Temat 1

Wprowadzenie do ekonomii i gospodarki

1. CO TO JEST EKONOMIA?

Ekonomia to nauka o gospodarowaniu, tzn. o prawach dotyczących trzech faz procesu gospodarczego: produkcji, podziału i konsumpcji.

Ekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem, co, ile, jak i dla kogo wytwarza społeczeństwo.

Głównym zadaniem ekonomii jest godzenie sprzeczności między nieograniczonymi potrzebami ludzi a ograniczonymi możliwościami zaspokojenia potrzeb (problem rzadkości).

Podstawowe zagadnienia ekonomii

1. alokacja zasobów: rozdział czynników wytwórczych (praca, kapitał, ziemia) do różnych dziedzin i zastosowań;

2. produkcja: wielkość i struktura, metody wytwarzania (technika), wzrost produkcji;

3. podział: dóbr i usług oraz dochodów;

4. spożycie: problemy wyboru w sferze konsumpcji - od zagadnień rozstrzyganych przez pojedynczego konsumenta (gospodarstwo domowe) aż do spraw dotyczących ogólnej konsumpcji społecznej.
   
   

2. METODA EKONOMII

Kategorie, twierdzenia, prawa, teorie

Kategorie ⇒ pojęcia o ustalonej definicji, takie jak praca, wymiana, towar, pieniądz, popyt, podaż, cena, zysk.

Twierdzenia ⇒ konstatacje, oceny, wnioski (oparte na naukowych przesłankach); mogą wyrażać opis lub objaśnienie rzeczywistości, przewidywania, oceny i postulaty itp.

Prawa ⇒ twierdzenia wyrażające ważne i trwałe prawidłowości życia gospodarczego, powtarzające się związki; np. podstawowe prawo popytu orzeka, że ceteris paribus popyt na towar rośnie wraz ze spadkiem ceny.

Prawa ekonomiczne mają przeważnie charakter stochastyczny (statystyczny), tzn. sugerują jedynie wysokie prawdo-podobieństwo zaistnienia określonego związku.

Teoria ⇒ uporządkowany zbiór twierdzeń służący wyjaśnieniu pewnego problemu ekonomicznego lub pewnego zakresu zjawisk gospodarczych.

Założenia upraszczające

Teorie ekonomii opierają się na wielu założeniach upraszczających.

Założenie ceteris paribus

Ceteris paribus - „przy innych czynnikach nie zmienionych”.

Pozwala ono wyeksponować i przeanalizować wpływ jednego lub kilku najważniejszych czynników określających daną zmienną (lub dane zjawisko) przy pominięciu innych, mniej istotnych determinant.

Przykład

Funkcja popytu względem ceny przedstawia zależność między wielkością zapotrzebowania a ceną danego dobra przy założeniu, że inne czynniki określające wielkość popytu nie ulegają zmianie.

Ilustruje to tzw. podstawowe prawo popytu, które orzeka, że popyt na dane dobro (przy innych czynnikach nie zmienionych) jest malejącą funkcją jego ceny. Zależność ta nie występuje wyraźnie, gdy zmieniają się inne determinanty popytu, np. dochody nabywców

Indukcja i dedukcja

Dwie podstawowe metody wnioskowania w ekonomii:

• Indukcja ⇒ wyciąganie ogólnych wniosków z obserwacji procesu gospodarczego.

• Dedukcja ⇒ wyprowadzanie konkretnych wniosków z założeń ogólnych.

Wnioskowanie indukcyjne opiera się na analizie empirycznej.

Wnioskowanie dedukcyjne jest rozumowaniem teoretycznym.

Język ekonomii

Bogaty i zróżnicowany zależnie od rodzaju i celu analizy.
O jakości teorii nie świadczy stopień jej sformalizowania.

Weryfikacja teorii

Sprawdzaniu poprawności i przydatności teorii służy:

• weryfikacja logiczna ⇒ ocena założeń oraz poprawności rozumowania;

• weryfikacja empiryczna ⇒ ocena zgodności teorii z rzeczywistością.

Dobra teoria to taka, która zadowalająco wyjaśnia rzeczywistość i daje wskazówki do praktycznego działania.

Modele

W ekonomii szeroko wykorzystujemy modele - uproszczone obrazy rzeczywistości, które pozwalają wydobyć i naświetlić najbardziej istotne dla danego zagadnienia elementy i zależności.

3. WARSZTAT EKONOMISTY

Dane liczbowe

Źródła danych

• Rocznik Statystyczny GUS (+ biuletyny miesięczne)

• publikacje NBP

• roczniki branżowe GUS

• roczniki statystyczne poszczególnych krajów

• publikacje ONZ, OECD, UE, MFW, Banku Światowego itp.

Rodzaje zbiorów danych

Szeregi czasowe

Wartości określonej zmiennej w różnych punktach czasowych (np. w kolejnych latach).

Produkcja węgla kamiennego w Polsce w latach 1980-2006

Lata	W mln ton
1980	193
1990	148
1991	140
1992	132
1993	130
1994	134
1995	137
1996	138
1997	138
1998	116
1999	112
2000	103
2001	104
2002	104
2003	103
2004	100
2005	98
2006	95

Dane przekrojowe

Wartości określonej zmiennej dla poszczególnych jednostek tworzących pewną populację.

Przeciętne wynagrodzenia miesięczne brutto w I kwartale 2008 r.

Wyszczególnienie	W złotych
Ogółem	2984
Rolnictwo	2903
Górnictwo	5053
Przemysł przetwórczy	2816
Energia, gaz i woda	4089
Budownictwo	3096
Handel i naprawy	2887
Hotele i restauracje	2250
Transport, gospodarka magazynowa i łączność	3257
Pośrednictwo finansowe	5868
Obsługa nieruchomości i firm	3220
Administracja publiczna i obrona narodowa oraz obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne	4014
Edukacja	3234
Ochrona zdrowia i pomoc społeczna	2849

Wskaźniki

Wskaźnik (indeks) wyraża względną wartość danej zmiennej odniesioną do pewnej wartości przyjętej za podstawę, np. do wartości zmiennej w okresie podstawowym (bazowym).

Zastosowanie

Umożliwia porównanie wielkości wyrażonych w różnych jednostkach miary.

Przykład

	Przewozy ładunków w transporcie kolejowym
Lata	w mln tonokilometrów	wskaźnik
2006	53 622	100
2007	54 253	101,2

Wskaźnik 101,2 oznacza wzrost przewozów o 1,2%.

	Przewozy pasażerów w transporcie kolejowym
Lata	w mln pasażerokm	wskaźnik
1996	26 569	100
1997	25 806	97,1

Wskaźnik 97,1 oznacza spadek przewozów o 2,9%.

Indeksy dynamiki - wskaźniki opisujące zmiany określonej wielkości w czasie.

Wyróżniamy:

• indeksy o stałej podstawie (np. rok początkowy = 100);

• indeksy łańcuchowe (np. rok poprzedni = 100).

Przykład

Indeksy o stałej podstawie

	Produkcja sprzedana przemysłu w cenach stałych
Lata	2000 = 100	2005 = 100
2000	100,0	77,8
2001	100,6	78,2
2002	101,7	79,1
2003	110,1	85,6
2004	124,0	96,4
2005	128,6	100,0
2006	143,0	111,2
2007	156,6	121,8

Indeks łańcuchowy i indeks o stałej podstawie

	Produkcja sprzedana przemysłu w cenach stałych
Lata	rok poprzedni = 100	1990 = 100
2000	100,0	100,0
2001	100,6	100,6
2002	101,1	101,7
2003	108,3	110,1
2004	112,6	124,0
2005	103,7	128,6
2006	111,2	143,0
2007	109,5	156,6

Wskaźniki cen

W podobny sposób obliczamy wskaźniki cen.

Przykład

	Benzyna silnikowa Euro Super
Lata	w zł	wskaźnik
2006	3,65	100
2007	4,42	121,1

Wskaźnik 121,1 oznacza, że cena benzyny w 2007 r. wzrosła
o 21,1%.

Jak obliczamy wskaźnik inflacji?

(wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych)

Co jest nam potrzebne?

• wskaźniki cen różnych towarów i usług nabywanych przez konsumentów,

• udziały różnych wydatków w budżetach gospodarstw domowych.

Przykład

Wydatki na żywność w 2006 r. stanowiły 21% ogółu wydatków ludności, a wydatki na inne towary i usługi - 79%. Wskaźniki cen w tych dwóch grupach wydatków w 2007 r. kształtowały się następująco (2006 = 100):

Żywność	104,9
Inne towary i usługi	102,8

Ogólny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (wskaźnik cen detalicznych) obliczamy w następujący sposób:

= 22,0 + 81,2 = 103,2.

Oznacza to, że ceny towarów i usług konsumpcyjnych wzrosły - średnio biorąc - o 3,2%.

Wielkości nominalne i realne

Wielkości nominalne

Wielkości wyrażone wartościowo w cenach bieżących.

Wielkości realne

Wielkości wyrażone w cenach stałych.

Dochód nominalny ⇒ suma otrzymywanych pieniędzy.

Dochód realny ⇒ ilość towarów i usług, które za te pieniądze możemy nabyć.

Jak zamieniamy wielkości nominalne na realne i vice versa?

	Wskaźnik wartości
Wskaźnik wartości	zmiennej w ujęciu nominalnym
zmiennej w ujęciu realnym	Wskaźnik cen

Aby obliczyć zmiany dochodu realnego, trzeba podzielić wskaźnik dochodu nominalnego przez wskaźnik cen.

Przykład

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiębiorstw w Polsce wyniosło:

2006 - 2644 zł

2007 - 2888 zł

Ogólny poziom cen towarów i usług konsumpcyjnych podniósł się w 2007 r. w porównaniu z poprzednim rokiem o 2,7%.

O ile % wzrosła płaca nominalna?

Odp.: o 9,2%.

O ile % wzrosła płaca realna?

Odp.: o 6,3% (a nie o 6,5%, jak wynikałoby z odejmowania: 9,2% - 2,7% = 6,5%).

Uwaga

Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych, podawany przez GUS i uznawany za podstawową miarę inflacji, jest obliczany jako średnia ważona wskaźników cen około 250 wybranych produktów i usług, uznanych za ważne i reprezentatywne w koszyku wydatków przeciętnej rodziny w Polsce. Lista uwzględnianych towarów jest co pewien czas aktualizowana.

Tablice i wykresy

Dane statystyczne przedstawiamy zwykle w postaci tablic.

Opis tablicy powinien zawierać:

• tytuł tablicy,

• oznaczenie kolumn,

• oznaczenie wierszy,

• źródło danych.

Wygodną formą prezentacji danych są wykresy. Istnieją różne formy wykresów, np.:

• wykres liniowy,

• wykres punktowy,

• wykres słupkowy,

• wykres kołowy.

Wykorzystanie modeli

Modele to uproszczone obrazy rzeczywistości, odzwierciedla-jące interesujące nas zależności.

Jak budujemy model?

1. Wybór zmiennych objaśniających

2. Wybór postaci zależności

3. Estymacja parametrów

4. Weryfikacja (sprawdzenie) modelu

Do czego służy model?

1. Badanie zależności między zmiennymi (analiza)

2. Badanie prawdopodobnych efektów zmian zmiennych objaśniających na zmienną objaśnianą (symulacja)

3. Wyznaczanie przyszłych wartości zmiennej objaśnianej (prognoza)

4. GOSPODAROWANIE

Uczestnicy życia gospodarczego

• Gospodarstwa domowe

• Przedsiębiorstwa

• Banki

• Państwo

Gospodarstwa domowe  1) konsumenci zgłaszający popyt na dobra i usługi; 2) dysponenci czynników produkcji (głównie pracy).

Przedsiębiorstwa  jednostki produkcyjne, usługowe i handlowe.

Banki  zasilają gospodarkę w pieniądz.

Państwo  władza gospodarcza oraz sektor publiczny w gospodarce.

Gospodarstwa rolne  łączą cechy gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa.

Fazy gospodarowania

• Alokacja zasobów (rozdział zasobów do różnych zasto-sowań),

• Produkcja (wytwarzanie dóbr i usług),

• Podział (produktów oraz dochodów),

• Konsumpcja (szerzej: zużycie dóbr i usług).

Podstawowe pytania

Przed każdym układem produkcyjnym stoją pytania:

co? ⇒ produkt (struktura produkcji)

ile? ⇒ wielkość produkcji

za ile? ⇒ cena

jak? ⇒ metoda (technika) produkcji

dla kogo? ⇒ rynek, metody sprzedaży, marketing

Ekonomia pomaga odpowiedzieć na te pytania zgodnie z zasadami rachunku ekonomicznego.

Czynniki produkcji

Do wytwarzania dóbr i usług konieczne są nakłady różnych czynników produkcji. Trzy podstawowe czynniki:

• praca,

• kapitał,

• ziemia.

Praca ⇒ ilość i jakość siły roboczej (tzw. kapitał ludzki).

Kapitał ⇒ zasób środków pieniężnych (kapitał pieniężny) i rzeczowych (kapitał rzeczowy), niezbędnych do produkcji.

Kapitał rzeczowy ⇒ zasób środków produkcji: budynków, maszyn i urządzeń, materiałów i surowców.

Kapitał trwały ⇒ zasób trwałych środków produkcji (budynków, maszyn i urządzeń oraz środków transportu), zużywających się stopniowo.

Kapitał obrotowy ⇒ zasób nietrwałych środków produkcji (surowców i materiałów, zużywających się w jednym cyklu produkcyjnym).

Ziemia ⇒ użytki rolne i lasy, surowce mineralne, morza, rzeki, jeziora, a nawet powietrze. Ziemia to również przestrzeń gospodarcza: tereny pod budownictwo, infrastrukturę i działalność produkcyjną.

Technika i organizacja oraz kwalifikacje i motywacje ludzi określają wydajność czynników wytwórczych. Niektórzy ekonomiści za czwarty czynnik uznają energię.

Zasób czynników produkcji oraz ich wydajność określa potencjał produkcyjny gospodarki (zdolność wytwórczą). Potencjał wytwórczy wyznacza maksymalną wielkość produk-cji, którą można wytworzyć w danym okresie (produkcja potencjalna). Stopień wykorzystania potencjału wytwórczego i faktyczny poziom produkcji (produkcja rzeczywista) zależy przede wszystkim od popytu na poszczególne produkty.

Cele gospodarowania

Ogólny cel makroekonomiczny ⇒ dobrobyt społeczny (wysoki poziom i szybki wzrost). Warunkiem realizacji tego celu jest pełne i efektywne wykorzystanie zasobów gospodarczych. Polityka państwa stawia przed gospodarką trzy konkretne cele:

• pełne zatrudnienie,

• równowaga popytu i podaży,

• stały i szybki wzrost produkcji.

Główny cel mikroekonomiczny ⇒ dobrobyt indywidualny (dla konsumenta - max. użyteczność; dla przedsiębiorstwa -
max. zysk).

Cele, do których dążą poszczególne jednostki, bywają wzajemnie sprzeczne. Poza tym interesy jednostek i grup mogą być sprzeczne z interesem ogólnogospodarczym. Aby zapewnić ład w gospodarce, musi istnieć określona hierarchia celów oraz pewien mechanizm uzgadniania i kojarzenia różnych celów, indywidualnych i zbiorowych.

Jednym z systemów uzgadniania celów jest mechanizm rynkowy. Liberałowie twierdzą, że „niewidzialna ręka rynku” tak steruje decyzjami jednostek, że ich ostateczny rezultat okazuje się korzystny nie tylko dla nich samych, lecz także dla społeczeństwa jako całości. Krytycy wolnego rynku twierdzą natomiast, że mechanizm rynkowy zapewnia jedynie realizację celów indywidualnych (nie wszystkich zresztą jednostek), a dla zapewnienia realizacji celów ogólnospołecznych niezbędna jest interwencja państwa.

Innym systemem jest gospodarka centralnie planowana. Tutaj cele gospodarowania i zadania produkcyjne wyznaczane były odgórnie i zawarte w planie gospodarczym.

5. WYBÓR EKONOMICZNY

Potrzeby i zasoby

Podstawowym problemem gospodarczym jest rzadkość zasobów. Rzadkość (ograniczoność) zasobów polega na tym, że posiadane zasoby nie wystarczają do zaspokojenia wszystkich potrzeb.

Racjonalność i efektywność

Konsekwencją rzadkości zasobów jest konieczność dokonywania wyborów. Dokonywane wybory powinny opierać się na rachunku ekonomicznym. Rachunek ekonomiczny polega na porównaniu kosztów i efektów danego przedsięwzięcia.

Racjonalność wymaga selekcji celów a następnie użycia właściwych środków.

Efektywność oznacza minimalizację nakładów ponoszonych dla osiągnięcia określonego celu (efektu) lub - co na jedno wychodzi - maksymalizację efektu osiąganego przy danych nakładach. Miarą efektywności jest stosunek efektów do nakładów (np. stosunek wielkości produkcji do ponoszonych kosztów).

Rachunek ekonomiczny może być prowadzony w ujęciu mikro (z punktu widzenia indywidualnego podmiotu gospodarczego) albo w ujęciu makro (ze społecznego, ogólnogospodarczego punktu widzenia). Odpowiednio do tego należy rozróżnić efektywność mikroekonomiczną i efektywność makro-ekonomiczną.

Niektórzy liberalni ekonomiści nie uznają tego rozróżnienia twierdząc, że w systemie rynkowym realizacja celów mikro zapewnia automatycznie osiągnięcie celów ogólnospołecznych. Rzeczywistość nie potwierdza jednak słuszności tego poglądu.

Dla przedsiębiorstwa syntetycznym miernikiem efektu jest zysk, dla społeczeństwa - ilość i jakość produktów. Te dwa rodzaje efektów nie zawsze pozostają w proporcji. Ponadto koszty społeczne związane z działalnością przedsiębiorstwa mogą być wyższe bądź niższe od kosztów prywatnych, gdyż w grę wchodzą również ujemne i dodatnie efekty zewnętrzne.

W gospodarce poszukujemy rozwiązań najlepszych z możliwych, tzn. optymalnych. Przedsiębiorstwo wybiera taką strukturę i wielkość produkcji, która zapewnia mu maksymalny zysk. Gospodarka jako całość szuka takiej struktury produkcji, i takich technologii, które przy danym wyposażeniu w czynniki wytwórcze zapewnią dobre zaspokojenie potrzeb ludzi, maksymalny poziom dochodu narodowego i międzynarodową konkurencyjność. Takie rozwiązania mikro- i makroekonomiczne noszą miano optimum ekonomicznego.

Ilustracją wyborów stojących przed gospodarującym społeczeństwem jest krzywa możliwości produkcyjnych
oraz krzywe preferencji (krzywe obojętności).

Krzywa możliwości produkcyjnych

Zakładamy, że gospodarka wytwarza tylko dwa dobra: A i B w ilościach Q_A i Q_B.

Angażując wszystkie zasoby można wytworzyć różne kombinacje ilościowe dóbr A i B mieszczące się na krzywej możliwości produkcyjnych, np. kombinacje C, F, E, H, D.

Krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje największą możliwą produkcję jednego dobra przy danej produkcji drugiego dobra (przy danych zasobach oraz technologii).

Wszystkie kombinacje położone na tej krzywej (C, F, E, H, D) są efektywne w sensie Pareto. Kombinacje nieefektywne to np. G. Kombinacje nieosiągalne to np. J.

Wybór optymalny

Aby wybrać optymalną wielkość produkcji dóbr A i B, musimy znać układ preferencji społecznych, wyceniający relatywną wartość (użyteczność) dobra A i B. Układ preferencji odbiorców produkcji wyznacza strukturę popytu.

Konsumenci oceniają użyteczność danego dobra wysoko lub nisko w zależności od tego, czy mają go stosunkowo mało, czy pod dostatkiem. Odpowiadają temu nachylone w dół krzywe obojętności U₁, U₂, U₃. Każda opisuje kombinacje jednakowo dobre dla odbiorców, charakteryzujące się jednakowym poziomem całkowitej użyteczności. Wszystkie punkty na danej krzywej obojętności są jednakowo dobre dla konsumentów.

Wyższej krzywej obojętności odpowiada większa użyteczność (większy dobrobyt). Społeczeństwo pragnęłoby osiągnąć możliwie najwyższą krzywą obojętności, wyrażającą poziom dobrobytu. Ograniczeniem są jednak zdolności produkcyjne gospodarki, opisane krzywą możliwości produkcyjnych.

Rozwiązaniem optymalnym (najlepszym z możliwych) jest kombinacja E - punkt styczności krzywej możliwości produkcyjnych z najwyższą osiągalną krzywą obojętności (U₂). Kombinacje takie jak F i H są gorsze, ponieważ przesuwają nas na niższy poziom użyteczności.

Koszt alternatywny

Przejście z punktu C do E, z E do F lub z F do D oznacza zwiększenie ilości dobra B. Ceną za to jest każdorazowo pewne zmniejszenie ilości dobra A.

Koszt alternatywny pozyskania dodatkowej ilości dobra B to utrata pewnej ilości dobra A. Na poniższym rysunku kosztem alternatywnym zwiększenia ilości dobra B o ΔQ_B jest zmniejszenie ilości dobra A o ΔQ_A.

Koszt alternatywny kolejnych jednostek dobra B zwiększa się. Zwiększanie produkcji dobra B wymaga coraz większego przyrostu nakładów czynników wytwórczych, a w związku z tym coraz większych ofiar w zakresie ilości dobra A. Rosnącym kosztom alternatywnym odpowiada wzrost faktycznych kosztów produkcji, mierzonych ilością i wartością zużywanych czynników wytwórczych.

Wzrost kosztów alternatywnych ilustruje działanie tzw. prawa malejących przychodów. Prawo to głosi, że zwiększenie produkcji określonego dobra wymaga rosnących nakładów poszczególnych czynników produkcji, czyli że krańcowa wydajność tych czynników, mierzona przyrostem wielkości produkcji, maleje. Prawo to działa w warunkach, gdy zwiększane są nakłady tylko niektórych czynników, a ilość innych (np. środków trwałych) pozostaje stała. Dotyczy to zazwyczaj tzw. krótkiego okresu.

W długim okresie nakłady wszystkich czynników produkcji mogą być zmieniane równocześnie. Jednoczesne zwiększanie nakładów wszystkich czynników daje stałe przyrosty produkcji na każdą jednostkę czynnika. Mamy wówczas do czynienia z efektem stałych przychodów. Ilustruje to następujący rysunek.

Przesuwając się po linii możliwości produkcyjnych (w tym przypadku prostej) od punktu C do punktu H obserwujemy jednakowe przyrosty produkcji dobra B połączone z jednakowymi ubytkami produkcji dobra A. Oznacza to, że koszt alternatywny dodatkowych jednostek dobra B jest stały.

Postęp gospodarczy

Przejawem postępu gospodarczego w skali ogólnospołecznej jest wzrost produkcji i dobrobytu, wzrost realnych dochodów, większa obfitość dostępnych dóbr i wyższa ich jakość.

Wyrazem postępu gospodarczego jest to, że krzywa możliwości produkcyjnych przesuwa się w górę.

Optimum Pareto

Rozwiązanie optymalne w sensie Pareto to takie rozwiązanie, w którym żadna zmiana nie może poprawić sytuacji jednych osób bez pogorszenia sytuacji innych. Pojęcie to można zastosować w analizie alokacji zasobów do produkcji różnych dóbr oraz w analizie struktury produkcji i rozdziału dóbr między różnych odbiorców. Na krzywej możliwości produkcyjnych pokazaliśmy rozwiązanie optymalne wskazujące taką wykonalną kombinację dwóch dóbr, która zapewnia największą sumę korzyści konsumentom.

6. SYSTEMY GOSPODARCZE

System rynkowy opiera się na własności prywatnej i konkurencji. O alokacji zasobów, towarów i dochodów decyduje mechanizm rynkowy. Rynek kształtuje ceny, te zaś decydują o tym, co, ile i dla kogo jest wytwarzane.

System nakazowy (gospodarka planowa, centralnie kierowana) to taki system, w którym główne decyzje gospodarcze są podejmowane przez państwo. Zadania produkcyjne dla poszczególnych branż i zakładów są określone w planie gospodarczym.

Wszystkie systemy gospodarcze występujące we współczesnym świecie są systemami mieszanymi, które dopuszczają współistnienie własności prywatnej i publicznej oraz łączą działanie rynku z interwencją państwa.

Przykładem systemu mieszanego jest tzw. społeczna gospodarka rynkowa. Jest to system, w którym obok sektora prywatnego występuje sektor publiczny, a mechanizm konkurencji wspierany jest interwencją państwa. Państwo ochrania własność prywatną i wolną konkurencję, ale prowadzi jednocześnie określoną politykę społeczno-ekonomiczną, która łagodzi wady i problemy systemu rynkowego, zapewnia równość i sprawiedliwość oraz możliwie wysoki poziom dobrobytu społecznego.

PODSUMOWANIE

1. Ekonomia to nauka o gospodarowaniu, która zajmuje się przede wszystkim badaniem, co, jak i dla kogo wytwarza społeczeństwo. Ekonomia pomaga godzić sprzeczność między nieograniczonymi potrzebami ludzi a ograniczonymi możliwościami zaspokojenia potrzeb.

2. Ekonomia pozytywna opisuje i objaśnia rzeczywiste działanie gospodarki. Ekonomia normatywna ocenia rzeczywistość i formułuje zalecenia oraz postulaty.

3. Mikroekonomia wyjaśnia postępowanie jednostek gospodarujących i funkcjonowanie poszczególnych rynków. Makroekonomia objaśnia funkcjonowanie i rozwój całej gospodarki.

4. Prawa ekonomiczne wyrażają ważne i trwałe prawidłowości procesu gospodarczego. Teorie ekonomiczne służą wyjaśnieniu problemów i zjawisk gospodarczych. Ekonomia szeroko posługuje się modelami - uproszczonymi obrazami rzeczywistości, które pozwalają naświetlić najbardziej istotne zagadnienia i zależności.

5. W ekonomii często posługujemy się danymi liczbowymi. Dane opisujące wartości określonej zmiennej w różnych okresach nazywamy szeregami czasowymi. Dane charakteryzujące różne jednostki określonej populacji nazywamy danymi przekrojowymi.

6. Wskaźniki (indeksy) wyrażają względne wartości danej zmiennej odniesione do pewnej wartości przyjętej za podstawę. Wskaźniki opisujące zmiany określonej wielkości w czasie noszą nazwę indeksów dynamiki.

7. Ogólny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (wskaźnik cen detalicznych) wyraża ogólną tendencję cen towarów i usług nabywanych przez gospodarstwa domowe. Wskaźnik ten jest powszechnie stosowanym miernikiem inflacji.

8. Dochód nominalny to suma otrzymywanych pieniędzy. Dochód realny to ilość towarów i usług, które za te pieniądze możemy nabyć. Aby obliczyć zmiany dochodu realnego, trzeba podzielić wskaźnik dochodu nominalnego przez wskaźnik cen.

1. Dane statystyczne przedstawiane są zwykle w postaci tablic i wykresów. Wykresy ułatwiają wyznaczenie tendencji rozwojowej określonej zmiennej, analizę struktury pewnych zjawisk oraz badanie zależności zachodzących między różnymi zmiennymi.

2. Uczestnikami życia gospodarczego są gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, banki, instytucje państwowe. Gospodarowanie obejmuje trzy główne fazy: produkcję, podział i konsumpcję.

3. Do wytwarzania dóbr i usług konieczne są nakłady czynników produkcji: pracy, kapitału i ziemi. Ważna jest także technika i organizacja oraz kwalifikacje i motywacje ludzi. Zasób czynników produkcji oraz ich wydajność określa potencjał wytwórczy społeczeństwa.

4. Podstawowym problemem gospodarczym jest rzadkość (ograniczoność) zasobów, które nie wystarczają do zaspokojenia wszystkich potrzeb. Konsekwencją tego faktu jest konieczność dokonywania wyborów we wszystkich fazach procesu gospodarowania. Ekonomia dostarcza wskazówek i zasad dotyczących wyboru ekonomicznego.

5. Decyzje gospodarcze powinny opierać się na rachunku ekonomicznym. Rachunek ekonomiczny polega na porównaniu kosztów i efektów każdego działania.

6. Efektywność ekonomiczna oznacza minimalizację nakładów ponoszonych dla osiągnięcia określonego celu lub maksymalizację efektu osiąganego przy danych nakładach. Ogólną miarą efektywności jest stosunek efektów do nakładów.

7. W gospodarce poszukujemy rozwiązań najlepszych z możliwych, tzn. optymalnych. Ilustracją wyboru ekonomicznego jest model zwany krzywą możliwości produkcyjnych. Ukazuje on różne wykonalne kombinacje ilościowe dwóch dóbr wytwarzanych przy użyciu posiadanych zasobów.

8. 
   Dwa podstawowe systemy organizacji życia gospodarczego to system rynkowy oraz system nakazowy. System rynkowy opiera się na własności prywatnej i konkurencji. O alokacji zasobów, towarów i dochodów decyduje mechanizm rynkowy za pośrednictwem cen. W systemie nakazowym główne decyzje gospodarcze podejmowane są przez państwo, gospodarka jest podporządkowana odgórnie ustalonemu planowi, a główną formą własności jest własność publiczna. We współczesnym świecie występują przeważnie systemy mieszane, dopuszczające współistnienie własności prywatnej i publicznej oraz łączące działanie rynku z interwencją państwa.

1/1

Cena (P)

Ilość (Q)

Popyt (D)

Q_A

C

E

D

Q_B

F

J

G

H

Q_A

C

E

F

D

U₃

U₂

U₁

Q_B

J

G

H

Q_A

Q_A

C

E

F

D

Q_B

Q_B

Q_A

Q_B

C

D

E

F

G

H

Q_A

Q_B

---