Motyw snu i jego funkcje w literaturze różnych epok.

Omów na wybranych przykładach.

Konspekt

1. Wstęp

1. Oniryzm jako marzenie senne według teorii S. Freuda

2. Omówienie zagadnień mających być przedmiotem niniejszej pracy

2. Rozwinięcie - symbolika, kreacje i wpływ snu na bohaterów oraz postacie je prezentujące w utworach literackich różnych epok

1. Motywy snu przedstawione w Biblii Starego i Nowego Testamentu

2. Sny, wizje, omamy w „Makbecie” W. Szekspira

3. Widzenie senne w „Trenach” J. Kochanowskiego dowodem na życie pozaziemskie

4. Motyw snu i jego funkcje w „Dziadach” cz. III A. Mickiewicza

5. Marzenia senne Izabeli Łęckiej i Rzeckiego w „Lalce” B. Prusa

6. Widzenie na jawie czy we śnie? „Wesele” S. Wyspiańskiego

7. Motywy oniryczne w „Sklepach cynamonowych” B. Schulza

3. Podsumowanie

1. Cele i sposoby wprowadzania elementów onirycznych i ich funkcje w utworach literackich

Bibliografia

Bibliografia podmiotu

1. Biblia Pismo Święte Stary i Nowy Testament, Gdańsk, 2006, ISBN:  83-7015-931-1

2. J. Kochanowski, Tren XIX albo sen w: Treny, Warszawa, 2001, ISBN: 83-04-04379-3

3. A. Mickiewicz, Dziady cz. III w: Dziady, Warszawa, 1999, ISBN: 83-7180-245-4

4. B. Prus, Lalka, Wrocław, 1999, ISBN 83-716-2533-3

5. B. Schulz, Sklepy cynamonowe, w: Sklepy cynamonowe, Sanatorium pod klepsydrą Kraków, 2003, ISBN: 83-7389-213-3

6. W. Szekspir, Makbet w: Hamlet, Makbet, Warszawa, 1996, ISBN: 83-8696-224-2

7. S. Wyspiański, Wesele, Kraków, 2005, ISBN: 83-7389-931-6

Bibliografia przedmiotu

1. I. Glatzel, J. Smulski, A. Sobolewska, Oniryczne tematy i konwencje w literaturze polskiej w XX wieku, Toruń, 1999, ISBN: 83-231-1159-6

2. S. Freud, Marzenia senne, [w:] Psychopatologia życia codziennego, Marzenia senne, Warszawa 2003, ISBN 83-01-07644-5

3. J. Jarzębski: wstęp do: Schulz B.: Sklepy cynamonowe, Warszawa 1998, ISBN 83-86235-31-4

4. P. Mroczkowski: Oprawa snu [w:] wstęp do: Szekspir W. Sen nocy letniej, Zakład narodowy im. Ossolińskich Wrocław 1970, brak ISBN

Jedną z popularnych technik literackich jest tworzenie akcji na podobieństwo marzeń sennych, opisu sytuacji w postaci snu, gdyż taki sposób pozwala na przedstawianie nieprawdopodobieństw, które paradoksalnie zyskują na prawdziwości wówczas, gdy ukazuje się je na matrycy onirycznej. Zygmunt Freud, który stworzył podwaliny psychoanalizy, zajmował się w swych pracach snem i jego właściwościami. Według jego teorii sen stanowi spełnienie życzenia śniącego. Ponieważ śniąca osoba nie panuje nad swoimi zmysłami, nie podlegają one cenzurze tak, jak w czasie, gdy myśli są świadome, wówczas do głosu dochodzą skryte emocje i uczucia wywołując marzenia senne. Na podstawie badań Freuda każdy sen można wytłumaczyć na zasadzie skojarzeń z wydarzeń na jawie, jakie miały miejsce w życiu człowieka, na podstawie jego lęków, obaw, fantazji i innych wyobrażeń. Jego teorie stały się inspiracją dla wielu literatów, którzy wykorzystywali je w swych utworach.

W niniejszej pracy zostanie przedstawione kilka utworów literackich z różnych epok, w których autorzy wykorzystali motywy oniryczne. Jak zauważymy, motyw ten jest jednym z najstarszych motywów, jakie odnajdujemy w literaturze, bo towarzyszy jej już w czasach starożytnych. Sen może stanowić rozmowę z istotą wyższą, duchami, samym sobą, uwidacznia lęki, obawy ale też marzenia. Często ma funkcje prorocze czy pełni rolę ostrzeżenia. W czasie snu bohaterowie opisanych niżej utworów mają wizje, które powodują, że mają one wpływ na ich postępowanie po przebudzeniu. Sny pozwalają nawiązać kontakt z podświadomością, ale są też drogą do świata fantazji i nadprzyrodzonych zjawisk.

Począwszy od czasów starożytnych, kopalnią motywu snu już w najdawniejszej literaturze okazuje się „Biblia”. Wybrani, którzy mają możliwość komunikowania się z Bogiem są obdarzeni możliwością widzenia rzeczy niedostępnych dla zwykłych ludzi. Celem ich widzeń i proroctw przez nich wypowiadanych miało być nawrócenie niewiernych i sprowadzenie ich na drogę życia zgodną z wolą boską.

Interpretując teksty Starego i Nowego Testamentu napotykamy wiele opisów snu. Traktowany jest on w tych księgach jako wyjątkowy stan, w którym człowiek może się porozumiewać z Bogiem, a raczej to Bóg przedstawia ludziom w śnie swoje zamierzenia, pouczenia, pokazuje przyszłość czy też przestrzega przed mającymi nastąpić wydarzeniami. W Biblii to Bóg daje człowiekowi sen, wówczas też ingeruje w jego życie. To w czasie snu wyjął Adamowi zebro i stworzył z niego Ewę. We śnie również odwiedził Abrahama i zapowiedział mu niewolę, jaka trwała kilkaset lat aż do ucieczki z Egiptu.

Przykładów takich sytuacji w Biblii znajdziemy wiele a ich interpretacje są już mocno zakorzenione w tradycji chrześcijańskiej. W Księdze Rodzaju poznajemy Jakuba, któremu śniła się drabina a po niej aniołowie wstępowali i zstępowali z nieba. Ten sen oznaczał, że światem opiekuje się sam Bóg. Sen egipskiego faraona o siedmiu tłustych i siedmiu chudych krowach był jednoznacznym odzwierciedleniem mających nastąpić czasów dostatku i biedy. Kiedy Nabuchodonozor widzi rozpadający się pod wpływem uderzenia kamieniem piękny i bogato zdobiony posąg, jest to nieuchronną przepowiednią zagłady Babilonu.

W Nowym Testamencie Józef otrzymuje ostrzeżenie przed mającymi nastąpić prześladowaniami jego rodziny. Dlatego też zrozumiawszy treść snu, zabrał Maryję i Jezusa i udał się jak najdalej od ścigających go ludzi Heroda.

Sen, który również stanowił przestrogę miała żona Piłata, której śniły się cierpienia, jakiej przyczyną miał być Jezus. Dlatego też ostrzegała swego męża, by nie zajmował się jego sądem, których to rad Piłat oczywiście nie przyjął.

Bardzo sugestywnym fragmentem Biblii jest Apokalipsa, która ma czysto proroczy charakter i wskazuje na przyszłość ludzkości w obliczu końca świata i sądu ostatecznego. Apokalipsa wg świętego Jana uwidacznia walkę dobra ze złem i ostrzega ludzi przed skutkami ich postępowania mającego wpływ na życie wieczne. O ile przytoczone wcześniej wytłumaczenia snów i wizji znajdowały odzwierciedlenie na kartach biblijnych - bo to, co przepowiadał sen zostało opisane jako wydarzenie, które rzeczywiście miało miejsce to Apokalipsa jest tym, co od dwóch tysięcy lat czeka na spełnienie i wciąż przeraża tych, którzy o tym pamiętają.

Wybitny przedstawiciel XVI-wiecznego dramatu - W. Szekspir ważną rolę w swych utworach oddał snom, wizjom, omamom. Potwierdzenie na to możemy znaleźć „Makbecie”, gdzie zniszczony moralnie Makbet i jego żona są prześladowani przez krwawe wizje, koszmary, mroczne majaki, upiorne widzenia. Cały przedstawiony tam świat tworzy wyobrażenie upiornej mary nocnej. Motywem, który spowodował osadzenie fabuły utworu w kontekście snów, zjaw, przywidzeń była zbrodnia popełniona przez głównych bohaterów - Makbeta i jego żonę. To dręczące ich wyrzuty sumienia przenoszą czytelnika w atmosferę grozy i odrealnienia.

Żona tytułowego bohatera nakłania męża do zabójstwa króla Dunkana, który stanowi wyraźną przeszkodę w objęciu przez nich władzy. Bez skrupułów przymusza męża do popełnienia zbrodni, mimo, że ten nie jest pewien tej decyzji. To ona reżyseruje całe przedsięwzięcie, obmyśla sposób morderstwa, pozbycie się narzędzia zbrodni a po jej dokonaniu na chłodno i bez emocji pilnuje, by zachować pozory wyrwanych ze snu i niczego nieświadomych. Jednak od chwili niecnego czynu Makbetem szarpią wątpliwości i wyrzuty sumienia, wie, że nie zazna spokoju, miota się w poczuciu winy. Jednak nie może polegać na swojej żonie, bo ona z wyrachowaniem każe mu umyć ręce, co ma zmazać jego czyn. Oczywiście rada ta nie skutkuje a dramat Makbeta jest coraz bardziej wyraźny, pogrąża się niemal w obłędzie, dręczą go koszmary, wizje, lęki. Jednak przerażenie i strach popychają go do dalszych zbrodni - zabija swego przyjaciela, Banka, gdyż z przepowiedni czarownic wynikało, że jego synowie odbiorą mu tron, a do tego nie mógł dopuścić, nie pozwoliłaby mu na to żona, pod której silnym wpływem się znajdywał. Duchy Dunkana i Banka prześladują mordercę, powodują ogromne wyrzuty sumienia, a bezwzględna Lady Makbet tłumaczy jego oszołomienie i dziwne zachowanie dawną chorobą. Wkrótce ją też dopadają wyrzuty. Niemal we śnie włóczy się nocami po zamku, wszędzie widzi ślady krwi. Wizje i mary senne, jakie ma zbrodnicze małżeństwo są obrazem stanu ich ducha a życie staje się przez to nie do zniesienia.

Oniryczna i tajemnicza atmosfera utworu wzbogacona przerażającymi przywidzeniami obrazuje bezpośrednio wyrzuty sumienia i tortury duchowe, jakie przechodzi Makbet a później też jego żona. Przestrzeń, w jakiej się poruszają sprawia, że czytelnik ma wrażenie, że akcja utworu przebiega w koszmarze sennym.

Po śmierci ukochanej córeczki Urszulki J. Kochanowski pisze cykl utworów żałobnych trenów, w których wyraża swój żal i gniew po stracie dziecka. Cykl stanowi dziewiętnaście części obrazujących uczucia poety, jednak ostatni tren, zatytułowany „Sen”, znacznie różni się od pozostałych. Jego akcja rozgrywa się na planie onirycznym. Kochanowskiemu ukazuje się tu zmarła matka z Urszulką na rękach. Przybywa ona w roli pocieszycielki, ale również jej rolą jest uspokojenie syna. Zapewnia go, że córeczka ma się dobrze a śmierć uchroniła ją przed dorosłym życiem, cierpieniem, bólem, pracą, chorobami i starością. Przekonuje go o szczęśliwym życiu, jakie czeka ludzi po zakończeniu życia ziemskiego i radzi mu, aby pogodził się z wolą Boga. Tak więc w utworze tym sen, w którym główną rolę odgrywa bliska poecie kobieta, ma funkcję pocieszenia, ukojenia i zrozumienia nieodwołalnych wyroków sił wyższych, jakim należy się podporządkować, by móc dalej spokojnie żyć. We śnie matka udziela synowi rady mówiąc do niego „Ludzkie przygody, ludzkie noś po ludzku, z godnością znoś wszystko, co zwodnicza Fortuna-Przygoda może ci zgotować, bo wszystko, co na ziemi jest dla człowieka i na jego miarę”. Pod wpływem tegoż snu doznaje on spokoju i opamiętania w targającym nim bólu.

Romantycy przywiązywali ogromne znaczenie do wizji i marzeń sennych, widząc w nich nie tylko przejaw życia wewnętrznego jednostki, ale także środek porozumienia między światem żywych a światem metafizycznym - przestrzenią duchów, aniołów, Boga. Według Konrada z III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza sen nie jest wyrazem pamięci o przeszłości ani działaniem wyobraźni, lecz stanem duszy wędrującej w sferę pozazmysłową. Motyw oniryczny jest jednym z ciekawszych motywów pojawiających się w „Dziadach” cz. III i ma szczególne znaczenie dla utworu. Mickiewicz wprowadza sen, którego znaczenie jest wyjątkowe dla czasów zniewolenia, w jakich żył poeta. Traktuje on sen jako niczym nie skrępowane życie duszy. Podkreśla, że człowieka można zniewolić fizycznie, jednak jego dusza może pozostać wolna. Marzenie senne pozwala jej opuścić ciało i udać się w swobodną podróż przez wszystkie strefy metafizyczne. Dzięki widzeniom do dramatu zostały wprowadzone czas i przestrzeń religijna i metafizyczna. Sny stanowią, jak mówi Więzień w „Prologu”, „świat cichy, głuchy, tajemniczy”, do którego przenoszą się ludzkie dusze, aby poznać prawdę o sobie, świecie i historii. Funkcję snu obserwujemy w „Dziadach” cz. III na przykładzie Konrada więzionego przez władze carskie. W czasie jego snu rozmawiają nad nim dobre i złe duchy. Dusza Konrada oddana zostaje przez duchy Szatanowi, aby poddać go próbie. Wszystko to dzieje się poza świadomością Więźnia. Jego sen przepowiada przyszłość - uwolnienie Konrada, o czym mówi cytat: „Ty będziesz znowu wolny, my oznajmić przyszli”. W scenie „Wielkiej Improwizacji” bohater, mimo że fizycznie uwięziony, siłą swego talentu wznosi się na wyżyny wolności ducha. Konrad sam tworzy swoją wizję; ksiądz staje się biernym przekaźnikiem słów Bożych.

Ksiądz Piotr podczas swego Widzenia poznaje przyszłe losy polskiego narodu, który będzie cierpieć jak Chrystus. W jego widzeniu jawią się tu trzy obrazy: droga na Sybir, którą będzie wywożona młodzież polska. Śmierci wymknęło się tylko jedno dziecię o symbolicznym imieniu „Czterdzieści i Cztery” a jego rolą będzie zbawienie narodu analogicznie do funkcji Zbawiciela Jezusa. Kolejną paralelą do losów Chrystusa jest męka narodu polskiego. Kolejno pojawia się wizja sądu, w którym Francja na wzór Piłata umywa ręce a Mikołaj I spełnia funkcję Heroda. Dążąca do odzyskania wolności Polska dźwiga, niczym Jezus dźwigał krzyż, zaborców. Żołnierz carski przebija bok cierpiącej Polski uśmiercając ją, jednak wiadomym jest, że powstanie z martwych jak Zbawiciel z Nowego Testamentu. Wizja Piotra ma wydźwięk optymistyczny i dający nadzieję i taką też funkcję pełni w utworze dając pokrzepienie tym, którzy stracili nadzieję na odzyskanie wolnej ojczyzny.
Ciekawy w swym znaczeniu jest „Sen Senatora”. Pierwszą częścią widzenia Nowosilcowa są jego marzenia o zaszczytach i władzy. Śni mu się, iż otrzymał od cara sto tysięcy rubli, tytuły księżcy oraz odznaczenie. Wszyscy zazdroszczą mu protekcji carskiej. W drugiej części obserwujemy koszmar spowodowany strachem przed utratą łaski Imperatora. Nagle Nowosilcow traci łaskę swego pana. Dwór odwraca się od niego i pogardza nim a diabły będą pastwić się nad jego duszą przez całą noc. Sen przedstawia charakter Senatora, jego obawy, lęki, kompleksy i nadzieje. W przeciwieństwie do Konrada dążącego do władzy i posiadania „rzędu dusz”, Nowosilcow jest sługusem cara, szatanów i własnego snu, jest bierny i niesamodzielny. Diabły dręczą duszę Senatora i prowadzą ją tam, „gdzie z sumieniem graniczy piekielna kraina”.

Z innym widzeniem sennym mamy do czynienia w przypadku Ewy. Podobnie, jak „Widzenie księdza Piotra” charakter religijny. W jej śnie pojawia się Matka Boska podająca kwiaty małemu Jezusowi, który obsypuje nimi Ewę. Jej sen jest odzwierciedla osobowość bohaterki i jej percepcję świata jako idyllicznego i pełnego harmonii spokojnego miejsca.

Twórczość pozytywistyczną rzadko charakteryzowały elementy odrealnione i nierzeczywiste. Jednak B. Prus w swej powieści „Lalka” posłużył się snem, by w ten sposób przybliżyć kilka czołowych postaci utworu.

Izabela Łęcka w swych snach obnaża duszę istoty wątłej, delikatnej, wrażliwej ale i bojaźliwej. Sny Izabeli wyrażają również jej marzenia i pragnienia. Często nawiedzał ją w snach Apollon, którego posąg zakupiła. Pojawiał się pod postaciami różnych mężczyzn, których pragnęła, do których tęskniła. We śnie przejawiała się jej tęsknota do idealnego mężczyzny, jakiego nie miała przy swym boku. Kiedy poznała kupca - Wokulskiego, zaczęły ja prześladować mary senne związane z jego osobą. Pojawiał się w jej snach niemal jako monstrum o czerwonych, przerażających dłoniach. Te sny były wyrazem strach przed Wokulski, którym czuła się osaczona, bo ten wkroczył nie tylko w jej życie, ale ingerował w życie jej rodziny i najbliższego otoczenia poprzez swoje wpływy i pieniądze. Jej obawy przed nim na jawie ukazują słowa „Ależ to straszny człowiek, papo!”.

W „Lalce” mamy poznajemy również sen Rzeckiego, człowieka samotnego, stroniącego przed towarzystwem, przebywaniem wśród obcych. Woli spędzać czas w samotności w niezmienionym od lat pokoju. Jego sen wyraża właśnie lęk przed konfrontacją z rzeczywistością, od której stroni. Nigdy nie bywa w teatrze, a teraz śni mu się, że został tam ośmieszony, gdyż zamiast albumu otrzymał kalesony. Jakkolwiek przedstawiona scena jest humorystyczna, to tym bardziej obrazuje ona lęk Rzeckiego przed tym, co nowe, nieznane, do czego nie ma i nie chce mieć zaufania, gdzie nie czuje się dobrze.

„Wesele” Wyspiańskiego to młodopolski utwór, w którym autor powrócił do romantycznego postrzegania funkcji snu w literaturze. Spotykamy się tu z całą gamą snów, omamów, wizji i innych sytuacji z pogranicza fantazji, snu i rzeczywistości. Jedną z takich postaci - widm jest postać Chochoła, który wypowiadając słowa: „Co się komu w duszy gra, co kto w swoich widzi snach” zapowiada pojawienie się innych widziadeł oraz staje się pomostem między światem rzeczywistym a nierealnym. Jednej z biorących udział w weselu dziewczynie ukazuje się widmo malarza, z którym była zaręczona i którego strata spowodowała jej dramat i chęć przeżycia jeszcze czegoś niesamowitego. Konserwatywnemu Dziennikarzowi pojawia się błazen królów - Stańczyk, który wyśmiewa się z jego działania i wręcza mu błazeńską laskę. Jest niczym głos sumienie Dziennikarza i obnaża jego słabość polityczną i społeczną. Kolejną zjawą jest Zawisza Czarny, który jawi się Poecie. Jego funkcją jest rola wieszcza, który pomoże podźwignąć się narodowi i uwierzyć, że ma siłę, by stanąć do walki o wolność. Pan Młody z kolei widzi postać Hetmana utożsamianego z Franciszkiem Ksawerym Branickim, którego historia zapamiętała, jako zdrajcę i sprzedawczyka. Wypowiedziane przez niego słowa: „Czepiłeś się chamskiej dziewki?!” ukazują sprzeczności wewnętrzne nowożeńca związane z jego ślubem z wiejską dziewczyną i bratania się szlachty z prostym ludem, co było wynikiem ówczesnej mody i fascynacji wsią.

Ten wątek odnajdujemy również w wizji, jaka ma Dziad, któremu w jego wizji pojawia się Upiór będący uosobieniem nienawiści chłopów do szlachty. Wyrażał on obawy przed jednoczeniem się tych grup mając w pamięci wystąpienie chłopów pod wodzą Jakuba Szeli przeciw szlachcie. Gospodarz wesela i Kuba są świadkami pojawienia się Wernyhory, który jest tu kojarzony z wolnością. Autor specjalnie wybrał na Spotkanie z Wernyhorą Gospodarza, b ten był najbardziej szczery w dążeniu zjednoczenia się chłopów ze szlachtą i podjęcia czynu narodowowyzwoleńczego. Jednak okazało się, że nawet on nie do końca jest przygotowany na taką odpowiedzialność a marzenia o wolności wciąż są odległe, co pokazuje niedojrzałość przedstawionych bohaterów.

Pojawiające się w tym utworze postaci nierzeczywiste z pogranicza snu i widzeń mają w utworze pełnić funkcję ukazania ich stanu wewnętrznego i ich niemocy. Są wyrazem kompleksów każdego bohaterów, przez co uwidacznia się słabość narodu a utwór stanowi scenę, na której rozgrywa się oniryczny dramat narodowy.

Bruno Schulz w swych utworach zebranych pod nazwą „Sklepy Cynamonowe” kreuje rzeczywistość na podobieństwo marzenia sennego. Miesza on tu przeszłość, przyszłość i teraźniejszość tak, że zatraca się jednoznaczne poczucie czasu, które zależy tylko i wyłącznie od każdego człowieka z osobna i dla każdego ma inny wymiar, co obrazują słowa: „Wśród sennych rozmów upływał niepostrzeżenie czas i biegł nierównomiernie, robiąc niejako węzły w upływie godzin, połykając kędyś całe interwały trwania.” Akcja opowiadań Schulza rozgrywa się w sennym, prowincjonalnym miasteczku, gdzie wszystko, co obce, budzi strach a dom, w którym autor mieszka, jest jego twierdzą i centrum świata zarazem. Wszystko tu ulega metamorfozom powodowanym postrzeganiem bohatera. Postaci uporządkowane są wedle płci, gdzie kobiety stanowią cechy przyziemne i zwyczajne a postać mężczyzny - ojca uosabia niezwykłość i oderwanie od prostego życia, ucieczkę w świat filozofii i artyzmu. Rzeczywistość przedstawiana jest przez Schulza w taki sposób, jakby wszystko było snem, gdzie wszystko może się wydarzyć. Zaciera on granice pomiędzy tym, co możliwe i niemożliwe a służy mu do tego umiejętne stosowanie przenośni i wyjątkowego języka tworzącego zwyczajne rzeczy zupełnie nierealnymi, jakby wyjęte z onirycznej scenerii. Techniki oniryczne autor stosuje po to, by przenieść czytelnika w przeszłość, do świata jego dzieciństwa. Obrazy z tamtych czasów uległy przekształceniom i zniekształceniom pod wpływem przemijania.

Jak widzimy w opisanych powyżej utworach, sen stanowi niezwykle ważne i silne ich ramy. Pozwala on spojrzeć na takie rzeczy, na które realnie nie można popatrzyć, ma charakter wizyjny, proroczy, ostrzegawczy. To we śnie dzieją się rzeczy, na które realne życie nie pozwala, bo sen nie stwarza ograniczeń i wyobraźnia człowieka jest niczym nieskrępowana oraz nie blokuje tego, co w rzeczywistości uznałaby za niedorzeczne. Sen często pokazuje głęboko skrywaną prawdę o śniącym, obnaża go i pokazuje prawdziwą naturę poprzez pozbycie się lęków przed otoczeniem. Wykorzystanie w literaturze funkcji marzenia onirycznego, wizji, proroctwa daje możliwości na ukazanie treści, jakich z pewnych powodów nie można przedstawić wprost. Są uwypukleniem stanu jego umysłu czy też, jak to ma miejsce w np. Biblii, pozwalają na rozmowę z Najwyższym. Poznanie snów bohatera daje jego pełniejszy obraz, staje się on bardziej prawdziwy, bo obnażony z tego, co skrywa w sobie. Sny są też odzwierciedleniem przyszłych wydarzeń czy oceniają historię, jak czyni to Wyspiański w „Weselu”. Pokazane w „Makbecie” czy „Dziadach” mary, duchy, widziadła, głęboko wnikają w psychikę bohatera i w zupełnie innym świetle przedstawiają wydarzenia, które są przepełnione emocjami i uczuciami, a ich źródło jest dokładnie znane. Jednak wizje, mary nocne mogą też przynieść ukojenie i spokój, jak dzieje się to z Janem Kochanowskim, który po spotkaniu we śnie swej matki przestaje rozpaczać po stracie córeczki, jak opisał to w trenie zatytułowanym „Sen”.

Świat nadprzyrodzony jest nieodłącznym elementem literatury, stwarza ją ciekawszą i bardziej wartościową. A w omówionych powyżej utworach sen jest głównym bądź jednym z głównych czynników kreowania świata przedstawionego i daje możliwość na swobodne przenikanie się realizmu z fantastyką.

Przykładowe pytania, jakie może zadać komisja:

1. Jakie funkcje spełnia sen w wybranych utworach literackich?

2. Dlaczego autorzy chętnie odwołują się do snów, wizji, omamów itp. W swoich utworach?

3. Jakie możliwości daje autorowi posłużenie się funkcją snu w tworzeniu utworu?

4. Omów na wybranym przykładzie bohatera, jaką rolę pełni sen w przedstawieniu jego postaci.

5. Dlaczego nie wszystkie treści literackie można przedstawić w sposób realistyczny?

6. Przedstaw, jak mogłaby wyglądać akcja wybranego utworu, gdyby autor nie zastosował w niej motywu snu? Która wersja wydaje Ci się ciekawsza i dlaczego?

---