Maria Montessori (1870-1952)
Była lekarką oraz asystentką Kliniki Psychiatrycznej,
gdzie zainteresowała się problemami pracy wychowawczej z dziećmi opóźnionymi w rozwoju. Po ukończeniu studiów zajęła się analizą metod pracy stosowanych w szkolnictwie. Montessori zbudowała podstawy własnego systemu wychowawczego. Uznała, że istnieją pewne wspólne elementy, które decydują o rozwoju dzieci normalnych i opóźnionych. Akcentując naturalistyczną interpretację praw rozwoju człowieka, podkreślała potrzebę pozostawienia dziecku swobody i ograniczenia ingerencji wychowawcy.
Organizacja wychowania
Główne zadania w wychowaniu widziała w stworzeniu warunków
do swobodnych czynności dzieci oraz sytuacji sprzyjających ich rozwojowi. Jako organizatorka domów dziecięcych (Casa dei Balbini) obmyśliła ich wewnętrzne urządzenie, zgodnie z opracowaną uprzednio metodą wychowawczą.
Domy Dziecięce
W Domach Dziecięcych przebywały dzieci zdrowe i normalne wieku
od dwóch do siedmiu lat. Dla wychowanków organizowano szczegółowe badania lekarskie, które były kontynuowane w ciągu dalszego pobytu dziecka w przedszkolu.
W Domach Dziecięcych znajdowały się przestronne, estetyczne, jasne, ozdobione sale, sprzęty były dostosowane do wzrostu dzieci.
Sale wyposażone były w lekkie stoliki, ławeczki, małe krzesełka, odpowiednio umiejscowione tablice, indywidualne szafki, umywalnie, wanny, a nawet baseny. Montessori była przeciwniczką ławki szkolnej, jej zdaniem ławka pogłębia zmęczenie, wpływa niekorzystnie na rozwój fizyczny oraz hamuje naturalną potrzebę ruchu.
Układ zajęć ujęty był w przemyślane ramy organizacyjne. Dzieci spędzały w przedszkolu czas w zimie od 9:00 rano do 17:00,
natomiast latem od 8:00 do 18:00. Przewidywano dłuższe przerwy,
w czasie których dzieci wracały na obiad do domu.
Dzieci nie zmuszano do udziału w zajęciach, dbano o to by zgodnie
z zainteresowaniami były stale czymś zajęte i aktywne. Metoda pracy była z góry ustalona, narzucał ją także dobrany materiał dydaktyczny. Zajęcia miały charakter indywidualny. Rolą wychowawcy była obserwacja oraz dyskretna pomoc, jeżeli dzieci się o nią zwracały.
Zasady organizacji
Maria Montessori starała się zapobiec błędom w pracy dotychczasowych ochronek poprzez wprowadzenie innych zasad organizacji:
„ Nauczycielka powinna posiadać specjalną technikę, aby wprowadzać dziecko na drogę karności, po której będzie musiało iść przez całe życie, dążąc wciąż do doskonałości. Ucząc się poruszać, nie zaś pozostawać
w spokoju, dziecko przygotowuje się do życia, a nie do szkoły. Przyzwyczaja się ono do poprawnego zachowania. Granicą swobody powinien być interes zbiorowy, a formą to, co nazywamy grzecznym zachowaniem i taktownym postępowaniem. Powinniśmy więc nie pozwalać dziecku, aby obrażało innych, albo im szkodziło oraz na wszystko, co by miało charakter niegrzeczności i brutalności.
Wszelkie zaś inne objawy, jakąkolwiek by miały cechę, byleby ich cel
był użyteczny, powinny być nie tylko dozwolone, ale nadto usilnie popierane”.
Rodzaje zajęć
gimnastyka fizjologiczna - ćwiczenia mięśniowo- ruchowe,
gimnastyka wychowawcza - serie ćwiczeń, które łączą się z innymi zajęciami np. przyrodniczymi lub gospodarczymi,
zajęcia przyrodnicze - hodowla roślin, zwierząt, praca w ogrodzie,
roboty ręczne - rysunki, modelowanie, składanki z papieru,
zajęcia gospodarcze oraz czynności higieniczne,
kształcenie zmysłów na specjalnie przygotowanym materiale,
kształcenie umysłowe - rozwój pojęć, początki nauki czytania
i pisania, początki arytmetyki.
Najbardziej charakterystyczne dla systemu Montessori były zajęcia kształcące zmysły i różne rodzaje gimnastyki. Do ćwiczenia poszczególnych zmysłów przewidziany był specjalny materiał,
który miał dostarczyć dziecku odpowiednio dobranych bodźców.
Łącznie z materiałem służącym do kształcenia zmysłów przewidywano ćwiczenie mięśni, koordynacji ruchów i zręczności. Montessori wprowadziła pracę polegająca na dokładnym wykonaniu zadania, któremu towarzyszy skupienie uwagi i wysiłek myślowy dziecka.
Z zajęć tych usunięto wszystkie momenty stanowiące okazje do rozwijania wyobraźni i fantazji. Montessori usuwa lalkę i inne tego typu zabawki, propaguje zajęcia przyrodnicze, które uczą obserwacji rzeczywistości. System Montessori przewiduje przygotowanie dziecka do nauki szkolnej.
Krytyka
Zarzucano Marii Montessori ograniczenia twórczej fantazji i wyobraźni dziecka, przedwczesne wprowadzenie nauki szkolnej, przesadny naturalizm w ujmowaniu procesu rozwoju dziecka, niedocenianie kierowniczej roli wychowawczyni, zmechanizowanie czynności dziecka.
Wartości systemu Marii Montessori
Do wartości należało oparcie pracy wychowawczej na obserwacji dziecka, szacunku dla jego potrzeb i zainteresowań, stworzeniu atmosfery rodzinnej w placówkach wychowanie przedszkolnego.