ISTOTA POLITYKI PIENIĘŻNEJ I MIARY PODAŻY PIENIĄDZA.
Istota polityki pieniężnej;
Wśród środków polityki gospodarczej państwa we współczesnej gospodarce rynkowej ważne miejsce zajmuje polityka pieniężną. Stanowi ona pośrednią formę interwencjonizmu państwowego.
Polityka pieniężna polega na kształtowaniu podaży pieniądza w celu utrzymania produkcji, zatrudnienia i cen na pożądanym poziomie.
Definicja pieniądza jest bardzo szeroka: pieniądzem może być cokolwiek, co jest akceptowane przez podmioty gospodarujące przy wymianie rynkowej. Historia pieniądza pokazuje, że były nim muszelki złoto a obecnie banknoty i monety. Cały czas powstają nowe rodzaje pieniądza (np. czeki, weksle, karty płatnicze), często nieistniejące w formie namacalnej. Dlatego definicja podaży pieniądza dostarcza pewnych problemów.
Istota podaży pieniądza i jej miary;
Najogólniej można ją zdefiniować, jako ilość pieniądza dostępną w gospodarce, która zależy od tego co zostanie uznane za pieniądz.
Miara podaży pieniądza obejmuje:
Gotówkę (banknoty i monety) w obiegu, czyli u ludności i przedsiębiorstw;
Depozyty na żądanie(bieżące, a'vista), które bardzo łatwo zamienić na gotówkę,
Depozyty terminowe(oszczędnościowe), które przynoszą ich właścicielom większe odsetki niż depozyty na żądanie, ale za to nie można ich zamienić na gotówkę przed upływem określonego terminu( inaczej odsetki przepadają częściowo lub w całości).
Bank centralny realizuje politykę pieniężną państwa i wykorzystuje w tym celu instrumenty takie jak:
stopę rezerw obowiązkowych, operacje na otwartym rynku i stopę procentową
STOPA REZERW OBOWIĄZKOWYCH I KREACJA PIENIĄDZA BANKOWEGO.
Banki nie mogą pożyczać wszystkich pieniędzy, które zostały w nich zdeponowane, ponieważ ich depozytariusze mają prawo w każdej chwili wycofać swoje fundusze. Aby zachować pełną gwarancję wypłacalności, banki utrzymują w ciągłej dyspozycji stałą część wszystkich depozytów. Fundusze takie nazywane są rezerwami obowiązkowymi. Rezerwy te są przymusowymi lokatami, nieprzynoszącym bankom komercyjnym dochodu.
Stopa rezerw obowiązkowych;
Jest to wysokość rezerw, jaką banki muszą utrzymywać, wyrażona, jako procent ich całkowitych depozytów. Bank centralny wyznacza stopę rezerw obowiązkowych, czyli określa, jaką część każdego depozytu banki komercyjne muszą przeznaczyć na rezerwę obowiązkową.
Wykorzystanie stopy rezerw obowiązkowych;
Rezerw obowiązkowa zwiększa bezpieczeństwo funkcjonowania poszczególnych banków i całego systemu bankowego - zmniejsza, bowiem ryzyko niewypłacalności. Ponadto zdarza się dość często, że bank centralny świadomie wpływa na cenę kredytu(stopę procentową banków komercyjnych) przy pomocy zmian stopy rezerw, a tym samym wpływa na wielkość podaży pieniądza.
Wpływ wielkości stopy rezerw obowiązkowych na stopę procentową banków komercyjnych wynika stąd, że banki komercyjne płacą właścicielom depozytów oprocentowanie ich wkładów. Skoro rezerwa obowiązkowa nie przynosi bankowi dochodu, a odsetki od depozytów trzeba płacić, to od lokat komercyjnych(w tym kredytów) trzeba pobierać odpowiednio wyższy procent. Gdy stopa rezerw rośnie, musi też rosnąć stopa procentowa.
Zmiana wysokości stopy rezerw obowiązkowych wpływa też bezpośrednio na liczbę udzielanych kredytów(ich podaż). Im, bowiem większy procent powierzonych wkładów bank musi przeznaczyć na rezerwę obowiązkową, tym mniej może przeznaczyć na kredyty. Zmiana stopy rezerw obowiązkowych powoduje zwielokrotniony skutek po stronie podaży kredytu. Wynika to ze zjawiska kreacji pieniądza bankowego. Stopa rezerw obowiązkowych jest potężnym narzędziem kształtowania podaży pieniądza w gospodarce.
ROLA OPERACJI NA OTWARTYM (WOLNYM) RYNKU.
Operacje na otwartym rynku polegają na sprzedaży i zakupie papierów wartościowych(obligacji i bonów skarbowych) przez bank centralny.
Cele sprzedaży papierów wartościowych;
Bank centralny dokonuje sprzedaży papierów wartościowych wówczas, gdy realizuje jeden z poniższych celów:
Ściąga z rynku nadmiar pieniądza gotówkowego, czyli obniża poziom płynności zasobów pieniężnych, posiadanych przez podmioty gospodarujące poprzez zmianę waloru mniej płynnego (np. bonów skarbowych) na bardziej płynny(pieniądz gotówkowy) i zatrzymanie go poza obiegiem pieniężnym;
Gromadzi środki dla potrzeb budżetu państwa - na zlecenie rządu, w celu finansowania deficytu budżetowego.
Bez względu na to, jaki cel przyświeca bankowi centralnemu, musi się on liczyć z tym, że bezpośrednim skutkiem będzie obniżenie zasobów pieniądza gotówkowego w posiadaniu podmiotów gospodarujących oraz presja na wzrost stopy procentowej banków komercyjnych. Mówiąc inaczej, kiedy bank centralny sprzedając papiery wartościowe zmniejsza podaż pieniądza.
Cele zakupu papierów wartościowych;
Bank centralny dokonuje zakupu papierów wartościowych wówczas, gdy chce zwiększyć stopień płynności rynku(zwiększyć ilość pieniądza gotówkowego w posiadaniu podmiotów gospodarujących). Mówiąc inaczej, bank centralny kupując papiery wartościowe, zwiększa podaż pieniądza.
POLITYKA STOPY PROCENTOWEJ.
Bank centralny może wpłynąć na cenę kredytu, czyli stopę procentową banków komercyjnych nie tylko przez regulowanie podaży pieniądza przy pomocy stopy rezerw obowiązkowych i przy pomocy operacji na otwartym rynku, ale także przez podnoszenie kosztów działalności, czyli przez ustalanie swojej stopy procentowej.
Istota stopy procentowej;
Stopa procentowa banku centralnego - to cena, jaką musiałyby zapłacić banki komercyjne, gdyby wystąpiły o udzielenie kredytu przez bank centralny. Taka pomoc traktowana jest, jako ostateczność. Banki komercyjne starają się unikać sytuacji, w których musiałyby o taką pomoc wystąpić. Stopa procentowa banku centralnego jest na ogół wyższa od stopy procentowej banków komercyjnych.
Skutki wzrostu stopy procentowej;
Gdy bank centralny podnosi stopę procentową, w ślad za nim podnoszą cenę kredytu również banki komercyjne - muszą, bowiem brać pod uwagę ewentualność zwrócenia się o pomoc do banku centralnego. Wskutek tego zmniejszają się rozmiary popytu na kredyt, a zatem hamowany jest wzrost popytu na dobra konsumpcyjne i dobra inwestycyjne. Jednocześnie banki komercyjne podnoszą oprocentowanie depozytów, by zwiększyć ilość depozytów ze strony podmiotów gospodarujących i w ten sposób zmniejszyć prawdopodobieństwo zwrócenia się o pomoc do banku centralnego.
Wyższa stopa procentowa zniechęca do korzystania z kredytów, zachęca za to do utrzymania większych depozytów. W efekcie zmniejsza się podaż pieniądza.
Bank centralny musi się liczyć z tym , że podnosząc swoje stopy procentowe i wpływając na wzrost stóp procentowych banków komercyjnych wpływa na zmniejszenie opłacalności lokat w papiery wartościowe. W gospodarce otwartej, w której istnieje swoboda przepływu kapitału, bank centralny musi się liczyć także z tym, że wzrost stopy procentowej zachęcać będzie inwestorów krajowych do poszukiwania kredytu poza granicami kraju oraz, że wyższe stopy procentowe będą działały jak magnes na zagraniczny kapitał spekulacyjny.
Skutki obniżenia stopy procentowej;
Gdy bank centralny obniża stopę procentową, obniżają cenę kredytu również banki komercyjne. Powoduje to wzrost popytu na kredyt konsumpcyjny i inwestycyjny, a następnie wzrost zakupów dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Tego właśnie oczekuje bank centralny realizując swoją politykę. Niższa stopa procentowa zachęca do korzystania z kredytów, zniechęca natomiast do utrzymywania większych depozytów. W efekcie zwiększa się podaż pieniądza.
W praktyce takie działanie zawodzi w okresie złej koniunktury, kiedy potencjalni inwestorzy są pesymistyczni w swoich ocenach przyszłej zyskowności inwestycji. Obniżając stopę procentową dla kredytów, banki komercyjne obniżają jednocześnie oprocentowanie depozytów (by nie zmniejszyć za bardzo swojej marży). Takie działanie może wpłynąć na zmniejszenie atrakcyjności lokat na kontach bankowych.
Doświadczenie dowodzi, iż wzrost stopy procentowej (ceny kredytu) jest dość skutecznym narzędziem hamowania wzrostu popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego. Jest często używanym narzędziem „schładzania” gospodarki, czyli hamowania jej wzrostu, gdy istnieje zagrożenie inflacji. Pobudzenie aktywności gospodarczej poprzez obniżkę stopy procentowej udaje się tylko wówczas, gdy potencjalni inwestorzy patrzą w przyszłość z optymizmem.
RODZAJE POLITYKI MONETARNEJ I ICH WPŁYW NA PODAŻ PIENIĄDZA.
W zależności od sytuacji gospodarczej stosowana jest restrykcyjna bądź ekspansywna polityka monetarna.
Istota, cele i skutki polityki restrykcyjnej(twardej);
Polityka restrykcyjna polega na:
podwyższaniu stopy oprocentowania kredytu;
podwyższaniu stopy rezerw obowiązkowych
sprzedaży papierów wartościowych na otwartym rynku.
Działania te ograniczają możliwości kreacji pieniądza bankowego, a co za tym idzie zmniejszają też podaż pieniądza. Polityka restrykcyjna prowadzona jest w sytuacji nadmiernego wzrostu gospodarczego(tzw. przegrzania koniunktury), kiedy grozi wzrost inflacji (czyli wzrost ogólnego poziomu cen).
Istota, cele i skutki polityki ekspansywnej(łagodnej);
Polityka ekspansywna polega na:
obniżaniu stopy oprocentowania kredytów;
obniżaniu stopy rezerw obowiązkowych;
zakupie papierów wartościowych.
Polityka ekspansywna wywołuje odwrotne skutki niż restrykcyjna. Jeżeli gospodarka jest w stanie recesji (spadku aktywności gospodarczej), dla ożywienia koniunktury bank centralny stosuje politykę ekspansywną (łatwego pieniądza). Obniża on stopę procentową i rozszerza akcję kredytową. Tanie kredyty zachęcają do inwestowania, a tym samym wzrostu produkcji i zatrudnienia.
OGRANICZENIA SKUTECZNOŚCI POLITYKI MONETARNEJ.
Polityka monetarna nie jest jednak cudownym środkiem na wszystkie problemy gospodarcze. Gdyby można je było rozwiązać zwiększając podaż pieniądza nie było by na świecie biednych państw. Ekspansywna polityka monetarna, czyli niskie stopy procentowe i duża podaż pieniądza, może w krótkim okresie przyczynić się do poprawy sytuacji gospodarczej, ale w długim grozi wzrostem inflacji. Ekonomiści mówią o neutralności pieniądza, co oznacza, że w długim okresie nie ma on wpływu na gospodarkę, a o wielkości produkcji czy bezrobocia lub o inwestycjach decydują czynniki realne, takie jak kapitał finansowy, kapitał ludzki, efektywność gospodarowania.
Obniżenie stóp procentowych może wcale nie zwiększyć popytu. Stanie się tak, gdy przedsiębiorcy z uwagi na słabą koniunkturę nie zdecydują się na nowe inwestycje. Podobnie konsumenci wstrzymają się z dokonaniem zakupów, mimo niskich stóp procentowych, aż do czasu poprawy koniunktury wzrostu dochodów. Sytuacja taka wystąpiła w Japonii na przełomie wieków, gdzie stopy procentowe banku centralnego były bliskie zera, a mimo to nie następowało zwiększenie popytu w gospodarce, które nakręcałoby koniunkturę.
Banki centralne we wszystkich krajach podnoszą i obniżają stopy procentowe oraz stosują pozostałe narzędzia regulacji podaży pieniądza, mając na względzie z jednej strony stabilność cen, a z drugiej koniunkturę gospodarczą. Większość banków jest konsekwentna w swojej polityce i większą uwagę zwraca na stabilność cen, niż na wzrost poziomu produkcji czy spadek bezrobocia. W długim okresie jest to uzasadnione, ale w krótkim prowadzi do poważnych problemów gospodarczych, politycznych i społecznych.
BIBLIOGRAFIA:
J. Mierzejewska - Majcherek „Podstawy ekonomii” , Dyfin 2004