Historia instytucji politycznych.
Wykład I.
Instytucje polityczne - (podstawa funkcjonowania systemu) zorganizowany aktor sceny politycznej: np. ministerstwo, sąd, wspólnota samorządowa.
Państwo wczesnofeudalne - np. monarchia piastowska.
VIII w. - organizacje terytorialne, podboje.
966 r. - chrzest Polski, ukształtowanie się państwa jako instytucji świeckiej.
Kościół instytucjonalny - system zorganizowany np. biskupstwa, instytucja najlepiej zorganizowana, posiadająca narzędzia (ludzi wykształconych piastujących różne stanowiska).
Chrzest Polski był wydarzeniem politycznym.
Poprzez chrzest wejście w orbitę, krąg kultury łacińskiej (związane z tym problemy: administracyjne - brak narzędzi do sprawnego administrowania). Decyzja przyjęcia chrześcijaństwa decyzją epokową - pozyskanie elementów lepszego zorganizowania (rzemiosło, sprawna administracja).
W tym czasie istniał spór, kto posiada większą władzę, czy papież jako głowa kościoła, czy cesarz.
Mieszko I w wyniku przyjęcia chrztu przyjął zwierzchnictwo cesarza.
Centrum administracji stało się Gniezno.
Bolesław Chrobry wykonał kolejny krok do uzyskania pełnej państwowości, prowadził ekspansywną politykę dotyczącą terytorialności, stworzył bardzo duża organizację „państwo”, będące poważnym graczem militarnym. Umiejętnie wykorzystał szansę (biskup Wojciech uciekł z Pragi - miasta rozpusty - przeciwnik rozpusty, który nawiązywał do wstrzemięźliwości) pojawienia się bs. Wojciecha w Gnieźnie - Bolesław Chrobry wysłał go na misję do Prus, gdzie został zabity, a ciało biskupa zostało wykupione przez Chrobrego. Dla Chrobrego rozpropagowanie misji bs. Wojciecha przyczyniło się do splendoru. Biskup Wojciech został pierwszym świętym, a miasto Gniezno miejscem szczególnego kultu.
Cesarz Otton III przedstawił wizję utworzenia państwa chrześcijańskiego, połączonego cesarstwa niemieckiego z cesarstwem bizantyjskim (cesarzowa Irena). Zgoda Francji i Bolesława Chrobrego była wymagana.
1000 r. Zjazd Gnieźnieński - Otton III pragnie pozyskać Bolesława Chrobrego (Otton III przywiózł zgodę na utworzenie własnej, niezależnej organizacji kościelnej).
Zapoczątkowanie tworzenia państwa polskiego (zhierarchizowanego).
Chrobry uzyskał sankcję międzynarodową, aby sprawować władzę pełną, ale wystąpił brak uznania w postaci zgody na koronację. Na arenie międzynarodowej - brak uznania Chrobrego. Po śmierci Ottona III Chrobry najechał na cesarstwo niemieckie, papiestwo wydaje zgodę na koronację Chrobrego. W 1025 r. następuje Koronacja Chrobrego, ale nie ma jeszcze zgody na sankcję świecką.
Mieszko II - załamanie imperium Chrobrego, 1034 r. - kilkuletni okres zamętu wewnętrznego (powstanie pogańskie).
Państwa sąsiadujące udzielają pomocy, na tron powołują Kazimierza I.
Zaczyna się wykształcać Rada Możnych, pomagająca sprawować władzę.
Kazimierz I Odnowiciel (taki przydomek mu nadano) zaczyna tworzyć na nowo strukturę państwową przenosząc ośrodek decyzyjny do Krakowa (ośrodek stołeczny), Gniezno zniszczone.
Bolesław Szczodry, bądź Śmiały - 1076 r. (koronacja), uśmiercił biskupa Stanisława i został przepędzony z kraju i tronu, ujawniło się tu prawo oporu poddanych (sprzeciw rządom władzy). Bolesław Śmiały po wygnaniu dożył swoich dni w Węgrzech.
Okres zamętu, który nastąpił po śmierci Bolesława Chrobrego był dość długi (dynastia bardzo rozbudowana - podział na synów). Nastąpiło rozdrobnienie feudalne (podział ziem), które było bardzo niekorzystne.
W okresie wczesnośredniowiecznym wojna była środkiem dość często stosowanym. Trudno mówić w takiej sytuacji o sile, potęgą władcy było posiadanie, a przy rozdrobnieniu brak było tej siły.
Europa rozpadła się na dzielnicę (wyjątki: Anglia, Sycylia).
Ukształtowała się instytucja pryncypatu (księcia zwierzchniego), czyli gradacja, utrzymanie jedności państwowej.
Od poł. XI w. w Polsce nastąpił okres podziału dzielnicowego.
Bolesław Krzywousty rozpoczął walkę o zachowanie jedności (w tym celu oślepił brata Zbigniewa). Książe Bolesław Krzywousty uznał zwierzchnictwo cesarza niemieckiego. Opracował, także zasadę dziedziczenia (testament), status - akt prawny określający sukcesję po jego śmierci (aby uniknąć walk o schedę synów).
Zasada senioratu - najstarszy syn - instytucja pryncypatu, księcia zwierzchniego. Do jego zadań należą reprezentowanie państwa na zewnątrz, władza sądownicza.
W 1194 r. doszło do złamania tej zasady, a w 1202 r. zasada senioratu upadła.
Kolejne podziały doprowadzają do powstania równych sobie, suwerennych księstw (rozbicie feudalne ziem). Kulminacja rozbicia dzielnicowego przypada na poł. XIII w. Elementem łączącym staje się organizacja kościelna i dodatkowo wspólny język, a także terytorium (więź nawykowa).
Ważną rolę w procesie integracyjnym zaczął odgrywać Kraków - ośrodek stołeczny dla całej Polski.
Próby koronacyjne (Przemysław II - Gniezno) mają znaczenie ogólnopolskie.
W 1322 r. następuje koronacja Władysława I Łokietka. Wybranie Łokietka umożliwiło realizację planów Wacława II - Czechy, co umocniło pozycję, prestiż Polski w Europie.
Zasługą Wacława II było skupienie pod swoją władzą większości ziem polskich, który popadł w konflikt z Radą Możnych - Instytucja Starosty wprowadzona przez Wacława II jako funkcja władzy lokalnej. Zmniejszenie poparcia dla Wacława II umożliwiło powrót Łokietka.
Łokietek dążył świadomie do zjednoczenia państwa, uzyskał on zgodę papieża wyrażoną w Bulli.
20 sierpnia 1322 r. następuje koronacja Łokietka w Krakowie.
Łokietkowi jednak nie udało się poprawić pozycji Polski na arenie międzynarodowej. Po śmierci Łokietka tron przejmuje Kazimierz - syn Łokietka. Kazimierz Wielki (taki przydomek mu nadano) dokonał rzeczy zasadniczej, stworzył fundamenty polityczno-prawne dla instytucji państwowej. Tworząc podstawy państwa, rozpoczął od kodyfikacji prawa - spisanie prawa - prawodawstwo, ujednolicenie prawa. Założył Akademię Krakowską w celu stworzenia własnej elity do rządzenia i sprawowania władzy państwowej.
Na kanwie jego działalności przypada czas zamykania stanów - zhierarchizowania społeczeństwa (piramida, drabina feudalna), przyporządkowanie. Zakres władzy - przywileje dla szlachty (zgoda i akceptacja szlachty przy podejmowanych decyzjach).
Na czasy Kazimierza Wielkiego przypada pojawienie się Królestwa Polskiego i mocne jego artykułowanie. Zaczęto oddzielać pojęcie korony od monarchy. Koronę wiązano z państwem, a oddzielano od osoby monarchy.
Państwo patrymonialne - z biegiem czasu ugruntowało się jako całość.
Wykład III.
Monarcha był instytucją polityczną.
Okres monarchii wczesnofeudalnej jest okresem, gdzie instytucje polityczne nie były rozbudowane i zinstytucjonalizowane. Widoczną formą instytucjonalizacji jest osoba monarchy. Rozbicie feudalne (proces dekolonizacji) był daleko posunięty, a pozycja monarchy zależała od jego posiadania.
Związki prawne: nie istniała więź między szlachtą a władzą.
Interes ekonomiczny przekładał się na artykulację żądań w stosunku do władcy (szlachta wywodziła się z rycerstwa).
Rewolucja w okresie wczesnofeudalnym doprowadziła do tego, że utworzyły się określone stany, np. stan szlachecki, mieszczański, duchowny - ale nie były to stany zamknięte. Pojęcie stan w ówczesnym czasie nie były pojęciem ścisłym, hermetycznym (podział w ramach danego stanu, np. magnateria, biedna szlachta). Był to także czas formowania się stanów pośrednich. Oprócz stanów charakterystycznych dla owych czasów wyróżnia się warstwy pośrednie → uczonych, adwokatów, najemnych żołnierzy (prawo stanowe). Stany są niejednorodne.
Szlachta zrujnowana materialnie nie traciła praw stanowych.
Ogromne zróżnicowanie wobec stanów było charakterystyczne.
Państwo stanowe.
Co wyznaczało status prawny poszczególnych stanów:
status prawny szlachty wyrażał się w przywilejach, a niekiedy obowiązkach (przywileje podatkowe - ulgi podatkowe, ekonomiczne, polityczne → Rzeczpospolita Obojga Narodów). Status szlachty był bardzo różny. Przywileje wyrażały się w tym, że pewne szczeble kariery prawnej rezerwowane były dla szlachty, pewien rodzaj ubioru rezerwowany był także dla szlachty. Wykluczenie szlachty poza stan powodowało zajęcie się rolnictwem i handlem. Monarchowie, zaś rezerwowali sobie przywilej mobilitacji.
stan duchowny, pozycja związana z propagowaniem kultury łacińskiej → monarchowie wykorzystywali doświadczenia kościoła instytucjonalnego. Duchowni korzystali z przywilejów dziesięcina: podatki od ludności, majątki dla kleru. Stan duchowny był konkurentem strefy ekonomicznej. Stan duchowny uwikłany był w różnego rodzaju konflikty.
Stan duchowny posiadał własne sądownictwo: szybkie, skuteczne w odróżnieniu do stanu świeckiego. Sądy duchowne udzielały się w sprawach świeckich: testamenty, spadki, małżeństwa.
stan mieszczański, status prawny mieszczanina określało obywatelstwo konkretnego miasta. Ogromna różnorodność urządzeń miejskich powodowała trudność w określeniu statusu mieszczan.
Miasta cieszyły się samorządem, ale opanowanym przez oligarchię.
U schyłku XIV w. często utrudniano nabycie statusu mieszczan.
Instytucje samorządowe w miastach były bardzo zróżnicowane.
Stan mieszczański rządził się własnym prawem sądowniczym, spisanym, ale otoczka miast rządziła się prawem zwyczajowym, niejasnym, niepisanym i różnie interpretowanym.
Miasta miały swój system finansowy (utrzymanie ładu i porządku na własny rachunek).
Miasta niezmiennie i z determinacją broniły swojej autonomii (gdzie tworzyły się nowe warstwy społeczne - warstwa patrycjatu - burżuazja).
stan chłopski, zdeterminowany ograniczonymi przywilejami.
Wolne chłopstwo - kształtowali „państwo”.
Pozostawali oni na marginesie państwa stanowego. Trwały samorządy wiejskie i umacniało się prawo chłopów do ziemi.
XIV, XV w. położenie chłopów było niepewne. Powodowało to np., grodzenie Anglii - zastępowano rolnictwo hodowlą owiec.
Procesy natury ekonomicznej powodowały, że wytwórczość przynosiła znaczne profity.
Rolnictwo znajdowało się w kryzysie.
XV w. następuje tzw. dualizm w rozwoju ówczesnej Europy, a granica Łaba.
Zachód - wytwórstwo; Wschód - rolnictwo.
Uzupełnienie Europy Zachodniej.
Wpływ państwa na stosunki Pan - Chłop.
Następuje pewnego rodzaju dualizm prawa, przede wszystkim coraz mocniejsza pozycja stanów, czyli prawo korony, prawo stanów.
Korona, czyli monarcha - rozwijała swój status prawny.
Prawo stanów - gwarancja pozycji ekonomicznej i politycznej.
W tym polu pojawiały się nieustannie walki.
Znajomość prawa rzymskiego pozwoliło usankcjonować prawa władcy:
wprowadzanie ustaw,
bicia monety (prowadzenia polityki pieniężnej),
sądzenie w ostatniej instancji,
nadawania, tworzenia urzędów i ich obsadzania,
prowadzenia wojny,
nadawania i odbierania przywilejów,
wprowadzania nowych podatków (polityka finansowa),
Listy tych praw nie przestrzegano jako zamkniętej.
Te prawa uznano za monopol monarchy.
Od XIII w. znacznie wzrosła aktywność ustawodawcza monarchów (rozwój administracji królewskiej, również wojska).
Monarchowie starali się przywrócić swoje zwierzchnictwo nad miastami.
Odnowienie znajomości prawa rzymskiego pozwoliło stworzyć model monarchy opartego na prawie.
Miarą rozszerzenia zakresu władzy stała się ekonomia (narzędzie króla). Ekonomia coraz bardziej interesowała władców (np. poszukiwanie rynków zbytu, zainteresowanie wytwórczością).
Monarchowie od XIV i poł. XV w. uszczegółowili regulacje dotyczące eksportu i importu.
Aktywna polityka monarchów w dużej mierze zaczęła kreować rzeczywistość polityczną (na zachód od Łaby).
W XIV i XV w. monarchia stanowiła prawa, które umożliwiały kierowanie rozwiniętą administracją.
Korona - suma monopolistycznych i niezbywalnych praw monarszy (wyrażało idee ciągłości władzy).
Obok strefy praw korony istniała sprawa spraw stanowych.
Stany chętnie nadawały swym prawom kształt umowy między stanami a władcą (nie pozostawały niedomówienia).
Przywileje stanowe i umowa z władcą były kluczowe (prawo oporu).
Stany dostrzegały, że prawo oporu jest bronią obosieczną. Przy kolejnych wznowieniach umów stany starały się eliminować prawo oporu, doceniały kompromis., jako formę współpracy z władcą (dialog, droga pokojowa).
Odchodzenie od prawa oporu, było możliwe również dzięki coraz większej solidarności stanów i świadomości politycznej.
Od XIII w. dochodziło do debat, wymian poglądów między władcą a stanami.
W konfliktach umacniała się także grupa możnowładcza.
Na ogół formowanie się zgromadzeń stanowych trwało dość długo. Bardzo istotną rolę wywierały zgromadzenia duchowne. Spór w Konstancji przybrał charakter sporu międzynarodowego.
Tradycyjne zjazdy możnych (państwowy).
Powoli kształtowało się przedstawicielstwo sił stanowych: reprezentacja, która artykułowała potrzeby swoich stanów.
Reprezentacja: stan mieszczański - oligarchowie,
stan duchowny - niższy kler,
stan chłopów - przez Panów.
Zgromadzenia były instrumentem w ręku władcy, monarchy.
Monarcha otrzymywał radę i środki finansowe.
Przechodzenie od zgromadzenia, które służyły monarsze do zwiększającej się pozycji stanów - ewolucja.
Instytucje monarchii stanowej:
Rada królewska - kilkuosobowa, niesformalizowana struktura, administracyjny aparat monarchy - doradcy króla → zalążek centralnego organu państwa.
W XIV i XV w. ścisłe rady często występowały bez władcy.
Rada Królewska inspirowała i kontrolowała aparat administracyjny, przygotowywano scenariusze obrad zjazdów stanowych.
W administracji zaczęto rozdzielać funkcje dworskie i państwowe.
Organem wykonawczym Rady zostawały wyspecjalizowane agendy:
- kancelaria papieska
- kancelaria królewska (pracownicy określani mianem notariuszy).
Kanclerz miał wpływ na ustawodawstwo (ogląd dzięki notariuszom).
Kolejną instytucją polityczną był sprawny aparat finansowy, który kształtował się wówczas (urzędy skarbowe zaczęły tworzyć filar zarządu centralnego).
1320 r. Francja - usamodzielnienie się urzędów skarbowych.
Wyspecjalizowana służbą był także personel dyplomatyczny, zaczęły się kształtować stałe elementy stosunków międzypaństwowych: stałe przedstawicielstwa - ambasadorowie.
Wzorem były państwa włoskie (republiki kupieckie). Ich domena były handel i wymiana towarowa, zmonopolizowany handel ewantyński. Republiki włoskie miały stałych przedstawicieli.
Instytucjonalizacja licznych administracji postępowała bardzo szybko (np. Moskwa: przykazy- szybki rozwój).
Tendencja bardzo silna: zwiększenie administracji centralnej (ranga: stolic u boku króla). Miejsce stołeczne, centralne.
Stan łączności słabą stroną administrowania całym obszarem kraju.
Administrację centralną tworzyła szlachta - dobór kadry.
Nowy system zarządu lokalowego.
Okręgi urzędowania.
Od XIII w. zasadą zarządu lokalowego było łączenie funkcji administrowania (policyjnych, finansowych w ręku jednego urzędnika).
Starosta - urząd nie był związany z lokalnymi urzędami (Wacław II - Czechy).
Wojewoda - czysto polski urząd.
Z czasem w krajach urzędnik lokalny miał coraz większe problemy ze sprostowaniem swoim zadaniom.
Sądownictwo: domena fachowców (ludzie merytorycznie przygotowani), domena urzędników lokalnych.
W miastach - ta funkcja podlegała monarszy. Monarcha o tyle mógł interweniować, o ile następowały zawirowania.
Związki miast → akcje zbrojne przywracające kontrolę nad tymi miastami.
Rozwój techniki wojennej (był kosztowny - wzrost kosztów) - naturalny czynnik działalności politycznej.
W państwie stanowym koniecznością stały się reformy (pożyczki, dzierżawy).
Ekonomia wkraczała coraz mocniej w kwestie gospodarczości.
Dochody państwa:
- prezenty (w zamian za przychylność),
- prezenty od zamożnych, zazwyczaj bezzwrotne.
- lenno, daniny.
W monarchii stanowej można by zaobserwować procedury rzymsko-katolickie.
Rozwój instytucji politycznych na ziemiach polskich.
Rządy Jagiellonów.
Rzeczpospolita Obojga Narodów (pierwsza instytucja polityczna) XV, XVI w.
Kazimierz Wielki jako ostatni z Piastów zakończył okres kształtowania państwa polskiego, prawo zwyczajowe zostaje spisane, powstają struktury społeczne, struktury w akademiach, które wprowadzają prawo w życie.
Za rządów Zygmunta Augusta powstała Unia Lubelska 1590 r.
Zakon Krzyżacki - zagrożenie istotne i prowadzenie akcji dyplomatycznych, gdzie poddawana była wątpliwości chrześcijańska kultura.
Proces chrystianizacji Polski był procesem wielowiekowym.
Zagrożenie serca Europy.
Kazimierz Wielki podejmował kontrdziałania, m.in. zwiększenie wojska polskiego, potencjał militarny poprzez alians polityczny tzn. przymierze z Litwą.
Po śmierci Kazimierza Wielkiego nie ma chaosu i zamieszania, dlatego iż Kazimierz Wielki zawarł z Ludwikiem Węgierskim umowę. Na tron wstępują córki Ludwika Anna i Elżbieta.
Rada Królewska sprawuje władzę i powierza tron Polski Jagielle w zamian za przymierze z Litwą i jej chrystianizacją.
Układ zawarty pomiędzy Litwą a państwem polskim doprowadził do małżeństwa Jadwigi z Jagiełłą 14.08.1385 r.
Układ w Krewie 1385 r. - dokument zawierający zobowiązania Jagiełły w tym do chrystianizacji Litwy.
Traktat ten zawierał bardzo ważne sformułowania dotyczące terytorium.
Od traktatu funkcjonuje Królestwo polskie i Wielkie Księstwo Litewskie.
Między Polską a Litwą zaistniał związek prawno-państwowy, który nazywał się unią polsko-litewską. Od schyłku XIV w. Polskę i Litwę łączyła unia personalna, główne spoiwo, zastąpiona w 1569 r. unią realną, tzn. że te dwa państwa stworzyły jedność, która utrzymała się do końca XIV w. Królestwo Polskie wówczas będzie Koroną. Od poł. XV w. na oznaczenie Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego przyjęto nazwę Rzeczpospolita.
W 1569 r. w aktach unii użyto terminu Rzeczpospolita.
Od unii lubelskiej używano terminu Rzeczpospolita Polska powszechnie, natomiast Królestwo Polskie zostanie zastąpione terminem Korona.
I Rzeczpospolita Polska obejmuje okres od poł. XV wieku do 1795 r.
W latach 1564-1566 r. Zygmunt August przeprowadził szereg reform w wyniku których nastąpiło upodobnienie ustroju politycznego Litwy do Korony.
Przeprowadzenie tych reform przybliżyło moment uzgodnienia warunków unii, zwłaszcza po tym gdy na Sejmie w 1564 r. Zygmunt August zrzekł się dziedzicznych praw do Litwy i przekazał je na Koronę.
Na podstawie aktów Unii z 1.07.1569 r. połączono koronę z Wielkim Księstwem Litewskim unią realna.
Wyrazem odrębności ustrojowej Litwy było zachowanie urzędów centralnych oddzielnego wojska, skarbu oraz systemu prawa sądowego.
Po zawarciu Unii lubelskiej powstała federacja równorzędnych państw w których ukształtował się naród szlachecki. Na rozległym terytorium Rzeczpospolitej Obojga Narodów zamieszkiwały trzy narody: polski, litewski i pruski. Unia Lubelska miała wielki wpływ na ewolucję kształtu terytorialno-administarcyjnego Rzeczpospolitej Polskiej.
Do właściwości terytorialnej Trybunału Koronnego (1578) i Trybunału Litewskiego (1581) dostosowany był podział na trzy prowincje: Wielkopolskę i Małopolskę (łącznie stanowiące Koronę) i Wielkie Księstwo Litewskie.
Istniał też podział na pięć prowincji związanych z odbywaniem sejmików generalnych:
Wielkopolska
Małopolska
Mazowsze
Prusy
Inflanty z Kurlandią i Semigarią
Forma organizacji państwa z lat 1572-1574 (bezkrólewie) stała się wzorem dla kolejnych elekcji w czasie bezkrólewia. Wkrótce po zgonie króla, odwołując się do dawnej tradycji w województwach zawiązano związki braterskie szlachty, czyli konfederacje kapturowe.
Konfederacje wojewódzkie tworzyły sądy kapturowe orzekające w sprawach karnych w celu zapewnienia bezpieczeństwa i spokoju wewnętrznego.
Zadania obradującego w styczniu 1573 r. sejmu w Warszawie ze względu na brak króla nazwano konwokacją.
Zadaniem konwokacji było przede wszystkim ustalenie zasady elekcji.
Zgodnie ze stanowiskiem dysydentów jak i katolików przesądzono wybór króla bezpośrednio przez szlachtę, a nie przez sejm walny.
Wybór króla bezpośrednio przez szlachtę był najbardziej demokratyczną formą obioru króla.
Na czas bezkrólewia na czele państw a stał interreks, którym był zwyczajowo prymas Polski.
Doniosłe znaczenie miało uchwalenie pokoju religijnego w akcie zwanym w historii jako konfederacja warszawska 1573 r., która weszła do wkrótce przyjętych artykułów henrykowskich.
Na sejmie elekcyjnym w maju 1573 r. zawarto z Henrykiem jako elektem umowę o charakterze publiczno-prawnym znaną jako packta-kowenta.
Zawierały one osobiste zobowiązania króla w wypadku wybrania go na tron Polski.
Konfederacja kapturowa w czasie bezkrólewia pełniła władzę państwową, interreks reprezentował państwo na zewnątrz i kierował administracją wewnętrzną w kraju.
Najważniejszym jego zadaniem było przeprowadzenie obioru króla w drodze elekcji, co wymagało odbycia sejmów:
konwokacyjnego
elekcyjnego
koronacyjnego.
Sejmiki przedsejmowe przed sejmem konwokacyjnym zwoływał prymas. Na konwokacji zawiązywano konfederację generalną i zatwierdzano skład sądów kapturowych. Najważniejszą czynnością konwokacji było ustalenie czasu i regulaminu elekcji oraz wyznaczenie terminów sejmików przedsejmowych przed elekcją.
Sejm elekcyjny, na sejmie tym wysłuchiwano posłów przedstawiających kandydatów na tron, każdorazowo uchwalano i redagowano pacta-konwenta. Dążono do jednomyślnego wyboru króla.
Pierwszego ogłoszenia wyboru dokonywał prymas (nominacja), a marszałek czynił to wobec województwa.
Sejm koronacyjny to dopełnienie procedury obioru króla, który odbywał się w Krakowie. W odróżnieniu od konwokacji i elekcji sejm koronacyjny był sejmem nadzwyczajnym, dopiero koronacja której dokonywał prymas bądź w jego zastępstwie inny biskup stanowiła tytuł prawny do sprawowania władzy przez króla.
Obok znanych już wcześniej czynności zgodnie z przysięgą króla sejm koronacyjny potwierdzał uchwały sejmowe podjęte w czasie bezkrólewia.
Wykład IV
Państwo absolutne.
Kształtowanie się systemów rządów absolutnych stanowiło proces dość długi, ewolucyjny (rozciągnięty przez stulecia).
Renesans instytucji monarchy (wentyl bezpieczeństwa) - silny środek państwowy, staje się rozjemcą (Dania, Szwecja).
Absolutyzm…
Silna władza monarsza na zachodzie Europy.
Monarcha stawał się arbitrem chłopów.
Sądy królewskie jako sądy apelacyjne.
XVII w., czas depresji, kryzysu - dążenie do ładu i porządku.
Monarcha był doradcą, prowadził wojny.
Monarchia absolutna odczuwała nieustanny bark pieniędzy, a co za tym idzie olbrzymi fiskalizm. Kreowanie polityki gospodarczej (ochrona, handel - daniny).
Propaganda absolutyzmu - przysparzanie popularności monarsze. (wyzysk środków pieniężnych). Wraz z absolutyzmem zaczęła się kreować propaganda.
Rola monarchy stawała się coraz większa.
Absolutyzm obiecywał poddanym ład, porządek i bezpieczeństwo.
Zaczęła wrastać rola mieszczan jako finansistów.
Absolutyzm miał dwoiste oblicze:
- tradycyjne (tradycja feudalna, arystokracja, szlachta).
- modernizacja (instytucje polityczne, ideologiczne założenia funkcjonowania absolutyzmu).
Monarcha dominuje nad stanami, a także nad strukturami kościelnymi.
Mieszczańska filozofia utylitaryzmu wedle której moralne jest to co społecznie użyteczne.
Zaczęły wykształcać się stany pośrednie: prawnicy, urzędnicy.
Absolutyzm - klasyczny:
Nikt nie mógł kontrolować i powstrzymać arbitralnej władzy monarszy.
Monarcha nie był niczym skrępowany, jego władza zależała od niego samego.
Nikt nie miał wpływu na decyzję monarszy.
W Prusach monarcha mógł asygnować decyzję, jednakże posiłkował się biurokracją - urzędnikami.
Fasadę niepodzielnej, suwerennej władzy stanowiła fikcja (sekretarze królewscy mieli prawo składania podpisu króla na decyzjach).
Pojawił się pierwszy „minister” - sobowtór króla.
Grupy nacisku monarchy:
- koterie dworskie,
- rodzina monarchy,
- klasy arystokratyczne.
W wielu krajach urzędy centralne były dziedziczne - Rady Królewskie.
Powoływane były także instytucje klasycznego absolutyzmu z nominacji królewskich.
Epoka oświecenia umocniła monarchów absolutnych.
Wzmocnienie biurokratycznej kontroli.
W poł. XIX w. - monarchie postabsolutne.
Państwo liberalne.
Prowincje Niderlandów, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania.
Polska Konstytucja 1791 r. - charakter symbolu - szybko obalona.
Królestwo Pilskie 1815 1830r.
Różne modele liberalizmu - wspólne cechy:
indywidualizm, polega na uznaniu iż to społeczeństwo to wspólnota jednostek, państwo powstaje po to by zaspokoić ważne potrzeby jednostek, chronić ich wolności.
racjonalizm, polega na uznaniu iż rozum i wolność są wartościami solidarnymi, idą ze sobą w parze.
kontraktualizm, zakłada iż zgoda jednostek jest fundamentem politycznego zobowiązania . Mamy obowiązek słuchać tylko takiej politycznej władzy na jaką się sami zgodziliśmy. Prawno-ustrojowym wyrazem tej zgody jest umowa społeczna.
Umowa społeczna - nie musi sprowadzać się do konkretnie umiejscowionego aktu. Konstrukcja logiczna uzasadniająca istnienie państwa, niesformalizowany akt.
J. Lock uznawał koncepcję milczącą.
J. J. Rousseau - umowa musi spełniać funkcję demokratyczne i funkcje polityczne.
Odrzucono absolutyzm i demokrację. Powierzyć rządy klasie średniej, wykształconej.
Państwo liberalne wsparte na zasadzie cenzusów majątkowych (W. Brytania i kraje Europy Zachodniej), zaś w Polsce z urodzenia, z pochodzenia (szlachta niewykształcona bez majątku, ale z prawem głosu).
1789 r. - Rewolucja Francuska (burżuazja, zrównanie praw z arystokracją w prawach politycznych).
Stany Zjednoczone - lata 30 XIX w. przeszły od zasad państwa liberalnego do demokratycznego w sposób łagodny.
Idea konstytucji państwa liberalnego.
- konstytucje,
- zwyczaje, konwencja.
Konstytucje:
- 1789 r.- Ameryka
- 1791 r. - Polska
- 1791 r. - Francja
Przyniosły liberalne zasady ustrojowe i nadrzędności nad innymi.
Ameryka: określała struktury władzy i administracji, czynnik społeczny, obywatelski omijany ze względu na niewolnictwo. (7 artykułów).
Francja: zerwanie z przeszłością, konstytucja instrumentem zerwania z przeszłością. Rozbudowano czynnik obywatelski, oddzielono nowe społeczeństwo od starego (art. 255).
Polska: 7 rozdziałów - przesłanką była chęć dostosowania ustroju do ustroju państw europejskich monarchii absolutystycznych.
8