JĘZYK DZIECIĘCY A POEZJA DLA DZIECI
(STANISŁAW BARAŃCZAK)
Język dziecięcy - okres tzw. „swoistej mowy dziecięcej”, obejmującej czas od 2-3 do 7 roku życia; okres, w którym język pełni już funkcję symboliczną, a służy intersubiektywnemu porozumiewaniu się; jednocześnie jest to okres, w którym język dziecka ma jeszcze charakter „niegotowy”, nie stanowi względnie zamkniętego systemu jak „dorosły” język ogólny, ale znajduje się wciąż jeszcze w trakcie wzbogacania się o nowe elementy i reguły ich konstruowania w większe całości ( błędy językowe popełniane przez dzieci).
Zasady, wg których dziecko konstruuje swoje wypowiedzi
Zasada analogii
jej realizacje spotyka się najczęściej
rekonstrukcje na podstawie niewielu zapamiętanych lub bezpośrednio zasłyszanych form
dziecko nie zdaje sobie sprawy z faktu, że istnieją formy wyjątkowe
wyrównanie analogiczne
Zasada dezintegracji słowotwórczej i semantyczne
dziecko poznaje język, poczynając od form najprostszych, elementarnych; ucząc się budować z tych form całości jako prostą sumę ich składników
sens zdania składa się dla dziecka z sensu kolejnych słów
nieświadoma deleksykalizacja
Zasada „słowo = rzecz”
przekonanie, że słowo jest rzeczą, którą oznacza
„każda rzecz ma jakąś jedną, odpowiadającą jej nazwę; a więc każda nazwa oznacza jedną rzecz”
dziecko „nie zgadza się” na formy dwuznaczne, homonimiczne itd.
„Obecność dziecka” w poezji polskiej po 1956 r.
bezpośrednie i doraźne cytowanie charakterystycznych błędów języka dziecięcego (poetyka cytatu)
dialogowe zderzenie mowy dorosłego poety i dziecka
przeniesienie strukturalnych, systemowych prawidłowości mowy dziecięcej na teren języka poetyckiego
Poszukiwania wspólnej płaszczyzny językowej mowy dziecka i dorosłego
wybór języka „dorosłego”, mniej lub bardziej przystosowanego do wymagań dziecięcego odbiorcy
ograniczanie tekstu do wyrazów prostych, konkretnych, jednoznacznych
unikanie metaforyki wychodzącej poza język potoczny
operowanie niezbyt skomplikowaną składnią
zdrobnienia są pełnoprawnymi składnikami „dorosłego” języka
wybór „prymitywnych” subkodów języka ogólnego stosujących na niższym szczeblu językowego rozwoju, ale nie mających genetycznie nic wspólnego z językiem dziecka
stosowanie takiej odmiany języka, która znajduje się na niższym rozwoju niż język ogólny, wychodząc z założenia, że dziecko jest na niższym szczeblu rozwoju niż dorosły
archaizowanie
dialektyczne stylizacji
zapożyczenia z poezji ludowej
np. twórczość Janiny Porazińskiej
wybór języka dziecięcego bądź przez bezpośrednie zapożyczenia i „cytaty”, bądź drogą przejęcia pewnych ogólnych, strukturalnych zasad dziecięcej mowy
cytat - polega na tym, że poezja bezpośrednio reprodukuje pewne charakterystyczne składniki języka dziecięcego (w sposób sporadyczny i niekonsekwentny)
oderwane słowa
wykrzykniki
przeniesienie na teren poezji strukturalnych zasad mowy dziecka
np. twórczość Jana Brzechwy
ciągi echolalii (nieraz bezsensowne)
ciągi rymów (nieraz bezsensowne)
deleksykalizacja utartych zwrotów frazeologicznych przez powracanie do sensu ich części składowych
paranomazje
ciągi instrumentacyjne
NADAWCA = AUTOR = DOROSŁY
„Autor wewnętrzny”
ODBIORCA = CZYTELNIK, CZYTELNICY = DZIECKO
„Odbiorca wirtualny”
Schemat Jakobsona
Zakłócenia powstają, gdy:
nadawca i odbiorca dysponują niejednakową (jakościowo i ilościowo) znajomością kontekstu, tj. wiedzą o zewnętrznej rzeczywistości;
nadawca i odbiorca dysponują nie w pełni jednakowym kodem, tj. zespołem znaków i reguł ich łączenia;
powoduje to zakłócenia na linii kontaktu, a więc tzw. szum informacyjny; komunikat nadawcy nie jest w stanie dotrzeć do odbiorcy, gdyż jest dlań niezrozumiały lub zrozumiały tylko częściowo.
Poezja dla dzieci w przeważającej większości wypadków uwzględnia elementarność nawiązania kontaktu i stara się ją usunąć, wprowadzając rozmaite „płaszczyzny porozumienia”.
odwołanie do kontekstu - w charakterze poetyckim występuje odwoływanie się do takiej rzeczywistości, która może być dostępna dla dziecka w określonym wieku, bądź przywołanie takich wiadomości o świecie, które dziecku dotąd były niedostępne, ale przez nadawcę wprowadzane i objaśniane
funkcja poznawcza
odwołanie do sfery kontaktu
funkcja fatyczna - podtrzymywanie kontaktu (odpowiednie zwroty do adresata, stałe pobudzanie i ożywianie jego zainteresowania)
tworzenie „płaszczyzny porozumienia” na terenie kodu - tworzenie „wspólnego języka”, które nie powodowałoby zakłóceń
W sferze języka.