Badania jakościowe i ilościowe

Zarówno metody ilościowe jak i jakościowe są użyteczne, jednak niektóre zagadnienia lepiej badać metodami ilościowymi niż jakościowymi i na odwrót, w zależności od tego jakich potrzebujemy danych. Rozróżnienie danych jakościowych i ilościowych zasadniczo pokrywa się z rozróżnieniem danych liczbowych i nieliczbowych.

Badania ilościowe oparte są na ilościowym opisie i analizie faktów, zjawisk procesów. Przedstawiając je w formie różnych zestawień i obliczeń z uwzględnieniem nader często zarówno statystyki opisowej, jak i matematycznej. W przeprowadzeniu zdana ilościowych zwykle zakłada się, że ich przedmiotem może być wszystko, co można policzyć zmierzyć. Zebrany materiał poddawany jest opisowi i analizie statystycznej i przedstawiany w formie rożnych zestawień i obliczeń, które stanowią podstawę do tworzenia uogólnień. W procedurze badawczej uwzględnia się losowy dobór grupy, która to grupa pełni rolę reprezentacyjną ogółu społeczeństwa, co jest podstawą do tworzenia uogólnień. c) Badania te posługują się precyzyjnie skonstruowanymi i wystandaryzowanymi narzędziami badawczymi, które eliminują w znacznym stopniu wpływ badającego jak i czynników zewnętrznych na uzyskane wyniki. Do głównych metod badawczych w badaniach ilościowych należą eksperyment pedagogiczny oraz metoda sondażu diagnostycznego.

Zalety badań ilościowych:

• Badacz istniejący poza badaną rzeczywistością społeczną może w sposób obiektywny poznawać ją, oceniać i wyjaśniać. Nie ma żadnego wpływu na przedmiot badań, który istnieje niezależnie od jego woli.

• Dzięki dokonywanym pomiarom i poprawnie przeprowadzonym analizom statystycznym możliwe jest wyprowadzenie wiarygodnych, dokładnych i wolnych
  od dwuznaczności wniosków i uogólnień (nie pojedyncze fakty, lecz ich mnogość stwarza obiektywną podstawę do szerszych uogólnień).

Wady badań ilościowych:

• Narzucają badanym „język” odpowiedzi, co z reguły uniemożliwia poznanie dodatkowych aspektów badanego zjawiska.

• Nadmiernie koncentrują się na analizie statystycznej pomijając analizę jakościową badanych zjawisk.

Badania jakościowe opierają się na założeniu, że do badania niektórych problemów lepiej nadają się pogłębione analizy mniejszej liczby przypadków, niż powierzchowne dużej. Ponadto zakładają, że wiele spraw lepiej bada się poprzez dogłębne zrozumienie rzeczywistości w oczach aktorów społecznych danej zbiorowości, raczej niż poprzez wykorzystanie wcześniej przygotowanego modelu teoretycznego (jak zazwyczaj jest
w metodach ilościowych).

Metoda jakościowa jest zazwyczaj opisem i interpretacją badanych faktów, zjawisk
i procesów, w tym także subiektywnych doświadczeń i odczuć zarówno osób badanych, jak
i osoby je przeprowadzającej. Istotę badań jakościowych upatruje się nie tyle w wyjaśnianiu (czyli w ustalaniu występujących między nimi powiązań przyczynowo-skutkowych),
ile w rozumieniu i interpretacji badanych zjawisk.

Z grupy metod jakościowych wymieniono najbardziej reprezentatywne ich odmiany,
co pozwala na skonstruowanie najbardziej typowych cech badań jakościowych.

• Język danych - w badaniach jakościowych język opisu danych jest subiektywny, związany z kontekstami badanych zdarzeń i zjawisk. Bywa podobny do języka potocznego, oddając bezpośrednio doświadczenie wyniesione z terenu badań.

• Analiza danych - dane jakościowe analizowane są zgodnie z trzema powtarzającymi się zespołami czynności badawczych. Najpierw następuje redukcja danych, polegająca na przekształcaniu, selekcji, upraszczaniu i wyodrębnianiu danych, które mają postać notatek terenowych. Tak przygotowany materiał podlega procesowi reprezentacji danych. Proces ten sprowadza się do budowania konfiguracji zebranych informacji
  w postaci modeli, schematów, matryc przeglądowych, tabel i wykresów.

• Wyprowadzenie i weryfikacja wniosków - wnioski, które formułujemy, mają
  w początkowej fazie jedynie postać uporządkowanych pomysłów na wyjaśnienie zarejestrowanych faktów. Wymagają nadal weryfikacji, która świadczy o ich trafności. Można tego dokonać poprzez próby uzyskania takich samych wniosków na innych danych, poprzez dyskusje w gronie badaczy specjalistów czy wreszcie poprzez stosowanie różnych strategii argumentacji.

• Narzędzia badawcze - badacze jakościowi niezmiernie rzadko używają standaryzowanych (ujednoliconych) narzędzi badawczych. To oni sami rozpoznają rzeczywistość na podstawie spostrzeżeń, myśli, uczuć i intuicji.

• Organizacja badań - badania nie są wcześniej szczegółowo planowane.
  Czynności badacza tworzą się w trakcie pobytu w terenie czy podczas analizy
  materiału. Każde nowe doświadczenie prowadzi w kierunku, którego uprzednio
  nie można przewidzieć.

• Ograniczenia metod jakościowych - brak jest możliwości uogólnienia wniosków, odniesienia ich do całej populacji. Ponadto wydaje się, że tak daleko posunięte zaangażowanie badacza w sytuacje badawcze może być obciążone błędem jego subiektywizmu, czy nawet ułomnością spostrzegania w złożonych i wielostronnie uwarunkowanych kontekstach społecznych.

Zalety badań jakościowych:

• Badania jakościowe umożliwiają badanie zjawisk bardzo złożonych, zróżnicowanych wewnętrznie, przebiegających w sposób naturalny w naturalnym środowisku
  i otoczeniu.

• Umożliwiają badaczowi nawiązanie bliskich, opartych na zaufaniu stosunków
  z badanymi, co sprzyja otwartości i szczerości w udzielanych przez nich odpowiedziach.

Wady badań jakościowych:

• Tendencyjność w gromadzeniu materiału badawczego, polegająca na koncentrowaniu się na faktach stanowiących wsparcie dla zajmowanego przez badacza stanowiska w określonej kwestii przy jednoczesnym pomijaniu wszystkiego, co mogłoby
  to stanowisko podważyć.

• Brak możliwości powtórzenia badań i sprawdzenia uzyskanych wyników skłaniać może do dowolności w dokonywaniu interpretacji materiału badawczego zgodnie
  z własnym punktem widzenia, a nie w sposób możliwie obiektywny.

• Badania jakościowe nie dają podstaw do formułowania zasad i prawidłowości,
  z uwagi na subiektywną interpretację badanych zjawisk oraz uwzględnianie niewielkiej liczby przypadków (pojedynczy fakt nie potwierdza na ogół niczego, poza samym sobą).

Porównanie badań jakościowych i ilościowych:

Wymiary różnic	BADANIA ILOŚCIOWE	BADANIA JAKOŚCIOWE
Tradycja metodologiczna	scjentyzm	orientacja humanistyczna
Cel badań	ustalenie zależności pomiędzy zmiennymi	odkrywanie znaczeń
Rola badacza	niezależny od przedmiotu i sytuacji badawczej	oddziałuje i podlega oddziaływaniu
Ważność	prawomocność, powtarzalność, porównywalność danych	niepowtarzalność wyników
Ograniczenia	badanie tego co można zawrzeć w hipotezach i testować	nieporównywalność wyników z uwagi na niepowtarzalność badań
Krytyka	wnioski oczywiste, zdroworozsądkowe	wyniki niewyraziste, nienaukowe
Różnice wynikające z przyjętego paradygmatu:
Wymiary różnic	Paradygmat pozytywistyczny	Paradygmat interpretatywny
Świat społeczny	stabilny, poznawalny empirycznie	konstruowany przez interpretacje, dynamiczny
Cel badań	pomiar i przewidywanie ludzkich zachowań	interpretacja świata społecznego i kultury, rozumienie
Perspektywa badacza	zewnętrzna, obserwatora	wewnętrzna, uczestnika
Orientacja	na wyniki badań	na proces badawczy
Zastosowanie wiedzy	techniczne, instrumentalne	emancypacyjne
Wartości	aksjologiczna neutralność	oparte na wartościach

M. Malewski, Metody ilościowe i jakościowe w badaniach nad edukacją. Spór o metodologiczną komplementarność [w:] Kultura i Edukacja, 1997, nr 1-2/97

Metodologia badań społecznych

---