Podstawowe układy baryczne.

Ciśnienie atmosferyczne zmienia się nie tylko z wysokością, ale i w poziomie, przy czym zmiany poziome są tysiące razy mniejsze od zmian pionowych.

Rozkład ciśnienia na powierzchni kuli ziemskiej obrazują izobary. Są to linie łączące punkty o jednakowej wartości ciśnienia atmosferycznego. Izobary są zawsze kreślone na podstawie wartości ciśnienia zredukowanego do poziomu morza, gdyż w związku z wielkimi zmianami ciśnienia z wysokością obraz jego rozkładu na poziomie rzeczywistym powierzchni Ziemi byłby praktycznie bardzo ogólnym obrazem hipsometrycznym tej powierzchni. Zwykle każdą izobarę od izobar sąsiednich dzieli różnica 5 hPa. Dopiero mapa rozkładu ciśnienia zredukowanego do poziomu morza ujawnia obszary o ciśnieniu podwyższonym i obniżonym, związane z wielkoskalowymi ruchami powietrza w atmosferze. Mapy te są konstruowane na podstawie średnich wieloletnich wartości ciśnienia atmosferycznego.

Kształt izobar jest bardzo różny. Na jego podstawie i na podstawie wartości poszczególnych izobar wyróżnia się układy baryczne. Do głównych układów barycznych zazwyczaj zalicza się niż baryczny (cyklon),

wyż baryczny (antycyklon), zatokę niskiego ciśnienia, klin wysokiego ciśnienia i siodło baryczne.

Obszar atmosfery, w którym na danym poziomie ciśnienie powietrza jest niższe od ciśnienia występującego na obszarze otaczającym, nazywamy niżem.

Na płaszczyźnie jest to układ zamkniętych izobar, wewnątrz którego występuje najniższe ciśnienie.

Obszar atmosfery, w którym na danym poziomie ciśnienie powietrza jest wyższe od ciśnienia występującego na obszarze otaczającym, nazywamy wyżem. Na płaszczyźnie przybiera postać układu zamkniętych izobar, wewnątrz którego występuje najwyższa wartość ciśnienia.

Obszar atmosfery o obniżonym ciśnieniu położony pomiędzy dwoma obszarami o ciśnieniu wyższym (na tym samym poziomie) określany jest mianem zatoki. Na mapie rozkładu przestrzennego ciśnienia przybiera postać układu izobar w kształcie litery V.

Obszar atmosfery o podwyższonym ciśnieniu położony pomiędzy dwoma obszarami o ciśnieniu niższym (na tym samym poziomie) nosi nazwę klina barycznego. Na mapie zaznacza się w postaci zespołu izobar w kształcie litery U.

Obszar pomiędzy dwoma niżami lub zatokami niższego ciśnienia i dwoma wyżami lub klinami wysokiego ciśnienia ułożonymi na przemian (na krzyż) jest nazywany siodłem barycznym.

Wspomniane układy baryczne odzwierciedlają układ przestrzenny powierzchni izobarycznych w pobliżu powierzchni Ziemi. Nad układami podwyższonego ciśnienia powierzchnie izobaryczne są wypukłe, a wklęsłe nad układami obniżonego ciśnienia.

Miarą poziomych zmian ciśnienia jest poziom gradient baryczny. Jest to wielkość spadku ciśnienia na jednostkę odległości

Za jednostkę odległości przyjmujemy łuk południka odpowiadający 1°, równy 111,3 km lub - coraz częściej 100 km. Gradient baryczny zawsze określa się w kierunku największego spadku ciśnienia, tzn. prostopadle do izobary.

W umiarkowanych szerokościach geograficznych gradienty baryczne na ogół wynoszą 1-3 hPa/100 km.

Praktycznie wielkości gradientu barycznego wyznacza się z mapy rozkładu ciśnienia. Chcąc obliczyć tą wartość w punkcie A, wystawiamy prostopadłą do izobary w kierunku spadku ciśnienia, a następnie mierzymy odległość między izobarami AB. Ponieważ izobary wykreślane są co 5hPa, możemy ułożyć proporcję:

Stąd

---