Definicje rynku:

• rynek to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu między kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług (Begg)

• Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają. (Milewski)

• Rynek to proces, w trakcie którego podmioty (kupujący i sprzedający) ustalają przedmiot i warunki wymiany dóbr i usług (rodzaj, ilość i cenę dóbr i usług, formę zapłaty, warunki transportu, gwarancji itp.)

• Rynek to forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi w celu ustalenia warunków transakcji.

• Rynek jest miejscem, zorganizowanym zazwyczaj w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr (produktów i usług) (Rekowski)

• Rynek jest formą poziomych więzi między różnymi podmiotami gospodarczymi i konsumenckimi, próbującymi sprzedać i kupić towar.

Przedmiotem obrotu handlowego może być wszystko co znajduje nabywcę.

Nazwa rynek pochodzi z niemieckiego „ring” - miejsce gdzie dokonuje się transakcji. Kiedyś pojęcie traktowane dosłownie i łączone z konkretnym miejscem (targowiskiem), obecnie raczej proces masowo i ciągle dokonywanych transakcji.

Podział rynku:

1. ze względu na zasięg terytorialny:

1. lokalny (np. krakowski) - możliwość łatwego kontaktu

2. regionalny (np. śląski)

3. krajowy (np. polski)

4. międzynarodowy (grupa krajów, np. UE)

5. światowy („wszystkie” kraje świata) - nieograniczony co do obszaru

2. ze względu na przedmiot obrotu

1. dóbr i usług konsumpcyjnych (artykuły żywnościowe, AGD, usługi lekarskie itp.)

2. czynników wytwórczych (kapitał, praca, ziemia)

3. ze względu na przedmiot obrotu (inny podział - bardziej szczegółowy)

1. dóbr konsumpcyjnych

2. dóbr produkcyjnych

3. pracy

4. ziemi

5. dóbr kapitałowych

6. pieniężny

7. kapitału finansowego

8. tytułów prawnych (licencje itp.)

4. ze względu na jednorodność produktów

1. homogeniczny - jednorodny - jeden towar na danym rynku - rynki branżowe (cukru, mięsa, węgla, ropy itp.)

2. heterogeniczny - np. rynek pracy - różne zawody nie konkurujące między sobą, wymagające różnych zdolności

5. ze względu na sytuację rynkową

1. zrównoważony (popyt = podaż, a ceny względnie stabilne)

2. niezrównoważony

1. rynek sprzedawcy - (popyt większy od podaży - ceny rosną)

2. rynek kupującego (nabywcy, konsumenta) - (podaż większa od popytu - ceny maleją)

6. ze względu na legalność

1. legalne (białe) - towar i obrót nim jest legalny

2. półlegalne (szare) - towar jest legalny, ale obrót nim nie - funkcjonuje względnie jawnie, ze względu na brak egzekwowania prawa, jeśli jest korzystny dla państwa to się go toleruje

3. nielegalne (czarne) - towar i obrót nim jest nielegalny - zwykle ścigany przez prawo

7. ze względu na liczbę podmiotów

1. wolnokonkurencyjny - tzw. konkurencja doskonała - duża liczba kupujących i sprzedających - nikt nie ma indywidualnego wpływu na rynek

2. monopolistyczny (oligopolistyczny) - jeden (niewielu) sprzedawca i wielu kupujących

3. monopsoniczny (oligopsoniczny) - wielu sprzedających i jeden (kilku) kupujących (np. rolnicy próbujący sprzedać buraki w cukrowniach)

8. ze względu na wpływ państwa w przebieg transakcji kupna - sprzedaży

1. wolny - brak bezpośredniej kontroli władz nad gospodarką - podmioty mają swobodę transakcji i cen

2. mieszany - część decyzji podejmuje państwo, część przedsiębiorcy

3. sterowany - państwo podejmuje część decyzji o strukturze produkcji, cenach ustalanie cen minimalnych lub maksymalnych, kwot wymiany itd.)

4. doskonały - nabywcy nie mają wpływu na cenę; wszystkie towary jednego rodzaju są identyczne co do jakości; zmiany cen powodują zmiany popytu i podaży. Produkcja jest w pełni elastyczna - czynniki produkcji są mobilne. Rynek jest bardzo przejrzysty - sprzedający i kupujący mają pełne informacje na dany temat (np. cen płaconych za dany towar).

Rynki a-c są tzw. realistyczne, a d jest logiczny

9. ze względu na dostępność do rynku

1. otwarty (ogólna dostępność do danego rynku)

2. zamknięty (np. przetargi ograniczone)

Rynek elektroniczny zmienił charakter i formę rynków tradycyjnych:

• zmiana struktur powiązań handlowych (eliminacja pośredników)

• nowa rola konsumenta i producenta na rynku

• wzrost usług związanych z nowymi technologiami informatycznymi

Funkcje rynku:

• regulacja procesów gospodarczych - obiektywna wycena towarów i ustalenie ich cen

• źródło informacji dla podmiotów gospodarczych

• niezbędny warunek i zarazem mechanizm racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych

• kształtowanie stanów równowagi w gospodarce

• weryfikacja społecznej przydatności produkcji i dostosowywanie produkcji do potrzeb

Rynek odpowiada na pytania ekonomii: co, jak i komu?

Co - to na co jest popyt

Jak - dużo i tanio, żeby sprostać konkurencji

Komu - tym, którzy płacą

Specjalizacja czyni gospodarowanie efektywniejszym, wykorzystując różnice w umiejętnościach poszczególnych ludzi w celu uzyskania rosnących korzyści skali. Człowiek mający predyspozycje do danej działalności rezygnuje z innych, gdyż ponosi w nich wyższe koszty alternatywne. Posiadane zasoby pracy i kapitału stosuje więc w tych dziedzinach gospodarowania, w których osiąga wyższe korzyści marginalne.

Podmioty rynku - podmioty gospodarcze

Gospodarowanie jest zawsze udziałem różnorodnych podmiotów (aktywnych czynników rynku)

Podmiotem gospodarczym nazywa się określoną formę organizacji, która podejmuje samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem.

Podmiot gospodarczy posiada odrębność ekonomiczną:

• odrębność majątkowa - własne zasoby materialne i niematerialne - konsekwencją tego jest, że więzi między podmiotami nie mogą polegać na zwykłym przekazywaniu dóbr ale muszą być ekwiwalentną wymianą (kupno-sprzedaż) - są to więzi rynkowe

• samodzielność decyzyjna - dokonywanie wyborów dotyczących sposobu wykorzystania dóbr

• samodzielność dochodowa - przychody pokrywają przynajmniej koszty działalności i rozwoju

W sferze produkcji wyróżnia się podmioty:

• przedsiębiorstwa produkcyjne - podmiot prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną w celu osiągnięcia określonych korzyści

• gospodarstwa rolne - łączy cechy gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa produkcyjnego. Znaczna część produkcji na własne potrzeby, nadwyżka sprzedawana jest na rynku aby zdobyć gotówkę.

W sferze wymiany:

• przedsiębiorstwa handlowe - podmiot prowadzący na własny rachunek działalność handlową w celu osiągnięcia określonych korzyści

• przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe - podmiot prowadzący na własny rachunek działalność ubezpieczeniową w celu osiągnięcia określonych korzyści

• banki - przedsiębiorstwa trudniące się zawodowo różnego rodzaju operacjami pieniężnymi

• gromadzenie wolnych czasowo środków pieniężnych

• udzielanie kredytów na cele produkcyjne i konsumpcyjne

• giełdy - instytucje tworzące specjalny rynek, na którym spotykają się sprzedający i kupujący papiery wartościowe, gdzie obowiązują pewne reguły gry rynku kapitałowego.

W sferze konsumpcji - gospodarstwa domowe - dobrowolny związek ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania zarobionych pieniędzy. Ma też funkcję produkcyjną - reprodukcja - i wydawanie nowych pokoleń.

Ważnym podmiotem gospodarczym ze względu na zakres oraz możliwości działania jest rząd i różne jego agendy.

Z definicji podmiotu wynika, że różnorodne funkcje w życiu gospodarczym konsumenta, producenta, nabywcy, sprzedawcy zostają w mikroekonomii sprowadzone do pewnej całości nie dzielonej na części.

Wszystkie podmioty są ze sobą związane za pośrednictwem rynku.

Podmioty podejmują autonomiczne decyzje o zastosowaniu dóbr rzadkich, które są ich własnością - wynika stąd własny interes podmiotów i własny cel; stąd też bierze się ryzyko straty.

Gospodarka rynkowa cechuje się niepewnością oraz ryzykiem.

Podmioty sytuowane są we wszystkich sferach działalności gospodarczej.

W sferze produkcji następuje unicestwienie wyników produkcji.

Popyt, podaż, cena

Popyt - ilość dobra, które nabywcy pragną i mogą kupić w danym okresie po danych cenach. Ilość dobra którą nabywcy chcą kupić po danej cenie nazywa się ilością żądaną. W normalnych warunkach zachodzi ujemna relacja pomiędzy ceną a ilością towaru (Cena towaru wzrasta to ilość sprzedana maleje i na odwrót). Popyt nie jest ilością ale relacją.

Do określenia konkretnej ilości towaru sprzedanej przy danej cenie używa się pojęcia wielkości popytu, na wykresach będącym zwykle krzywą o nachyleniu ujemnym.

Prawo popytu rynkowego: wraz ze wzrostem ceny produktu, zmniejsza się, ceteris paribus, popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt wzrasta.

Założenia do tego prawa:

1. jest rynek konkurencji doskonałej

2. sprzedawany towar jest jednorodny

3. ogólna ilość towaru, który może być sprzedawany w danym czasie i miejscu jest ograniczona

4. konsumenci znają korzyści, które mogą osiągnąć dzięki nabyciu i konsumpcji towaru

5. konsumenci dokonując zakupów niezależnie od siebie kierują się zasadą maksymalizacji korzyści (na podstawie informacji o cenie)

Podział popytu ze względu na możliwości nabywców:

• efektywny - ilość dóbr jaką chcą i mogą kupić za daną cenę w danym czasie

• potencjalny - chęć nabycia dobra ni poparta możliwościami dochodowymi

Podział popytu w zależności od motywacji:

• funkcjonalny - wynika z cech jakościowych dobra, jego wartości użytkowej

• niefunkcjonalny - wynika z oddziaływania efektów zewnętrznych na użyteczność

• efekt „owczego pędu” - popyt na dobro wzrasta dlatego, że inni kupują dane dobro - potrzeba utożsamiania się z innymi konsumentami i ich stylem życia

• efekt snobizmu - popyt na dane dobro maleje wskutek tego, że inni kupują te dobro - potrzeba wyróżnienia się, bycia odmiennym od innych.

• efekt veblenowski - dotyczy dóbr prestiżowych - ich konsumpcja świadczy o statusie konsumenta, konsumpcja ostentacyjna, popyt będzie wzrastał wraz ze wzrostem cen

• spekulacyjny wiąże się z oczekiwaniami co do kształtowania się cen w przyszłości

Czynniki określające popyt:

1. potrzeby

2. czynniki wrodzone

3. czynniki wykształcone

4. środowisko geograficzne

5. środowisko społeczne

6. ceny

Krzywa popytu ilustruje reakcję popytu na zmianę ceny. Siłę tej reakcji można mierzyć.

Podział popytu:

• komplementarny - popyt na jedno dobro wywołuje popyt na inne (samochód i benzyna)

• ograniczony - zależność popytu na jedno dobro od popytu na inne dobro (popyt na maszyny włókiennicze zależy od popytu na materiały włókiennicze)

• złożony - popyt na dobro zależy od popytu na wszystkie dobra, które mogą być z niego wytworzone (popyt na stal od popytu na samochody, statki, konstrukcje stalowe)

• substytucyjny - gdy jedno dobro może być zastąpione innym dobrem.

Podaż - ilość dobra, które producenci chcą dostarczyć na rynek i sprzedać w danym czasie po danych cenach. Ilość towaru, którą podmioty rynkowe pragną sprzedać nazywa się ilością dostarczoną Ilość dostarczona nie musi równoważyć ilości żądanej, natomiast ilość sprzedana musi być równa ilości kupionej.

Podaż jest dodatnią relacją ceny i ilości - cena rośnie to producenci oferują większą ilość danego towaru - inspiracja wzrostem ceny.

Podaż zależy od:

• cen

• kosztów produkcji

• czasu

Wzrost kosztów wytwarzania - krzywa przesunie się w lewo, spadek kosztów wytwarzania - krzywa przesunie się w prawo.

Podaż wg:

• Marshalla - rozpatruje trzy okresy

• Rynkowy - stała podaż

• Krótki - zmienna podaż, stałe możliwości produkcyjne

• Długi - zmienne możliwości produkcyjne, stała wielkość zasobów potencjalnie dostępnych dla danej gałęzi

• Walrasa - proces obniżania abstrakcji, zaczyna od wymiany dwuosobowej, dwutowarowej by przejść do rynku - w stanie równowagi stosunek krańcowych użyteczności każdego z dwu wymienianych towarów musi być równy stosunkowi ich cen

Struktura i funkcje cen

Na cenę składają się:

• koszty - wszelkie nakłady związane z wytwarzaniem, składowaniem, transportem produktu - stanowią dolną granicę rentowności

• zysk - nadwyżka nad kosztami wytwarzania

• podatek od wartości dodanej - ustalany przez państwo - ma zapewnić dochód państwa

Funkcje ceny:

• przenoszenie informacji - zmiany cen relatywnych produktów i usług stanowią informację, na podstawie której podmioty gospodarcze podejmują decyzje o alokacji zasobów.

• bodziec do zastosowania tych metod produkcji, które są najmniej kosztowne

• określają rozdział dochodów

• agregacyjna - sprowadza do wspólnego mianownika nakłady i wyniki, pozwalając zobiektywizować alternatywy wyboru (porównać rzeczy dotąd nieporównywalne)

• socjalna - gdy cena jest ustalona poniżej poziomu równowagi celem dostępności dobra dla niższych grup dochodowych - uwzględnienie tej funkcji podważa skuteczność pozostałych - często jest więc pomijana

Dyskryminacja cenowa - monopolistyczna dyferencja cen -sprzedawanie jednego dobra przez monopolistę różnym grupom po różnych cenach.

Dyferencja regionalna - cena zależna od miejsca sprzedaży - np. ceny dumpingowe.

Dyferencja czasowa - różne ceny przed, w trakcie lub po sezonie

Cena może też być zależna od wielkości nabywanej partii - charakter kwantytywny.

Kwalifikatywne dyferencje - zależne od przeznaczenia dobra.

Personalne dyferencje - dążenie do pozyskania grup o zróżnicowanej sile nabywczej.

Cena równowagi - prawo popytu i podaży mówi, że cena rynkowa kształtuje się na poziomie przy którym podaż i popyt są sobie równe. Tylko taka cena ma szansę utrzymania się.

Jeśli cena rynkowa byłaby niższa od ceny równowagi to popyt przewyższałby podaż; gdyby cena rynkowa była wyższa od ceny równowagi - podaż przewyższała by popyt.

Pieniądz

• pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczane dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań - środek wymiany

• ogólny ekwiwalent - powszechnie i trwale wyrażający wartość wszystkich towarów i bezpośrednio na nie wymienialny

• jest towarem szczególnym, wyodrębnionym z masy towarów

• każde dobro mające moc środka płatniczego i natychmiastową zdolność nabywczą

• jest produktem umowy społecznej, na mocy której jest powszechnie akceptowany

Zanim pojawił się pieniądz istniała bezpośrednia: towar - towar, zwana współcześnie barterem.

Obecnie mamy wymianę pośrednią: towar - pieniądz - towar.

Funkcje pieniądza:

1. miernik wartości

2. środek cyrkulacji

3. środek tezauryzacji (przechowywania wartości) - gdy opuści sferę wymiany i przekształci się w rezerwy

4. środek płatniczy

Rodzaje pieniądza:

1. towarowy

1. (kiedyś po prostu jeden z towarów - sól, zboże, miedź itp.)

2. złoto (jednorodne, niepodzielne, niezniszczalne, ma dużą wartość) - system kruszcowy

3. system sztabowo-złoty (banknoty wymieniane na sztaby złota o określonej próbie i wadze

4. system dewizowo-złoty (waluta zabezpieczona złotem i innymi walutami wymienialnymi na złoto)

5. banknot - forma przejściowa - reprezentant złota

2. symboliczny

1. papierowy - nie ma własnej wartości - oderwany od złota - nie wymienialny na nie - ma siłę nabywczą

2. bilon - wartość metalu znacznie niższa od nominalnej - moneta zdawkowa - można płacić tylko do określonej sumy

3. bezgotówkowy (bankowy, wkładowy, żyrowy)

1. przesuwanie przez zapis

2. elektroniczny - współczesna forma

1. system automatów bankomatowych

2. terminale w punktach sprzedaży

3. bankowość domowa

4. światowy - funkcjonujący w skali globalnej

1. złoto

2. dewizy - system z Bretton Woods (dolar)

3. SDR (Special Drawing Rights) - Specjalne prawa ciągnienia - ustalone przez MFW (koszyk SDR tworzą: $ USA, DM, Jen japoński, Frank francuski, funt szterling) - kiedyś był koszyk 16 walut

4. ECU - European Currency Unit

5. EURO

System gospodarczy - taki układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością, determinuje prawa własności czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze, a w ostateczności rozstrzyga kwestię co, jak i dla kogo?

System gospodarczy dzieli się na:

1. System decyzyjny - całość prawno - instytucjonalnych uregulowań dotyczących podejmowania decyzji (głównie stosunki własnościowe, kompetencje państwa z uprawnień konstytucyjnych)

2. System motywacyjny - całość prawno - instytucjonalnych regulacji, stwarzających bodźce lub zasady podnoszenia wyników ekonomicznych. (w bogatym kraju ludzie spodziewają się zwiększania dochodu, więc do niego dążą; a wieś przyzwyczaja się do ubóstwa)

3. System kontrolny - niezbędny dla równoważenia interesów różnych podmiotów gospodarczych. Narzędziami kontroli mogą być gra interesów i kontrola państwowa.

4. System koordynacyjny - całokształt prawno - instytucjonalnych uregulowań zmierzających do uzgodnienia decyzji, planów i działań ekonomicznych - kombinowanie czynników produkcji:

1. Ustalić zakresu konsumpcji - potrzeby członków społeczeństwa - i wyrazić w formie dóbr konsumpcyjnych

2. Dobra konsumpcyjne (Pierwszego rzędu) „przeliczyć” na dobra wyższego rzędu, aż do dóbr najwyższego rzędu

3. Dla każdego dobra ustalić różnicę między popytem a podażą - czyli stopień rzadkości

4. Informacje o stopniach rzadkości poszczególnych dóbr muszą być przekazywane podmiotom podejmującym decyzje dotyczące dóbr innych stopni, a w szczególności dóbr pierwszego stopnia.

Podział systemów gospodarczych w zależności od:

1. Formy planowania i kierowania

1. System planowania zdecentralizowanego

2. System planowania centralnego

1. Dominacja państwowej własności czynników produkcji

2. Nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych

3. Brak poważniejszych zalet (wg Milewskiego)

4. Wady

1. nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczych

2. nieefektywny system motywacyjny

3. niska innowacyjność gospodarki

4. brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach

5. brak tendencji do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej

6. małą elastyczność gospodarki

7. permanentne niedobory dóbr

8. zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności za decyzje

9. zniekształcone, nieobiektywne informacje gospodarcze

10. niekontrolowany rozrost administracji gospodarczej i biurokracji i biurokracji partyjno-państwowej -> wysokie koszty takiego systemu

2. Formy własności

1. Prywatna

2. Spółdzielcza

3. Państwowa

4. Społeczna

3. Formy rynku i tworzenia cen

1. Polipol, oligopol, monopol

2. Ceny rynkowe

3. Ceny ustanowione przez państwo

4. Formy przedsiębiorstwa

1. Spółka akcyjna

2. Spółka z o.o.

3. Spółdzielnia produkcyjna

5. Forma rachunku wyników

1. zasada zysku

2. zasad dochodu

3. zasada wykonania planu

6. Formy gospodarki pieniężnej i finansowej

1. System kreacji pieniądza

2. System bankowy, walutowy, podatkowy

7. Formy gospodarstw

1. Domowe

2. Instytucje

3. Budżety publiczne

8. Skalę

1. Światowa

2. Narodowa

3. Krajowa

9. Dominująca forma własności

1. Indywidualistyczna - własność prywatna

2. Kolektywistyczna - własność publiczna

Kombinując formy własności z systemami kierowania otrzymuje się określone typy systemów gospodarczych.

Modele systemów gospodarczych:

• Rynkowy - integruje produkcję, podział i konsumpcję; aktywna rola podmiotów gospodarczych - przedsiębiorstwo ma osiągać zysk, cenę ustala gra rynkowa

• Mieszany - adaptatywne i pragmatyczne zaangażowanie państwa (gdy działalność państwa zbyt kosztowna lub zbyt wiele skutków ubocznych, wycofuje się ono, a regulację przejmuje rynek)

• gwarancje wolności gospodarczej i własności prywatnej

• popieranie wolnej konkurencji

• redystrybucja dochodów przez system podatkowy - pomoc tym, którzy nie są w stanie sprostać regułom rynku

• działania na rzecz stabilizacji gospodarczej (poprawianie koniunktury, przeciwdziałanie inflacji)

• regulowanie pewnych dziedzin gospodarki przez państwo.

• Nakazowy - od każdego według jego możliwości, każdemu według jego potrzeb; praca miała być pierwszą naturalną potrzebą; hierarchiczna struktura gospodarki na zasadzie gałęziowo-branżowej - 4 szczeble:

• Centralny

• Ministerstwa

• Pośredni

• Przedsiębiorstwa

Producentów obowiązują:

• plan

• dyrektywa

• rozdzielnik

• limit

• cena

Gospodarka nie powinna być ani w 100% nakazowa, ani rynkowa. Współcześnie funkcjonują gospodarki mieszane.

Gospodarka naturalna - produkcja na własne potrzeby (bezpośrednie zaspokojenie) - brak wymiany i rynku, producent jest jednocześnie konsumentem.

Gospodarka towarowa - producenci wytwarzają produkty z przeznaczeniem ich do sprzedaży.

MIKROEKONOMIA - Sys. gosp., rynek, popyt, podaż, cena równ. -konspekt

Str. 1

---