Technikum i Liceum WOS

Klasa I Lekcja 38 Dział: Władza sądownicza i władza lokalna

Temat: Władza sądownicza w Polsce - sądy i trybunały.

I. Zasady funkcjonowania sądów i trybunałów

• Zasada niezawisłości - sędziowie podlegają konstytucji oraz mają gwarancje:

• Nieusuwalność -odwołanie sędziego jedynie na podstawie orzeczenia sądu

• Immunitet - zakaz zatrzymania lub aresztowania bez zgody właściwego sądu

• Niepołączalność -zakaz łączenia stanowiska sędziego z mandatem posła lub senatora

• Apolityczność -sędzia nie może być członkiem partii lub związku zawodowego

• Sędziego powołuje prezydent na wniosek KRS

• Zasada instancyjności - możliwość dochodzenia sprawiedliwości w sądach wyższej instancji

• Apelacja - odwołanie się od wyroku pierwszej instancji do sądu odwoławczego

1. Sądy

a. Sąd Najwyższy - nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych

• Skład:

• Pierwszy prezes (prezydent na 6 lat, kandydatów typuje ZOS SN),

• Prezesi izb, sędziowie (prezydent na wniosek KRS)

• Cztery izby SN:

• Cywilna, karna, wojskowa, pracy i ubezpieczeń społecznych

• Funkcje SN:

• Rozpatrywanie kasacji - tj. odwołań od orzeczeń sądów odwoławczych

• Wyjaśnianie przepisów prawa (budzących wątpliwości w praktyce)

• Stwierdzanie ważności wyborów (do sejmu i senatu, prezydenta) oraz referendum

b. Sądy powszechne - (dwuinstancyjne) rejonowe, okręgowe, apelacyjne

• Zajmują się Spraw z zakresu prawa

• Karanego, cywilnego, rodzinnego, prawa pracy oraz ubezpieczeń społecznych

• Sądami kierują - prezesi - podlegający ministrowi sprawiedliwości

• Sprawy prowadzą - sędziowie - powoływani przez ministra sprawiedliwości

• Sądy powszechne od najniższej do najwyższej instancji

• Sądy rejonowe- wszystko za wyjątkiem zastrzeżonych dla okręgowych (np. rozwody)

• Sądy grodzkie sadzą wykroczenia, które nie są przestępstwami

• Sądy okręgowe - rozpatrują odwołania (apelacje od orzeczeń sadów rejonowych)

• Sądy apelacyjne -rozpatrują odwołania (kasacje -uchylenie lub utrzymanie orzeczenia) od orzeczeń sadów okręgowych

c. Sądownictwo administracyjne (dwuinstancyjne)

• Wojewódzkie sądy administracyjne (2002 pierwsza instancja) - wszystkie sprawy

• Naczelny Sąd Administracyjny (1980 druga instancja) - na czele prezes powoływany przez prezydenta na 6 lat -propozycja kandydatów ZOS NSA

• Kompetencje:

• Kontrola zgodności decyzji administracyjnych z prawem

• Rozstrzyganie sporów między jednostkami samorządu oraz samorządem a jednostkami administracji państwowej

• Rozstrzyganie sporów między obywatelami a jednostkami administracji

• Orzekanie zgodności z ustawami - uchwał organów samorządu terytorialnego

d. Sądy wojskowe (dwuinstancyjne) - przestępstwa popełnione przez żołnierzy

• Sądy garnizonowe (pierwsza instancja)

• Sądy okręgu wojskowego - druga instancja , a 1 wojskowych z wysokimi stopniami

2. Trybunały

a. Trybunał Konstytucyjny (1985 r.)- wyroki ostateczne, jeżeli TK stwierdzi wadliwość aktu to przestaje on obowiązywać

• Skład:

• 15 sędziów (niezawisłych) wybieranych przez sejm na 9 lat, prezes (prof. Andrzej Rzepliński ) i wiceprezes -powołuje prezydent

• Funkcje TK:

• Orzekanie o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją

• Z wnioskiem mogą wystąpić - prezydent, marszałek sejmu, senatu, premier, 50 posłów, 30 senatorów, 1 prezes SN, prezes NSA, prezes NIK, RzPO, Prokurator Generalny (Andrzej Seremet)

• Orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

• Orzeka i zgodności z konstytucją celów i działalności partii politycznych

• Bada zgodność z konstytucją aktów prawnych wydawanych przez organy centralne

• Rozstrzyga spory kompetencyjne między centralnymi organami państwa

• Rozpatruje skargi konstytucyjne (prawo skargi ma każdy, ale dopiero po wyczerpaniu postępowania we wszystkich instancjach).

b. Trybunał Stanu - sądzi najwyższych urzędników państwowych

• Skład:

• Przewodniczący ( 1 prezes SN), 2 zastępców i 16 członków wybieranych przez sejm

• Przed trybunałem mogą stanąć:

• Prezydent, Premier, minister, prezes NBP, NIK członkowie KRRiT, poseł senator

• Forma odpowiedzialności prze TS -naruszenie konstytucji bądź ustawy w zawiązku z zajmowanym stanowiskiem - delikt (łac. przestępstwo) konstytucyjny (utratę praw wyborczych, zakaz zajmowania stanowiska)

Zadanie domowe 154

7. Na czym polega zasada instancyjność w postępowaniu sądowym? Zastanów się, dlaczego wprowadzono tę zasadę do sądownictwa?

• Możliwość dochodzenia sprawiedliwości w sądach wyższej instancji (apelacja). Instancyjność daje możliwość naprawienia uchybień jeżeli takie nastąpiły w sądach pierwszej instancji

Pytania sprawdzające:

1. Wymień podstawowe funkcje Sądu Najwyższego

• Rozpatrywanie kasacji, wyjaśnianie przepisów prawa, stwierdzanie ważności wyborów

38