historia 11

1370-83 - panowanie Ludwika Andegaweńskiego(Węgierski)(bezpotomna

śmierć Kazimierza Wielkiego). Główną jego troską było zapewnienie tronu córce.

1374 - przywilej koszycki - wystawiony za zgodę na objęcie tronu przez córkę;

pierwszy przywilej generalny dla szlachty; ograniczał podatki szlacheckie(poradlne

- zmniejszone z 12 na 2 grosze z łana ziemi) oraz król zobowiązał się do

obsadzenia stanowisk polskich Polakami, wykupu z niewoli polskiej szlachty,

finansu remontu i budowy fortyfikacji na granicach państwa.

1382-84 - bezkrólewie w Polsce, rządzili możni.

1384 - koronacja Jadwigi na króla Polski - tron polski stał się elekcyjny.

Korona Państwa Polskiego - termin określający nową formę monarchii, pojawił

się w latach 70. XIV w. W jej skład wchodziły aktualne ziemie króla oraz poza

granicami kraju (Pomorze, Śląski). Król i państwo nie są już jenością, królowie się

zmieniają, korona nigdy nie przeminie.

1835 - unia polsko-litewska w Krewie, Jagiełło w zamian za zgodę Polaków na

ślub z Jadwigą i koronę polską obiecał przyjąć chrzest, schrystianizować Litwę i

przyłączyć ją do Polski.

Polacy uważali że unia oznacza inkorporację(przyłączenie) Litwy do Polski.

Litwini uważali, że jest to unia personalna(połączona tylko osobą władcy).

1386 - chrzest i koronacja Władysława Jagiełły.

1401 - unia w Wilnie i Radomiu

1413 - unia w Horodle, gwarantowała Litwie niezależność po śmierci Witolda (był

on przywódcą buntowników, został dożywotnim księciem Litwy).

1432 - W Grodnie odnowiono unię polsko-litewską.

1440 - zerwanie unii pl-lit, Litwini wybrali na Wielkiego Księcia Kazimierza

Jagiellończyka; na tronie Węgier zasiadł Władysław Jagiellończyk.

Unia Polski z Węgrami.

1444 - bitwa pod Warną, śmierć Władysława Jagiellończyka

1447 - odnowienie unii, koronacja Kazimierza Jagiellończyka na króla Polski.

1492 - Jan Olbracht królem Polski

1409-11 - wielka wojna z Krzyżakami

1409 - powstanie przeciwko Zakonowi na Żmudzi.

15 lipca 1410 - bitwa pod Grunwaldem, zwycięstwo połączonych wojsk polskolitewsko-

rusko-tatarskich nad Krzyżakami złamało ich potęgę i okazało że zakon

jest do pokonania.

1411 - 1. pokój w Toruniu, Polska odzyskała Ziemię Dobrzańską, a Litwa Żmudź.

Krzyżacy musieli oddać jeńców i zapłacić wysokie odszkodowania.

1454-66 - wojna trzynastoletnia, Kazimierz Jagiellończyk zajął tereny Pomorza

Gdańskiego i przyłączył je do Polski

wrzesień 1454 - klęska Polaków pod Chojnicami nad Brdą.

1466 - 2. pokój w Toruniu, Polska zyskała Prusy Królewskie, Ziemię Chełmińską,

Michałowską i Warmię. Pozostałe tereny Zakonu miały stać się lennem Polski.

1519-12 - ostatnia wojna z Krzyżakami, za panowania Zygmunta Starego

Krzyżacy nie mieli pomocy z zewnątrz.

1525 - pokój w Krk, hołd pruski, Albrecht Hohenzollen ostatni mistrz Zakonu

Krzyżackiego złożył hołd królowi Polski na rynku w Krakowie. Zamknął p. Krzyż.,

na jego terenie powstało Księstwo Pruskie. Każdy jego następny władca musiał

złożyć hołd królowi Polski.

Społeczeństwo:

1. stan szlachecki

Powstała z dawnego rycerstwa, wynosiła ok 10% społecz. Szlachcic posiadał

folwark - własną ziemię. Przejmowała majątek sołtysa. Początkowo stan otwarty,

każdy mogł do niego wejść przez nobilitację (nadanie), zakup ziemi, czy testament.

Został zamknięty gdy szlachta zaczęła otrzymywać przywileje.

2. duchowieństwo

Biskupi byli dostojnikami państwowymi - wchodzili w radę królewską. Podczas

bezkrólewia prymas pełnił rolę władcy. Byli kanclerzami - posiadali sądownictwo

kościelne. Kościół miał przywileje majątkowe, mógł brać dziesięcinę od ludności.

Byli zwolnieni z podatków (nie z poradlnego), uważało że wyższe godności

kościelne może objąć tylko szlachcic.

3. mieszczaństwo

ok. 20 % społecz., zajmowali się rzemiosłem, kupiectwem i rolnictwem,

konkurowali ze sobą o przywileje u króla.

4. chłopi (st. kmieci)

ok. 65% społecz., mieli wolność osobistą i prawo do ziemi. Ich sytuacja zaczęła się

pogarszać przez rozwój folwarków. W XVI w. rozwój gosp. folwarycznej wymusił

zwiększenie pańszczyzny - ograniczono wolność chłopów, zakazano i opuszczać

wieś.

PRZYWILEJE SZLACHECKIE:

- 1374, Koszyce

- 1388, Piotrków

Władysław Jagiełło zatwierdził dotychczasowe przywileje, zniósł urząd oprawcy

- 1422, Czerwińsk

Jagiełło zagwarantował rycerstwu nietykalność majątkową; konfiskata majątku

tylko po wyroku sądowym; król mógł bić monetę tylko za zgodą rady królewskiej.

- 1423, Warta

Jagiełło dał prawo usunięcia ze wsi sołtysa przez wykupienie sołectwa.

- 1430 i 33, Jedlnia, Kraków

zagwarantował rycerstwu nietykalność osobistą, uwięzienie tylko po wyroku.

- 1454, Nieszawa

Kazimierz Jagiellończyk zobowiązał się zwoływać pospolite ruszenie, stanowić

nowe prawa i nakładać podatki tylko za zgodą sejmików ziemskich.

- 1496, Piotrków

Jan Olbracht zwolnił rycerstwo z cła, ograniczył możliwość opuszczenie wsi przez

chłopów, wprowadził taksy wojewodzińskie na towary miejskie, zakazał

mieszczanom kupować ziemie poza miastem.

1493 - początek polskiego parlamentaryzmu.

1506-48 - panowanie Zygmunta I Starego

1548-72 - panowanie Zygmunta II Augusta

ruch egzekucyjny - domagał on przestrzegania praw dotyczących rozdawania

praw królewskich oraz nominacji na najważniejsze urzędy. Szlachta żądała

stosowania zasady niełączenia godności urzędów przez te same osoby w celu

zmniejszenia wpływów możnowładztwa. Opór szlachty skłonił króla do

odpowiedzenia się po stronie ruchu egzekucyjnego. Doprowadziło to do realizacji

znacznej części zgłaszanych przez szlachtę postulatów (przeglądu rozdanych dóbr i

zwrotu niektórych królowi. Część dochodów przeznaczono na utrzymanie stałego

wojska.

egzekucja dóbr - jeden z gł. postulatów szlacheckiego ruchu politycznego w XVI

w. Dotyczył odzyskania królewszczyzn zostawionych i rozdanych możnowładztwu

lub bezprawnie przez nie zgarnięte.

Wojsko kwarciane - stałe, wojsko zaciężne. Przeznaczone do obrony granic.

Utrzymywano je z dochodów z dóbr królewskich.

1505 - konstytucja nihil novi (nic nowego) zasada zgodnie, z którą nowe decyzje

dotyczące państwa miały być podejmowane za zgodą króla, izby poselskiej i senatu.

RZECZPOSPOLITA OBOJGA MARODÓW

1569 - unia polsko-litewska w Lublinie

Unia realna między Polską a Litwą ze wspólnym monarchą, herbem, sejmem,

walutą, polityką zagraniczną i obronną - zachowano odrębny skarb, urzędy, wojsko

i sądownictwo.

Przyczyny: bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta, obawa Litwinów przed

konfrontacją z szybko rosnącym w siłę państwem moskiewskim, chęć powiększenia

terytorium, zdobycia większej ilości ziem pod uprawę zboża. Szlachta litewska

pragnęła przywilejów szlachty polskiej.

1572 - bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta - koniec dynastii Jagiellonów w

Polsce.

elekcja viritim - szlachcic ma prawo wyboru władcy, może nim także zostać

wybranym.

sejm konwokacyjny - pierwszy sejm bezkrólewia - uchwalano wszystkie reguły i

zasady (1-szy w historii - 1573)

interrex - osoba rządząca państwem podczas bezkrólewia (1-szy interrex - prymas

Jakub Uchański)

1573 - pierwsza wolna elekcja

uchwalono akt konfederacji warszawskiej - tolerancji religijnej dla szlachty.

1 - szy władca elekcyjny: Henryk Walezy (1573-74)

Król przed koronacją musiał zaprzysiąc:

1) Artykuły henrykowskie

gwarantowały szlachcie zachowanie przywilejów, określały zasady ustroju i prawa

Rzeczypospolitej, nakazywały królowi zwoływanie sejmu walnego co dwa lata na

okres 6 tygodni, król na stałe miał przy swoim boku radę doradczą złożoną z

szesnastu senatorów (tak zwanych senatorów rezydentów), nie pozwalały na

używanie tytułu dziedzicznego; król miał być wybierany tylko poprzez wolną

elekcję, politykę wewnętrzną i zagraniczną poddawały kontroli sejmu, zabraniały

królowi podejmowania istotnych decyzji politycznych bez zgody senatorów

przebywających na dworze królewskim, narzucały zależność monarchy od praw

Rzeczypospolitej, czyli od szlachty, która te prawa sporządzała, obywatele mieli

prawo do wolności wyznania (przysięga na przestrzeganie postanowień

konfederacji warszawskiej) zezwalały na wypowiedzenie królowi posłuszeństwa

(rokosz), w wypadku łamania przez niego przywilejów szlacheckich.

2) Pacta conventa

osobiste obietnice króla.

1570 - zgoda sandomierska, zawarte w Sandomierzu porozumienie działających

w Polsce odłamów protestanckich - kalwinów, luteran i braci czeskich - w celu

skutecznej obrony przed kontrreformacją i przeciwstawienia się braciom polskim.

Przewidywało m.in. organizowanie wspólnych synodów, wzajemne uznanie

sakramentów i urzędu kaznodziejskiego.

Unia brzeska - połączenie Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacińskim w

Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dokonane w Brześciu Litewskim w 1596 roku

3 stany sejmujące w Polsce:

król, senat, izba poselska