16. JAN KOCHANOWSKI, Treny VIII-XIII, oprac. Bogusława Chilińska

PODMIOT LIRYCZNY: wątpiący, złamany cierpieniem ojciec, człowiek wykształcony, wyznający filozofię stoicką [co zmienia się, kiedy przychodzi mu stanąć twarzą w twarz z cierpieniem]

TREN VIII

-adresat: Urszulka

-ojciec, mówiący w utowrze, wychwala swoje dziecko, wcześniej jednak zaznacza, że nieobecność dziewczynki strasznie mu ciąży - „Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim”, mówi „Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło”:

• ta niewielka istotka była powodem wielkiej radości ojca

• Urszulka była dzieckiem bardzo energicznym, żywym, wesołym, wszędzie było jej pełno

• rozweselała rodzinę, kiedy ta zaprzątała sobie czymś głowę

-poeta podkreśla, że brakuje mu jego córki

-podmiot zauważa, że po śmierci dziecka w jego domu panuje nieprzerwana żałoba: kontrast pomiędzy wyglądem rzeczywistości przed i po śmierci dziewczynki

• przed: radość, gwar, śmiech, zabawa, hałas, ruch

• po: pustka, smutek, żal, cisza, martwota, stagnacja, brak nadziei

-dzięki środkom stylistycznym wykreowano obraz dziewczynki; Urszulę poeta WYIDEALIZOWAŁ

-tren VIII ma charakter laudacji → wychwala się w nim zalety zmarłego

TREN IX

-adresat: Mądrość-> podmiot liryczny zwraca się do niej w formie apostrofy, którą wzmacnia wykrzyknieniem „Kupić by cię, Mądrości, za drogie pieniądze!”

-podmiot liryczny używa ironii, by podkreślić nieprzydatność w życiu mądrości[która jest podstawą filozofii stoickiej]

*filozofia stoicka:

• miała być pomocną w powściąganiu ludzkich emocji, pragnień, żądz

• pomagać w odsuwaniu trosk, problemów

• dzięki mądrości człowiek miał się stawać doskonalszy (motyw anioła)

• pomóc w budowaniu dystansu wobec ludzkich spraw

• miała niwelować uczucie lęku w każdej sytuacji

• pomóc przejść człowiekowi przez życie w szczęściu i nieszczęściu, zapewnić mu równowagę wewnętrzną

• odsunąć od człowieka strach przed śmiercią

• miała pomóc w budowaniu systemu wartości opartego na pogardzie wartościami materialnymi, a poprzestawaniu na małym i uciesze z tego, co się posiada

• miała nauczyć, że nie warto zazdrościć innym bogactwa, szczęścia

Filozofia stoicka miała pomóc człowiekowi godnie przejść przez życie, miała być tarczą w znoszeniu nieszczęść. W praktyce okazało się jednak, że jest nieskuteczna w sytuacji, gdy rodzic musi pochować własne dziecko. MĄDROŚĆ NIE CHRONI WIĘC CZŁOWIEKA PRZED CIERPIENIEM.

Poeta, który całe życie poświęcił na gromadzenie wiedzy, był wyznawcą filozofii stoickiej, w obliczu nieszczęścia zachował się jak zwykły człowiek - pogrążył się w rozpaczy i zwątpieniu, przeżył KRYZYS WARTOŚCI.

• Tekst pokazuje kryzys osoby mówiącej na płaszczyźnie filozoficznej.

• Tekst jest ekspresywny, występują w nim liczne przerzutnie - śmierć dziecka wpłynęła destrukcyjnie na życie poety, jego uporządkowany wcześniej świat legł w gruzach; występują w nim również liczne powtórzenia, wyliczenia.

TREN X

-adresat: Urszula

-podmiot liryczny zadaje pytania, gdzie znajduje się jego dziecko po śmierci. Świadczy to o tym, że przechodzi KRYZYS RELIGIJNY, co podkreśla się poprzez zastosowanie całego ciągu pytań retorycznych.

-osoba mówiąca wymienia hipotetyczne miejsca pobytu dziecka:

1. najwyższa ze sfer nieba, miejsce gdzie przebywają dzieci-anioły

2. wypy szczęśliwe - mitologiczne wyspy szczęśliwości

3. Hades - mityczne królestwo zmarłych

4. reinkarnacja - Orszulka wcieliła się w ptaka [odw. Do religii hinduizmu; z reinkarnacją jest powiązana wędrówka dusz, czyli metempsychoza - nawiązania do „Przemian” Owidiusza]

5. czyściec

6. platońskie „miejsce nadniebne”

Widać, że poeta przeżywa kryzys religijny, bo poprzez swoje pytania podważa wiarę w życie pozagrobowe; bluźni mówiąc „Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest” - poeta neguje wiarę w życie wieczne.

Utwór kończy się prośbą skierowaną do Urszulki, by zjawiła się w jakiejkolwiek postaci przed ojcem i w ten sposób przyniosła jakiekolwiek pocieszenie w jego cierpieniu.

TREN XI:

-adresat: żałość!

-podmiot liryczny przeżywa KRYZYS ŚWIATOPOGLĄDOWY:

• zauważa, że wszystko jest błahostką, fraszką

• zachowanie zasad moralnych, pielęgnowanie cnoty nie zagwarantują nam szczęścia w życiu

• wszyscy jesteśmy umieszczeni na kole Fortuny - przez to możemy znaleźć się na dnie w najmniej oczekiwanym momencie, nigdy nie możemy być pewni swojej pozycji na świecie

• w życiu nie można uzyskać prawdziwej mądrości

• ludzkie marzenia nie mają szans się spełnić

• Bóg pozostawia nas samym sobie, nie troszczy się o nasze dobro

-w w/w trenie występują różne środki stylistyczne, które mają za zadanie podkreślić rozgoryczenie podmiotu lirycznego. Wykrzynkienie „Fraszka cnota!” → słowa Brutusa, zabójcy Cezara, który stanowi o negacji wartości, cnota jest błahostką

TRENY IX, X i XI STANOWIĄ CENTRALNY PUNKT ZBIORU 19UTWORÓW; APOGEUM CIERPIENIA ARTYSTY. Wszystkie utwory mają charakter komploracji: ukazują cierpienie osoby mówiącej, demonstrują żal i rozgoryczenie spowodowane zaistniałą sytuacją.

TREN XII

-dzięki kompozycji klamrowej podmiot liryczny infromuje czytelnika o bólu po stracie ukochanej córki; podkreśla swój indywidualizm [żaden ojciec nie cierpi tak, jak on; nikt nie kochał swojego dziecka tak, jak on], ukazuje bezmiar swojego cierpienia

-wychwalanie zalet dziecka:

• dziewczynka była posłuszna, pokorna, rozsądna, rozważna, nierozpieszczona

• wstydliwa, poukładana, grzeczna, dobrze wychowana [dobre maniery, prawidłowa postawa]

• umiała pięknie śpiewać, poprawnie się wysławiać, recytować

• nie wspominała z rana o tym, że jest głodna, nim nie zmówiła modlitwy

• przed snem żegnała się z matką

• usłużna, pomocna

• zawsze z niewymowną radością witała ojca

• modliła się przede wszystkim o zdrowie ukochanych rodziców

• nad wiek cnotliwa [miała bowiem nie więcej niż 30 miesięcy]

Porównana została do przedwcześnie zżętego kłosu, który nim dojrzał, musiał zostać ścięty i jako niedojrzałe ziarno znowu włożony w ziemię. [analogia do trenu V, w którym porównana została do drzewa oliwkowego] → wywołuje to w poecie ból

-Urszulka została wyidealizowana

TREN XIII:

-adresat: Urszulka

-p. liryczny ponownie podkreśla ból po stracie dziecka, cierpi katusze

-mówi, że wolałby coby Urszulka nie umierała lub się nigdy nie rodziła

-córkę porównuje do snu w nocy, który pojawia się równie szybko, jak znika, rozpalając pragnienie dalszego współuczestniczenia w tym śnie, jest rozgoryczony zaistniałą sytuacją

-podkreśla, że córeczka złamała mu serce, zabrała ze sobą pół duszy [głęboki związek córki z ojcem], odebrała mu radość, chęć życia, pozostawiła po sobie tylko cierpienie, niedosyt i rozpacz

-poeta umieszcza w utworze epitafium:

"Orszula Kochanowska tu leży, kochanie

Ojcowe olbo raczej płacz i narzekanie.

Opakeś to, niebaczna śmierci, udziałała:

Nie jać onej, ale mnie ona plakać miała."

ma stanowić podkreślenie jego żalu - najpierw powinien bowiem odejść rodzic, a to dziecko powinno go opłakiwać, nigdy odwrotnie

Podmiot liryczny, umieszczając epitafium, żegna się ze swoim dzieckiem; tekst na płycie nagrobkowej powinien więc stanowić zakończenie nieustannego rozprawiania o cierpieniu.

3

---