ZEDNOCZENIE POLSKI
Czynnikami sprzyjającymi zjednoczeniu Polski były:
- Rozwój gospodarczy i powiązania ekonomiczne między dzielnicami.
- Dążenia możnych do tworzenia wielkich posiadłości ziemskich nie tylko w granicach jednego księstwa.
- Zagrożenia zewnętrzne (Brandenburgia, Mongołowie, Bałtowie, Czesi) wymuszające istnienie państwa i władcy.
- Narodowe tendencje w Kościele polskim walczącym z wpływami niemieckimi.
- Znaczenie kanonizacji św. Stanisława w 1254 r. - symbolu zrośnięcia się poćwiartowanej Polski.
- Zjednoczeniowe dążenia miast (żyjących głównie z handlu), którym bezustannie małe wojny książąt i granice celne uniemożliwiały szerszy rozwój rynku wymiany.
- Wspólnota języka, kultury, przekonanie o wielkiej przeszłości państwa piastowskiego.
- Świadomość istnienia jednej dynastii polskiej - Piastów.
Dwa ośrodki zjednoczenia to Wielkopolska z Gnieznem i Małopolska z Krakowem. Jednakże pierwsze próby zjednoczenia podejmowali książęta śląscy, Henryk Bogaty i Pobożny.
W kilka lat później Przemysł II, książę wielkopolski, opanował Pomorze Gdańskie i w 1295 r. koronował się w Gnieźnie na króla Polski. Poza jego królestwem pozostała Małopolska. W lutym 1296 r. został zamordowany w Rogoźnie przez Brandenburgów.
W 1300 r. na tronie krakowskim zasiadł czeski Wacław II ( król Czeski), obejmując panowanie nad Małopolską i Wielkopolską. Nadawanie przez Wacława II urzędów Niemcom i Czechom oraz hołd złożony cesarzowi wywoływały objawy niezadowolenia, tłumione żelazną ręką króla. Silnej władzy Wacława II sprzyjało stworzenie podstaw administracji - urzędu starosty, podległego władzy centralnej.
Władysław Łokietek, niewielki wzrostem i znaczeniem książę brzeski, walczył o władzę nad Krakowem i Małopolską już od 1288 r. Śmierć Wacława II († 1305 r.), i wymarcie dynastii Przemyslidów pozwoliły Łokietkowi zająć Kraków. Nie przyszło to łatwo: większa część zniemczonego patrycjatu i mieszczaństwa krakowskiego ciążyła ku Pradze i nowemu królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu. W 1311 r. wybuchł tam bunt wójta Alberta, zakończony m.in. ścięciem głów tych, którzy nie umieli wymówić poprawnie „soczewica i młyn”, czyli niektórych mieszczan niemieckich. Przeciwwagą wpływów czeskich i niemieckich stał się sojusz Łokietka z Węgrami, przypieczętowany małżeństwem Elżbiety Łokietkówny z królem Karolem Robertem.
W toku walk Łokietek stracił Pomorze Gdańskie w 1308 r. Zajęli je podstępnie Krzyżacy, urządzając rzeź Gdańska. Ale rezultatem wieloletnich uporczywych dążeń Władysława było zjednoczenie Wielkopolski z Małopolską i koronacja na króla w 1320 r. w Krakowie za zgodą papieża. Data ta uznawana jest za koniec rozbicia dzielnicowego Polski.
Łokietek zdołał utrzymać niezależność mimo wojny (1329-1332 r.) z koalicją Krzyżaków i Jana Luksemburskiego. Polacy przypomnieli też sobie
dawne przewagi orężne zwyciężając po raz pierwszy oddział krzyżacki w bitwie pod Płowcami (1331 r.).
W chwili śmierci Władysława Łokietka (1333 r.) jego państwo obejmowało 40% ziem Bolesława Krzywoustego. Poza Polską znalazły się:
Pomorze Zachodnie od Słupska po Szczecin - było terenem ścierania się wpływów duńskich i brandenburskich (niemieckich). Próbę przyciągnięcia części Pomorza Zachodniego poprzez adopcję księcia słupskiego Kaźka podejmie Kazimierz Wielki;
Pomorze Gdańskie - mimo procesu wygranego przez Polskę, Krzyżacy Pomorza nie oddali;
Śląsk - od Krosna Odrzańskiego przez Wrocław, Opole po Cieszyn - został zhołdowany przez Jana Luksemburskiego w latach 1327-1331 i znalazł się w obrębie ziem Korony Czeskiej. Oznaczało to silny wpływ niemczyzny, gdyż zarówno dwór, jak i patrycjat miast czeskich były zniemczone, a miasta na Śląsku ciążyły ku bogatej Pradze (poza lennami Korony Czeskiej pozostało księstwo jaworsko-świdnickie związane z Polską);
Mazowsze - podzielone na kilka księstw, zachowało niezależność aż do XVI w.