prezydent grozi wszystkim więzieniem.

Scena VII

Prezydent wydaje rozkaz służbie, żeby zabrać rodzinę Millerów do więzienia. Ferdynand zasłania ukochaną i szablą rani służącego. Ojciec nie daje za wygraną i odbiera Luizę siłą. Ferdynand krzyczy, że całemu miastu rozpowie jak jego ojciec został prezydentem.

AKT III

Scena I

Wurm pomaga uknuć Prezydentowi intrygę przeciwko Luizie - „Scieć szatańsko delikatną”: w całą miłosną sprawę postanawiają włączyć trzecią osobę. Prezydent ma wydać rozkaz, żeby aresztować rodziców Luizy i potem zaszantażować dziewczynę.

Scena II

Prezydent podjudza marszałka, żeby wziął udział w spisku przeciwko Luizie. Przymuszony marszałek zgadza się.

Scena III

Rodzice Luizy są już w więzieniu. Wurm i Prezydent postanawiają nakłonić Luizę, by napisała miłosny list do marszałka. Ma to być jedyny warunek, aby Millerowie opuścili więzienie.

Scena IV

Ferdynand proponuję Luizie ucieczkę do innego kraju. Luiza odrzuca propozycję. Dziewczyna boi się zemsty prezydenta i zguby rodziców. Ferdynand nie rozumie decyzji ukochanej, zaczyna podejrzewać ją o zdradę…

Scena V

Luiza czeka w domu na rodziców. Nie wie jeszcze, że zostali uwięzieni. Przychodzi Wurm - radzi dziewczynie napisać list dla dobra rodziny. Zrozpaczona Luiza zgadza się. Wurm dyktuje list i adresuje do marszałka… Nakazuje Luizie złożyć przysięgę milczenia.

0x01 graphic

AKT IV

Scena I

Ferdynand(niby przypadkiem) odnajduje list do marszałka. Rozpoznaje pismo ukochanej Luizy. Nakazuje przyjść do siebie marszałkowi.

Scena II

Monolog Ferdynanda. Mężczyzna żali się nad kłamliwością młodej kobiety, nad udawaną niewinnością. Pyta sam siebie - jak to możliwe, że tak pozwolił się oszukać. Jak to możliwe, że ona nie czuła nic…

Scena III

Przychodzi marszałek. Ferdynand chce się z nim pojedynkować „na chustkę”(czyli strzelać do siebie z odległości rozwiniętej chustki). Marszałek jest przerażony. Odmawia pojedynku. W strachu wyznaje prawdę - nigdy nie poznał Luizy, a list to oszustwo. Ferdynand nie wierzy mu i wyrzuca marszałka za drzwi.

Scena IV

Drugi monolog Ferdynanda. Mężczyzna postanawia z rozpaczy odebrać sobie życie.

Scena V

Ferdynand spotyka ojca. Prezydent jest w dobrym humorze. Zgadza się, by Ferdynand ożenił się z Luizą. Ferdynand przeprasza ojca. Wyznaje mu, że nie chce znać tej dziewczyny…

Scena VI

Lady Milford wzywa do siebie Luizę. Chce poznać swoją rywalkę.

Scena VII

Lady M. proponuje Luizie, żeby zajęła miejsce Zofii i została jej pokojówką. Luiza odmawia. Rozmowa przeradza się w kłótnię o Ferdynanda. Lady M. nakazuje zostawić Luizie tego mężczyznę, przestać go kochać. Luiza wyznaje jej, że to nigdy nie nastąpi. Złamana swoim losem i sytuacją, która ją przerasta krzyczy: „więc niech go pani bierze”.

Scena VIII

Po wizycie Luizy, Lady M. czuje się urażona. Rozumie, że nie może stać na przeszkodzie wielkiej miłości. Postanawia działać pod wpływem chwili.

Scena IX

Lady M. wzywa do siebie marszałka, pokojówkę i całą służbę. Marszałkowi wręcza list do księcia, w którym napisała, że odchodzi… Służbie postanawia oddać całe swoje złoto. Żegna się i wyjeżdża do Anglii.

AKT V

Scena I

Miller odnajduje córkę, samą, w ciemnym pokoju. Luiza bluźni. Opowiada ojcu, że niedługo nadejdzie dla niej śmierć. Prosi go, żeby przekazał ukochanemu, aby podążył drogą śmierci za nią… Miller błaga Luizę o wyrozumiałość dla rodziców. Opowiada o ich wielkiej miłości do niej. Zabijając siebie, zabije ich… Luiza przeprasza ojca.

Scena II

Przychodzi Ferdynand. Jest na skraju szaleństwa. Pyta Luizę, czy napisała list do marszałka. Luiza odpowiada, że tak. Ferdynand czuje się osłabiony. Prosi dziewczynę o szklankę lemoniady.

Scena III

Ferdynand i Miller zostają sami. Przypominają sobie okoliczności poznania. Ferdynand przybył do domu Millera, żeby pobierać nauki muzyki. Nie wiedział wtedy, że będzie to dla niego największa zguba.

Scena IV

Trzeci monolog Ferdynanda. Teraz odczuwa żal do samego siebie. Luiza zdaje mu się tak okrutną, że jest pewny, że swojego ojca też zrani.

Scena V

Ferdynand oddaje złoto Millerowi. Muzyk cieszy się, że są bogaci. Ferdynand zapowiada, że opuszcza kraj.

Scena VI

Przychodzi Luiza z lemoniadą. Ferdynand prosi Millera, żeby zawiadomił prezydenta, że jego syn źle się czuje i nie przybędzie na wspólną wieczerzę.

Scena VII

Ferdynand i Luiza zostają sami. Dziewczyna nie rozumie dziwnego zachowania ukochanego. Ferdynand prosi, żeby napiła się z nim lemoniady. Dochodzi do szczerej rozmowy. Luiza nie wytrzymuje i wyznaje, że padli ofiarą intrygi ojca Ferdynanda i Wurma, że list pisała pod przymusem. Jest za późno. Ferdynand dosypał wcześniej trucizny do lemoniady… Luiza umiera.

0x01 graphic

Scena ostatnia

Przychodzi prezydent, Wurm i Miller. Muzyk widzi martwą córkę, popada w rozpacz. Ferdynand umierając , oskarża ojca o morderstwo. Prezydent też rozpacza, prosi syna o wybaczenie. Młody major umiera. Prezydent zrzuca winę na Wurma. Ten wykręca się, wydając wszystkim krwawą tajemnicę zdobycia posady prezydenta przez Waltera. Prezydent nakazuje służbie odprowadzić siebie do więzienia.