IDEA KSZTAŁCENIA KOBIET W EUROPEJSKIM I POLSKIM PIŚMIENNICTWIE PEDAGOGICZNYM A PRAKTYKA SZKOLNA W TYM ZAKRESIE
Starożytność
W starożytnej Grecji dziewczęta w Atenach uczyły się pod opieką matki szycia i haftowania oraz prac gospodarstwa domowego, czasem tylko czytania i pisania . W okresie hellenizmu były dopuszczane do szkół publicznych , a nawet zakładano gdzieniegdzie szkoły żeńskie .
W Rzymie stara tradycja przyznawała kobiecie prawo do takiej samej wiedzy jak mężczyźnie . Razem z chłopcami uczęszczały do prywatnych szkółek elementarnych .
Średniowiecze
Wychowywanie dziewcząt miało charakter praktyczny . Wychowywano je w domu lub w klasztorze żeńskim oraz na dworze możnowładcy - głównie form życia towarzyskiego : dworskich obyczajów , tańca , śpiewu , gry na instrumentach muzycznych , czasem czytania i pisania oraz prac gospodarstwa domowego .
Odrodzenie
Dziewczęta na ogół wychowywano w domu lub w klasztorze żeńskim . Alcalci , jako pierwsze miasto w Europie , miało w początkach XVI w. szkołę żeńską . Było to przedsięwzięcie nowatorskie . Następnie w Awinionie - Urszulanki zorganizowały zakład dla uczennic . Dopiero w XVII w. kształcenie dziewcząt poza domem , przede wszystkim dzięki Urszulankom , stało się faktem naprawdę społecznie ważnym .
Jednak w wieku XVI było bardzo dużo wykształconych kobiet . Przyczynił się do tego rozkwit życia dworskiego . Od kobiety wymagano umiejętności tańca , muzyki , powinny znać się na literaturze , malarstwie . Żony magnatów utrzymywały na swoim dworze liczne „Fraucymery” , do których szlachta oddawała swoje córki . Tam pod kierunkiem ochmistrzyni uczyły się czytać , pisać , grać na instrumencie muzycznym , szyć , haftować oraz prac gospodarstwa domowego .
Tomasz Morus
(Anglia , XV/XVI w.) - „Utopia”
W dziele tym autor opisał wizję szczęśliwego społeczeństwa , gdzie zorganizowano system powszechnej oświaty . Do szkoły elementarnej uczęszczali zarówno chłopcy jak i dziewczęta . Głównym zadaniem szkół było moralne wychowanie młodzieży , a także wpajanie zamiłowania do pracy i przygotowanie do niej pod względem teoretycznym .
Erazm z Rotterdamu
(Holandia , XV/XVI w.) - „Rozmówki dla dzieci”
Autor wierzył w wielką wartość wykształcenia . Był zwolennikiem udostępniania oświaty i szkoły wszystkim dzieciom bez względu na różnice majątkowe , pochodzenie społeczne czy płeć . Podkreślał , że jedynym czynnikiem , który może decydować o sumie wiedzy człowieka , powinny być jego zdolności . Dziewczęta , w jego przekonaniu , powinny uczyć się co najmniej robót ręcznych , ażeby uniknąć próżnowania oraz zapewnić sobie na wszelki wypadek źródło utrzymania . Dla dziewcząt z bogatych rodzin doradzał organizowanie szkół średnich , opartych - jak dla chłopców - na programie klasycznym .
Polska
W Polsce wychowaniem dziewcząt zajmował się jeden z trzech czynników : dom , dwór lub klasztor . Najpopularniejsze było wychowanie córki przy boku matki , głównie w pracach domowych , bez kształcenia książkowego .
W czasie rozkwitu życia dworskiego córki szlacheckie oddawano na dwór magnata i tam uczyły się życia dworskiego : manier , etykiety, tańca , muzykowania , a także szycia , haftowania , czytania i pisania .
Już w XV w. powstawały w większych miastach szkółki protestacyjne dla kobiet . Nie zdołały się one rozwinąć z powodu upadku ruchu reformacyjnego w Polsce .
Również klasztory żeńskie otwierały swe progi dla panienek świeckich , uczono w nich katechizmu , czytania i pisania po polsku , rachunków , śpiewu .
W połowie XVII w. pojawiły się szkoły prywatne dla dziewcząt zwane pensjami (Gdańsk) .
Sebastian Petrycy
(Polska , XVI/XVII w.) - „Przydatki”
Podjął pierwszy w Polsce próbę teoretycznego rozważenia sprawy wychowania dziewcząt . Nie potrafił jednak oderwać się w tej dziedzinie od autorytetu Arystotelesa i uprzedzeń swojego wieku . W związku z tym przekonywał o niższości umysłowej kobiet . Ponieważ nie przyznawał im zdolności do zrozumienia jakiejkolwiek wiedzy , nie radził ich kształcić nawet w zakresie elementarnym . Wychowanie dziewcząt sprowadzał do spraw moralnych . Sądził również , że wystarczy im nauka przędzenia , haftowania , szycia i innych zajęć związanych z gospodarstwem domowym .
Oświecenie
Tomasz Campanella
(Włochy , XVI/XVII w.) - „Państwo Słońca”
Autor opisuje życie w utopijnym państwie Solaniuszy . Tam dziewczęta jak i chłopcy wychowywani są tak samo wg takiego samego programu .
Jan Amos Komeński
(Czechy , XVII w.) - „Wielka dydaktyka”
Postulował zrównanie kobiet z mężczyznami w prawie do oświaty . Głosił zasadę , że szkoła elementarna , czyli języka ojczystego , powinna być obowiązkowa dla wszystkich dzieci , bez względu na pochodzenie czy płeć , gdyż kształci w naukach niezbędnych do życia .
Franciszek Fenelon
(Francja , XVII/XVIII w.) - „O wychowaniu dziewcząt”
Dzieło jest pierwszą próbą przedstawienia zasad systematycznego wychowywania kobiet . Autor akcentuje ważność tego wychowywania , krytykuje surowy , bezduszny system wychowania w klasztornych pensjonatach (był spowiednikiem w żeńskim klasztorze) . Kreśli program niezbędnego wychowania i wykształcenia kobiety . Zwalcza opinię lekceważącą naukę dziewcząt stwierdzając , że kobieta jest duszą domu i warunkiem szczęścia rodziny , toteż jej niewłaściwe wychowanie przynosi więcej szkody niż złe wychowanie mężczyzn .
Jan Jakub Rousseau
(Francja , XVIII w.) - „Emil czyli o wychowaniu”
Wg autora mężczyzna musi być silny i czynny , zaś kobieta słaba i bierna . Wynika stąd , że mężczyzna i kobieta nie powinni mieć tego samego wychowania . Zasadą wychowania kobiety winna być rola , jaką ma ona spełnić w życiu mężczyzny . Należy u dziewcząt kształcić wdzięk , a do tego nie trzeba nauczyciela . W zakresie rozwoju umysłowego należy ją już od wczesnego dzieciństwa przyzwyczajać - podobnie jak chłopca - do jasnego myślenia i poprawnego rozumowania .
Francja - po Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789 - 1794)
Obalono monarchię , głoszono wolność i równość wszystkich ludzi . Wysunięto hasło powszechnej i publicznej oświaty , równej dla wszystkich obywateli , bezpłatnej na szczeblu elementarnym . Francuska Rewolucja Burżuazyjna uznała kobiety za „wolne obywatelki” . Władze Rewolucji rozpatrzyły wiele projektów organizacji szkolnictwa publicznego , wyrażające dążenia różnych partii , np. :
Projekt Hirabeau , Talleyranda - wykształcenie dziewcząt ograniczali jedynie do nauki prac gospodarstwa domowego, zgodnie z tradycyjnymi poglądami na wychowanie .
Projekt Condorceta - przyznawał dziewczętom równe z chłopcami prawo do korzystania z oświaty publicznej na wszystkich poziomach nauk . Na stopniu elementarnym powinny kształcić się razem z chłopcami w tych samych klasach (koedukacja) . Projekt nie został wprowadzony w życie .
Praktyka - Nie umiano rozwiązać problemu dopuszczenia kobiet do wiedzy .Dziewczęta wychowywano w domu , powszechne były również prywatne pensje , gdzie kształcono panny z bogatych rodzin . Uczono je tam mody i rozwijano tzw. talenty czyli śpiew , granie na instrumentach , taniec i rysunek .
Rosja (XVIII w.)
We wsi Smolne koło Petersburga powstał Instytut Dobrze Kształconych Panien z osobnym oddziałem dla córek mieszczan. Przyjmowano tam dziewczęta od 6 do 18 roku życia . W ciągu tego okresu były izolowane od świata , spotkania z rodzicami odbywały się w obecności damy klasowej . Program Instytutu Smolnego obejmował religię , język francuski , arytmetykę , geografię , historię , rysunki , gospodarstwo domowe , muzykę , tańce . Damy klasowe uczyły dziewczęta wytwornych manier , mody i przyjmowania gości . Program nauczania oddziału mieszczańskiego był nieco węższy i nauka trwała krócej .
Austria (XVIII w.)
Szkoły ludowe zakładane przez Ignacego Felbigera na polecenie cesarzowej Marii Teresy przyjmowały również dziewczęta . Uczono czytania , pisania , rachunków , elementów wiedzy przyrodniczej oraz gospodarstwa domowego .
Początki kapitalizmu
Na lata XVIII i XIX w. przypada kształtowanie się nowożytnego szkolnictwa . Wychowanie dziewcząt wiązało się z narastaniem problemów gospodarczych i potrzeb systemu kapitalistycznego , który w dążeniu do zatrudnienia w produkcji mężczyzn musiał zgodnie ze swoim rozwojem określić inaczej niż feudalizm rolę kobiety w życiu i inaczej ją do niej przygotować . Proces ten rozwijał się bardzo powoli , zwalczając uprzedzenia i poglądy ugruntowane poprzez wieki o niższości umysłowej kobiety i jej podporządkowaniu mężczyźnie . Duże znaczenie dla zrównania praw kobiet miał rodzący się w XIX w. i coraz bardziej rozwijający się ruch feministyczny i emancypacyjny .
Anglia - Maria Edgeworth - opracowała teoretyczne zasady wychowania dziewcząt ;
Florencja Nightingale - organizowała pierwsze szkoły zawodowe dla pielęgniarek .
Francja - Stefania de Genus - napisała rozprawy i utwory literackie o treści pedagogicznej ;
Necker de Saussure - autorka rozprawy z dziedziny moralności i wychowania kobiet .
Mimo coraz liczniejszych prób usiłujących w taki czy inny sposób realizować sprawę wychowania dziewcząt , była ona niemal do końca XIX w. ciągle jeszcze problemem nierozwiązanym .