STRUKTURA SPOŁECZNA I ANOMIA
Dawniej teorie psychologiczne i socjologiczne wadliwe działanie struktur społecznych przypisywały niedostatkom kontroli społecznej nad potężnymi popędami biologicznymi człowieka. Porządek społeczny stanowił urządzenie służące Biologicznie◊do kierowania popędami, do społecznego przetwarzania napięć. zakorzenione popędy, co jakiś czas przełamują kontrolę społeczną.
Z◊ czasem koncepcje te uległy modyfikacji. Nie jest już tak oczywiste, że człowiek przeciwstawia się społeczeństwu w nieustającej wojnie między popędem biologicznym a społecznym ograniczeniem.
Elementy struktury społecznej i kulturowej:
1. Kulturowo zdefiniowane zamierzenia i zainteresowania - wytyczone jako usankcjonowane cele dla wszystkich członków społeczeństwa.
- cele mniej lub bardziej zintegrowane - hierarchia wartości
- cele dominujące stanowią układ odniesienia aspiracji, z różnym natężeniem angażują emocje i znaczenie.
- wiążą się z biologicznymi popędami, ale nie są przez nie zdeterminowane.
• R. Linton - „wzory życia grupowego”
2. Określenie, regulacja i kontrola przyjętych sposobów zdążania do owych celów.
- zakorzenione w obyczajach lub w instytucjach przepisy, które wyznaczają dozwolone sposoby zmierzania do tych celów.
- regulatywne wzorce (nie muszą być tożsame z normami określającymi formę albo skuteczność działania)
- kulturowo znormalizowane praktyki nie są jednolite, podlegają szerokiej gamie kontroli:
a. Przepisanie - wzory nakazane
b. Uprzywilejowanie - wzory preferowane
c. Przyzwolenie - pozostawione własnemu wyborowi
d. Zakaz - wzory zakazane
Hipotetyczny biegunowy przypadek:
☼ Kulturowy nacisk na pewne cele zmienia się niezależnie od stopnia nacisku kładzionego na zinstytucjonalizowane środki. - Silny nacisk na wartość określonych celów przy stosunkowo niewielkim zainteresowaniu zaleconymi instytucjonalnie środkami do Cele i środki nie pozostają w ciągłym wzajemnym związku.◊nich wiodącymi.
☼ Działania początkowo instrumentalne przekształcają się w zachowania samowystarczalne, pozbawione dalszej celowości = Konformizm.
Pomiędzy tymi typami krańcowymi lokują się społeczeństwa utrzymujące względną równowagę między naciskami na cele kulturowe i zinstytucjonalizowane zachowania - zintegrowane, stabilne, ale zmieniające się społeczeństwa.
Równowaga utrzymuje się tak długo, jak długo jednostki poddane obu ograniczeniom kulturowym osiągają zadowolenie, satysfakcję płynącą z realizowania celów.
Podział statusów społecznych na drodze współzawodnictwa musi być tak zorganizowany, by dla każdej pozycji wewnątrz porządku rozdzielczego istniały pozytywne bodźce do wykonywania zobowiązań nakazanych statusem.
W innym wypadku pojawią się ZACHOWANIA ABERRACYJNE = symptom rozziewu pomiędzy przepisanymi kulturowo aspiracjami a społecznie ustrukturowanymi możliwościami ich realizacji.
ANOMIA = brak norm, względny zanik norm.
• Durkheim: Dotyczy ona właściwości struktury społecznej i kulturowej, a nie cech jednostek stykających się z tą strukturą.
(Dopiero z czasem pojęcie to zostało rozszerzone o odniesienie do stanów jednostek.)
Przykład: Kiedy cel zwycięstwa zostaje pozbawiony swych instytucjonalnych ozdóbek, a sukces interpretowany jest raczej jako „wygranie gry” niż „zwycięstwo wedle reguł gry”. Nagrodę zyskuje się pośrednio przez stosowanie metod niedozwolonych, lecz praktycznie skutecznych.
Nacisk na◊ cel osłabił satysfakcję z samego udziału we współzawodnictwie, liczy się jedynie pomyślny wynik.
Kult sukcesu powoduje wycofanie emocjonalnego poparcia dla◊ przepisów. Instytucjonalne reguły gry znane są tym, którzy ich unikają.
◊ Kalkulacja osobistego zysku i lęk przed karą stanowią wyłączne czynniki regulujące.
- Wyniesienie celu ponad wszystko. Załamanie struktury regulatywnej.
- Osłabienie kontroli instytucjonalnej.
- Demoralizacja - deinstytucjonalizacja środków.
- Skłonność do zwracania się ku mistycyzmowi - podkreślenie roli losu, przypadku, szczęśliwego trafu.
* Skłonność do anomii nie oddziałuje równomiernie w całym społeczeństwie.
• R.M. MacIver: Anomia = stan świadomości człowieka wykorzenionego moralnie, który zamiast norm posiada chaotyczne popędy, który został pozbawiony poczucia ciągłości, wspólnoty, zobowiązania. Stał się duchowo sterylny, reaguje wyłącznie na samego siebie, przed nikim nie jest odpowiedzialny.
Współczesna kultura amerykańska:
- kult pieniądza, nacisk na bogactwo
- rola prestiżu
- anonimowość społeczeństwa
- presja, by utrzymać wysoki poziom ambicji.
Kultura zaleca przyjecie trzech jej zasad:
1. Wszyscy winni zdążać do tych samych istotnych celów, gdyż są dostępne dla wszystkich. 2. Obecne, widoczne niepowodzenie jest tylko przystankiem na drodze do ostatecznego sukcesu.
3. Autentyczną porażką jest wyłącznie ograniczenie lub wyzbycie się ambicji
Gdy ludzie nie mają równego dostępu do możliwości:
1. Następuje przemieszczenie krytycyzmu wobec struktury społecznej na samego siebie.
2. Jednostki z niższych warstw społecznych identyfikują się z ludźmi na szczycie ( współtowarzysze) - chronią strukturę władzy.
3. Pod groźbą ograniczenia uczestnictwa w społeczeństwie ludzie skłaniają się do działań konformistycznych wobec kulturowych nakazów nieograniczonej ambicji.
TYPY INDYWIDUALNEGO PRZYSTOSOWANIA
SPOSOBY CELE ZINSTYTUCJONALIZOWANE
PRZYSTOSOWANIA KULTUROWE ŚRODKI
Konformizm + +
Innowacja + -
Rytualizm - +
Wycofanie - -
Bunt +/- +/-
(+) - akceptacja;
(-) - odrzucenie;
(+/- ) - odrzucenie panujących wartości i zastąpienie ich nowymi
Są to podejścia z punktu widzenia reakcji jednostkowych, nie◊ uwzględniają miejsca jednostki wewnątrz struktury społecznej.
Reakcje◊ występują z różną częstością w rozmaitych podgrupach, na różne sposoby podlegają kulturowym bodźcom i społecznym naciskom. (Dollar, Fromm, Kardiner, Lasswell)
** Podejmując różne rodzaje działalności, ludzie mogą się przerzucać z jednej możliwości do drugiej.
□ KONFORMIZM
- relacja najbardziej typowa i szeroko rozpowszechniona.
- zachowania zorientowane są zazwyczaj na podstawowe wartości społeczne.
Akceptacja celów i środków do◊ nich prowadzących.
□ INNOWACJA
- ogromny nacisk na cele zachęca do wykorzystania instytucjonalnie zakazanych, lecz skutecznych środków. Osłabienie znaczenia uznanych, ale nieefektywnych wysiłków.
- przyswojenie kulturowego nacisku na cel bez zinternalizowania w równym stopniu norm kierujących sposobami i środkami.
- niepełna socjalizacja jednostek, napięcie skłania do innowacji i porzucenia środków instytucjonalnych. Przebiegłość.
Najsilniejsze◊ naciski przestępczość w kierunku dewiacji wywierane są na członków warstw niższych, pracowników fizycznych o niższym wykształceniu. Dla nich dostęp do usankcjonowanych środków osiągania sukcesu jest niewielki.
Zostaje◊ zachwiana równowaga między kulturowo przepisanymi celami a środkami.
▪ zachęty do sukcesu dostarczają ustalone wartości kulturowe - NACISK KULTUROWY (np. przesadnie wysokie wartościowanie pieniądza)
▪ dostępne sposoby zmierzania do celu są przez strukturę klasową w dużej mierze ograniczone do zachowań dewiacyjnych. - STRUKTURA SPOŁECZNA (np. negowanie jednostek nie biorących udziału we współzawodnictwie w dążeniu do sukcesu finansowego, sztywna struktura społeczna klasowo ogranicza dostęp do celów, bieda)
- dysfunkcja- możliwość osłabienia motywacji do dalszych wysiłków u ludzi, którym się nie powiodło.
Charakteryzuje Amerykanów klasy niższej.◊
(** Bieda jest mocniej skorelowana z przestępczością, gdy pod uwagę weźmie się ponadto ograniczone szanse kulturowych rozmieszczenie celów kulturowych - silniejsza zależność pomiędzy nędzą a przestępczością w społeczeństwie amerykańskim.)
** „przestępczość białych kołnierzyków” (Sutherland)
** „społeczne uznanie dla łobuzów” (Merton)
** powszechność zachowań niezgodnych z prawem (Wallerstein, Wyle)
** zainteresowanie hazardem
□ RYTUALIZM
- cel kulturowy zostaje porzucony (lub zaniżony), ale utrzymuje się konformizm wobec obyczajów.
- normy instytucjonalne są dalej przestrzegane.
Instytucjonalnie◊ dozwolony, choć kulturowo nie ceniony. - Rytualizmu nie uważa się właściwie za problem społeczny - przystosowanie jest decyzją subiektywną.
- typ przystosowania częsty w społeczeństwie, w którym status jednostki jest w dużej mierze uzależniony od jej własnych osiągnięć.
Lęk o status - trwałe◊ zaniżenie poziomu własnych aspiracji, lęk powoduje bezruch. Mniejsze ambicje dają zadowolenie i bezpieczeństwo.
Charakteryzuje Amerykanów klasy◊ niższej-średniej. Wpajane podporządkowanie się moralnym żądaniom społeczeństwa, szanse na awans mniejsze niż w klasie wyższej-średniej.
□ WYCOFANIE
- odrzucenie celów kulturowych i środków instytucjonalnych, rezygnacja.
- sposób adaptacji raczej indywidualny (prywatny, izolowany) niż grupowy.
◊ Odcięcie od środków uznanych i skutecznych. Sfrustrowana i upośledzona jednostka mimo wszystko „wypada z gry”.
- zinternalizowane zakazy uniemożliwiają wykorzystanie drogi zakazanej.
- ucieczka od wymogów społeczeństwa. „W świat zawsze włącza się przez przypadek.”
- reakcja spotykana najrzadziej, ludzie pozostają w społeczeństwie, ale do niego „nie należą”, obcy.
Ludzie, którzy◊ nie podzielają wspólnego systemu wartości, są członkami społeczeństwa jedynie w sensie formalnym. (Psychotycy, dotknięci autyzmem, włóczędzy, nałogowi alkoholicy i narkomanii)
► Defetyzm - niewiara w powodzenie sprawy, zwycięstwo; przewidywanie porażki z góry, przed decydującą rozgrywką.
► Kwietyzm - bierny, beznamiętny stosunek do świata i spraw życiowych, brak aktywności.
► Eskapizm - oderwanie od rzeczywistości, ucieczka w świat iluzji, wyobraźni.
Konflikt zostaje rozwiązany przez odrzucenie obu jednostka staje się człowiekiem◊stymulujących elementów: celów i środków Nieproduktywne obciążenie. Społeczeństwo nie◊odspołecznionym, wydziedziczony. godzi się tak łatwo na odrzucenie swoich wartości.
** O ile w życiu codziennym dewiant jest potępiany, o tyle świat fantazji może mu dostarczyć satysfakcji.
• Kardiner - podtrzymanie własnej wartości przez pogardę dla istniejących ideałów kultury masowej i ludowej.
□ BUNT
- wyprowadzenie ludzi na zewnątrz otaczającej struktury, by tworzyli wizję i próbowali realizować nową, przekształconą strukturę.
- usiłowanie zmiany istniejącej struktury kulturowej i społecznej.
- wyobcowanie z panujących celów i wzorców, które są uznawane za czysto arbitralne.
- odmienny od resentymentu.
Dotyczy autentycznej przemiany wartości, kiedy frustracja◊ prowadzi do całkowitego odrzucenia wartości uprzednio cenionych.
Kiedy system instytucjonalny postrzegany jest jako przeszkoda w realizowaniu celów, lojalność zostaje wycofana i przemieszczona na nowe grupy wyposażone w nowy mit.
status działania◊Podwójna funkcja mitu:
▪ umiejscowienie źródła masowych frustracji w strukturze społecznej
▪ zarysowanie struktury alternatywnej, która prawdopodobnie nie będzie powodowała frustracji.
• Renegat - obiekt największej wrogości pośród zbuntowanych. Odrzuca panujące wartości, mimo, że jemu samemu się powiodło. Podważa wartości, jak to czyni grupa zbuntowana, ale stanowi również świadectwo, że została załamana jej jedność.
• Nietsche (pojęcie rozwinięte przez Maxa Schelera)
RESENTYMENT = złożone odczucie składające się z trzech elementów:
1. Rozproszone uczucie nienawiści, zawiści, wrogości
2. Poczucie niemożności aktywnego wyrażania tych emocji wobec osoby albo warstwy społecznej, która je wywołuje.
3. Nieustanne doświadczenie na nowo owej bezsilnej wrogości.
Nie obejmuje autentycznej zmiany wartości.
Pożądane, lecz nieosiągalne cele w rzeczywistości nie reprezentują cenionych wartości - niwelowanie niezadowolenia, rozczarowania czy zawiści przez podważanie wartości Potępia się to, czego się potajemnie pożąda.◊np. cudzych osiągnięć.
Rola rodziny:
Rodzina przekazuje przeważnie część kultury, dostępną warstwie społecznej i grupom, w których się znajdują sami rodzice.
Obok bezpośrednich zaleceń, nagród i kar ze strony starszych dziecko mimowolnie obserwuje codzienne zachowania rodziców - społeczne oddziaływanie prototypów. Dzieci odkrywają i internalizują standardy kulturowe, nawet, jeśli nie zostały sformułowane i sprowadzone do przepisów.
- wynajdywanie i postępowanie wedle ukrytych paradygmatów ocen kulturowych.
- dyfuzja wewnątrz rodziny.
** Rodzice najmniej zdolni do zapewnienia swym dzieciom swobodnego dostępu do możliwości - nieudacznicy, frustraci - wywierają na nie najsilniejszą presję w kierunku dużych osiągnięć.
** Duża część białych i Murzynów niskiej pozycji zawodowej pragnęła dla swych dzieci kariery związanej z wykonywaniem wolnego zawodu.