Historia teatru XVII XIX w


XVII w. we Francji (Ludwik XIV - klasycyzm francuski)

KLASYCYZM (cechy):

  1. Piękno jest obiektywne (jest cechą przedmiotu, a nie wrażeniem odbiorcy)

  2. Piękno polega na ładzie

  3. Rozum najtrafniej ocenia piękno i wytwarza je panując nad wyobraźnią

  4. Piękno objawia się w naturze i sztuce (jest prawem natury i celem sztuki)

  5. Sztuka musi trzymać się zasad, musi być racjonalna

  6. Sztuka może podejmować tematy ważne i powinna do tej treści dostosować formę

HISTORIA:

FILOZOFIA

Kartezjusz (1596-1650)

Kartezjusz, a właściwie Rene Descartes urodził się w 1596 r. w La Haye, prowincji Touraine we Francji. Wykształcenie zdobywał w jezuickim kolegium w La Fleche i w Paryżu, w którym ukończył w 1616 roku studia matematyczne. Lata 1618-1628 spędził na podróżach, w Niemczech, Holandii, Francji, przez pewien czas służył jako żołnierz w bawarskiej armii, najpierw protestanckiej a później katolickiej. W roku 1629 dotarł do Holandii gdzie spędził 20 lat. Później udał się do Szwecji na zaproszenie królowej Krystyny, jednak nie wytrzymując ostrego klimatu zmarł w Sztokholmie w 1650 r.
Kartezjusz uważany jest za ojca nowożytnej filozofii, wprowadził nową metodologię i zbudował nowy system filozofii. Był bardzo związany z prądem augustyńskim i tradycją scholastyki. Metafizyka i postawa podczas rozwiązywania zagadnień były bliskie poglądom Augustyna, Bonawentury, Dunsa Szkota.
Jednym z celów Kartezjusza była reforma nauki. Według niego nauce potrzebna jest metoda analityczna, która wykrywa proste składniki w myślach. Za dzień odkrycia tej metody uznał 11.11.1620r, a ukończył metodologię w 1626 r. Jasność i Wyraźność były miarą niezawodną wiedzy, dlatego to, co jest jasne i wyraźne (clair et distinct) musi być pewne. Splątane myśli są błędne, dlatego jasne jest to, co proste.
Dla Kartezjusza najwięcej zalet naukowych miała matematyka. Chciał, aby pod względem ścisłości i pewności wszystkie nauki były do niej podobne, ponieważ ona rozważa tylko własności ilościowe, a liczby daje się ująć w przestrzeń i ruch. Ideałem było rozważać całą przyrodę wyłącznie geometrycznie i mechanicznie.

Cogito ergo sum - myślę, więc jestem. Jeżeli wątpię, to myślę. Myśl istnieje nawet jeżeli śpię lub zła moc wprowadza w błąd. Mogę się mylić, ale tylko wtedy kiedy myślę. Wniosek z tego taki, że nie możemy być pewni istnienia rzeczy zewnętrznych, ale istnienie myśli jest pewne. Istnienie Boga wynika z faktu myślenia i jaźni. Natomiast istnienie Boga gwarantuje nam istnienie świata materialnego. Ruch został udzielony ciału przez Boga. Ciała nie są zaopatrzone w siły i nie mają zdolności wytwarzania ruchu. Ciało nie może spowodować powstania czegokolwiek w duszy, tak jak i dusza w ciele, jednakże mogą wpływać na zmianę kierunku tego, co się w nich dzieje.
Kartezjusz podzielił przeżycia na bierne i czynne. Kiedy przedstawiam cos, to zachowuje się biernie- wtedy nie mogę popełnić błędu. Gdy twierdzę lub zaprzeczam- czynnie wtedy mogę popełnić błąd. Błąd i fałsz pojawiają się wtedy, gdy wydajemy osądy.
Kartezjusz znalazł wielu następców. W Holandii i Francji utworzyły się szkoły kartezjańskie. W drugiej połowie XVII wieku kartezjanizm był poglądem większości ludzi wykształconych, jednak w trochę zmienionej formie. Był wierny metodologii kartezjańskiej, natomiast nie interesował się metafizyką (był to kartezjanizm połowiczny, który stał się formą przejściowa pomiędzy czystą postawą kartezjańską a oświeceniową postawą pozytywistyczną.
Dzieła: Essais (1637), Meditationes de prima philosophia (1641), Principia philosopiae (1644), Les passions de l`ame (1649), Rozprawa o metodzie oraz inne ogłoszone po śmierci autora

Pascal (1623-1662)

Pascal Blaise - francuski filozof, matematyk, fizyk i publicysta, syn poborcy podatków, uważany powszechnie za następcę Kartezjusza. Na jego poglądy wpłynął jansenizm, prąd dążący do odnowienia Kościoła katolickiego w oparciu o naukę św. Augustyna, z której wyciągał jednak wnioski zbliżone do protestanckich. Pascal, związany z ośrodkiem jansenistów w klasztorze Port-Royal pod Paryżem, gdzie sam osiadł pod koniec życia, czynnie się włączył w ich spór z jezuitami. W wydanych pośmiertnie „Myślach” odrzucał racjonalizm ówczesnej teologii i filozofii, ukazując emocjonalne uzasadnienie wierzeń religijnych. Pisma te uznane zostały przez Kościół za heretyckie i umieszczone na indeksie ksiąg zakazanych.
Świat jest zagadką, rzeczywistością obcą człowiekowi, szczególnie w aspekcie spraw duchowych, jego kompetencje poznawcze są bardzo ograniczone. Podkreśla, iż mimo wszystko człowiek jest godnym stworzeniem, stara się oddzielić rozważania nad poznaniem świat od myślenia religijnego.
Propagator zasady rozdziału nauki od religii i rozumu od wiary. Twierdził, że wiara i nauka mogą współistnieć, jednak teologia opiera się na prawdzie nie naukowej. Mówił: „są dwie przesady: wykluczyć rozum, przyjmować tylko rozum”.
Rozbudował zasady logiki i metodologii. Za wzór wiedzy uważał geometrię, sądził jednak, że nie pozwala ona poznać nieskończoności i nie pomaga w rozwiązywaniu zagadnień etycznych i religijnych.

Przekonanie Pascala o nieprzydatności rozumu w procesie poznawczym doprowadziło do sformułowania tezy, że człowiek może poznać rzeczy nadprzyrodzone przez serce i wiarę. Porządek serca, twierdził, jest różny od porządku rozumu. Sceptycyzm poznawczy stał się podstawą mistycyzmu i fideizmu Pascala.
Pascal nie stworzył nowego typu filozofii. Jego koncepcje zawarte w Myślach (1670, polski przekład 1921) są wyrazem zmagań wewnętrznych wiodących od sceptycyzmu, przez racjonalizm, do mistyki. Myśl filozoficzna Pascala stała się inspiracją dla egzystencjalistów XIX i XX w. nie interesujących się bytem w ogóle, lecz tylko ludzką egzystencją i postrzegających, jak Pascal, tragizm losu człowieka, jego zagubienie wśród nieskończoności.
Skonstruował arytmometr (1642), eksperymentował z mechaniczną maszyną do dodawania. Wymyślił on przyrząd napędzany przez współ zależne przekładnie zębate, który mógł obliczyć duże liczby (wynalazek ten, zwany sumatorem Pascala, stał się szeroko znany jako pierwsza maszyna dodając). Sformułował prawa podzielności liczb całkowitych oparte na sumowaniu cyfr, opracował metodę wyznaczania współczynników dwumianu dowolnego stopnia (trójkąt Pascala), wprowadził metodę indukcji matematycznej, zajmował się przekrojami stożkowych (traktat na ten temat 1639), kombinatoryką i podstawami rachunku prawdopodobieństwa, był prekursorem całkowych metod obliczania pól, objętości itp., badał zjawiska hydrostatyczne, w 1653 sformułował jedno z podstawowych praw hydrostatyki (Pascala prawo).
Fideizm, stanowisko światopoglądowe, postawa filozoficzna i umysłowa, uznająca tezy wiary religijnej za ostateczne kryterium prawdy, przenoszące wiarę religijną nad rozum a religię nad naukę
Pascal twierdził, iż człowiek nie może w sposób bezsporny dowieść rozumnego istnienia Boga, musi jednak przyjąć jedną z dwóch możliwości: założyć, że Bóg istnieje (po śmierci osiągnie się życie wieczne, w przeciwnym razie, gdy okaże się, że Boga nie ma, człowiek nie traci niczego); przyjąć, że Boga nie ma (jeśli go rzeczywiście nie ma, nic się nie stanie, lecz w przeciwnym razie można utracić życie wieczne);

TWÓRCY TEATRU

Pierre Corneille (6 czerwca 1606 w Rouen - 1 października 1684 w Paryżu)

Dramaturg, ojciec klasycystycznej tragedii. Wychowanek kolegium jezuickiego. Adwokat z wykształcenia, przez 20 lat pełnił urząd rzecznika królewskiego, później jednak wyrzekł się kariery adwokackiej. Krótki czas należał do grupy „Pięciu Autorów”, których obowiązkiem było pisanie sztuk teatralnych na wyznaczony przez ministra (kardynała Richelieu) temat. W ostatnich latach życia usunięty w cień przez Moliera i J. Racine'a (sztuka Corneille'a Tytus i Berenika przegrała w pojedynku z wystawianą w tym samym czasie tragedią Racine'a Berenika).

Po przyjętej życzliwie komedii intrygi „Melite“ (1630) wystąpił z tragikomedią „Clitandre“ i komediami mniejszej wagi. Wystawiwszy następnie tragedię „Médée“ (1636/37) i ulubiony przez długi czas dramat czarodziejski „L'illusion comique“ (1636), zdobył pierwszy swój wielki sukces opartą o źródła hiszpańskie (Guillén de Castro) tragikomedią heroiczną „Cyd“ (1636/37), która dzięki romantycznej akcji, wzniosłości charakterów, apoteozie honoru i mistrzostwu języka wzbudziła zachwyt, równocześnie jednak wywołała głośny spór o Cyda, zakończony po myśli wszechwładnego Richelieu. Lata 1640—1643 są okresem arcydzieł Pierre'a Corneille, w których w sposób niezrównany ukazuje zwycięstwo obowiązku (wobec ojczyzny czy Boga) nad namiętnością, stając się wielkim poetą heroizmu („Horace“, 1639/41, „Polyeucte“, 1643). Sławę zyskał jako twórca komedii obyczajowych, m. in: Łgarz (1642). Popularność zyskał dzięki tragediom: Cynna (1640), Andromeda (1648). Napisał też komedię heroikomiczną Don Sanszo z Aragonii (1650). Z utworów następnego dziesięciolecia wyróżnić należy wzorowaną na „La verdad sospechosa“ Alarcona komedię „Le menteur“ (1613-1614), zbliżającą się do dramatu grozy tragedię „Rodogune“ (1644) oraz jedno z arcydzieł poety: „Nicomède“ (1651). Po niepowodzeniu „Pertharite'a“ (1652) porzucił na czas dłuższy twórczość dramatyczną, przerabiając „Imitatio Christi“ Tomasza a Kempis na wiersz francuski (druk. 1656). Powróciwszy w 1659 do dramatu, napisał do 1674 r. jeszcze jedenaście utworów teatralnych, w których idąc za upodobaniami ówczesnymi, więcej miejsca zostawiał miłości. Niektóre z nich jak: „La toison d'or“ (1660), są właściwie widowiskami. Ostatnim jego utworem dramatycznym jest „Suréna“ (1674). Sędziwe lata poety zatrute były troską o chleb powszedni. Dążąc do wzniosłości heroicznej, bohaterom swym często daje wielkość nadludzką, wyposażając też niejedną z postaci kobiecych w męskie raczej rysy. Podporządkowując się wprowadzonym przez teoretyków jednościom miejsca i czasu, tym samem utrwalił je mocno. Język jego jest silnie retoryczny. Twórca tragedii psychologicznej we Francji, pozostał wzorem do początków XIX wieku. Swe teoretyczne poglądy na dramat wypowiedział w przedmowach do swych utworów i w trzech pomieszczonych w wydaniu z 1660 r. rozprawach (sam sporządził pierwsze wydanie zbiorowe swych pism w 1660, ostatnie w 1682).

Corneille przyczynił się w dużym stopniu do odrodzenia teatru we Francji; nawiązał do rygorów starożytnej sztuki dramatycznej: jedności czasu, miejsca i akcji oraz konstrukcji opartej na wzajemnych powiązaniach poszczególnych scen. Odwołując się do koncepcji Arystotelesa, wyeliminował kategorię fatum, kładąc nacisk na umysł i wolną wolę człowieka w wytyczaniu własnej drogi.

Jean-Baptiste Racine (22 grudnia 1639 w La Ferté-Milon - 21 kwietnia 1699 w Paryżu) Dramaturg, główny przedstawiciel późnobarokowego klasycyzmu. Autor przesiąkniętych pesymizmem sztuk, uważanych za mistrzowskie w przedstawianiu kobiecej psychiki. Członek Akademii Francuskiej.

Racine po śmierci rodziców pobierał nauki w Port-Royal (jako jedyny uczeń), słynnej szkole jansenistów i pod wpływem ich doktryny pozostawał z przerwami przez całe życie. Planował początkowo karierę duchowną, lecz bez sukcesu, zdecydował się więc poświęcić twórczości literackiej. Po wyjściu od jansenistów w wieku 19 lat wyjechał do Paryża (hulaszcze życie). W 1660 zwrócił na siebie uwagę Ludwika XIV odą pt. La nymphe de la Seine napisaną z okazji królewskiego ślubu. Jego sztuki wystawiane były w początkowym okresie przez trupę Moliera, lecz wkrótce Racine związał się z teatrem Hôtel de Bourgogne. Dzięki poparciu królewskiemu, zrobił na dworze szybką karierę (został m.in. królewskim dworzaninem oraz oficjalnym historiografem). Miał 17 dzieci (12 synów i 5 córek)

Autor tragedii opartych na motywach klasycznych (mitologicznych i historycznych): Pieniacze (1667), Andromacha (1668), Britanik (1669), Berenika (1670), Bajazet (1672), Mitrydat (1673), Ifigenia (1674),

Przełom, powrót do wiary, nawiązanie do jansenistycznej wizji świata

Fedra (1677), Estera (1679), Atalia (1691)

Molier (15 stycznia 1622 w Paryżu - 17 lutego 1673 tamże)

Molier czyli Jean Baptiste Poquelin, uważany za najwybitniejszego komediopisarza w historii literatury francuskiej, aktor, dyrektor teatru.

Pochodził z rodziny mieszczańskiej (syn bogatego rzemieślnika) ukończył gimnazjum jezuickie, w 1643 r. uciekł z domu, W 1643 wspólnie z Magdaleną Bejart założył Illustre Théâtre, wędrowną trupę, która wystawiała zapomniane farsy średniowieczne oraz włoskie commedea dell'arte. Gdy zespół zbankrutował, Molière został uwięziony za długi. Po wyjściu na wolność kontynuował życie wędrownego aktora aż do 1658 r., kiedy to jego trupa wróciła do Paryża. W 1659 roku wystawił tam swoją komedię Pocieszne wykwintnisie, która odniosła ogromny sukces, wzbudzając przychylność króla Ludwika XIV. W 1962 ożenił się z Armandą Bejard (być może własną córką).

Molière wierzył w skuteczność nauczania ze sceny. Uprawiał tzw. wielką komedię, widowiska farsowe, komedię heroiczną i komediobalet. Połączył w nich tradycję rodzimej farsy ludowej z elementami włoskiej commedia dell'arte i klasycznej sztuki komicznej (Arystofanes i Plaut). Prezentując galerię wiecznych typów ludzkich, dawał zarazem satyryczny obraz francuskiej obyczajowości XVII w. - ośmieszał salonową przesadę (Pocieszne wykwintnisie, wyst. 1659), niezrozumienie życia rodzinnego (Szkoła mężów, wyst. 1661, Szkoła żon, wyst. 1662), hipokryzję i zakłamanie dewotów (Świętoszek, wyst. 1664), wielkopańską pozę arystokratów (Don Juan, wyst. 1665), okrutną pogardę światowców wobec uczciwych i prostolinijnych (Mizantrop, wyst. 1666), manię gromadzenia bezużytecznych bogactw (Skąpiec, wyst. 1668). Molière przepoił swą twórczość głębokim humanizmem - mimo goryczy i pesymizmu wierzył w rozum ludzki i zdolność przezwyciężania zła oraz opowiadał się za wolnym i godziwym wyborem własnej drogi. Zmarł podczas 4 wystawienia sztuki Chory z urojenia. Jego prochy spoczywają na cmentarzu Pere Lachaise w Paryżu.

Najważniejsze sztuki Moliera: Wartogłów (1653), Zwady miłosne (1656), Pocieszne wykwintnisie (1659), Rogacz z urojenia (1660), Natręty (1661), Szkoła mężów (1661), Szkoła żon (1662), Improwizacja w Wersalu (1663), Świętoszek (1664), Don Juan (1665), Lekarz mimo woli (1666), Mizantrop (1666), Grzegorz Dyndała (1668), Skąpiec (1668), Pan de Pourceaugnac (1669). Mieszczanin szlachcicem (1670), Szelmostwa Skapena (1671), Uczone białogłowy (1672), Chory z urojenia (1673)

TEATR POLSKI

HISTORIA:

TEATR:

Jan Kochanowski (ur. w 1530 w Sycynie koło Zwolenia, zm. 22 sierpnia 1584 w Lublinie)

Poeta epoki renesansu, sekretarz królewski. Był przedstawicielem filozofii eklektycznej - stoicyzmu, epikureizmu, renesansowego neoplatonizmu i głębokiej wiary w Boga, łącząc tradycję antyku i chrześcijaństwa.

Pochodził ze szlacheckiej rodziny Kochanowskich herbu Korwin, był synem Piotra Kochanowskiego, sędziego ziemskiego sandomierskiego i Anny Białaczowskiej herbu Odrowąż. Poetą renesansu był też jeden z jego braci Mikołaj, a drugi, Andrzej, tłumaczem, który przełożył na polski Eneidę Wergiliusza. W epoce baroku pracą przekładową zajmował się też jego bratanek Piotr.

Pierwsza wzmianka na temat edukacji Jana Kochanowskiego pochodzi z 1544 roku: jego imię i nazwisko zostało zapisane na liście nowych studentów Akademii Krakowskiej (poeta miał wówczas najprawdopodobniej 14 lat). Badacze przypuszczają, że opuścił Wydział Artium najpóźniej w 1547 roku, nie uzyskawszy stopnia akademickiego. Dwie przyczyny mogły zaważyć na decyzji o zakończeniu nauki: zawieszenie wykładów 12 czerwca 1547 roku z powodu rozprzestrzeniającej się zarazy, bądź też wieść o złym stanie zdrowia ojca (który ostatecznie zmarł tego roku).

W latach 1551-1552 studiował na uniwersytecie w Królewcu. W 1552 roku przyszły poeta dotarł do Padwy. Pierwszy okres studiów na Wydziale Artium tamtejszego uniwersytetu (gdzie w lipcu 1554 roku został konsyliarzem nacji polskiej, tocząc spór o samodzielność z żakami niemieckimi) trwał do 1555 roku. Kochanowski przerwał wówczas naukę i w towarzystwie Jana Krzysztofa Tarnowskiego i swojego przyjaciela Mikołaja Mieleckiego wyruszył w podróż do Rzymu i Neapolu, a następnie powrócił do Polski. Prawdopodobną przyczyną przerwania studiów były kłopoty finansowe Kochanowskiego.

W latach 1555-1556 przebywał ponownie w Królewcu na dworze arcyksięcia Albrechta Hohenzollerna. Był to prawdopodobnie mecenas polskiego poety. Z Królewca udał się Kochanowski do rodzinnego domu, aby uzyskać dodatkowe wsparcie finansowe. Podróż do Włoch odbył w towarzystwie Piotra Kłoczowskiego. Poeta prawdopodobnie odwiedził leżącą niedaleko Padwy miejscowość Abano Terme, która była miejscem kuracji chorych na oczy. Pobyt we Włoszech trwał do lutego 1557 roku. Kochanowski powrócił w rodzinne strony na wieść o śmierci matki.

Ostatnią podróż do Włoch poeta odbył zimą 1558 roku. Pod koniec tego roku wyjechał do Francji. Prawdopodobnym przewodnikiem Kochanowskiego po Francji był Karol van Utenhove (młodszy), flamandzki humanista. W maju 1559 Kochanowski wrócił na stałe do Polski.

11 lipca 1559 roku Jan Kochanowski odziedziczył połowę Czarnolasu, a także Rudę, młyn, stawy rybne przy rzece zwanej Grodzką, i inne przyległości. W kraju przebywał na dworach, m.in. Tarnowskich, Tęczyńskich i Jana Firleja oraz biskupa krakowskiego Filipa Padniewskiego. Dzięki poparciu podkanclerzego koronnego Piotra Myszkowskiego dostał się na dwór Zygmunta Augusta, gdzie ok. 1564 r. mianowano go sekretarzem królewskim. Dzięki Myszkowskiemu dostał też prebendy kościelne: probostwo poznańskie i zwoleńskie.

Służył królowi podczas burzliwych sejmów, zajmował się działaniami politycznymi, czego ślady widać w jego utworach. W 1567 towarzyszył królowi w wyprawie radoszkowickiej, będącej próbą demonstracji zbrojnej w czasie wojny przeciwko Rosji. Oddał znaczne usługi w trakcie przygotowań do wyprawy na Moskwę w 1568 r.

Przy dworze Zygmunta II Augusta służył do 1572 r. Opisywał ważne dla Rzeczypospolitej wydarzenia, w tym hołd pruski księcia Albrechta II Fryderyka Hohenzollerna u stóp Zygmunta Augusta (Proporzec albo Hołd Pruski), unię Korony i Litwy (1569).

Po śmierci Zygmunta Augusta był zwolennikiem Henryka Walezego, którego elekcję podpisał w 1573, uczestniczył też w jego koronacji w katedrze wawelskiej w 1574. Po ucieczce króla wycofał się z życia dworskiego.

Na dwór królewski już nie wrócił, choć popierał później Stefana Batorego; brał udział w sejmie elekcyjnym i zyskał łaski kanclerza Jana Zamoyskiego. Wojen prowadzonych przez króla dotyczy kilka ód tryumfalnych, a także poświęcony jednemu z Radziwiłłów poemat Jezda do Moskwy.

W 1576 r. poślubił Dorotę Podlodowską herbu Janina z Przytyka, córkę podstolego sandomierskiego, z którą miał sześć córek i jednego syna. Kochanowski pędził w Czarnolesie żywot ziemianina. W maju 1575 wziął udział w zjeździe szlacheckim w Stężycy, który obradował nad wyborem nowego władcy. W listopadzie tego roku wygłosił przemówienie na sejmie elekcyjnym pod Warszawą, zachwalając kandydaturę cesarza Maksymiliana II Habsburga do tronu polskiego.

W tym okresie powstała Odprawa posłów greckich, a wkrótce po niej parafraza Psałterz Dawidów (1579). Największą pamięć zyskał dzięki Trenom, napisanym po śmierci ukochanej córki Urszulki w 1579. Są one wyrazem jego żalu i rozpaczy po stracie dziecka.

Jan Kochanowski zmarł na atak serca w 1584 roku w Lublinie, dokąd udał się, aby wnieść skargę do króla w sprawie zabójstwa swojego szwagra - Jakuba Podlodowskiego. 20 sierpnia, prawdopodobnie zaraz po audiencji (lub w jej trakcie) zasłabł, zmarł dwa dni później. Został pochowany w kościele w Zwoleniu.

Język i styl Kochanowskiego wywarł duży wpływ na rozwój polskiego języka literackiego, gdyż autorzy późniejsi, aż do końca XVIII wieku, wzorowali się na Kochanowskim.

Dzieła Epitaphium Cretcovii (powst. 1558), Zuzanna (wyd. 1562), Szachy (wyd. pomiędzy 1562 a 1566)

Satyr albo Dziki mąż (wyd. 1564), Odprawa posłów greckich (wystawiona i wyd. 1578) - tragedia klasycystyczna; pierwsza książka drukowana w Warszawie, Psałterz Dawidów (wyd. 1579) - swobodny przekład biblijnej Księgi Psalmów, Treny (wyd. 1580), Fraszki (wyd. 1584), Pieśni księgi dwoje (wyd. pośmiertnie 1586) - tom nawiązujący do zbioru Carmina Horacego, Wróżki (wyd. 1587), Traktat iż pijaństwo jest rzecz sprosna a nieprzystojna człowiekowi (wyd. 1589), Elegie - w języku łacińskim

zbiór Apoftegmata. Tłumaczenia: Fenomeny Aratosa, III pieśń Iliady, fragment tragedii Alkestis Eurypidesa.

JEZUICKIE TEATRY SZKOLNE w XVI-XVIII w.

Jezuici do swoich collegiów przyjmowali chłopców różnego stanu i zamożności. Uważali, że „nauczanie powinno być bezpłatne, bo wiedza nie jest ludzką własnością”. W teatrach szkolnych wystawiali repertuar pisany od nowa przez nauczycieli (początkowo po łacinie, czasem po grecki, od wieku XVII również po polsku). Przykład: Franciszek Bohomolec - dostarczał repertuaru dla Teatru Narodowego.

TEATRY NARODOWE w XVIII w.

HISTORIA

FILOZOFIA

Voltaire (François-Marie Arouet, ur. 21 listopada 1694 w Paryżu, zm. 30 maja 1778 w Paryżu)

Francuski pisarz epoki oświecenia, filozof, dramaturg i historyk. Tworzył satyry, powieści, dramaty oraz "Listy". Prowadził ożywioną korespondencję (zachowało się 23 tysiące jego listów). Bulwersował opinię publiczną krytycyzmem i śmiałością przekonań. Wiele podróżował.

Był osobowością złożoną, wyrażał nieraz sprzeczne poglądy, jego postępowanie nierzadko było kontrowersyjne, dlatego wiele różnych ideologii (posługując się wyrwanymi z kontekstu cytatami Voltaire'a) uznało go za swojego patrona (np. ateiści, deiści, rewolucjoniści). Był przede wszystkim zwolennikiem traktowania z rezerwą każdej religii i ideologii. Twierdził, że świat można wyjaśnić rozumem, zagraża temu wiedza pochodząca z objawienia i tradycji (antyklerykalizm).

Denis Diderot (ur. 5 października 1713 w Langres we Francji, zm. 31 lipca 1784 w Paryżu)

Francuski pisarz, krytyk literatury i sztuki, filozof i encyklopedysta okresu Oświecenia.

Najbardziej znanym dziełem Diderota jest Kubuś Fatalista i jego pan (Jacques le Fataliste et son maître, 1796), a najbardziej znaną powieścią Zakonnica (La Religieuse, 1796).

Jest on twórcą nowatorskiej teorii dramatu mieszczańskiego, umieszczającej utwory dramatyczne między komedią i tragedią, co miało być bliższe rzeczywistości. Teorię opisał w dziełach: Rozmowy o Synu naturalnym (Entretiens sur "Le fils naturel", 1757) i O poezji dramatycznej (De la poésie dramatique, 1759).

Poglądy Diderota, myśliciela i filozofa ewoluowały od teizmu, poprzez deizm do otwartego, materialistycznego ateizmu, połączonego z sensualizmem i determinizmem witalistycznym. Postulował pierwszeństwo nauk eksperymentalnych przed spekulatywnymi, akcentował też względność ludzkiego poznania i sprzeczność różnych dziedzin wiedzy.

Zajmował się też krytyką malarstwa, a swoje poglądy przedstawił w esejach Salons (1759-1781).

Politycznie, był początkowo zwolennikiem absolutyzmu oświeconego, jego poglądy ewoluowały jednak w kierunku demokratyzmu, był zwolennikiem obalenia kolonializmu i despotyzmu.

Jean-Jacques Rousseau (ur. 28 czerwca 1712 w Genewie, zm. 2 lipca 1778 w Ermenonville)

Szwajcarski pisarz tworzący w języku francuskim, filozof i pedagog, autor koncepcji swobodnego wychowania.

Zdaniem Rousseau literatura, nauka, sztuka nie prowadzą człowieka ku dobru. Rousseau odrzucał teorię postępu - gdyż rozwój umysłowy prowadzi do degradacji moralnej przez stłumienie naturalnych instynktów, które czyniły człowieka dobrym: "ludzie żyliby dobrze, gdyby postawa zewnętrzna była zawsze obrazem skłonności serca. Człowiek był niegdyś istotą na wskroś dobrą, bo irracjonalną. Zdaniem Rousseau zapewnia mu to szczerość, otwartość, brak występków, którymi kieruje rozum, dążący do tego, by komuś coś zabrać. Kultura racjonalna zaś daje wyrachowanie, planowanie i przebiegłość. Człowiek pierwotny był moralny - niemoralność Rousseau postrzegał jako wymysł rozumu. Im więcej cywilizacji tym gorsze obyczaje. Początkiem upadku obyczajów jest własność prywatna, będąca źródłem zazdrości, walk i wszystkich przestępstw. Wraz z pojawieniem się własności powstała władza, państwo, kultura - kojarzące się Rousseau wyłącznie z opresją i tyranią - aby zagwarantować posiadaczom majątkowe status quo. Państwo to kolejny produkt rozumu, podobnie jak i wszystko, co z własnością się łączy: handel, prawo, moralność, hierarchia, mentalność zysku, nierówności majątkowe. Konsekwencją racjonalizacji własności jest instytucja monarchii, która zniewoliła ludy dla obrony własności garstki bogaczy.

TEATR NARODOWY W HAMBURGU

HISTORIA

TEATR

Gotthold Ephraim Lessing (1729-1781)

Związany z zespołem Karoliny Neuber niemiecki estetyk, pisarz, krytyk i teoretyk literacki epoki oświecenia, reformator dramatu niemieckiego i jeden z najważniejszych autorów dramatycznych tamtego okresu.

W 1748 r. wystawił komedię (prozą) „Der Junde Gelehrte”. Nie odniosła sukcesu. Naśladowanie literatury francuskiej uznano za szkodliwe. W 1775 napisał pierwszą tragedię mieszczańską "Miss Sara Sampson". O tego czasu zaczęto wzorować się na literaturze angielskiej.

W 1771 r. Lessing ukończył "Emilię Galotti", a w 1779 r. napisał "Natana mędrca" - wykład oświecenia niemieckiego (przypowieść o ojcu, trzech synach i czarodziejskim pierścieniu).

Lessing był dramaturgiem (kierownikiem literackim) Teatru Narodowego w Hamburgu. Pisał i poprawiał sztuki, odpowiadał za dokumentację i „marketing” teatru (czasopismo „Dramaturgia Hamburska”).

STURM und DRANG (OKRES BURZY I NAPORU)

Sturm und Drang przypada umownie na lata 1767-1785.

Nazwa wywodzi się od tytułu dramatu niemieckiego pisarza Friedricha Maximiliana Klingera o tej samej nazwie. Okres ten to protest literacki przeciwko rozbiciu państwa niemieckiego na małe państewka feudalne, przeciw uciskaniu mieszczan oraz chłopów, przeciw upadkowi gospodarczemu i kulturalnemu. Niemcy próbowali pokazać swoje silne oblicze (skoro nie polityczne to kulturalne). Artyści przedkładali intuicję i uczucie nad rozum, w swych utworach nawiązywali do źródeł narodowych i ludowych. Przywódcą duchowym ruchu był Johann Gottfried Herder, niemiecki filozof, pastor i pisarz. W okresie tym działali najwięksi poeci niemieccy: Johann Wolfgang Goethe oraz Fryderyk Schiller. Obaj pisarze w swojej ojczyźnie uznawani są za klasyków, natomiast w odniesieniu do reszty literatury europejskiej ich twórczość z okresu "burzy i naporu" uznawana jest za preromantyczną. Czołowymi utworami tego okresu są Cierpienia młodego Wertera Goethego oraz Zbójcy Schillera.

Charakterystyczne cechy okresu Sturm und Drang to:

PREKURSORZY STURM und DRANG

Johann Wolfgang Goethe (1749-1832) - krytykował francuski klasycyzm i Arystotelesa, przeciwstawiając im Szekspira.

Friedrich Maximilian Klinger (1752-1831)

POCZĄTKI TEATRU NARODOWEGO W POLSCE

HISTORIA

TEATR

Rosyjscy delegaci chcą stworzenia w Polsce teatru ideowo sterowanego przez Rosję

Józef Bielawski (1739-1809) - nieślubny syn arystokraty, awanturnik, hazardzista, robi karierę na dworze Augusta III. Napisał 2 sztuki: „Natręci” i „Dziwak”, po procesie o uwiedzenie wyjechał do Paryża, gdzie zmarł w nędzy.

Franciszek Bohomolec (1720-1784) - wykształcony w konwikcie jezuickim w Wilnie, Akademii Wileńskiej (filozofia), ukończył studia teologiczne i retoryczne w Rzymie. Uczył wymowy w gimnazjum jezuickim, potem w Collegium Nobilium, redagował „Kurier Warszawski” i „Monitor” (z Zygmuntem Krasińskim). Napisał 40 sztuk (29 - teatr konwiktowy), m.in.: Małżeństwo z kalendarza, Pijacy, Pan Dobry”.

MICKIEWICZ, SŁOWACKI, KRASIŃSKI - TRZECH WIESZCZÓW POLSKICH

Adam Mickiewicz (1798-1855)

Juliusz Słowacki (1809-1849)

Zygmunt Krasiński (1812-1859)

Największym doświadczeniem dla poetów było Powstanie Listopadowe. Słowacki przebywał w Warszawie, otarł się o walkę, raz pełnił rolę kuriera dyplomatycznego. Mickiewicz po wygnaniu do Rosji miał przyjaciół w Petersburgu i Moskwie. Tam odnosił pierwsze sukcesy jako wieszcz. O wybuchu powstania dowiaduje się w Rzymie. Po kilku tygodniach nieaktywności, jedzie do Paryża, a w drodze do Warszawy zatrzymuje się w Wielkopolsce. Dopiero po powstaniu wyrusza do Drezna, gdzie pisze III cz. „Dziadów” (1832). Słowacki po przeczytaniu ich ucieka do Genewy, tam pisze „Kordiana” i „Balladynę”. Krasiński w tym czasie jest na uniwersytecie. W dniu pogrzebu marszałka sejmu jako jedyny zamiast na uroczystość idzie na wykłady, za co zostaje odrzucony przez kolegów, Leon Lubieński wyzywa go na pojedynek. Władze rosyjskie obu wyrzucają z uczelni. Ojciec wysyła Zygmunta na studia do Genewy. Zabrania mu udziału w powstaniu, uważając je za rewolucję na szkodę Polski. W 1833 r. Krasiński pisze ”Nie-boską komedię”.

Andrzej Towiański zjawia się w Paryżu w 1841 r. Litwin, asesor Sądu Głównego w Wilnie. W 1828 r. miał objawienie w Kościele Bernardynów w Wilnie. Opuścił żonę i dzieci, wyjechał do Belgii, później do Paryża, gdzie spotkał się z Mickiewiczem. Założył „Koło sprawy bożej”, wystąpił z odezwą dla polskiej diaspory w Katedrze Notre-Dame.

„Nie-boska komedia” Zygmunta Krasińskiego

JULIUSZ SŁOWACKI I JEGO MISTYCYZM

TEATR NARODOWY PO POWSTANIU LISTOPADOWYM

HSTORIA

TEATR

Teatry rządowe miały kilka zespołów (np. komedii i dramatu, baletowy itp.), na czele zespołów stali kierownicy (początkowo również reżyserujący), potem na etaty reżyserów zatrudniano aktorów (oprócz Bogusławskiego)

Zadania reżysera:

Do sztuk historycznych teatr zamawiał i opłacał kostiumy, w sztukach współczesnych kostiumy aktorzy zapewniali sobie sami.

Spektakle teatrach publicznych mogły odbywać się po zaakceptowaniu tekstu przez cenzurę.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ANTYK, Antyk i Biblia-Historia teatru antycznego(etapy rozwoju,twór
Historia literatury notatki xix wiek
historia wych 4 (XVII wiek)
Historia psychologii XVII
Pytania na egzamin z historii ziem polskich w XIX w, XIX wiek
Początek epoki romantyzmu przypada na przełomie wieku XVII i XIX
Marta Mackiewicz Uwagi nad ideą jagiellońską w historiografii polskiej przełomu XIX i XX wieku
Historia psychologii XVII
kurs historii sztuki polska XIX
Historia Teatru
Malarstwo historyczne II połowy XIX wieku
HISTORIA TEATRU
BOTONES CIVILES ESPAÑOLES Siglos XVII XIX
OPRACOWANE ZAGADNIENIA historia teatru i dramatu
Raszewski Historia teatru polskiego
Skrzypek Andrzej Historia społeczna Europy XIX i XX wieku
Skrzypek Andrzej Historia społeczna Europy XIX i XX wieku

więcej podobnych podstron