PODSTAWOWE ZAGADNIENIA ERGONOMii

Ergonomia wchodzi w skład grupy nauk o pracy, do której zalicza się m.in. prakseologię, organizację i zarządzanie, socjologię pracy, fizjologię pracy, jak również działy ekonomii szczegółowej, określane jako ekonomiki przemysłu, transportu i łączności, rolnictwa, handlu i usług, przedsiębiorstw, pracy. Ekonomika pracy w zakresie swojego przedmiotu jest ogniwem pośrednim między ekonomią polityczną a wymienionymi wyżej ekonomikami.

Próby stworzenia syntetycznej „nauki o pracy" (Arbeitswissenschaft) były podejmowane w Niemczech przed II wojną światową. Początki badań ergonomicznych miały miejsce w okresie II wojny światowej. Zostały one zapoczątkowane w związku z przekonaniem, że najsprawniejsze metody selekcji, doboru i przyuczenia do ówczesnych szczytowych rozwiązań technicznych (zwłaszcza w lotnictwie bojowym) okazały się zawodne. Sposoby rozwiązywania problemów pracy w tym zakresie zostały podyktowane potrzebą wyposażenia amerykańskiego lotnictwa w odpowiednie, sprawne samoloty bojowe. Obsługa wielu modeli samolotów budowanych w USA okazała się w pierwszym okresie wojny na tyle trudna dla załóg, że w konsekwencji dochodziło do licznych wypadków i sytuacji awaryjnych. Istnieją bowiem naturalne ograniczenia psychosomatyczne ustroju ludzkiego, których nie daje się przekroczyć ani przez kształcenie, ani przez praktykę, ani przez uruchomienie bodźców materialnych i niematerialnych, wymagających najwyższego wysiłku woli czy najsilniejszych napięć emocjonalnych. W sytuacji kiedy właściwości psychofizjologiczne człowieka nie pozwalają mu na sprawne wykonanie pracy, należy dokonać zmian technicznych, technologicznych lub też organizacyjnych na stanowisku pracy

.

Tabela l. Towarzystwa ergonomiczne i instytuty badawcze na świecie i w Polsce

Towarzystwa ergonomiczne

Instytuty badawcze

lata powstania

nazwa (kraj)

nazwa (kraj)

kierunki działalności

główni przedstawiciele

1950

Brytyjskie Ergonomiczne Towarzystwo Naukowe (British Ergonomics Research Society) — Wielka Brytania

Instytut Psychologii na Uniwersytecie w Paryżu (Francja)

Psychologia inżynieryjna

Prof. J. Fayarage

1957

Towarzystwo Czynnika Ludzkiego (Human Factor Society) — USA

Uniwersytet w Strassburgu (Francja)

Fizjologia pracy

Prof. B. Metz

1959

Międzynarodowe Stowarzyszenie Ergonomiczne (International Ergonomics Association — IEA) — Zurych —pierwszy kongres odbył się w 1961 r. w Sztokholmie

Max-Planck-Institut für Arbeitaphysiologie w Dortmundzie (RFN) Harvard University (USA)

Fizjologia pracy Badania kabin ciężarówek, ciągników i koparek mechanicznych

G. Iehmann Mc'Farland H. Simons J.M. Dunlap

1963

Towarzystwo Ergonomiczne Języka Francuskiego (Societe d'Ergonomie de Langue Française) — Francja Towarzystwo Nauki o Pracy (Gesellschaft für Arbeitswissenschaft) — RFN

Instytut Fizjologii i Higieny Pracy na Wydziale Architektury Politechniki w Zurychu (Szwajcaria)

Ergonomia mieszkania

Etienne Grandjean

1964

Sekcja Ergonomii przy CRZZ-NOT

Centralny Instytut Ochrony Pracy w Warszawie (zakłady: Psychologu, Fizjologu Pracy, Konstrukcji i Technologii) Instytutu Wzornictwa Przemysłowego Zakład Badań Ergonomicznych

Mechanizmy oddziaływania warunków pracy na bezpieczeństwo, zdrowie i zachowanie się pracowników Potrzeby społeczne i wymagania w zakresie wartości użytkowych i estetycznych wyrobów przemysłowych

Leszek Pacholski Edwin Tytyk Józef Penc Czesław Szmidt Ewa Nowak Jerzy Charytanowicz Aleksandra Jasiak Jerzy Lewandowski Maria Wykowska Ewa Górska Antoni Zeyland

1967

Polski Komitet Ergonomii i Ochrony Pracy NOT

1972

Komisja Ergonomiczna przy Oddziale Krakowskim PAN

Wydział Wzornictwa Przemysłowego Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych

Ergonomiczne kształtowanie urządzeń sterujących, kolorystyka przemysłowa

Ryszard Otręba Antoni Haśko

1974

Komitet Ergonomiczny przy Prezydium PAN

Instytut Medycyny i Higieny Wsi im. Witolda Hodźki w Lublinie

Ergonomia koncepcyjna w maszynach rolniczych

Jacek Dutkiewicz Maciej Latalski

1977

Polskie Towarzystwo Ergonomiczne z siedzibą w Warszawie + 11 oddziałów wojewódzkich Komitety Ergonomiczne w ramach Towarzystw Naukowej Organizacji Pracy na Węgrzech i w Czechosłowacji

Antoni Zeyland Włodzimierz Tyburczyk

Instytut Medycyny Pracy w Przemyśle Węglowym i Hutnictwie w Sosnowcu

Higiena i patologia pracy, toksykologia przemysłowa, fizjologia i psychologia pracy, materialne warunki pracy Toksykologia przemysłowa i biochemia zatruć, ocena szkodliwego działania czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych Czynniki postępu organizacyjnego i ich wpływ na wydajność pracy

Jan Grzesiuk Konrad Szymczykiewicz

Instytut Medycyny Pracy w Przemyśle Włókienniczym i Chemicznym w Łodzi

Ryszard Fidelski Janusz Nofer Stefan Szendzikowski

Instytut Pracy i Spraw Socjalnych przy Min. Pracy, Płacy i Spraw Socjalnych w Warszawie

Jerzy Olszewski Henryk Retkiewicz Helena Strzemińska

We współczesnym ujęciu termin „ergonomia" został na nowo sformułowany i wprowadzony do nauki i praktyki zachodniej Europy w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych¹. Niemałą zasługę w tej sprawie można przypisać powstającym w niektórych krajach Europy zachodniej naukowym towarzystwom ergonomicznym. Poza kontynentem europejskim towarzystwa ergonomiczne powstały w USA, a także w Japonii, Australii i Nowej Zelandii.

W krajach, w których powołano naukowe towarzystwa ergonomiczne, pozycja ergonomii jako nauki nie budzi wątpliwości. Świadczy o tym obecny stan zaawansowania badań ergonomicznych.

W Polsce badania naukowe w dziedzinie ergonomii są prowadzone przez wiele instytutów. Ich profil badawczy jest znacznie zróżnicowany. Obejmuje on zagadnienia ergonomii koncepcyjnej, korekcyjno-koncepcyjnej (atestacja) oraz korekcyjnej.

---