58. POLITYKA WEWNETRZNA KAZIMIERZA WIELKIEGO
Odrodzone Królestwo było obciążone tradycjami dzielnicowymi. W jednoczeniu przeszkadzały także elity władz uformowanych w poszczególnych księstwach . Kazimierz akceptował pozostałości dzielnicowe. Monarchia Kazimierza musiała wytworzyć szereg instytucji centralnych , które konsolidowały poszczególne dzielnice w jeden aparat władzy . Na pierwszym miejscu należy postawić zjazdy tzw. generalne dostojników . Pod względem składu i zakresu kompetencji przypominały one wiece , które do znaczenia doszły szczególnie w XIII w. . W zjednoczonym Królestwie instytucja wiecu dzielnicowego straciła na ważności .Król jednak nie przerwał ich działania , bo oznaczałoby to odsuniecie od życia politycznego dzielnicowych elit władzy. Musiały wiec nastąpić zmiany kompetencji wiecu . Zwoływany coraz rzadziej jako organ doradczo -ustawodawczy w większym stopniu stawał się
organem sadowym . Obok wieców starego typu pojawiły się zjazdy generalne dostojników .Różniły się od wieców zasięgiem terytorialnym . Gwarantowały one wykonalność przygotowanych wcześniej przez monarchę i jego doradców postanowień. Ważniejsza role odgrywała rada królewska . Stała się ona nowym czynnikiem integrującym . Dobierana przez monarchę , nie miała charakteru reprezentacji stanowej a jeżeli przez udział w niej panów małopolskich wiążą ściślej z interesami tej dzielnicy , to w założeniu swoim była organem ponaddzielnicowym. Jej skład nie był jeszcze ściśle okreslony , a także jej zakres działania mógł ulegać zmianie. W składzie rady na pewno znajdowali się bp. Krakowski, kanclerz krakowski i podkanclerzy Królestwa, kasztelan krakowski i wojewoda , podskarbi i wielkorządca krakowski.
Za Kazimierza Wielkiego wykształciły się ostatecznie 2 urzędy centralne o charakterze ministerialnymi podstawowym znaczeniu dla scalonego państwa ;urząd podkanclerski i urząd zarządcy skarbu królewskiego (podskarbiego). Wszystkie kancelarie dzielnicowe zeszły do roli urzędów tytularnych. Wzrosło znaczenie krakowskiej. W 1367r. Na podkanclerstwo krakowskie został powołany Janko z Czarnkowa, on przejął główny ciężar kanclerskich obowiązków działał przy królu jak kiedyś podkanclerzowie dworscy . Przybrał on tytuł podkanclerzego Królestwa rezydujący u boku dworu królewskiego kanclerz pozostał kanclerzem krakowskim, zachował wiec swój dzielnicowy charakter. Co do podskarbiego jego znaczenie rosło w miarę wytwarzania się pieniężnego skarbu monarszego.
Administracja terytorialna
Kłopoty wynikały z tego ze każda dzielnica miała uformowana władze lokalna. Tak wiec Kazimierz starał się respektować elitę która sprawowała władze >pozwalał dotychczasowym dostojnikom zachować urzędy . tak powstał tzw. samorząd ziemski.
Władza lokalna- Kaz.Wiel. wykorzystał wprowadzona przez Wacława II instytucje starosty. Starostowie byli mianowani przez króla, reprezentowali goi zastępowali. Prócz sadownictwa w sprawach spornych sprawowali także nadzór policyjny (np. nad przestrzeganiem tzw. miru czyli pokoju drogowego i targowego ) zajmowali się obrona kraju i zwoływaniem pospolitego ruszenia .Sprawowali nadzór nad domena monarchy i systemem podatkowym
Starostowie; generalni , grodowi , ziemscy.
Urzędy ziemskie; -wojewoda- stał na czele rady panów województwa, był dowódcą pospolitego ruszenia z województwa, przewodniczącym sejmiku elekcyjnego, sprawował jurysdykcje nad ludnością żydowską i nadzór nad miastami
Kasztelani - od XIV w ich kompetencje ograniczono na rzecz starosty.
Urzędy centralne pełnili - kanclerz (Janusz Suchywilk) podkanclerz (Janko z Czarnkowa)podskarbi i marszałek - kasztelan krakowski Spytko z Melszyna i arcybp. Jarosław Bogoria ze Skotnik
Podział administracyjny państwa ; prowincje (istniały 2; Małopolska i Wielkopolska)-województwa - ziemie -powiaty
Kazimierz współpracował z arcybp. gnieźnieńskim Jarosławem ze Skotnik (który dokonał kodyfikacji przepisów prawnych w Kościele polskim). Dzięki tej współpracy udało się wówczas opodatkować na rzecz państwa łany kmiece w dobrach kościelnych , egzekwować od Kościoła podatek na cele publiczne tzw. subsidium charitativum(miłosierne wsparcie)i przeprowadzić reformę systemu przez ujednolicenie dziesięciny pieniężnej.
Obronność i służba wojskowa
Kazimierz --> [Author:P] --> [Author:P] realizował plan budowy warowni miejskich oraz grodów - zamków(Kazimierz, Wieliczka < Olkusz Będzin, Ojców , Sandomierz Radom, Opoczno Lublin Kalisz) Fortyfikacje starano się także rozbudować w miejscach narażonych na najazdy zewnętrzne np.. Ruś Kazimierz uporządkował także powinności wojskowe społeczeństwa na rzecz państwa . Przestrzegano tzw prawa rycerskiego (każdy kto posiadał ziemie i korzysta z immunitetów) jest zobowiązany do służby wojskowej . rycerz był zobowiązany prowadzić ze sobą ludzi do służby . Sołtysi mieli udawać się na wojnę przy królu (bez względu czy byli połączeni stosunkiem lennym z panem świeckim czy duchownym)Kazim. związał rycerstwo z określoną jednostka czyli chorągwią.
System podatkowy
Podstawa dochodów skarbu były dobra królewskie tzw. królewszczyzny i przedsięwzięcia o charakterze monopolu tzw regale ( kopalnie srebra i ołowiu , zupy solne w Wieliczce). Opodatkowanie właścicieli ziemskich od posiadanych łanów kmiecych ) . Istniał coroczny podatek gruntowy - poradle (które za czasów Kazimierza Wielkiego zostało podwyższone)-wynosiło 12gr z łana kmiecego w dobrach szlacheckich i 24 gr w dobrach klasztornych. Kaz. Wielk. Bił przeważnie kwartniki, które miały wartość ½ gr ( zwane również połgroszami ) - trudno było utrzymać ich rzeczywista wartość nominalna . W obiegu znajdował się także grosz czeski (praski) w latach 60 -tych zaczęto również wybijać wysokowartościowe grosze krakowskie . Operowano kopa groszy(60gr), grzywna krakowska (48gr) i groszem polskim(26gr)
Kolonizacja, osadnictwo , handel
Kaz. Wielk popierał akcje osadnicze. Rozwinęło się za jego czasów osadnictwo wiejskie ( na prawie niemieckim)- na podst. Zezwolenia lokacyjnego monarchy pan czy książę zawierał umowę z organizatorem wsi - zasadzca . Wieś posiadała prawo do własności (prawo zakupu) kolonizacja miejska - umowa lokacyjna miedzy panem a wójtem >>>patrz temat 47
Istniało zróżnicowanie społeczne w miastach ; patrycjat i pospólstwo (m in. rzemieślnicy)- płaca podatek miejski tzw szos . Plebs nie płaci podatku ale nie ma tez obywatelstwa miejskiego . Nadawano przywileje miastom 2 prawa składu-kupcy przywożący towar mieli go wystawiać na sprzedaż w danym mieście , przymus drożny - kupcy musieli poruszać się wyznaczona droga . Kaz otaczał protekcja szczególnie handel ze wsch. z Rusią W czasach Kaz. Wielk. zauważa się rozwój handlu i przybywanie zagranicznych kupców . popierając osadnictwo na prawie czynszowym , organizację gmin miejskich , rozwój kontaktów handlowych , rzemiosła i górnictwa, tworzył Kaz. Podstawy gospodarcze Królestwa.
Nauka- w 1364r założył Akademie Krakowska
Reforma ustawodawcza >>>>patrz temat 62