KONCEPCJA PAŃSTWA DOBROBYTU (referat)

Państwo opiekuńcze, państwo socjalne, państwo dobrobytu (z angielskiego welfare state) koncepcja państwa i społeczeństwa głoszona zwłaszcza po II wojnie światowej (zwł. 1970 - 80) w wysoko uprzemysłowionych krajach zachodnich.

Termin „państwo dobrobytu” (welfare state), zamiennie z terminem „państwo opiekuńcze”, jest terminem niezbyt fortunnym, jako że w krajach, w których jest używany jest na co dzień, np. w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii... słowo welfare kojarzy się ludziom raczej nie z dobrobytem, lecz z ubóstwem i pomocą dla ubogich, a korzystanie z tego typu pomocy nie jest powodem do dumy.

Welfare state to „państwo, w którym za opiekę nad społeczeństwem w takich sprawach jak opieka społeczna, zdrowie, edukacja, mieszkanie i warunki pracy jest odpowiedzialny rząd”. Jest to więc raczej definicja państwa opiekuńczego, podkreślajaca obowiązki państwa wobec swoich obywateli.

Koncepcja państwa opiekuńczego, czy też państwa dobrobytu, nie jest elementem jakiegoś odrębnego, zwartego. Jest raczej zbiorem poglądów, pomysłów i postulatów zaczerpniętych z różnych kierunków teoretycznych. W sumie koncepcja państwa dobrobytu nie jest ani częścią jednej zwartej teorii, ani wymysłem jednej opcji ideologicznej. Nie jest też produktem kilku ostatnich dziesięcioleci. Korzenie tej koncepcji są bardzo złożone i sięgają daleko wstecz.

Praktyka państwa opiekuńczego kształtowała się stopniowo, na podstawie doświadczeń wielu krajów.

• Wielka Brytania - N. Barr wywodzi ideę państwa opiekuńczego w Wielkiej Brytanii aż z średniowiecznej, chrześcijańskiej dobroczynności i pomocy biednym, która była potem stopniowo przejmowana przez państwo. Aktywność państwa w tej dziedzinie narastała od niewielkiej do znacznej, a także od działań na szczeblu lokalnym do działań w skali całego kraju. Jeśli chodzi o akty prawne, to największe, wg. Barra, znaczenie dla praktyki państwa dobrobytu w Wielkiej Brytanii miały:

1. ustawa o pomocy ubogim z 1601r.

2. Poprawka do ustawy o pomocy ubogim z 1834r.

3. Tzw. Liberalne reformy z lat 1906-1914 oraz

4. Ustawodawstwo wojenne z lat 1944-1948r.

Dwa pierwsze z tych aktów były w dużej mierze nastawione na walkę z włóczęgostwem (przewidywały mi.in karanie ludzi zdolnych do pracy i uchylających od jej podjęcia, umieszczanie ich w specjalnych „domach korekcyjnych” o bardzo ostrym reżimie i niskim standardzie życia), ale równocześnie zapoczątkowały różne formy opieki nad ludźmi (zwłaszcza starymi i chorymi). Reformy liberalne z lat 1906-1914 zapoczątkowały pewne formy opieki nad dziećmi (posiłki dla dzieci z biednych rodzin w szkołach oraz nadzór medyczny), rent starczych, zasiłków dla bezrobotnych i bezpłatnej opieki zdrowotnej. - wszystko w ilościach zależnych od uznania władz i wielkości dostępnych środków. Akty prawne z okresu międzywojennego, w tym zwłaszcza ustawa o bezrobociu z 1934r. Wprowadziły pierwsze formy pomocy mieszkaniowej ( np. naprawy budynków) i rozszerzyły zakres zasiłków dla bezrobotnych (wypłacanych ze środków wg. Formuły: 1/3 pracownik, 1/3 pracodawca i 1/3 państwo). Rozwiązania te okazały się zresztą niewystarczające w okresie wielkiego kryzysu. Natomiast ustawodawstwo powojenne z lat 1944-1948 ukształtowało, w zasadzie, współczesny model państwa opiekuńczego w Wielkiej Brytanii. Po drugiej wojnie światowej upowszechniła się teza, że państwo powinno pomagać nie tylko niektórym, lecz wszystkim potrzebującym pomocy.

Koncepcja welfare state realizowana była w kilku krajach z powodzeniem w latach 1945-1973. Wiązało się to z okresem wysokiej koniunktury gospodarczej, spowodowanej koniecznością odbudowy ze zniszczeń wojennych, ale również możliwością wykorzystania postępu technicznego i koniecznością brania udzialu w wojskowym współzawodnictwie „zimnej wojny”.

W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych spotkała się z nasiloną krytyką i nawoływaniem do powrotu do dziewiętnastowiecznego modelu państwa liberalnego. Jednocześnie pojawiły się niekrzoystne tendencje gospodarcze: wzrost cen ropy w 1973 roku, załamanie się koniunktury, wzrost inflacji. Welfare state nie potrafi poradzić sobie z recesją, co jeszcze bardziej pogłębia trudną sytuację gospodarczą i doprowadza do klęski samej koncepcji.

Zadaniem państwa jest:

1. w sferze życia społecznego zapewnienie ochrony socjalnej (np. ubezpieczenia na wypadek choroby, kalectwa, bezrobocia), zagwarantowanie wszystkim obywatelom dochodów minimalnych i równych praw w dostępie do usług socjalnych (np. mieszkania, wykształcenia, opieki zdrowotnej);

2. w sferze ekonomicznej ingerencję państwa w życie gospodarcze polegającą na podejmowaniu działań zmierzających do regulowania rynku w celu zapobiegania negatywnym zjawiskom społecznym (np. bezrobociu);

3. w sferze ustroju politycznego demokrację, wyrażającą się w idei równości, wolności i likwidacji politycznej dyskryminacji (np. kobiet, mniejszości etnicznych).

Realizacja tych założeń miała umożliwić stworzenie sprawiedliwego społeczeństwa i osiągnięcie powszechnego dobrobytu przy zachowaniu podstaw systemu kapitalistycznego.

Dobrobyt danego społeczeństwa zależy od wielu czynników, a działalność samego państwa jest tylko jednym z nich i to niekoniecznie najważniejszym. Inne główne czynniki wpływające na dobrobyt to:

1. ogólna efektywność systemu społeczno-gospodarczego w danym kraju (wielkość i struktura dostarczanej produkcji oraz usług, stopień wykorzystania czynników produkcji i skala marnotrawstwa, wysokość rozporządzalnych dochodów osobistych ludności i ogólny poziom cen produktów i usług, jakość życia, w tym czas pracy i czas wolny, warunki pracy i wypoczynku, stopień zanieczyszczenia środowiska naturalnego itd.)

2. efektywność rynku pracy (wielkość bezrobocia i sprawny system informacji o miejscach pracy, zróżnicowanie zarobków, świadczenia dostarczane pracownikom przez pracodawców w przypadku choroby, wypadku, przejścia na emeryturę itp.).

3. prywatne ubezpieczenia oraz zasoby majątkowe i oszczędności

4. dobrowolna działalność dobroczynna osób prywatnych i instytucji (pomagających innym ludziom bezpośrednio lub pośrednio - przez wspieranie instytucji dobroczynnych)

Ważne znaczenie ma sam sposób dostarczania pomocy przez państwo. Może on być bardzo zróżnicowany, państwo może być np. głównym organizatorem pomocy, a niekoniecznie głównym producentem środków przeznaczonych na pomoc.

(Zwolennikami państwa dobrobytu są socjaldemokraci, socjaliberałowie i niektórzy reprezentanci lewicowych nurtów chadeckich.)

Źródło:

• Webster's Encyclopedic Unabridged Dictonary of English Language, Portland House, New York 1989

• Mały oxfordzki słownik historii świata w XX wieku, Puls, Londyn 1992

• Internet: Encyklopedia multimedialna WIEM

• Ksero

3

---