Autor Danuta Michalczyk
"Mimo ogromnego rozwoju środków audiowizualnych książka odgrywa bardzo ważną rolę rozwoju dziecka, mianowicie: uczy, bawi, uwrażliwia. Mały człowiek nie rodzi się czytelnikiem. Staje się nim dopiero na wskutek obcowania z książką.
Formy pracy z tekstem na rozwijanie zainteresowań czytelniczych wykorzystywanych w świetlicy szkolnej.
Mimo ogromnego rozwoju środków audiowizualnych książka odgrywa bardzo ważną rolę rozwoju dziecka, mianowicie: uczy, bawi, uwrażliwia. Mały człowiek nie rodzi się czytelnikiem. Staje się nim dopiero na wskutek obcowania z książką. Ważne jest przy tym, aby to obcowanie było jak najczęstsze. Igor Sikirycki autor książek dla dzieci powiedział: "...nic nie jest w stanie zastąpić dziecku książki i jej wspaniałej roli rozwijania wyobraźni. Jeżeli w dzieciństwie dziecko nie dostanie do ręki książki właściwej dla jego wieku, na pewno po tą książkę nie sięgnie już nigdy. Po prostu wyrośnie z zawartych w niej treści, ale wyrośnie w pewnej pustce, uboższe. I może w ogóle nie ujawnią się u niego nawyki czytania. Czy warto do tego dopuścić?"
Podstawowym zadaniem w toku organizowania pracy wychowanków z tekstem literackim jest rozwijanie umiejętności rozumienia czytanych tekstów na takim poziomie, aby wychowanek nie tylko wyodrębniał poszczególne elementy treści i związki przyczynowo skutkowe występujące między nimi, a także, aby umiał wyodrębnić główną myśl danego utworu literackiego. Ma to również duży wpływ na przeżycia dzieci, co jest szczególnie istotnym elementem w pracy nad rozwojem postaw i osobowości dziecka. Z tych względów M.Patzerowa twierdzi, że nieważne jest aby wszystko zrozumieć w książce, ale ważne jest, aby ją przeżyć.
Podobnie według J. Rytlowej, ogromny błąd popełnia ten wychowawca, który omawia tekst zbyt szczegółowo, gdyż grozi to zabiciem wrażenia odniesionego podczas czytania lub zainteresowania, jakie książka wzbudziła. Najbardziej jednak wartościowe metody pracy z tekstem to te, które rozwijają samodzielne myślenie i twórczą działalność.
W naszej świetlicy zajęcia czytelnicze wpisane są na stałe w tygodniowy cykl zajęć.
W programie zawarte są różnorodne formy pracy z tekstem, ale w szczególności inscenizacyjne sposoby opracowywania tekstu, komponowanie fabuły na podstawie poznanego fragmentu utworu, próba charakterystyki głównej postaci utworu, sąd nad bohaterem utworu, opowiadania twórcze.
Jednym ze sposobów budzenia zainteresowania książką jest systematyczne organizowanie tzw. zajęć z ciekawą książką. Można zachęcić dzieci do przeczytania całości, odczytując im w świetlicy szkolnej fragment i przerywając w ciekawym miejscu.
Dzieci mogą snuć przypuszczenia na temat dalszego losu bohatera. Inspiracją do przeczytania całości będzie zaciekawienie dzieci, która z komponowanych fabuł przez dzieci jest najbardziej zbliżona do zakończenia przedstawionego przez autora książki.
Drugą formą pracy zmierzającą do kształtowania coraz wyższego poziomu rozumienia czytanych tekstów jest połączenie głośnego czytania danego tekstu z odpowiednią inscenizacją. Inscenizacja jest bowiem formą, która łączy różne elementy zajęć w świetlicy szkolnej jak: recytacja, śpiew, muzyka, tańce itp.
Opracowując fragment do zainscenizowania, dzieci uczą się wyodrębniać zdarzenia, porządkują je w odpowiedniej kolejności, wyróżniają logiczne związki między poszczególnymi obrazami, porównują postacie i oceniają ich postępowanie.
Nie chcąc znużyć dzieci, stosujemy również inne formy pracy z książką. Można np. nagrać fragment tekstu i odtworzyć go z taśmy magnetofonowej, a następnie zachęcić do przeczytania całości utworu.
Oglądanie przezroczy ilustrujących utwór pogłębia przeżycia emocjonalne związane z tekstem. W pracy z najmłodszymi uczniami wykorzystać można płyty z tekstem bajek i wierszy (np. J.Tuwima, J. Brzechwy).
Ciekawą formą pracy jest przedstawienie dzieciom ilustrowanych katalogów albumowych. Po opracowaniu tekstu dzieci mogą samodzielnie wykonywać karty do takich albumów na zajęciach plastyki, a następnie gromadzić je do wykorzystania w kąciku czytelniczym w świetlicy szkolnej. Przed rozpoczęciem pracy nad kartą albumową należy ustalić z uczniami elementy, które muszą się na niej znaleźć: tytuł, imię i nazwisko autora, ilustrator, nazwa wydawnictwa, ilustracja oraz krótka notatka zachęcająca do przeczytania.
Zainteresowania czytelnicze należy rozwijać już od klasy I. Temu problemowi, jak również kontroli czytelnictwa należy poświęcać zajęcia stosując jak najciekawsze formy pracy. Mogą to być zabawy, gry tematyczne czy inne zadania do wykonania, np.: Czy znasz te postacie z baśni ? Wówczas grupę dzieci przebieramy za postacie z baśni bądź wykonujemy kukiełki. Prezentujemy je, a uczniowie odgadują, jakich bohaterów one przedstawiają i przypominają ciekawe fragmenty tych książek.
Inne polecenia to, np.:
? podaj jak najwięcej tytułów książek, których bohaterami są zwierzęta;
? połącz strzałką tytuły książek z nazwiskami autorów i dopisz bohatera każdej z nich;
? spośród zgromadzonych rekwizytów wybierz jeden, z jaką książką ci się kojarzy, podaj główną myśl utworu.
Zabawy nie tylko zachęcają młodego czytelnika do czytania, ale także dzięki nim powtarzamy wiadomości uzyskane z książki. Jedną z nich jest "zabawa w komunikaty". Dzieci układają ogłoszenia (komunikaty) o faktach czy wydarzeniach przedstawionych w różnych książkach (np.: komunikat o zaginięciu Rogasia) i odczytują je. Pozostali uczniowie podają, z jaką książką kojarzy się im usłyszany komunikat.
Zabawa "Recytacje" polega na tym, że każdy uczeń ma obowiązek nauczenia się w domu na pamięć najciekawszego fragmentu przeczytanej książki. Na zajęciach w świetlicy szkolnej uczniowie recytują, a następnie ich koledzy podają tytuł książki, autora i główną myśl utworu, którego fragment usłyszeli.
Inna zabawa "Co znikło?" Na stole należy ułożyć kilka książek, dzieci oglądają je. Po upływie pewnego czasu (5 minut) odwracają się, a wychowawca zabiera jedną z nich. Zadaniem dzieci jest napisać tytuł i autora ukrytej książki. Dzięki tej zabawie dzieci szybko zapoznają się z lekturami przewidzianymi do realizacji w ciągu roku szkolnego.
Młodego czytelnika najbardziej zbliżymy do książki przez organizowanie spotkań z autorami. Nie zawsze jest to możliwe, ale każdy może "organizować" czytanie ze świerszczyka gawęd i recenzji o książkach albo "organizować" poranki lub wieczory baśni itp.
Ogromne znaczenie mają też konkursy czytelnicze. Uczniowie muszą już tutaj wykazać się znajomością książek. Mimo, że ta forma wydaje się łatwa i oczywista, trzeba pamiętać o trzech warunkach, które winien spełniać taki konkurs:
? Ustalić tematykę konkursu i zachęcić do uczestnictwa.
? Przygotować ciekawe zadania konkursowe.
? Uhonorować zwycięzców.
Ważnym też elementem konkursu jest sprecyzowanie kryteriów oceny, a później nagrodzenie nie tylko zwycięzców, ale i uczestników imprezy.
Równie ciekawymi formami rozbudzania zainteresowań czytelniczych są opowiadania wychowawcy o życiu pisarza, o ciekawych szczegółach dotyczących powstania danego utworu, o źródłach jego pomysłu itp. W ten sposób zbliżamy uczniów do pisarza. Pokazujemy książki, które napisał, ze zwróceniem uwagi na to, w jakich okolicznościach dany utwór powstał. Uczniowie wyrażają wtedy najczęściej chęć przeczytania tych książek.
W wyznaczonym czasie czytają je (np. w ciągu maja) i przygotowują się jednocześnie do konkursu lub "zgaduj zgaduli" planowanej np. w Dniu Dziecka z udziałem rodziców.
Inną formą są swobodne teksty na wybrany temat (np. o wiośnie). Dzieci rysują do tekstów ilustracje, a następnie łączą w całość tak, aby powstała mała książeczka świetlicowa. Innym razem można polecić przeczytać wiersz bądź opowiadanie o wiośnie, nauczyć się ciekawego fragmentu na pamięć i zwrócić uwagę na to, w jaki sposób autorzy tych książek opisują wiosnę, jakich używają wyrażeń i zwrotów, aby porównać z tym, co napisali sami.
Duży wpływ na rozwijanie zainteresowań czytelniczych mają czasopisma dziecięce, Poszerzają zakres wiedzy dziecka o otaczającym je świecie, dostarczają przeżyć estetycznych i służą celom rozrywkowym. Często też są środkiem dydaktycznym w nauce czytania, w kształtowaniu umiejętności opowiadania albo stanowią materiał do obserwacji gramatyczno ortograficznej. Uczniowie mogą gromadzić wycinki i ilustracje z gazet i czasopism, sporządzać notatki bibliograficzne, np. o J.Tuwimie, M. Koperniku.
Mogą robić teczki zagadnieniowe. Niekiedy w czasopismach drukowane są dłuższe opowiadania w odcinkach, które dzieci gromadzą do wykorzystania na zajęciach.
Ogromna jest też rola biblioteki szkolnej.
Bibliotekarz powinien służyć radą i pomocą w poszukiwaniu ciekawej pozycji. W czytelni uczeń może korzystać z czasopism, słowników, albumów lub innych książek. Organizowane wystawy nowych książek stwarzają możliwości zainteresowania nowymi pozycjami i stanowią zachętę do przeczytania. Hasła propagujące książki formułuje się zazwyczaj w sposób aktywizujący, np.: "Brzechwa dzieciom", "Czy znasz bajki J.Tuwima?" lub "Interesują cię książki podróżnicze przeczytaj."
W porozumieniu z bibliotekarzem można zorganizować plebiscyt pod hasłem "Głosujemy na książkę roku". Uczestnikami imprezy są uczniowie, którzy przeczytali książki cieszące się w danym roku największą poczytnością. Ich tytuły są ustalone na podstawie kart książki.
To samo źródło pozwoli ustalić, którzy uczniowie te książki przeczytali. W czasie trwania poszczególnych etapów imprezy uczestnicy będą ustnie, a następnie pisemnie wypowiadali się na temat "swoich" książek, dbając przy tym o formę, poprawność i piękno języka. Innych uczniów, którzy zostaną włączeni w tok plebiscytu w ostatniej jego fazie, impreza powinna zachęcić do sięgnięcia po książkę.
Jak widać, duża jest różnorodność metod i form pracy zainteresowań z książką dziecięcą. Zależy to przede wszystkim od inwencji wychowawcy.
Wnioski
Wskazane jest przy organizacji pracy zajęć czytelniczych uwzględnić następujące wnioski:
1. Organizując zajęcia czytelnicze należy poznać nie tylko jakie książki czytają dzieci, ale jak je przeżywają, co z nich wynoszą, jakie zainteresowania i skłonności ta lektura rozwija, czy nie wywołuje przygnębienia.
2. Rola książki nie kończy się z chwilą jej przeczytania. Aktywność dziecka wyraża się w zabawach związanych z treścią książki, w zajęciach praktycznych i plastycznych, a przede wszystkim w różnego rodzaju inscenizacjach.
3. Zajęcia czytelnicze pomagają odsłonić ukryte pragnienia i niepokoje dzieci, pozwalają lepiej je poznać i ukierunkować oddziaływania wychowawcze.
4. Zajęcia kształtują uczucia patriotyczne i humanitarne, wzbogacają wyobraźnię i słownictwo, oddziałują na stronę emocjonalną i postawę dziecka.
5. Dobrowolność i bogate formy propagowania czytelnictwa prowadzą do zżycia się dzieci z książką i jej bohaterami.
6. Celowo zorganizowane zajęcia czytelnicze przyczyniają się do pogłębienia recepcji treści książek.
7. Aby osiągnąć zamierzone cele wychowawcze i dydaktyczne, zajęcia muszą być umiejętnie organizowane i systematycznie prowadzone z daną grupą wychowawczą.
Ważnym jest więc uczynić wszystko, aby przez mądre, planowe działania umożliwić dziecku właściwy dostęp do książki, rozbudzić, ukształtować zainteresowania czytelnicze, wpoić szacunek dla twórców literatury, nauczyć rozumnego, refleksyjnego korzystania z dorobku naszego piśmiennictwa, a wreszcie wytworzyć ową więź serdeczną, która pozwoli dziecku traktować książkę jak druha, jak przyjaciela najwierniejszego z wiernych.
Literatura ma wzbogacić język dzieci, ukazać im piękno polskiej mowy i uczynić z nich na stałe miłośników książki, a w przyszłości wielkiej literatury.